WR Rozwój społeczny i emocjonalny człowieka, STUDIA, Psychologia rozwojowa-na egzamin


WR Rozwój społeczny i emocjonalny człowieka.

Człowiek jest istotą społeczną, całe jego życie toczy się w nieustających relacjach z innymi ludźmi, interakcjach bezpośrednich lub pośrednio w kontekście tych relacji (nawet samotność to stan definiowany jako brak innych ludzi w życiu człowieka- zwykle odczuwany jako niedogodność, opuszczenie, pozbawienie lub wyrzeczenie - pustelnik). Całe życie człowieka toczy się i jest możliwe jedynie przy wykorzystaniu środków i informacji wytworzonych przez innych ludzi - począwszy od narodzin aż do śmierci. W swoim życiu człowiek stale podejmuje i pełni jakieś role społeczne.

0x08 graphic
0x01 graphic

Ryc. Złożoność rozwoju społecznego człowieka.

ROZWÓJ EMOCJONALNY

Rolą emocji we wczesnym dzieciństwie jest umożliwienie przetrwania poprzez:

0x08 graphic
0x01 graphic

Dzieci prawie natychmiast po urodzeniu przejawiają pewne podstawowe emocje: zaciekawienie, niepokój, uśmiech, zadowolenie/niezadowolenie, wstręt.

W pierwszym miesiącu emocje wywoływane są głównie przez stany wewnętrzne: komfort i dyskomfort, ból - wskutek zmian w centralnym układzie nerwowym.

W drugim miesiącu zachodzą wyraźne zmiany - wzrasta częstość kontaktów wzrokowych dziecka z opiekunem - relacje z drugim człowiekiem wyzwalać zaczynają silne emocje dziecka, zwykle pozytywne - pojawia się uśmiech społeczny, przejawia zainteresowanie i ciekawość bodźcami w otoczeniu.

Trzeci miesiąc - złość i smutek

Czwarty miesiąc - zdziwienie i radość

W następnych miesiącach emocje wzbudzane są wskutek postępu w rozwoju poznawczym (kształtowanie się pamięci oraz poczucia stałości przedmiotu) a także wskutek postępującego rozwoju lokomocji dziecka. Wchodzi ono w coraz bogatszy i bardziej zróżnicowany kontakt z otoczeniem fizycznym a także społecznym. Ta aktywność staje się źródłem różnicowania i wzbogacania emocji. Inną cechą charakteryzującą emocjonalność dziecka do 1 roku życia jest to, że służą emocje sygnalizowaniu dziecięcej niemocy, bezradności a przez to ochraniają je.

Drugi rok życia - okres odkrywania siebie, kształtowania się pojęcia „ja”, wzrasta też zainteresowanie dziecka innymi ludźmi. Bardzo uważnie śledzi emocje swoich bliskich i odpowiada na nie swoim zachowaniem.

Niemowlęta potrafią:

1. się dostroić do nastroju i emocji innych ludzi (zjawisko zarażania się emocjami)

2. wyrażać zainteresowanie, niesmak, niepokój, uśmiech, zaskoczenie, niezadowolenie

3. ok. 5 mies. rozróżniać u innych ludzi emocje, co jeszcze nie oznacza, że emocje te rozumieją

4. po ukończeniu 8 mies. poszukują wyraźnie emocji u innych, zwłaszcza bliskich oraz w momentach zaskoczenia i przestrachu- zjawisko to nosi nazwę społecznego porównywania i odwoływania się.

5. między 1. a 2. rokiem potrafią interpretować stany emocjonalne innych, pojawia się empatia i działania prospołeczne (potrafi pocieszać, dzielić się itp.)

Emocjonalne punkty zwrotne:

2 rż pojawia się zdolność rozumienia pojęć odnoszących się do emocji

4-5 rż emocje związane z ocenianiem właściwości innych ludzi.

poczucie winy pojawia się gdy dziecko osiąga zdolność uświadamiania sobie możliwości dokonywania wyboru kierunku działania;

wiedza na temat sytuacji wywołujących emocje u innych ludzi

posiada pojedyncze reprezentacje emocji i zaprzecza możliwości istnienia, odczuwania równocześnie dwóch różnych emocji - czuje to albo to

6 lat - zaczyna rozumieć emocje konfliktowe, uczy się także kontrolowania swoich emocji dwiema drogami: poprzez zmianę sytuacji lub poprzez zmianę interpretacji źródła emocji;

7 lat - potrafi nazwać sytuacje wywołujące bardziej złożone emocje: duma, zazdrość,

poczucie winy;

- zaczyna dopuszczać równoczesne odczuwanie dwóch emocji ale jedynie wobec tego

samego obiektu i o tym samym znaku

8-9 lat - zaczyna wyrażać różne emocje (o tym samym znaku) wobec różnych celów

10 lat - zaczyna być zdolne do wyrażania różno-biegunowych emocji wobec różnych

obiektów

11 lat - jest w stanie wyrażać różno-biegunowe emocje wobec tego samego obiektu - tzw

mieszane uczucia

!5 lat - przejawia zrozumienie ponad 20 emocji bardziej złożonych.

Lęki dziecięce

Szczyt nasilenia leków przypada na 3-ci rok życia, później stopniowo lękliwość słabnie.

  1. lęki niemowlęce: przed rozłąką, hałasem, upadkiem, nieznanymi przedmiotami oraz obcymi ludźmi

  2. lęki wieku przedszkolnego: przed zwierzętami (3rż), ciemnością (4-5 rż), potworami i wyobrażonymi stworami (5rż), - lęki te traktowane są jako zjawisko normalne w tym wieku, choć mogą być bardzo intensywne.

  3. lęki niezależne od wieku: przed wężami, burzą, przed spotkaniem z obcymi ludźmi

  4. lęki nie będące częścią normalnego rozwoju - fobie - stanowią zaburzenia emocjonalne.

Niektóre lęki są dziedziczone: głownie lęki związane z zagrożeniem fizycznym bezpieczeństwa np. lęk przed nieznanym, przed zranieniem, małymi zwierzętami.

Uwarunkowane środowiskowo są głównie lęki społeczne, np. przed niepowodzeniem.

Adolescencja - zmiany hormonalne prowadzą do zmiany spostrzegania siebie i odbioru własnych emocji, wzmacniają także intensywność przeżyć emocjonalnych oraz pobudliwość i labilność emocjonalną - prowadząc albo do depresji albo do wzrostu drażliwości i agresywności. W wieku 10-14 lat nasila się natężenie emocji negatywnych - związane jest to z poziomem sterydów płciowych i androgenów nadnerczy. Przeżywane przez młodzież w tym okresie negatywne emocje nie mają charakteru chwilowego lecz są bardziej trwałe (nastroje, negatywne stany emocjonalne). Młodzież przeżywa ponadto więcej emocji krańcowych niż osoby dorosłe.

Istnieje dość słaby związek między emocjami przeżywanymi przez rodziców a emocjami ich dorastających dzieci. Przeżywają na ogół różne emocje - większa jest zgodność w emocjach przeżywanych wówczas przez rodziców.

Większa zależność jest widoczna między poziomem rozwoju poznawczego młodego człowieka a sposobem oraz jakością przeżywanych przezeń emocji:

Przeprowadzono relatywnie mało badań na temat przeżywania emocji związanych z zakochaniem i miłością - więcej ze złością i agresja. Doświadczenie satysfakcji i zadowolenia ze związku w wieku 14-18 lat jest zależne pod wieloma względami od takich samych cech jak u dorosłych: uczucia, wzajemnego porozumienia, zaangażowania, wsparcia emocjonalnego. Jednak poziom satysfakcji nie korelował negatywnie z cierpieniem i pragnieniem posiadania drugiej osoby tak jak ma to miejsce u dorosłych - badana młodzież była tym szczęśliwsza, w im mniejszym stopniu sądziła że związek może doprowadzić do małżeństwa i zobowiązań w przyszłości. A chłopcy byli tym szczęśliwsi im mniej musieli odbierać komunikatów emocjonalnych o głębokiej treści.

Emocje w dorosłości i okresie starzenia się.

Wraz z wiekiem zachodzi liniowy wzrost między efektywności przypominania sobie treści związanych z emocjami, choć zależność taka nie zachodzi w przypadku materiału neutralnego emocjonalnie.

Dorośli na ogół wykazują silniejszą i sprawniejszą samoregulację emocji. Ludzie starsi na ogół lepiej niż młodzi ukrywają lub maskują złość, smutek szczęście, zainteresowanie, wstręt i wstyd - ale nie ukrywają lęku

Przeżycia opisywane przez osoby starsze były mniej intensywne, nastrój coraz bardziej stabilny, większa kontrola emocji, ale także mniejsza chęć poszukiwania wrażeń i mniejszy poziom reakcji psychofizjologicznych (np. rumienienia się). Osoby dojrzałe opisywały mniej negatywnych emocji, były mniej depresyjne, zmartwione, samotne i smutne niż osoby młode. Mniejszy był u nich poziom lęku i częstość przeżywania poczucia winy, były mniej wrogie i rzadziej odczuwały wstyd i zakłopotanie.

W okresie starzenia się słabną reakcje układu autonomicznego podczas przeżywania emocji poza emocjami smutku i lęku a nieraz złości.

Typowe dla starych ludzi jest wycofywanie się stopniowe z kontaktów społecznych - ilość i zakres interakcji społecznych na ogół zmniejsza się, ale równocześnie wzrasta bliskość emocjonalna z najbliższą rodziną. Wynika to z tendencji do unikania emocji negatywnych wywołanych mniejszą sprawnością poznawczą i społeczną oraz ruchową oraz maksymalizacji doznań pozytywnych (w relacjach z bliskimi lub zwierzątami).

Ekspresja emocji - stadia

powyżej 10 roku życia

Lp

Poziom

Charakterystyka

1

Przedsystemowy

Kontrola polega na pozbywaniu się uczuć i emocji przez impulsywne myśli i działania, pośrednictwo wszechmocnych innych osób albo przez proste odwrócenie sytuacji

2

Intrasystemowy

Jednostka wykorzystuje takie formy kontroli jak zapominanie, ignorowanie, ukrywanie znaczenia, identyfikacja emocjonalna przy wsparciu innych ludzi - jako podstawowy środek kontroli, Duża rola konwencjonalnych oczekiwań społecznych

3

Intersystemowy

Indywidualność i emocje są akceptowane i struktura JA wykazuje zwiększone zainteresowanie obiektywnością, jednostka ma więcej zdolności do dystansowania się i radzenia sobie z wykorzystaniem okresowym tłumienia i odwrócenia uwagi oraz krytyczną ocenę własnych standardów, myśli i działań. Emocja kontrolowana jest przez włączenie jej w złożone negocjowanie z samym sobą i przepracowanie różnych jej skutków dla własnego JA i związków z innymi ludźmi.

4

Regulacji autonomicznych

Kontrola emocji włącza i integruje dialektyczne napięcie pomiędzy wieloma możliwościami. Jednostka zdolna jest do wiązania się z innymi ludźmi, utrzymując równocześnie własne poczucie tożsamości i jednocześnie rozwija tworzony przez siebie plan działań. Poczucie własnego JA jest rozumiane jako osadzenie w złożonych układach społecznych.
Dlatego człowiek podejmuje próby integracji standardów własnego JA ze standardami innych ludzi

ROZWÓJ INTERAKCJI SPOŁECZNYCH

PRZYWIĄZANIE

Przywiązanie - pierwsza relacja, którą zawiązuje dziecko. Na niej bazuje cała późniejsza zdolność do zawiązywania trwałych relacji międzyludzkich. Jest to długotrwała więź emocjonalna z konkretną osobą (najczęściej jest to matka) zazwyczaj odwzajemniającą uczucie dziecka. Między dzieckiem a tą osobą tworzy się niezwykle silna więź.

Przywiązanie u małych dzieci cechuje się:

  1. selektywnością - tzn. skupia się na konkretnej osobie i jego przejawy, (konkretne zachowania ) dotyczą tylko tej osoby, tzn. nie występują w relacjach z innymi osobami;

  2. poszukiwaniem fizycznej bliskości z obiektem przywiązania, dążenie do przebywania w jej pobliżu, przytulania się, odnoszenia do tej osoby w każdej istotniejszej sytuacji;

  3. daje poczucie bezpieczeństwa i ukojenie w sytuacji przeżywania niepokoju i stresu - gdy dziecko przebywa w bliskości obiektu przywiązania;

  4. pojawianiem się lęku separacyjnego, gdy dziecko zostanie tej bliskości pozbawione i nie jest możliwe jej przywrócenie.

Poszukiwanie bliskości stanowi istotę przywiązania.

Koncepcja przywiązania J. Bowlby'ego - dziecko jest, dzięki swojemu wyposażeniu genetycznemu, biologicznie przygotowane do rozwinięcia relacji przywiązania ze swoimi opiekunami. Dla gatunku system przywiązania ma istotne znaczenie - ścisła więź z opiekunem zapewnia przetrwanie. By przetrwać niemowlę musi być wyposażone w środki pozwalające mu nawiązać i podtrzymać bliskość z rodzicem. Służą temu płacz, przywieranie, podążanie za opiekunem a także dziecięcy wygląd - wzbudzający czułość i życzliwość.

Zatem wytworzeniu relacji przywiązania służą:

Pierwotne te zachowania są mało zróżnicowane, później różnicują się, wzbogaca się ich repertuar oraz wykazują coraz silniejszą preferencję jednej lub kilku najbliższych osób.

Fazy rozwoju przywiązania wg. J. Bowlby'ego

nazwa

Wiek (w mies.)

Zasadnicze cechy fazy

Przedprzywiązanie

0-2

Niezróżnicowana gotowość do odpowiedzi na reakcje w sytuacjach społecznych

Przywiązanie w trakcie tworzenia się

2-7

Rozpoznawanie znajomych ludzi - doświadczanie korzyści z bliskich relacji, pozytywnych emocji.

Wyraźnie ukształ-towane przywiązanie

7-24

Więź z matką, protest w sytuacji rozłąki, nieufność wobec obcych, komunikacja intencjonalna

Związek podlegający zmianom ze względu na cel

Powyżej 24

Relacja bardziej dwustronna - dzieci dostrzegają odrębność dorosłego, widzą i rozumieją potrzeby dorosłych. Wytworzyła się reprezentacja rodzica - wewnętrzny model operacyjny towarzyszący dziecku pod nieobecność rodzica umożliwiająca panowanie nad lękiem separacyjnym.

SOCJALIZACJA - NABYWANIE NORM I PROCEDUR AKCEPTOWANYCH W DANYM ŚRODOWISKU

Socjalizacja jest procesem, w toku którego istota ludzka ze swoimi specyficznymi biologicznymi i psychicznymi dyspozycjami staje się dojrzałą społecznie jednostką wyposażoną w dynamicznie podtrzymywane w okresie całego życia zdolności i konkretne umiejętności skutecznego działania w obrębie tak całego społeczeństwa jak i w poszczególnych jego elementach, grupach.

Rozwój społeczny traktowany jest jak przygotowanie do dorosłego życia.

Socjalizacja dokonuje się głównie w rodzinie, stopniowo rozszerzając się na bliskie otoczenie społeczne oraz instytucje opiekuńczo-edukacyjne.

PRZEŁOMY ŻYCIOWE UKIERUNKOWUJĄCE SOCJALIZACJĘ CZŁOWIEKA

I społeczny przełom

Uzgodnienie rytmu własnych ruchów matki i dziecka - już w okresie płodowym - stanowi przygotowanie do koordynacji interakcji jakie zachodzić będą między matką a dzieckiem po jego narodzinach, dzięki temu matka może najlepiej stymulować zmysły dziecka a także uspokoić je wykorzystując znany mu rytm

II społeczny przełom

Trening czystości: w związku z systematycznym i niezawodnym zaspokajaniem potrzeb dziecka przez matkę wytwarza się między nią a dzieckiem szczególny związek - silne przywiązanie dające dziecku poczucie bezpieczeństwa - matka dotąd służąca dziecku zaczyna stawiać przed nim wymagania i systematycznie je egzekwuje - co sprawia że dziecko zaczyna godzić sprzeczne tendencje: naturalne potrzeby wydalania z jej kontrolą.

Dziecko zdawać zacznie sobie sprawę, że opanowanie własnych potrzeb spotka się z aprobatą społeczną.

III społeczny przełom

Zabawa dzieci - głównie zabawa naśladowcza i tematyczna, także zabawa w grupie - zmiana perspektywy, przyjmowanie i odgrywanie różnych ról, zabawa „na niby”. Możliwość spojrzenia na siebie oczyma innych ludzi - np. gdy odgrywa własną matkę a lalka jest nim decentracja interpersonalna a jednocześnie odkrycie świata własnych przeżyć psychicznych.

IV społeczny przełom

Udział w grach z regułami - w rywalizacji z innymi ludźmi - dziecko musi nauczyć się że istnieją reguły, musi je opanować oraz nauczyć się je respektować. Brak respektowania reguł zwykle budzi sprzeciw pozostałych uczestników gry i sankcje w postaci gniewu, przerwania gry lub wykluczenia z grupy niesubordynowanego członka. Stopniowo dziecko uczy się przestrzegania reguł i „pilnuje” innych, by reguł przestrzegali. Dochodzi do odtworzenia w miniaturze organizacji życia zbiorowego.

V społeczny przełom

Nauka w szkole - klasy III, IV zetknięcie się z w miarę uporządkowanym obrazem rzeczywistości i systemem wiedzy. Dziecko uczy się także samodzielności w porządkowaniu napływających informacji i rozbudowywania własnej wiedzy w miarę spójną i logiczną strukturę

VI społeczny przełom

Pierwsze intymne związki heteroseksualne - dziecko wcześniej uczone że sprawy płci i erotyki są wstydliwe i niechętnie podejmowane w rozmowie przez dorosłych - stąd ten aspekt jego osobowości pozostawał dotąd w tle, bądź był usuwany ze świadomości. Dorastające dziecko wybiera sobie najpierw idealny obiekt jako cel własnych dążeń uczuciowych, erotycznych. Stopniowo, uczy się akceptować obiekt realny i konfrontuje siebie w relacji z tym partnerem. A to prowadzi do kształtowania się coraz bardziej pogłębionych interpersonalnych relacji, uczy przezwyciężania nieśmiałości, zaufania do siebie i do ludzi, gotowości do bezinteresownego działania. (uwaga! Niewłaściwy wybór w tym okresie może na długo skutkować negatywnie w tworzeniu związków intymnych.

VII społeczny przełom

Rodzicielstwo - wpływa znacznie silniejszym stopniu na rozwój osobowości i funkcjonowania społecznego człowieka niż podjęcie pierwszej pracy, sukcesy zawodowe, małżeństwo, opuszczenie domu przez dzieci, śmierć rodziców. Wynika to z faktu, że osoba, która dotąd była poddawana socjalizacji musi podjąć zadanie socjalizacji innej osoby - własnego dziecka. Zmusza to do krytycznego spojrzenia we własną przeszłość i stosowane w niej wychowawcze oddziaływania (przez własnych rodziców, innych osób wychowujących) - oraz oceny i postanowienia wychowania własnego potomka tak samo lub inaczej. Rodzice przejmują odpowiedzialność za własne dziecko ale także zmieniają stopień odpowiedzialności za własne życie, jako opiekuna dziecka - od którego zależy jakość życia dziecka. Zmusza to do większej refleksyjności, zmiany perspektywy, a także ukierunkowania celowego własnych działań.

VIII społeczny przełom

Utrata zdrowia w okresie emerytalnym - zwykle już wcześniej człowiek zaczyna u siebie dostrzegać pierwsze objawy słabnięcia kondycji fizycznej oraz psychicznej. niezadowolenie z tej fazy życia oraz niepokój, lęk przed starością oraz poczucie straty, co nie stanowi zmiany rozwojowej. Często jednak pogorszenie się stanu zdrowia wywołuje paradoksalne zjawisko odkrycia, że ludzie, głównie bliscy, darzą nas szacunkiem, miłością i udzielają wsparcia następuje przewartościowanie celów i priorytetów życiowych, zwrot w stronę wartości transcendentalnych i relacji.

ROZWÓJ MORALNY DZIECKA

Modele poznawczo - rozwojowe

Swoje badania Piaget prowadził w latach 20-, 30-, XX wieku w Genewie metodami: