Inteligencja społeczna

i emocjonalna

Spis treści

I. Znaczenie pojęć inteligencji społecznej i emocjonalnej

II. Inteligencja płynna i skrystalizowana

III. Pojecie kompetencji społecznych i emocjonalnych, ich typy i sposoby pomiaru

IV. Pojęcie kompetencji społecznych i emocjonalnych; ich typy i sposoby pomiaru

V. Wpływ wychowania na inteligencje społeczna i emocjonalna

VI. Uczenie się a inteligencja

VII. W jaki sposób inteligencja emocjonalna pomaga odnieść sukces zawodowy.

VIII. Inteligencja emocjonalna jako zbiór cech osobowości

IX. Trzy główne modele inteligencji emocjonalnej

I. ZNACZENIE POJĘĆ INTELIGENCJI SPOŁECZNEJ I EMOCJONALNEJ

Inteligencja społeczna - zdolność społecznego przystosowania i wywierania wpływu na środowisko, sztuka nawiązywania pozytywnych relacji interpersonalnych w codziennych kontaktach. Inteligencja społeczna polega na stosownym, dobrym zachowaniu i sposobie komunikacji, co w sytuacjach związanych z negatywnymi emocjami bywa bardzo trudne. Nie polega to tylko na osiągnięciu celu, ale przede wszystkim stopień , w jakim odbiorca komunikatu nie zniekształca intencji nadawcy. Inteligencja interpersonalna jest umiejętnością radzenia sobie z konfliktami między ludzkimi i łatwością współdziałania z innymi. Inteligencja społeczna wiąże się z inteligencją emocjonalną na którą, oprócz umiejętności społecznych, składa się zdolności samokontroli, samokreacji i emocji.

Inteligencja emocjonalna - zdolność rozpoznawania własnych uczuć i uczuć innych oraz zdolność motywowania się i kierowania emocjami zarówno naszymi, jak i osób, z którymi łączą nas jakieś więzi. Są to zdolności odmienne od inteligencji akademickiej, czyli umiejętności czysto intelektualnych ,mierzonych ilorazem inteligencji, ale je uzupełniające. Wiele osób, które posiadają wiedzę książkową, ale cierpią na niedostatek inteligencji emocjonalnej ,pracują dla ludzi o niższym ilorazie inteligencji, z przewyższającymi nad nimi umiejętnościami z zakresu inteligencji emocjonalnej. Te dwa rodzaje inteligencji-intelektualna i emocjonalna - są wyrazem aktywności różnych części mózgu. Intelekt opiera się wyłącznie na pracy kory mózgowej w górnej części warstw komórek mózgowych natomiast ośrodki emocjonalne znajdują się głębiej, w dużo starszych obszarach podkorowych.

II.INTELIGENCJA PŁYNNA I SKRYSTALIZOWANA

Inteligencja płynna - utożsamiana jest ze zdolnością wrodzoną i nie wyuczoną - ujawnia się w ona w testach inteligencji polegających przede wszystkim na rozwiązywaniu zadań niewerbalnych - możemy ją określić jako nasz potencjał intelektualny. Określa ona podstawowe i fundamentalne możliwości danej osoby w zakresie przetwarzania informacji - można ją określić na podstawie odpowiednio skonstruowanego testu IQ. Według badacza zagadnień psychometrii Cattella - inteligencja płynna jest zdeterminowana przez czynniki genetyczne i tym samym dziedziczna. Swoje maksimum osiąga pod koniec okresu dojrzewania - ok. 20-25 roku życia. Po tym okresie ulega stopniowemu obniżaniu. Utrata inteligencji płynnej kompensowana jest jednak przez drugi rodzaj inteligencji o nazwie Inteligencji Skrystalizowanej.

Inteligencja skrystalizowana  - obejmuje wiedze nabytą przez daną osobę - wykazuje się ją w mniejszym stopniu testami niewerbalnymi a w większym np. testami słownikowymi (szeroki wachlarz słownictwa i obycie z językiem charakterystyczne dla osoby dobrze wykształconej ułatwia osiąganie wysokich wyników) lub testami na zrozumienie tekstu pisanego. W rozwoju inteligencji skrystalizowanej kluczową rolę odgrywa kontekst kulturowy, środowisko i wychowanie. 

Zmiany w inteligencji płynnej i

skrystalizowanej na przestrzeni życia.

gf - inteligencja płynna;

gc - inteligencja skrystalizowana;

A - asymilacja kultury i efektów uczenia się;

D - proces dojrzewania;

PF - ubytki w podstawie fizjologicznej

III. POJĘCIE KOMPETENCJI SPOŁECZNYCH I EMOCJONALNYCH, ICH TYPY I SPOSOBY POMIARU.

Kompetencja emocjonalna- umiejętność wywodząca się z inteligencji emocjonalnej, której wynikiem są wybitne osiągnięcia w pracy. Bardzo ważną umiejętnością jest zdolność nakłaniania innych do reagowania w pożądany sposób. U podłoża tej umiejętności leżą dwie zdolności:

* współodczuwanie, na które składa się między innymi odczytywanie uczuć innych osób

* umiejętności społeczne na które pozwalają na biegłe kierowanie tymi uczuciami

Typy kompetencji emocjonalnej:

1) Samoświadomość- wiedza o swoich stanach wewnętrznych, preferencjach, możliwościach i intuicyjnych ocenach.

a) Świadomość emocjonalna - rozpoznawanie swoich emocji i ich skutki.

b) Poprawna samoocena - poznanie swoich silnych stron i ograniczeń

c) Wiara w siebie - silne poczucie własnej wartości i świadomość swoich możliwości i umiejętności.

2) Samoregulacja - panowanie nad swoimi stanami wewnętrznymi, impulsami i możliwościami.

a) Samokontrola- kontrolowanie szkodliwych emocji i impulsów.

b) Spolegliwość- utrzymywanie norm uczciwości i prawości.

c) Sumienność- przyjmowanie odpowiedzialności za swoje działania.

d) Przystosowalność - elastyczność w dostosowaniu się do zmian.

e) Innowacyjność - łatwe przyjmowanie nowatorskich pomysłów i podejść oraz nowych informacji.

3) Motywacja - Skłonności emocjonalne, które prowadzą do nowych celów i ułatwiają ich osiągnięcie.

a) Dążenie do osiągnięć - starania o lepsze wyniki

b) Zaangażowanie - utożsamianie swoich celów z celami grupy

c) Inicjatywa - gotowość do wykorzystania szans i okazji

d) Optymizm - wytrwałość w dążeniach do osiągnięcia wytyczonego celu mimo przeszkód i niepowodzeń.

Kompetencja społeczna - złożone umiejętności do radzenia sobie w sytuacjach społecznych określonego typu, osiąganie celów w życiu społecznym, budowania więzi emocjonalnych z innymi ludźmi, ujmowanych jako tworzenie, rozwijanie i utrzymywanie związków oraz uzyskiwanie społecznego poparcia.

Typy kompetencji społecznej:

1) Empatia - uświadamianie sobie uczuć, potrzeb i niepokojów innych osób.

a) Rozumienie innych - wyczuwanie uczuć innych osób oraz zainteresowanie ich troskami i zmartwieniami.

b) Doskonalenie innych - wyczuwanie u innych potrzeby rozwoju.

c) Nastawienie usługowe - uprzedzanie, rozpoznawanie i zaspokojenie potrzeb klientów

d) Wspieranie różnorodności - tworzenie i podtrzymywanie szans na osiągnięcia dzięki wykorzystaniu różnych typów ludzi

e) Świadomość polityczna - rozpoznawanie emocjonalnych prądów grupy i stosunków wśród osób z władzy

2) Umiejętności społeczne - Umiejętności wzbudzania u innych pożądanych reakcji

a) Wpływanie na innych - opanowanie metod skutecznego przekonywania

b) Porozumienie - słuchanie bez uprzedzeń o wysyłanie przekonujących komunikatów.

c) Łagodzenie konfliktów - pośredniczenie w sporach i rozwiązywanie ich.

d) Przewodzenie - inspirowanie jednostek i grup lub kierowanie nimi.

e) Katalizowanie zmian - inicjowanie zmian lub kierowanie nimi.

f) Tworzenie więzi - pielęgnowanie instrumentalnych stosunków z innymi.

g) Współpraca - praca z innymi dla osiągnięcia wspólnego celu.

h) Umiejętności zespołowe - organizowanie współdziałania wszystkich członków grupy dla osiągnięcia zbiorowego celu.

Sposoby pomiaru:

1) Pomiar inteligencji na podstawie prostych funkcji psychofizycznych człowieka.

2) Pomiar za pomocą ilorazu inteligencji.

WU - wiek umysłowy

WŻ - wiek życia

Tak rozumiany iloraz inteligencji pozwala na porównanie poziomu inteligencji osób w różnym wieku życia.

3) Podział ze względu na liczbę osób poddawanych jednocześnie badaniu testowemu:

a) Indywidualne testy inteligencji - polegają na badaniu pojedynczych osób, co pozwala na dokładną obserwację badanego oraz umożliwia bezpośredni kontakt badającego z osobą badaną.

b) Testy grupowe-pozwalają na jednoczesne badanie wielu osób, są bardzo ekonomiczne.

4) Podział ze względu na rodzaj zadań tekstowych.

a) Testy werbalne-zawierają wyłącznie materiał słowny i rozwiązywanie ich wymaga umiejętności posługiwania się mową.

b) Testy wykonaniowe. Polegają na rozwiązywaniu zadań intelektualnych i psychoruchowych

na takim materiale jak:

* klocki

* rysunki

* układanki

* przyrządy

IV.INTELIGENCJA W ASPEKCIE RÓŻNYCH KONCEPCJI: CZYNNIKOWYCH, BIOLOGICZNYCH I POZNAWCZYCH.

KONCEPCJA CZYNNIKOWA:

Czynnik g i czynnik s. 

Zastosowanie analizy czynnikowej do badania inteligencji zapoczątkował Charles Spearman w 1904 i on jest twórcą pierwszej teorii czynnikowej inteligencji. Na podstawie analizy korelacji wyników wykonywania różnych zadań wyodrębnił on czynnik ogólny (g) jako wartość statystyczną najsilniej korelującą z wykonaniem zadań intelektualnych - czyli właściwą inteligencję - oraz czynnik odpowiedzialny za specyficzne zdolności człowieka (s).

Hierarchiczne teorie inteligencji :

Philip Vernon przeprowadzając badania wśród rekrutów do armii brytyjskiej wyodrębnił następujące składowe czynnika g:

* czynnik zdolności werbalnych (W), na który składają się:

* czynnik słowny (S)

* czynnik liczbowy (L)

* czynnik szkolny (E)

* czynnik zdolności praktycznych (P), na który składają się:

- sprawność mechaniczna (M)

- zdolności przestrzenne (O)

- zdolności manualne (R)

Raymond Cattell w 1971 roku zaproponował podział na:

* inteligencję płynną ( gf ) - to ogólna zdolność warunkująca sprawność wszelkich czynności intelektualnych (zdeterminowana biologicznie

* skrystalizowaną ( gc ) - to zespół szczegółowych zdolności rozwijanych na skutek zastosowania inteligencji płynnej w życiu.

Podobny podział przedstawił wcześniej Donald Hebb wyróżniając:

* inteligencję A - zdeterminowane genetycznie granice możliwości intelektualnych człowieka

* inteligencję B - przejawiającą się w zachowaniu

Teorie czynników równorzędnych 

Teorię jednolitego czynnika g często poddawano krytyce, uważając go za artefakt statystyczny. Powstało wiele teorii, które inteligencję sprowadzają do kilku równorzędnych zdolności. Według L..Thurstone'a na inteligencję składa się 7 niezależnych czynników odnoszących się do różnych aspektów funkcjonowania:

* rozumienie słów (V)

* płynność słowna (W)

* zdolności liczbowe (N)

* zdolności przestrzenne (S)

* rozumowanie (R)

* pamięć (M)

* szybkość spostrzegania (P)

Jednak dalsze badania samego Thurstone'a wskazały na istnienie jednak czynnika nadrzędnego, który nazwał zdolnością indukcji. Inną teorie czynników równorzędnych zaproponował Howard Gardner, który wyróżnił następujące czynniki inteligencji:

* lingwistyczna (językowa) - dotyczy komunikowania się za pomocą języka

* matematyczna i logiczna - dotyczy posługiwania się relacjami pojęć abstrakcyjnych

* wizualna i przestrzenna - umożliwia postrzeganie obrazów, przekształcanie ich i odtwarzanie z pamięci

* muzyczna - dotyczy tworzenia i rozumienia znaczenia dźwięków

* interpersonalna - umożliwia rozpoznawanie i odróżnianie uczuć i zamiarów innych ludzi

* intrapersonalna - dotyczy rozpoznawania uczuć i tworzenia modeli psychicznych

* kinestetyczna - dotyczy posługiwania się własnym ciałem

* przyrodnicza - dotyczy odróżniania i wykorzystywania cech środowiska

KONCEPCJA POZNAWCZA

1.Założenia koncepcji poznawczej:
* Człowiek jest samodzielnym podmiotem , który samodzielnie i celowo działa. 
* Człowiek przyjmuje i interpretuje informacje, nadaje im także wartość, podejmuje działania sprawując nad nimi kontrolę.
* Człowiek posiada umiejętność generowania informacji oraz wiedzy, dzięki temu rozwija on kulturę. Ludzie „wychodzą poza posiadaną informację”. 
* Umysł człowieka posiada inteligencję, pamięć, zdolność myślenia abstrakcyjnego, właściwości te są wrodzone i rozwijane przez środowisko i kulturę. Umysł jest zawodny i ma swoje granice, jego potencjał nie jest absolutny. 


2.Struktury poznawcze
To systemy informacji wewnętrznych utrwalonych w pamięci (indywidualne doświadczenie i wiedza wytworzona samodzielnie dzięki twórczemu myśleniu). Ich całkowite wyłączenie odebrałoby człowiekowi umiejętność poruszania się po świecie, wiedzę o sobie, zamieniło w twór niezdolny do działania, kojarzenia faktów.
W strukturach poznawczych znajdują się następujące informacje: 
* Sądy o środowisku naturalnym - znajomość elementarnych praw fizyki, zasad ewolucji organizmów żywych, 
* Wiedza o kulturze, mniej lub bardziej uporządkowane dane o sztuce, obyczajach, mitach, sprawach metafizycznych. 
* Dane o świecie społecznym - czyli o zachowaniu się osób i społeczeństwa, stosunkach międzyludzkich 
* Samowiedza, lub struktura „ja” - wiedza o sobie, sądy o swoim charakterze, intelekcie, możliwościach fizycznych.

KONCEPCJA BIOLOGICZNA:

Ich rozwój miał związek z powstaniem nowych technik badawczych: tomografii pozytronowej (badanie aktywności metabolicznej określonych obszarów mózgu) i rezonansu magnetycznego (badanie stopnia ukrwienia mózgu). Biologicznego podłoża inteligencji upatruje się obecnie w trzech źródłach: szybkości neuronalnej, sprawności układu nerwowego i wielkości mózgu.

Szybkość neuronalna:

Wg tej koncepcji podłożem inteligencji jest szybkość przewodzenia impulsów w układzie nerwowym. Dzięki zwiększonemu tempu przewodzenia niektóre osoby uzyskują przewagę w zadaniach intelektualnych - szczególnie w takich, gdzie wymagane jest szybkie reagowanie lub gdzie stawia się osobom badanym ograniczenia czasowe. Ponadto, szybkie tempo procesów nerwowych sprawia, że mniej jesteśmy narażeni na to, że nie zdążymy wypracować rozwiązania, zanim informacje przechowywane w pamięci krótkotrwałej zanikną w wyniku procesów zapominania.
Jednym z dowodów na słuszność teorii szybkości neuronalnej są badania behawioralne, w których wykazano ujemną korelację między ilorazem inteligencji a czasem reakcji prostej lub wyborem. Znaczy to, że im wyższy jest poziom inteligencji u danej osoby, tym krócej trwa u niej proces mentalny zaangażowany w wypracowanie pożądanego sposobu reagowania.
Zaznaczyć trzeba, że inteligencja nie jest tutaj przyczyną, ale skutkiem. Pierwotnym czynnikiem sprawczym jest właśnie szybkość przewodzenia nerwowego, która decyduje o krótkim czasie reakcji (lub inspekcji) i jednocześnie o podwyższonej sprawności w zakresie testów inteligencji i innych zadań kryterialnych. Wydaje się jednak, że szybkość neuronalna może być uznana za jedno z wielu źródeł różnic indywidualnych w zakresie inteligencji psychometrycznej, ponieważ proporcja wariancji ilorazu inteligencji wyjaśnionej przez miary szybkości neuronalnej nie przekracza 15%.

Sprawność układu nerwowego

O zdolności umysłowej świadczy także biologiczna jakość mózgu jako narządu. Przejawami tej jakości są: odporność układu nerwowego na zakłócenia transmisji impulsów nerwowych i energetyczna wydajność mózgu. Okazuje się, że osoby inteligentne charakteryzują się nie tylko krótkim czasem reakcji, ale także niewielkim odchyleniem poszczególnych czasów reakcji od średniej. Reagują więc szybciej i bardziej regularnie od osób mniej inteligentnych. Wyjaśnia się to większą niezawodnością układu nerwowego osoby bardziej inteligentnej. Sama regularność, jak się okazuje, zezwala na skrócenie czasu reakcji, ponieważ system niezawodny w mniejszym stopniu narażony jest na powtórki i inne procesy związane z "naprawieniem" popełnionych błędów. Odporność systemu nerwowego na błędy związana jest także z kompetencją w zakresie trudnych zadań, wymagających myślenia, rozumowania i innych czynności intelektualnych. Danych na temat związku inteligencji z wydajnością energetyczną mózgu dostarczył R. Haier i jego współpracownicy. Generalnie rozwiązywaniu zadań trudnych towarzyszy większy poziom zużycia glukozy. Są one więc bardziej energochłonne od zadań prostych. Okazuje się jednak, że osoby intelektualnie uzdolnione są w stanie rozwiązywać trudne zadania przy stosunkowo niewielkim zapotrzebowaniu na glukozę. Innymi słowy, wydatkują one mniej energii, niż osoby o niższym poziomie inteligencji. Wyjaśnić to można z jednej strony wyższą energetyczną wydajnością tkanki mózgowej u osób inteligentniejszych, z dugiej zaś strony - stosowaniem przez nich skuteczniejszych strategii rozwiązywania zadań lub wyższym tempem uczenia się rozwiązywania pewnych klas problemów i upraszczaniem sobie w ten sposób zadania.

Wielkość mózgu

Niektórzy zwolennicy podejścia biologicznego twierdzą, że wielkość mózgu powinna być proporcjonalna do poziomu inteligencji. Faktem jest, że w proporcji do masy ciała człowiek dysponuje największym mózgiem pośród wszystkich gatunków (z wyjątkiem delfinów|), jednak w obszarze różnic wewnątrzgatunkowych hipoteza ta wydaje się być mniej oczywista. P. Rushton wykrył znaczące różnice międzyrasowe i międzypłciowe w zakresie względnej pojemności czaszki. Najbardziej pojemne czaszki (w proporcji do wagi ciała) mają przedstawiciele rasy żółtej, nieco mniejsze - rasy białej, najmniejsze - rasy czarnej. Ponadto, niezależnie od rasy, bardziej pojemne czaszki występują u mężczyzn, niż u kobiet. Badacz ten wykazał także, że istnieje pozytywna korelacja (ok. 0,40) między pojemnością czaszki a ilorazem inteligencji, niezależnie od rasy i płci. Im wyżej określony test "ładuje" czynnik inteligencji ogólnej, tym silniej jego wynik koreluje z pojemnością czaszki. Różnice w zakresie ilorazu inteligencji i pojemności czaszki ujawniają się tuż po urodzeniu i utrzymują w późniejszych okresach rozwoju.
Badaniom Rushtona niewiele można zarzucić od strony naukowej, jedynie to, że nie zawsze bierze on pod uwagę gęstość "upakowania" neuronów w czaszce, co może podważać przydatność pojęcia "pojemności czaszki". Sam autor sugeruje, że pojemność czaszki odzwierciedla stopień złożoności budowy mózgu, np. liczbę neuronów, aksonów i połączeń synaptycznych. O inteligencji człowieka decydowałaby więc nie tyle wielkość mózgu, ile właśnie stopień jego złożoności.

V. WPŁYW WYCHOWANIA NA INTELIGENCJE SPOŁECZNĄ I EMOCJONALNĄ

Pojęcie wychowania jest różnie rozumiane i definiowane, .na gruncie psychologii, i pedagogiki, jak i innych nauk np. socjologii. F. Znaniecki (1973) pisze:

„Wychowanie jest to działalność społeczna, której przedmiotem jest osobnik, będący kandydatem na członka grupy społecznej i której zadaniem, warunkującym faktyczne jej zamiary i metody, jest przygotowanie tego osobnika do stanowiska pełnego członka”.

Wychowanie w szerokim ujęciu zajmuje szczególne miejsce pośród wielu innych wpływów, jakim podlega człowiek w ciągu całego swojego życia. Można jednak powiedzieć, że ze względu na to, iż jest to oddziaływanie intencjonalne i bardziej czy mniej świadome ma ono szczególny wpływ na jednostkę - najbardziej ją kształtujący, formujący. Człowiek w toku swego życia podlega oddziaływaniom wielu środowisk społecznych wśród których podstawowa rola przypada rodzinie i szkole a potem środowisku pracy.

Nie wdając się tutaj w analizę różnic w definiowaniu wychowania i innych pokrewnych pojęć a odsyłając w literaturę Kowalika (1994) i Tillmanna (1996) przyjmujemy następującą szeroką definicję: wychowanie jest to złożony system działań, podejmowanych przez osobę o przypisanej społecznie roli wychowawcy względem drugiej osoby, o społecznie przypisanej roli wychowanka, lub względem jej otoczenia, z intencją wywołania zmiany zgodnej z założonym programem.

Szczególnym wyzwaniem jakie stoi obecnie przed psychologią wychowania, jest konieczność rozwiązywania problemów na jakie natrafiają ludzie - pojedyncze osoby i całe grupy - w warunkach szybkiej, gwałtownej zmiany społecznej związanej z reformami: samorządową, edukacyjną, systemu zdrowia, opieki społecznej. Wyzwanie to nakłada obowiązek szybkiego i trafnego rozpoznania problemów społecznych oraz poszukiwania efektywnych metod ich rozwiązywania. Oznacza to, że problem wychowania, opieki, nauczania czy kształcenia przestaje dotyczyć wyłącznie dzieci i młodzieży czy rodziny i szkoły, a staje się problemem który potencjalnie dotyczy każdego człowieka niezależnie od wieku czy środowiska, a także każdej instytucji (kościoła, szpitala, zakłady pracy, zakładu doskonalenia zawodowego)

Za podstawowe założenia działalności wychowania, można uznać następująco:

* Przyjęcie dynamicznej i genetycznej perspektywy ujmowania osoby, co oznacza poszukiwanie powiązań między jej aktualnym funkcjonowaniem a jej przeszłością i przyszłością.

* Świadomość że działania wychowawcze jako podwójne uwikłanie - w osobę i w kontekście jej życia - zawsze przynoszą konsekwencje bliższe i dalsze oraz pośrednie i bezpośrednie

* Akceptowanie wielości, różnorodności, złożoności i krzyżowania się wpływów, jakim podlega osoba w toku swego życia, czyli uwzględnienie tego że stanowi ona element rozbudowanej sieci społecznej i podlega różnym, często sprzecznym ze sobą wpływom wychowawczym, płynącym ze środowisk przyjmujących różne systemy wartości

Psychologia wychowania, która zdecydowanie ma wpływ na inteligencję, to jeden z kilku - między innymi obok psychologii pracy czy psychologii klinicznej - działów psychologii stosowanej. Jej aspekt teoretyczny dotyczy poszukiwania prawideł przebiegu procesu wychowania, koncentruję się więc na psychologicznych mechanizmach wywierania skutecznego wpływu wychowawczego. Z kolei jej aspekt praktyczny wiąże się z poszukiwaniem odpowiedzi na pytania, na jakie trafiają w swej działalności wychowawczej osoby w nią zaangażowane. Bezpośrednimi realizatorami działalności wychowawczej są rodzice i nauczyciele. Rolą psychologa jest wspieranie ich w podejmowanych działaniach, szczególnie w sytuacjach trudnych decyzyjnie, emocjonalnie czy społecznie.

Wychowanie pełni dwie podstawowe funkcje:

* socjalizacyjną (adaptacyjną) - wiąże się z rozwijaniem kompetencji pozwalających jednostce na znalezienie miejsca w strukturze związków społecznych i wypełnienie zadań wynikających z oczekiwań kierowanych wobec niej przez innych ludzi.

* emancypacyjną (wyzwalającą) - zwraca uwagę na specyficzny potencjał każdej osoby i każe poszukiwać sposobów jego ujawniania i rozwijania.

Zadania - badawcze i praktyczne - psychologii wychowawczej obejmują:

* konstruowanie ofert wychowawczych uwzględniające oczekiwania społeczne i poziom kompetencji osób, do których są kierowane

* kształtowanie gotowości osób, grup i instytucji do przyjęcia i realizowania ofert

* dopasowywanie ofert wychowawczych do specyficznych potrzeb adresatów (osób, grup i/lub instytucji) oraz do warunków (kontekstu), w jakich będą realizowane.

Wydaje mi się, że powyższe informacje jasno obrazują w jaki sposób wychowanie może wpłynąć na jednostkę a co za tym idzie jej inteligencję. Rodzice i nauczyciele, którzy początkowo kierują naszym życiem, kształtują w nas pewną osobność, rozwijają zdolności, pokazują na czym polega życie w sferze emocjonalnej a później społecznej. Według doświadczeń jakie zostały przeprowadzone przez Fryderyka II panującego w XIII wieku w Sycylii, w 1915 przez lekarza ze szpitala Johna Hopkinsa, w 1942 przez pewnego badacza w New York University, ukazują jaki wpływ na inteligencję dzieci ma ich rozwój w początkowym stadium. To znaczy w jakim środowisku się wychowują, kto ich wychowuje i w końcu w jakich warunkach. Wyniki tych badań są zdumiewające (opisane w książce Philipa G. Zimbardo „Psychologia i Życie”) jednak jest to temat na inną pracę.

Człowiek od narodzin aż po ostatni dzień swojego życia, stawia czoło wyzwaniom i uczy się coraz to nowych rzeczy. A nauka zdecydowanie wpływa na inteligencję co dokładnie będzie opisane w kolejnym punkcie.

VI. UCZENIE SIĘ A INTELIGENCJA

Związki inteligencji z uczeniem się są z jednej strony oczywiste, z drugiej strony zaś nie jasne. Oczywiste, ponieważ inteligencje definiuje się jako zdolność przystosowania się do okoliczności dzięki procesom uczenia. Niejasne, gdyż na poziomie empirii nie udało się zebrać przekonujących danych, które potwierdziłyby znaczenia procesów uczenia się dla inteligencji. Nie wiadomo też, czy lepiej się uczymy, a w konsekwencji przystosowujemy do okoliczności, ponieważ jesteśmy sprawni umysłowo czy też nie jesteśmy sprawni umysłowo, ponieważ szybko i łatwo modyfikujemy własne zachowanie w procesie uczenia się. W pierwszym wypadku można by mówić o odgórnym kierunku zależności (top-down), w drugim wypadku - o kierunku oddolnym (bottom-up). Do pogłębienia tej niejasności przyczynia się wieloznaczność samego terminu „uczenie się”, który w ujęciu szerokim oznacza podstawowy proces modyfikacji zachowania w wyniku uprzednich doświadczeń organizmu, a w ujęciu wąskim - intencjonalną, świadomą czynność nabywania wiedzy.

Sternberg (1985) sformułował głośną hipotezę, według której inteligencja powiązana jest z szybkim automatyzowaniem procesów poznawczych. Czynność wielokrotnie wykonywana automatyzuję się co w języku psychologii poznawczej oznacza, że jej sterowanie przechodzi z poziomu globalnego tj. wymagającego świadomej kontroli przebiegu czynności, na poziom lokalny, związany z przetwarzaniem automatycznym, niekontrolowanym i niewymagającym wysiłku.

Według Steinberga:

* Osoby inteligentne szybciej automatyzują procesy poznawcze, dzięki czemu wykonują wiele czynności w sposób płynny, bez wysiłku i bez konieczności sprawowania nad nimi świadomej kontroli.

* Osoby mniej inteligentne wykonują te same czynności wolno i z wysiłkiem, ponieważ automatyzują mniej wydajnie.

Autor sądzi, że zjawisko automatyzacji może wyjaśnić ujemną korektę ilorazu inteligencji z czasem reakcji, nigdy bowiem nie uznał on tezy Jansena, że inteligencja oznacza po prostu szybkość przetwarzania. W myśl hipotezy Sternberga ujemna korelacja IQ/RT byłaby artefaktem, wynikającym z tego, że osoby inteligentne szybciej przechodzą ze sterowania globalnego i kontrolowanego na automatyczne lokalne, toteż w konsekwencji uzyskują relatywnie krótsze czasy reagowania w prostych zadaniach poznawczych. Jednak przewaga osób inteligentnych w zakresie tempa reagowania powinna się ujawnić nie na początku procesu oswajania zadania, lecz dopiero po pewnej liczbie prób. Na początku bowiem wszyscy działają równie wolno i nieporadnie, choć osoby inteligentne cechują się większą skutecznością radzenia sobie w sytuacjach nowych. Nieprzypadkowo zmaganie się z nowością i automatyzowanie czynności poznawczych to dwa różne, uzupełniające się aspekty tak zwanej doświadczonej subteorii inteligencji. Pierwszy jest ważny na początku procesu uczenia się, drugi - w fazach późniejszych.

Odmienne wyjaśnienie zależności między inteligencją a uczeniem się proponują Akerman i Schneider, powołując się na koncepcję Fittsa o trzech fazach nabywania wprawy:

* Faza poznawcza polega na opanowaniu podstawowych umiejętności potrzebnych do wykonania zadania; jej skuteczność zależy od wysiłku i uwagi

* Faza asocjacyjna polega na tworzeniu i utrwalaniu typu S-R

* Faza autonomiczna - na całkowitej automatyzacji czynności i uwalnianiu jej spod kontroli świadomości.

Im późniejsza faza uczenia, tym mniejsze są wymagania stawiane systemowi poznawczemu, zwłaszcza uwadze. Zdaniem Ackermana inteligencja jako ogólna zdolność poznawcza ważna jest tylko w pierwszej fazie nabywania wprawy. W drugiej fazie liczy się szybkość percepcyjna, a w trzeciej - zdolności psychomotoryczne. Z rozważań tych wynika oczywista predykcja: odpowiednio długi proces nabywania wprawy w wykonywaniu zadnia poznawczego powinien doprowadzić do zaniku korelacji między inteligencją a parametrami wykonania tego zadania, głownie czasem reakcji.

Mamy zatem dwie konkurencyjne hipotezy:

* Sternberga, który uważa że w miarę nabywania wprawy korelacja IQ/RT powinna zyskać na sile

* Ackermana, który twierdzi, że proces nabywania wprawy powinien w ostateczności znieść tę korelację.

Wyniki badań empirycznych nie są rozstrzygające dla żadnej z tych hipotez. Ackerman i Schneider nie byli w stanie wykazać, że korelacja IQ/RT maleje wraz z nabywaniem wprawy. Z góry jednak założyli, że efekt automatyzacji powinien wystąpić dopiero po kilku tysiącach prób, co jest trudne do uzyskania w większości badań eksperymentalnych. Dlatego w badaniach Neubauera i Freudenthalera osoby badane wykonywały ponad 2000 prób zadania na weryfikację treści zadania, co zajęło im ponad dziewięć godzin. Choć zadanie było wykonywane coraz częściej, korelacja między wynikami w teście Revera a czasem potrzebnym na poprawną weryfikację zadania była taka sama na początku, jak i pod koniec sesji uczenia się (około -0,40). Nie potwierdziła się zatem żadna z konkurencyjnych hipotez, a autorzy interpretują swoje wyniki w duchu tezy Jensena o decydującej roli szybkości przetwarzania dla inteligencji.

Związki inteligencji a tempem automatyzacji prostych zadań poznawczych nie są więc jasne. Niewykluczone, że obie hipotezy są prawdziwe, ponieważ każda z nich odwołuje się do innego mechanizmu sprawczego, a wyniki badań empirycznych przynoszą słabe potwierdzenia i jednej i drugiej koncepcji. Być może pewna role odgrywa tu faza procesu uczenia się albo stopień złożoności zaufania poznawczego. Ważnym czynnikiem jest również sposób pojmowania procesu uczenia się i sposób operacjonalizacji jego efektów. Jeśli uczenie się i tworzenie struktur poznawczych, niezbędnych do wykonania nowej reakcji - rację ma Ackerman, ale jeśli uczenie się to proces osiągania maksymalnego (asymptotycznego) poziomu wykonania czynności - rację ma Sternberg.

Osobny problem to zależność „odgórna” między inteligencją a uczeniem się rozumianym nie jako elementarny proces modyfikacji zachowania, lecz jako czynność nabywania wiedzy, szczególnie szkolnej. Wiadomo, że korelacja między ilorazem inteligencji a osiągnięciami szkolnymi jest dość stała choć pozytywna. Wiadomo również, że poziom intelektualny studenta odgrywa coraz mniejszą role w determinowaniu jego osiągnięć na uczelni, wraz z upływem kolejnych lat studiów. Wydaję się zatem, ze powodzenie na studiach zdeterminowane jest nie tylko inteligencją, a może nawet - w miarę postępów w nauce - coraz mniej inteligencja, a coraz bardziej czynnikami motywacyjnymi, zainteresowaniami i cechami osobowości. Ackerman postuluje, aby analizując tego typu zależności, odróżniać maksymalny poziom wykonania od poziomu przeciętnego lub typowego. Rozwiązywanie testów inteligencji zwykle wyzwala motywacje do krótkotrwałego działania na poziomie maksymalnym, podczas gdy powodzenie na studiach zależy od tego, jaki jest typowy lub przeciętny poziom intelektualny danej osoby. Niespójność maksymalnego i typowego działania intelektualnego sprawia, zdanie Ackermana, ze testy inteligencji nie są dobrym predykatorem osiągnięć szkolnych i zawodowych.

Inteligencja może być zatem widziana jako czynnik sprawczy szybkości, skuteczności i trwałości nabywania wiedzy lub jako złożona cecha, u której podłoża tkwią molekularne zjawiska automatyzacji procesów poznawczych.

Tak czy inaczej, nie traci mocy definicja inteligencji jako zdolności przystosowania się dzięki korzystaniu z uprzednich doświadczeń podmiotu. Związki inteligencji z uczeniem się mogą być obustronne, a ponadto zapośredniczone przez inne procesy lub wyznaczniki inteligentnego zachowania, np. tempo przetwarzania informacji, uwagę lub pamięć roboczą. Złożoność zjawiska inteligencji dopuszcza poszukiwanie wielu alternatywnych sposobów wyjaśnienia zależności między poziomem intelektualnym człowieka a osobowościami procesu uczenia się.

VII. W JAKI SPOSÓB INTELIGENCJA EMOCJONALNA POZWALA OSIĄGNĄĆ SUKCES ZAWODOWY

Żyjemy w czasach, które przyniosły nowe zasady oceny naszej pracy. Mierzy się nas nową miarą, nie tylko według tego, jacy jesteśmy bystrzy, jakie mamy przygotowanie czy wiedzę fachową, ale także dajemy dobie radę z samymi sobą i z innymi. Miarę tę coraz częściej stosuje się przy podejmowaniu decyzji o zwolnieniach czy awansach.

Nowe zasady pozwalają też przewidzieć, kto ma szansę zostać najlepszym pracownikiem, a kto najbardziej narażony na porażkę. Bez względu na dziedzinę działania mierzy się przy ich użyciu cechy o zasadniczym znaczeniu dla możliwości dostania przez nas pracy w przyszłości. Zasady te, mają nie wiele wspólnego z tym, co wpajano nam w szkole jako ważne; wedle tego kryterium, umiejętności często akademickie nie są zbyt istotne. Nowa miara zakłada, że mamy wystarczające umiejętności i wiedzę fachową, aby wykonywać naszą pracę, a zatem skupia się na cechach osobowościowych, takich jak inicjatywa i współodczuwanie, umiejętność przystosowania się i zdolność przekonywania.

Nie jest to przemijająca moda ani najnowsze panaceum na bolączki kadry kierowniczej. Dane, które przemawiają za poważnym traktowaniem tej miary, oparte są na badaniach dziesiątków tysięcy pracowników, o różnych zawodach. Wykazują one z niespotykaną dotąd dokładnością, jakie cechy predestynują do zostania znakomitym pracownikiem, zwłaszcza na kierowniczym stanowisku.

Coraz więcej firm na świecie zwraca znacząco mniejszą uwagę na umiejętności wyniesione ze szkoły czy studiów. Przeprowadzona wśród pracodawców ogólnokrajowa ankieta na temat tego, czego oczekują od nowo przyjmowanych pracowników, wykazała, że konkretne umiejętności techniczne są teraz mniej ważne niż zdolność uczenia się w miejscu pracy.

W następującej kolejności pracodawcy wymieniali:

* umiejętność słuchania i werbalnego porozumiewania się

* zdolność do przystosowywania się i twórcze reakcji na niepowodzenia i przeszkody, umiejętność panowania nad sobą

* wiarę w siebie

* motywację do działań prowadzących do osiągnięcia założonych celów

* pragnienie rozwijania własnej kariery i dumę z osiągnięć

* skuteczność grupową i interpersonalną

* umiejętność współdziałania i prowadzenia pracy zespołowej

* umiejętność polubownego rozstrzygania sporów

* skuteczne działanie w ramach organizacji

* chęć wniesienia wkłady w jej dorobek, potencjalne zdolności przywódcze

Z siedmiu pożądanych cech, tylko jedna związana była z wykształceniem - umiejętność czytania, pisania i liczenia.

Sternberg przytacza pouczającą historię dwóch studentów Penna i Matta. Penn był znakomitym, pełnym twórczych pomysłów studentem, modelowym wręcz przykładem wszystkiego najlepszego, co ma do zaoferowania Uniwersytet Yale. Kłopot polegał na tym, że Penn, doskonale wiedział że jest wyjątkowy, w związku z czym - jak określił to jeden z profesorów - był też niewiarygodnie arogancki. Mimo swych zdolności odstręczał ludzi, zwłaszcza tych z którymi musiał pracować.

Jednak na papierze prezentował się wyjątkowo. Kiedy skończył studia, został wręcz zasypany ciekawymi ofertami pracy; o jego zatrudnienie zabiegały wszystkie najwyżej notowane firmy z jego specjalności. Dla każdej z nich był cennym nabytkiem - przynajmniej na podstawie uzyskanych ocen. Ale podczas rozmów ujawniała się jego cała arogancja, skończyło się na tym, że otrzymał tylko jedną ofertę pracy - z podrzędnej firmy.

Matt, ukończył ten sam kierunek co Penn, nie był tak świetnym studentem. Umiał za to doskonale znaleźć wspólny język z innymi osobami i był lubiany przez wszystkich, którzy z nim pracowali. Przeprowadził rozmowy z ośmioma firmami i otrzymał siedem ofert zatrudnienia. Podjąwszy pracę, zmierzał pewną drogą do sukcesu, podczas gdy Peenowi kazano odejść po dwóch latach pracy w pierwszej firmie.

Pennowi brakowało tego, co miał Matt - inteligencji emocjonalnej.

Umiejętności wchodzące w skład inteligencji emocjonalnej są synergistyczne względem umiejętności umysłowych. Najlepsi wykonawcy posiadają i jedne i drugie. Im bardziej skomplikowana jest praca, tym większe znaczenie odgrywa przy jej wykonywaniu jej inteligencja emocjonalna, choćby dlatego, że niedostatek tych umiejętności może przeszkadzać w wykorzystywaniu wiedzy fachowej czy intelektu danej osoby.

Doug Lennick, wiceprezes American Express Financial Advisors, ujął to rak: “ Umiejętności, które potrzebne są do odniesienia sukcesu, zaczynają się od sprawności intelektu, ale po to, by wykorzystać składające się na potencjalną siłę wszystkie talenty, potrzebna jest też kompetencja emocjonalna. Powodem tego, że nie możemy dysponować wszystkimi zdolnościami ludzi, jest ich niekompetencja emocjonalna”.

Z codziennej nawet najbardziej pobieżnej obserwacji ludzi wiemy, że inteligencja nie jest jedynym czynnikiem, który decyduje o sukcesie. Często stwierdzamy, że dana praca jednym przychodzi z wielkim trudem, wymaga wysiłku, natomiast innym przychodzi niemal bez wysiłku. Ale o tym w kolejnym punkcie.

VIII. INTELIGENCJA EMOCJONALNA JAKO ZBIÓR CECH OSOBOWOŚCI

Osobowość - zespół względnie stałych cech, które odróżniają człowieka od innych ludzi nie tylko pod względem wyglądu zewnętrznego, ale również jego sposób zachowania się.

Osobowość jest strukturą całościową cech psychicznych, warunkujących postępowanie człowieka. Inaczej mówiąc, jest zbiorem cech danej osoby, warunkujących jej postępowanie wobec ludzi lub z ludźmi, wobec siebie oraz przedmiotów i zjawisk otaczającego świata.

W postępowaniu człowieka dostrzegamy stałe cechy czyli coś co się powtarza. Właśnie te stałe cechy odróżniają jednego człowieka od drugiego. Suma takich cech psychicznych jednostki, które różnią ją od innych ludzi stanowi osobowość danego człowieka.

Składniki osobowości:

* Temperament jest jedną z cech osobowości człowieka i wyraża się w dynamice określającej żywiołowość organizmu. Temperamentem nazywamy naszą reakcję na bodźce wewnętrzne lub zewnętrzne wyrażoną w sile i w czasie.

Temperament ujawnia osobowość człowieka w ekspresji oraz w relacjach codziennych. Ta sfera osobowości człowieka, która wynika z temperamentu, stanowiła i nadal stanowi przedmiot zainteresowania uczonych, gdyż ona w dużym stopniu decyduje o zachowaniu się człowieka. Ojciec medycyny bo za takiego uznano żyjącego około 377r. p.n.e., Hipokratesa.

Na podstawia obserwacji podstawowych substancji w organizmie, wyróżnił cztery typy ludzi:
- sangwiników

- choleryków

- flegmatyków

- melancholików

Spotkać możemy również podział ustalony według C. G. Junga wyróżniający:

- ekstrawertyków (towarzyski, obiektywny, praktyczny)

- introwertyków (nietowarzyski, subiektywny stosunek do siebie i otoczenia),

* Charakter - wyraża on stosunek jednostki do otoczenia i innych ludzi, do samego siebie i własnego działania. Charakterem nazywamy zespół mniej lub bardziej utrwalonych cech moralnych człowieka. Kształtuje się przez całe życie, chociaż jego krystalizacja poniekąd następuje między 24-30 rokiem życia.

Wszystkim wiadomo, że nikt nie posiada super idealnego charakteru. Każdy człowiek legitymuje się pozytywnymi i negatywnymi cechami, jednak należy dążyć, do tego aby negatywne cechy ograniczyć do minimum.

Cechy charakteru przejawiają się przede wszystkim w stosunku do innych ludzi i w stosunku do samego siebie. Przykładem cech charakteru określających stosunek do innych ludzi może być: szczerość, koleżeństwo, zarozumiałość, punktualność, niedbałość, pracowitość. Cechami określającymi stosunek do samego siebie, między innymi są: skromność, nieśmiałość, brak odwagi, poczucie własnej godności.
Kształtowanie charakteru wymaga silnej woli bez silnej woli nie można mówić o pozytywnym charakterze. Wymaga znajomości norm moralnych i prawidłowo ukształtowanej sfery emocjonalnej.

* Zainteresowanie jest złożonym procesem. W procesie tym dochodzi do ścisłego współdziałania świadomości poznawczej i emocjonalnej. Stąd też definiując zainteresowanie często określamy jako skierowanie uczuć, myśli i uwagi na jakiś przedmiot przez dłuższy okres czasu. Zainteresowania pomagają danej jednostce na ukierunkowanie jej działania i pobudzają do aktywności. Zainteresowania należy rozwijać i dążyć do ich trwałości. Pomagają one w osiąganiu celów życiowych, ułatwiają zdobywanie wiedzy i umiejętności. Cechą spełniającą ogromną rolę jest wszechstronność zainteresowań. Chodzi o to, aby zainteresowania rozszerzały horyzonty danej jednostki. Zainteresowania winny być skierowane na rozmaite podstawowe wartości ludzkie, społeczne.

* Zdolnością nazywa się zespół czynników organicznych i związanych z nimi funkcjonalnie właściwości psychicznych umożliwiających szczególnie sprawne wykonanie różnorodnych czynności i bardziej skomplikowanych działań.
Jeżeli u danej jednostki występuje zbiór kilku zdolności, to wówczas mamy do czynienia z uzdolnieniami. Mówimy więc o uzdolnieniach artystycznych i o zdolnościach muzycznych itp.

Bardzo złożoną właściwością osobowości jest inteligencja. Jest uzdolnieniem usposabiającym do możliwie doskonałego rozwiązywania zadań problemowych. Polega ona bowiem na zdolności skutecznego działania w nowych sytuacjach przy wykorzystaniu posiadanych już doświadczeń. Inteligencja to zdolność samodzielnego i krytycznego rozwiązywania zadań natury praktycznej lub natury teoretycznej. O rozwoju inteligencji człowieka nie tylko decydują wrodzone zadatki, ale przede wszystkim środowisko i własna aktywność. Poziom rozwoju inteligencji jest zależny od wychowania. Inteligencję badamy według testów.

Reasumując możemy powiedzieć, że osobowość każdego człowieka stanowi jego indywidualność, niepowtarzalność, odrębność ale równocześnie wykazuje wiele podobieństwa. W wyniku poszukiwania tych podobieństw pomiędzy poszczególnymi osobami uczeni dokonali klasyfikacji różnych typologii. Każda z klasyfikacji wynika z odpowiednich kryteriów. Jedne poszukują związku między budową ciała, a czynnościami psychicznymi, inne wyrażają się w charakterze człowieka.

Osobowość człowieka ciągle się zmienia i kształtuje pod wpływem wielu różnorodnych czynników, wśród których środowisko odgrywa znaczącą rolę. Nie należy jednak zapominać o bardzo ważnym znaczeniu zadatków biologicznych i własnej aktywności jednostki. W celu wszechstronnego rozwoju osobowości należy zapewnić odpowiednie warunki oraz wykorzystywać wszystkie środki sprzyjające prawidłowemu rozwojowi osobowości młodego pokolenia. Nowoczesny rozwój cywilizacji nie tylko stawia przed człowiekiem trudniejsze zadania, ale również otwiera przed nim szersze możliwości pełniejszego rozwoju.

IX. TRZY GŁÓWNE MODELE INELIGENCJI EMOCJONALNEJ

Model Goldmana

W trakcie badań do swojej pierwszej książki, Daniel Goleman zapoznał się z pracą Salovey'a i Mayera z początku lat 90. Jako pracownik naukowy Harvardu napisał popularny do dziś bestseller „Inteligencja emocjonalna” (1995), w której zaoferował pierwszy „dowód” na to, że emocjonalne i społeczne czynniki są istotne. Sukces w życiu zależy nie tylko od intelektu, lecz także od umiejętności kierowania emocjami. Książka ta, burząc dotychczasowe poglądy, ponownie definiuje, co to znaczy być zdolnym.

Charakteryzując krótko model inteligencji emocjonalnej Golemana można stwierdzić, że zawiera on wszystko, co łączy się z emocjami i w pozytywny sposób wpływa na sprawne radzenie sobie w życiu. Do modelu włączone są: rozumienie własnych emocji, zarządzanie emocjami, samomotywacja, rozpoznawanie emocji u innych, utrzymywanie relacji międzyludzkich, co sprawia, że jest to model mieszany. Jak sam autor stwierdził, inteligencję emocjonalną można ogólnie określić jako charakter, a dokładniej są to zdolności rozpoznawania przez nas naszych własnych uczuć i uczuć innych, zdolności motywowania się i kierowania emocjami zarówno naszymi własnymi, jak i osób, z którymi łączą nas jakieś więzi. Jest to panowanie nad naszymi emocjami i ich wykorzystywanie do osiągnięcia sukcesu.

Poszczególne wymiary inteligencji emocjonalnej wg Golemana, to:

1) Rozumienie własnych emocji:

a.) rozpoznawanie emocji w trakcie ich występowania,

b.) monitorowanie emocji.

2) Zarządzanie emocjami:

a.) radzenie sobie z emocjami by były adekwatne do sytuacji,

b.)zdolność do uspokojenia siebie,

c.)zdolność do zniwelowania ogarniającego lęku, przygnębienia czy drażliwości.

3) Samomotywacja:

a.) podporządkowanie emocji do danych celów,

b.) odraczanie gratyfikacji i tłumienie impulsywności,

c.)zdolność do włączenia się w stan „flow”.

4) Rozpoznawanie emocji u innych:

a.) empatyczna świadomość,

b.) zdolność wyczucia czego inni potrzebują bądź pragną.

5) Utrzymywanie relacji międzyludzkich:

a.)zdolność zarządzania emocjami innych,

b.)bezproblemowe interakcje z innymi

Model Mayera i Saloveya

Model Mayera i Saloveya różni się od większości modeli inteligencji emocjonalnej tym, że definiując inteligencję emocjonalną nie odnosi się do żadnych charakterystyk osobowościowych. Jest zatem modelem zdolnościowym, w przeciwieństwie do modeli mieszanych. Mimo, że początkowo również autorzy ci łączyli inteligencję emocjonalną z pewnymi cechami osobowości, to w ostateczności ograniczyli się wyłącznie do umiejętności.

Zeidner, Roberts i Matthews (2008) w swojej pracy przeglądowej określają koncepcję Mayera i Saloveya jako najlepiej znaną i najbardziej wpływową w dziedzinie inteligencji emocjonalnej, a badania pokazują, że tylko taki model inteligencji emocjonalnej może być określany jako inteligencja, ponieważ spełnia empiryczne kryteria standardowej inteligencji.

W modelu Mayera i Saloveya inteligencja emocjonalna reprezentuje:

- zdolność spostrzegania, oceny i wyrażania emocji w trafny i przystosowawczy sposób;

- zdolność rozumienia emocji i wiedzę o nich;

- zdolność docierania do i/lub wzbudzania emocji które wspomagają aktywność poznawczą;

- zdolność kontrolowania emocji własnych i innych ludzi

U osób inteligentnych emocjonalnie zdolność spostrzegania emocji nie ogranicza się do emocji podstawowych, ale pozwala na percepcję emocji wtórnych, złożonych, odróżnienie emocji fałszywych od prawdziwych, wyrażenie swoich emocji w sposób zrozumiały dla innych, odbieranie emocji nie tylko poprzez gesty i mimikę, ale także inne formy, np. literaturę czy sztukę.

Zdolność rozumienia emocji to umiejętność nazwania ich w trafny sposób, analizowania ich pod względem współwystępowania, następowania po sobie, zawierania się poszczególnych składników emocjonalnych w złożonych stanach emocjonalnych. Pozwala to na przyczynowo-skutkowe analizowanie ludzkich emocji oraz określenie motywów ich zachowań.

Umiejętność asymilacji, czy wzbudzania pewnych stanów emocjonalnych, które są przydatne w procesach poznawczych jest cechą wspomagającą produktywne myślenie. Umożliwia to wykorzystywanie emocji w celu sprawniejszego wykonywania czynności poznawczych, np. w procesach twórczości czy pamięciowych. To także zdolność do skupienia się na czynnościach, które w danej chwili należy podjąć.

Ostatni wymiar inteligencji emocjonalnej dotyczący kontroli emocji własnych i innych, pozwala na stymulację emocjonalnego i intelektualnego rozwoju. Jest to zarazem trudna umiejętność, którą można wykorzystywać w sposób pozytywny bądź negatywny, co daje rozległe możliwości. Sprawne kontrolowanie emocji umożliwia niezakłócone funkcjonowanie w sytuacjach pod presją czasu, czy stresowych, daje też możliwości manipulowania innymi.

Model Bar-Ona

Model inteligencji emocjonalnej stworzony przez Bar-Ona należy do modeli mieszanych. Powstał w odpowiedzi na pytanie: ”Dlaczego niektóre jednostki są bardziej zdolne do osiągnięcia sukcesu niż inne?). Autor dokonał przeglądu literatury psychologicznej na temat osobowościowych charakterystyk, które wydają się towarzyszyć życiowemu sukcesowi. W wyniku tego wyróżnił pięć obszarów, które odgrywają w tym ważną rolę. Obszary tego modelu to: zdolności intrapersonalne, zdolności interpersonalne, obszary adaptacyjne, zarządzanie stresem oraz ogólny nastrój. Model ten opisuje pewne zdolności poznawcze - jednak są one uzupełniane cechami osobowości, które mogą jedynie towarzyszyć inteligencji emocjonalnej, a nie stanowić jej samej w sobie. Dlatego też model ten charakteryzowany jest jako model mieszany.

Autor definiuje inteligencję emocjonalną: Inteligencja emocjonalna to szereg niepoznawczych zdolności, kompetencji i umiejętności, które wpływają na zdolność do sprawnego radzenia sobie z naciskami i wymogami środowiskowymi.

Główne obszary umiejętności i poszczególne zdolności:

*Zdolności intrapersonalne:

- samoświadomość emocjonalna,

- asertywność,

- dbanie o siebie,

- samo naprawa

- niezależność,

* Zdolności interpersonalne:

- związki międzyludzkie,

- odpowiedzialność społeczna,

- empatia,

*Obszary adaptacyjne:

- rozwiązywanie problemów,

- analiza otoczenia,

- elastyczność,

*Obszary radzenia sobie ze stresem:

- tolerancja na stres,

- impuls/odruch,

- kontrola,

*Ogólny nastrój, :szczęście,

- optymizm,

Bibliografia

Goleman, D. (1999) Inteligencja emocjonalna, tłum.  Andrzej Jankowski, Media Rodzina of Poznań.

Słownik wyrażeń psychologicznych

---