KONTRAKTY TERMINOWE.

1.Historia kontraktów terminowych.

Pierwowzorem kontraktów terminowych były kontrakty na pniu - polegające na dostarczeniu w przyszłości określonych płodów rolnych po cenie ustalonej w dniu zawarcia transakcji.

Pierwsza z prawdziwego zdarzenia giełda kontraktów terminowych powstała w 1848r. W Chicago. Na początku handlowano na niej kontraktami forward. Od 1959r. wprowadzono kontrakty futures. Kolejnym momentem przełomowym w historii kontraktów terminowych był rok 1972. W Chicago powołano wtedy specjalny rynek walutowy kontraktów terminowych. W 1975r. w Stanach Zjednoczonych został wprowadzony rynek kontraktów terminowych na stopę procentową w oparciu o obligacje hipoteczne, a w 1977r. w oparciu o obligacje rządowe. W 1982r. w Cansas po raz pierwszy rozpoczęto handel indeksowymi kontraktami futures. Z kolei w 1983r. w Chicago wprowadzono transakcje opcyjne na kontrakty futures.

2.Istota transakcji terminowych

Transakcja terminowa polega na zawarciu umowy zobowiązującej sprzedającego do dostarczenia określonej co do ilości i jakości dobra będącego jej przedmiotem, a kupującego do odebrania w wyznaczonym terminie tego dobra po cenie ustalonej w momencie zawierania transakcji. Zamiast dostarczenia lub odebrania przedmiotu transakcji umowa może zobowiązywać strony do wykonania równoważnych z tym czynności rozliczenia pieniężnego. Zawarcie kontraktu terminowego oznacza oddzielenie w czasie momentu zawierania umowy od momentu dostarczenia dobra i zapłaty za nie.

Cechą charakterystyczną kontraktu terminowego jest fakt, że obie strony określając cenę dobra będącego przedmiotem transakcji ustalają, że dostarczenie jego nastąpi w okresie późniejszym.

Z transakcjami terminowymi wiąże się zawsze element spekulacji. O nabywcy kontraktu terminowego mówimy, że zajął tzw. długą pozycję, co oznacza, że przyjął zobowiązanie do zapłaty ustalonej ceny po dostarczeniu mu przedmiotu kontraktu. O sprzedawcy mówimy, że przyjął pozycję krótką. Oznacza to, że zobowiązał się dostarczyć określone dobro w przyszłości. Pod pojęciem otwarcia pozycji rozumiemy zajęcie pozycji długiej lub krótkiej. Pod pojęciem zamknięcia pozycji rozumiemy zajęcie pozycji przeciwstawnej do pozycji otwartej.

Przedmiotem kontraktu terminowego może być określone dobro materialne, papier wartościowy czy indeks giełdowy. Przedmiot taki nosi nazwę instrumentu bazowego lub podstawowego. Należy również zaznaczyć, że kontrakty terminowe nazywane są często instrumentami pochodnymi lub derywatywami.

Kontrakty terminowe nie stanowią jednorodnej grupy. Jest ich 3 podstawowe rodzaje:

• kontrakty forward

• kontrakty futures

• kontrakty opcyjne.

Podstawowa różnica pomiędzy kontraktami forward i futures sprowadza się do tego, że w kontrakcie futures zyski i straty obliczane są każdego dnia do momentu wygaśnięcia transakcji, a w kontrakcie forward dopiero w dniu jego realizacji.

Transakcje terminowe możemy również podzielić na:

• transakcje bezwarunkowe

• transakcje warunkowe.

Do transakcji bezwarunkowych zaliczamy kontrakty forward i futures. Oznacza to, że kontrahenci w dniu realizacji transakcji muszą wykonać zobowiązanie wynikające z umowy. W przypadku transakcji warunkowych, do których zaliczamy transakcje opcyjne - nabywca może odstąpić od jej wykonania, natomiast sprzedawca musi zawsze zrealizować zawartą transakcję.

Innym podziałem transakcji terminowych jest ich podział na:

• transakcje rzeczywiste

• transakcje nierzeczywiste.

W transakcjach rzeczywistych następuje fizyczne dostarczenie przedmiotu transakcji w dniu zawarcia transakcji. Natomiast w transakcjach nierzeczywistych dokonuje się tylko rozliczenia gotówkowego. Typowym przykładem transakcji rzeczywistych są transakcje forward a nierzeczywistych - transakcje futures.

3.Kontrakty forward

Kontrakt terminowy forward jest umową zobowiązującą jedną ze stron do dostawy a drugą do przyjęcia określonego dobra w ustalonym terminie, w określonej ilości i po cenie wyznaczonej w dniu zawarcia umowy.

Przedmiotem tego kontraktu są najczęściej produkty rolne, metale szlachetne, ropa naftowa, waluty, akcje i obligacje państwowe, itp..

W transakcjach tych zazwyczaj biorą udział dwie strony, chociaż w niektórych przypadkach może występować lider.

Wszystkie warunki kontraktu forward ustalane są w drodze negocjacji. Jest więc to kontrakt niestandaryzowany. Ten brak standaryzacji wpływa ujemnie na płynność. Z tej też przyczyny kontrakty forward nie występują w obrocie giełdowym. Handluje się nimi na rynkach pozagiełdowych lub są one oferowane przez instytucje finansowe swoim klientom. Zawarcie takiego kontraktu nie wymaga wniesienia depozytu, a płatność następuje dopiero po dostawie dobra. Dlatego kontrakty takie zawierane są pomiędzy kontrahentami o wysokiej wiarygodności. Kontrahent o niskiej wiarygodności zmuszany jest najczęściej do złożenia depozytu w wysokości od 5% do 10% wartości kontraktu.

Kolejną cechą charakterystyczną tych kontraktów jest fakt, że zobowiązanie się stron do realizacji kontraktu jest niezależne od skutków finansowych, jakie mogą ponieść. W praktyce oznacza to, że gdyby jedna ze stron chciała zrezygnować z niego w trakcie trwania wskutek zaistniałych okoliczności, to musi albo uzyskać zgodę strony drugiej albo znaleźć inny podmiot, który zawrze transakcję przeciwstawną.

Ustalona przez strony cena zawieranego kontraktu forward nosi nazwę ceny dostawy i jest definiowana w ten sposób, że wartość kontraktu dla nabywcy i sprzedawcy jest równa zero. Cena ta nie zmienia się do chwili wygaśnięcia kontraktu. W momencie zawierania kontraktu cena dostawy równa jest cenie terminowej kontraktu i nosi nazwę aktualnej ceny terminowej. W miarę upływu czasu cena terminowa będzie znacznie odbiegać od ceny dostawy.

4.Kontrakty futures

Kontrakty futures są umową zawartą pomiędzy stronami, zobowiązującą jedną z nich do zakupu a drugą do sprzedaży określonego przedmiotu transakcji w ustalonym dniu w przyszłości i po wyznaczonej w dniu zawarcia transakcji cenie. Z punktu widzenia prawa są to transakcje dwustronnie zobowiązujące - tyle tylko, że nie nazwane. Wynika to z faktu, że dopiero w momencie wykonania transakcji wiadomo, kto jest dłużnikiem a kto wierzycielem.

Wśród kontraktów futures największe znaczenie mają kontrakty finansowe futures. Obejmują one ogół transakcji, których instrumentem bazowym jest waluta, akcje, indeksy ekonomiczne. Warunkiem jednakże jest to, że wszystkie te kontrakty utworzone na bazie instrumentów finansowych muszą być dopuszczone do obrotu giełdowego. Finansowe kontrakty futures są przedmiotem handlu na wyspecjalizowanych giełdach w określonym miejscu i czasie. Odbywają się one w formie przetargu, w którym mogą brać udział wszyscy uczestnicy giełdy. (Uczestnikiem giełdy jest osoba, której miejscem pracy jest giełda).

Kontrakty te są zawierane na giełdach w dwojaki sposób. Na giełdach tradycyjnych odbywa się to w wyznaczonym miejscu na parkiecie, tzw. ringu. W systemie tym stosuje się umowne znaki (gesty) a przetarg powinien mieć taką form, żeby wszyscy uczestnicy giełdy mieli jednakowy dostęp do informacji o sprzedawanym kontrakcie. System taki nosi nazwę OPEN OUTCRY. Na nowoczesnych giełdach wszystko to odbywa się za pomocą systemów komputerowych.

Kontrakty futures z racji występowania na zorganizowanych giełdach muszą spełniać określone wymagania:

Pierwsze z nich to standaryzacja. Polega ona na tym, że wszystkie warunki kontraktu, poza jego ceną, są ustalane przez giełdę. Strony zawierające kontrakt nie znają się i nie mają zobowiązań względem siebie, ale posiadają zobowiązania względem biur maklerskich. Podstawową korzyścią takiego rozwiązania jest możliwość rozwiązania kontraktu bez zgody drugiej strony. Osoba, która kupiła kontrakt może w dowolnym momencie przed jego wygaśnięciem sprzedać go bez informowania o tym wystawiającego.

Drugim wymogiem jest istnienie Izby Rozrachunkowej. Każdy kontrakt futures musi być zgłoszony do Izby Rozrachunkowej, przez nią zweryfikowany pod względem ustalonych standardów i przez nią zarejestrowany. W praktyce oznacza to, że Izba Rozrachunkowa jest kontr-partnerem każdego z kontrahentów. Obaj kontrahenci nie mają zobowiązań względem siebie, ale względem Izby. To ona bowiem gwarantuje ich wykonanie. Przejmowanie przez Izbę ryzyka wynikającego z nieznajomości sytuacji finansowej stron zawierających kontrakt jest niezwykle użyteczne dla inwestorów składających zlecenia w biurach maklerskich. Nie muszą oni bowiem interesować się kondycją finansową stron zawierających kontrakt. Zasadniczymi funkcjami operacyjnymi Izby Rozrachunkowej jest określenie wysokości depozytów zabezpieczających oraz dokonywanie codziennego rozliczania każdego zarejestrowanego kontraktu futures.

Trzecim wymogiem są depozyty zabezpieczające. Do ich wniesienia uczestnik jest zobowiązany przez Izbę Rozrachunkową. Stanowią one zabezpieczenie wykonania zobowiązania strony, która w wyniku rozliczenia transakcji ponosi stratę wobec strony, która uzyskuje zysk. Zasadniczy problem z tymi zabezpieczeniami wynika z faktu, że w momencie zawierania transakcji nie można wskazać strony, która poniesie stratę. Depozyt zabezpieczający jest więc kaucją, którą musi wpłacić każdy inwestor chcący dokonać transakcji futures. Depozyt jest więc gwarancją wykonalności tej transakcji. Jego specyficzna funkcja polega na tym, że wysokość depozytu zależy od stopnia ryzyka określanego z dnia na dzień. Depozyt wnoszony przed otwarciem pozycji może mieć formę gotówki lub powszechnie akceptowanych papierów wartościowych. Depozyt znajduje się na rachunku Izby Rozrachunkowej i jest oprocentowany.

Wyróżniamy dwa depozyty zabezpieczające:

• depozyt początkowy,

• depozyt uzupełniający.

Depozyt początkowy nazywamy też depozytem wstępnym lub wstępnym depozytem rozliczeniowym. Jest to pewna suma, którą muszą wpłacić do Izby Rozrachunkowej obie strony kontraktu w momencie otwierania pozycji. Powinien być on wniesiony przez inwestora wraz ze zleceniem w biurze maklerskim. Jego podstawowym celem jest pokrycie ewentualnych strat z pierwszego dnia notowań.

Wysokość depozytu jest zróżnicowana od rodzaju instrumentu kontraktu futures. Zależy ona przede wszystkim od stopnia zmienności cen instrumentu bazowego i ryzyka przypisywanego danej transakcji. Zazwyczaj wysokość tego depozytu jest skorelowana z maksymalną stawką dzienną ceny instrumentu bazowego. Z reguły wysokość depozytu początkowego waha się od 0,1 do kilku procent wartości ceny nominalnej kontraktu. W przypadku występowania dużych wahań rynkowych może wynosić nawet kilkanaście procent.

W procesie codziennych rozrachunków Izba Rozrachunkowa porównuje bieżącą cenę giełdową kontraktu z ceną nominalną wyznaczoną w umowie. W przypadku korzystnej dla inwestora sytuacji, czyli zmiany ceny, Izba dopisuje obliczony zysk, który może zostać podjęty lub wykorzystany w innych pozycjach. W przypadku sytuacji niekorzystnej - kiedy złożony depozyt byłby niewystarczający na pokrycie straty należy niezwłocznie złożyć kolejny depozyt nazywany depozytem uzupełniającym. Powinien on zostać wniesiony przed rozpoczęciem następnej sesji giełdowej w takiej wysokości, aby była zachowana stała relacja między wysokością depozytu zabezpieczającego a aktualną wartością kontraktu. Jeżeli brakująca kwota nie zostanie uzupełniona w odpowiednim terminie, to Izba Rozrachunkowa z reguły likwiduje automatycznie otwartą pozycję kontraktu.

Od strony operacyjnej system depozytów zabezpieczających ogranicza ryzyko związane z zawartymi kontraktami futures. Jest on zbudowany dwuszczeblowo. Na pierwszym poziomie wyznacza się depozyty i dokonuje się ich rozliczeń między Izbą Rozrachunkową a jej członkami. Na tym poziomie Izby stosują zasadę bazy brutto, czyli wymagają składania depozytu do każdej otwartej pozycji. Po zakończeniu sesji giełdowej, w oparciu o kurs zamknięcia Izba Rozrachunkowa prowadzi operacje rozliczeniowe dotyczące danego dnia. W warunkach silnych wahań kursów Izba Rozrachunkowa dopuszcza możliwość rozliczania strat i zysków jeszcze w trakcie sesji giełdowej. System ten nosi nazwę INTRADAY MARGINING.

Giełda kontraktów futures wyznacza poziom poszczególnych depozytów zabezpieczających w sposób, który można określić jako bardziej tradycyjny lub bardziej nowoczesny. Według pierwszego depozyty ustala się oddzielnie dla poszczególnych rodzajów kontraktów, a następnie sumuje się. Zazwyczaj wyznaczenie wysokości depozytu zależy od następujących czynników:

• Rodzaju kontraktu - obowiązuje tutaj zasada, że im wyższą zmiennością charakteryzuje się instrument bazowy kontraktu, tym ustala się wyższy depozyt.;

• Rodzaju przyjętej strategii przy zawieraniu kontraktu;

• Rodzaju instrumentu będącego przedmiotem kontraktu futures.

W metodzie bardziej nowoczesnej sposób ustalenia depozytu zabezpieczającego jest oparty na szacunku współczynnika ryzyka całego portfela inwestora zawierającego kontrakty futures. Najbardziej efektywny pakiet komputerowy służący do takiej analizy nosi nazwę SPAN.

Rodzaje finansowych kontraktów futures

Finansowe kontrakty futures możemy podzielić na trzy podstawowe grupy. Pierwszą grupę stanowią walutowe kontrakty futures, której przedmiotem są waluty. Drugą grupę stanowią procentowe kontrakty futures, których przedmiotem jest oprocentowanie instrumentów finansowych. Trzecią grupę stanowią indeksowe kontrakty finansowe, których przedmiotem są różnego rodzaju indeksy ekonomiczne, a w szczególności indeksy akcji.

Walutowe kontrakty futures

Stanowią one najmniejszy udział w grupie kontraktów finansowych- rzędu kilkunastu procent. Ich przedmiotem są waluty rozwiniętych krajów świata do których zaliczamy: dolar amerykański, euro, jen , dolar kanadyjski, funt brytyjski, frank szwajcarski, dolar australijski.

Jednostki tradycyjne są zróżnicowane w zależności od giełdy na której zawierane są transakcje. Jednostka tradycyjna w USA to- 100 tys.$, w Szwajcarii to 125 tys. franków szwajcarskich, zaś w Wielkiej Brytanii jednostka tradycyjna to 62,5 tys. funtów brytyjskich . W transakcjach ceny waluty określane są w dolarach amerykańskich za jednostkę innej waluty. Wyjątek stanowi zakup dolara amerykańskiego w innej walucie.

Terminy wykonywania transakcji walutowych kontraktów futures są ściśle określone i w większości przypadków przypadają w trzecią środę ostatnich miesięcy kwartału ( marzec, czerwiec, wrzesień i grudzień).

Procentowe transakcje futures

Podstawową cechą procentowych transakcji futures jest ich nierzeczywisty charakter. Wyraża się on w tym, że ich głównym celem nie jest dostarczenie instrumentu będącego przedmiotem transakcji w ustalonym terminie, ale zawierane są one w celu zabezpieczenia się przed ryzykiem stóp procentowych albo w celu spekulacji tymi stopami. Przedmiotem procentowych kontraktów futures są papiery wartościowe oraz depozyty bankowe o stałym oprocentowaniu.

Wśród papierów wartościowych mogą być zarówno krótkoterminowe instrumenty rynku pieniężnego, jak i średnio i długoterminowe instrumenty rynku kapitałowego.

Do najczęściej wykorzystywanych instrumentów zaliczamy; weksle skarbowe, certyfikaty depozytowe, obligacje.

Procentowe transakcje futures są realizowane najczęściej w ostatnich miesiącach kwartału, z tym że określenie dnia pozostaje w dyspozycji Zarządu giełdy i zależy w dużej mierze od rodzaju instrumentu bazowego.

Wielkość minimalnej zmiany w przypadku procentowych kontraktów futures wynosi zazwyczaj 0,01% czyli jeden punkt bazowy. Wielkość ta jest determinowana wartością nominalną i terminem instrumentu bazowego. W przypadku średnio i długoterminowych instrumentów finansowych limit zmiany ceny wynosi zazwyczaj 1/32 procentu. Dla przykładu w Chicago 31,25 USD, a w Londynie 12,5 funta. Procentowe kontrakty futures stanowią największą grupę kontraktów financial futures. Z kolei w tych kontraktach największy udział mają kontrakty na długoterminowe instrumenty finansowe. Ponadto należy zaznaczyć, że bardzo ważną grupę stanowią krótkoterminowe depozyty eurodolarowe. Kontrakty te charakteryzują się wysokim efektem dźwigni ze względu na stosunkowo niski poziom depozytu zabezpieczającego w stosunku do wartości nominalnej; np. posiadanie 500 dolarów stwarza możliwość nabycia kontraktu o wartości 1 mln dolarów. Motywem zawierania transakcji eurodolarowych jest przede wszystkim chęć szybkiego zarobku.

Indeksowe transakcje futures.

Ich przedmiotem są zazwyczaj indeksy giełdowe lub indeksy ekonomiczne. Podstawową cechą charakterystyczną jest fakt, że nie dopuszczają możliwości fizycznej dostawy przedmiotu transakcji. Mają więc charakter nierzeczywisty. Służą do zarządzania ryzykiem portfela akcji. Przykładami indeksów stanowiących podstawę konstrukcji indeksowego kontraktu futures są między innymi indeks obligacji złożony z 40 amerykańskich obligacji komunalnych czy indeksu efektywnego kursu dolara obliczany przez zarząd rezerw federalnych. Cechą charakterystyczną tego typu kontraktów jest sposób ustalania ich wartości. Określa się ją przez pomnożenie ceny kontraktów wynikającej z oceny przyszłego poziomu indeksu będącego jego przedmiotem mierzonej w punktach przez stałą kwotę tj. mnożnik, który jest różny w zależności od indeksu i giełdy. W indeksowych kontraktach futures obowiązują również minimalne zmiany cen i są one różne od kontraktów i giełdy. Na giełdach amerykańskich wynoszą z reguły 0,05 punktu- w przypadku kontraktów opartych o indeksy giełdowe lub 0,01 w przypadku kontraktów opartych o indeksy ekonomiczne. Termin realizacji indeksowych kontraktów futures przypada w ostatni dzień roboczy w ostatnim miesiącu każdego kwartału (ostatni czwartek przypadający przed ostatnim piątkiem miesiąca).

Strategie handlowe wykorzystywane przy kontraktach futures.

Wykorzystywane na rynkach strategie możemy podzielić na 3 grupy: HEDGING, ARBITRAŻ i SPEKULACJA.

HEDGING- podstawowym jego celem jest ochrona przed stratami jakie mogą powstać w wyniku zmiany cen. Transakcje mogą być zawierane zarówno przez sprzedawców jak i nabywców. Operacje takie są stosowane przede wszystkim przez podmioty pragnące uniknąć ryzyka. Operacje te mogą być podzielone na dwie grupy:

• Hedging sprzedażowy- stosują podmioty, które są posiadaczami określonego dobra i zamierzają je sprzedać w przyszłości. W praktyce powinni oni dokonać sprzedaży kontraktu futures na posiadane aktywa, aby ograniczyć ryzyko spadku ich wartości na rynku kasowym.

• Hedging zakupowy- stosują podmioty, które planują zakup aktywów w przyszłości, w obawie przed spodziewanym wzrostem cen powinny przyjąć pozycję długą, czyli zakupić kontrakty opiewające na te aktywa. W praktyce wraz ze wzrostem cen na rynku kasowym, rosną ceny również kontraktu. Inwestorzy mogą osiągnąć wtedy zysk odsprzedając wcześniej zakupiony kontrakt.

ARBITRAŻ- podstawowym jego celem jest zarobienie na różnicy cen w różnych punktach geograficznych lub między różnymi rodzajami transakcji. Stosujący tę strategię nie są narażeni na ryzyko niekorzystnych cen podmiot transakcji kupuje po niższej cenie na jednym rynku, jednocześnie sprzedając na drugim rynku. Należy jednak zaznaczyć, że w chwili obecnej arbitraż będzie stosowany coraz rzadziej ze względu na rozwój technik komputerowych. W praktyce wykorzystanie tej strategii wiąże się z wysokimi kosztami transakcji przede wszystkim w postaci depozytów zabezpieczających.

Podział strategii arbitrażowych.

Ze względu na skalę działań strategie arbitrażowe możemy podzielić na:

• Intramarket- ograniczają się do jednej giełdy, wykorzystują różnicę cen tych samych kontraktów.

• Interamarket- wykorzystują różnice cen tych samych kontraktów powstałych na różnych giełdach.

Strategie arbitrażowe mogą być również podzielone na:

• Cash and carry- polega na zakupie aktywów na rynku kasowym i przetrzymaniu ich do momentu realizacji kontraktu futures. Czynnikiem determinującym opłacalność tej strategii jest stopa zwrotu, którą kupujący zarabia na zakupie aktywów na rynku kasowym i równoczesnym sprzedaniu kontraktu futures na te aktywa. W praktyce znając wartość stopy zwrotu, inwestor może podjąć decyzję, czy należy wykorzystać operację arbitrażową polegającą na zakupie na rynku kasowym aktywów i zajęciu pozycji krótkiej w zakresie kontraktu futures, czy też wykorzystaniu operacji odwrotnej. Zazwyczaj pierwsza operacja jest przeprowadzana gdy stopa procentowa na zaciągnięcie kredytu finansującego pozycję długą na rynku kasowym jest niższa od przewidywanej stopy zwrotu.

• Futures and forward - forward - przeprowadzenie zyskownych operacji arbitrażowych typu futures and forward- forward ma sens tylko wtedy, gdy występują różnice pomiędzy stopą procentową forward, a stopą procentową futures.

SPEKULACJA- podstawowym celem tych operacji jest zyskanie na różnicy pomiędzy ceną kontraktu futures, a jego ceną na rynku kasowym w dniu wykonania kontraktu. Możliwość osiągnięcia wysokiego zysku wynika ze znacznych wahań cen instrumentów finansowych, które dotyczą rynku terminowego oraz faktu, że w przypadku tych transakcji nie trzeba angażować kapitału całej wysokości kontraktu, lecz jedynie w wysokości kilku procent sumy kontraktu w postaci depozytu zabezpieczającego. Dzięki temu zjawisku można wykorzystać efekt dźwigni.

Do grupy bardziej złożonych transakcji zaliczamy operacje typu SPREAD - polegają one na tym, że inwestor może jednocześnie zająć długą pozycję w jednych transakcjach futures i krótką pozycję w innych transakcjach, opiewających na te same instrumenty finansowe, ale charakteryzujących się innymi parametrami. Podstawowym celem takich operacji jest wykorzystanie różnicy w notowaniach tych kontraktów dla osiągnięcia zysków. Na rynku instrumentów finansowych wykorzystywane są dwa typy operacji spread:

1. Intrakontrakt- polegają na równoczesnym zakupie i sprzedaży kontraktów futures opierających się o ten sam instrument finansowy, ale z różnym terminem wykonania. Ze względu na oczekiwania spekulantów transakcje te możemy podzielić na dwie podstawowe grupy:

• Bull intrakontrakt spread- polegają na zajęciu długiej pozycji transakcji futures z najbliższym terminem wykonania i jednocześnie zajęciem krótkiej pozycji na tę samą transakcję z długim terminem wykonania. Transakcja ta nosi również nazwę „zakup spread”.

• Bear intrakontrakt spread- są stosowane, gdy spodziewany jest spadek notowań na rynku kasowym. Są one przeciwieństwem transakcji bull.

2. Intermarket polegają na zajęciu krótkiej oraz długiej pozycji w kontraktach futures opierające się o różne instrumenty finansowe w tym samym momencie. Ich celem jest osiągnięcie zysku z różnicy notowań kontraktów wykorzystywanych w tej operacji. Operacje te możemy podzielić na:

• Bull intermarket spread- gdy oczekuje się wzrostu różnicy w notowaniach.

• Bear intermarket spread- gdy oczekuje się spadku różnicy w notowaniach cen między poszczególnymi kontraktami.

5. Opcja

jest papierem wartościowym, a właściwie jego pochodną nazywaną często derywatą. Jest to papier, który zależy od ceny instrumentu będącego przedmiotem transakcji. Najczęściej przedmiotem transakcji są papiery wartościowe, waluty, indeksy giełdowe i stopa procentowa.

Przedmiot obrotu w kontraktach opcyjnych jest ściśle wystandaryzowany pod względem przedmiotu umowy, wielkości oraz ceny. Wysoki stopień standaryzacji jest podstawową cechą odróżniającą kontrakty opcyjne od innego typu kontraktów zawieranych na rynkach finansowych. W praktyce kontrakt opcyjny jest umową zawieraną między nabywcą kontraktu, a jego sprzedawcą, dającą prawo nabywcy, lecz nie stwarzającą równocześnie zobowiązania wypełnienia przez nabywcę umowy.

Stroną aktywną w kontrakcie opcyjnym jest jego nabywca. Decyduje on bowiem, czy kontrakt zostanie wykonany, czy też nie. Za prawo decydowania o tym płaci on jego wystawcy określoną cenę nazywaną premią.

Nabywca ma prawo pozwolić na samoistne wygaśnięcie kontraktu, nie dokonując żadnej transakcji, ale tracąc zapłaconą wcześniej premię. Na wystawcy kontraktu opcyjnego spoczywa obowiązek jego realizacji zawartej w umowie. W praktyce jest on więc od momentu sprzedaży opcji stroną pasywną. Opcje mogą mieć dwa podstawowe warianty w zależności od terminu ich wykonania:

1. Opcja typu europejskiego może być rozliczona w ściśle określonym dniu przypadającym w dniu wygaśnięcia jej ważności.

2. Opcja typu amerykańskiego może być rozliczona zgodnie z życzeniem nabywcy w dowolnym momencie od daty jej zakupu do daty jej wygaśnięcia.

W przypadku dokonania podziału opcji ze względu na zakres praw i obowiązków stron kontraktu opcyjnego wyróżnia się dwa podstawowe typy:

1. Opcja kupna jest kontraktem dającym jego nabywcy prawo przy jednoczesnym niestwarzaniu zobowiązania do zakupu od sprzedającego określonego instrumentu finansowego, po z góry ustalonej cenie.

2. Opcja sprzedaży jest transakcją odwrotną. Możemy stwierdzić, że w przypadku kontraktów opcyjnych uczestnicy transakcji mają do wykonania cztery następujące możliwości:

• Nabycie opcji kupna- co jest jednoznaczne z posiadaniem prawa do zakupu określonego instrumentu finansowego. Mówi się wówczas, że nabywca przyjmuje pozycję długą.

• Nabycie opcji sprzedaży- jest równoznaczne z przyjęciem pozycji krótkiej.

• Sprzedaż opcji kupna- co jest równoznaczne z przyjęciem pozycji krótkiej przez sprzedawcę.

• Sprzedaż opcji sprzedaży- co jest równoznaczne z przyjęciem pozycji długiej.

Rodzaje transakcji opcyjnych.

1. Transakcje kasowe charakteryzują się posiadaniem przez nabywcę kontraktu prawa do fizycznego zakupu lub sprzedaży instrumentu pierwotnego. W przypadku, gdy cechy tego instrumentu nie pozwalają na fizyczną dostawę, to następuje obowiązek rozliczenia gotówkowego zawartej transakcji.

Do kasowych transakcji opcyjnych zaliczamy transakcje:

a) Opcje na akcje są zazwyczaj zaliczane do giełdowych transakcji rzeczywistych. Oznacza to, że jest możliwe fizyczne przemieszczenie prawa własności akcji. W giełdowym obrocie tego typu opcjami, istotną rolę spełnia Izba Rozrachunkowa, która przyjmuje zobowiązanie wystawcy opcji do dostarczenia lub odebrania opcji. Izba ta dokonuje automatycznego dostosowania opcji w przypadku podziału akcji, redukując odpowiednio cenę i ilość akcji.

b) opcje na stopy procentowe. Przedmiotem tych kontraktów są najczęściej średnio i długoterminowe obligacje skarbowe lub rządowe. Kontrakty te podlegają standaryzacji, dotyczy ona zazwyczaj wielkości kontaktu, terminu wygasania opcji i ceny bazowej. Kontrakty opcyjne na te instrumenty wystawione są zazwyczaj na okres 3, 6, 9 miesięcy, a standardowe okresy ich rozliczania przypadają w II, V, VIII i IX miesiącu. Pośród transakcji opcyjnych na stopy procentowe występują również transakcje opcyjne na instrumenty kredytowe. Transakcje takie zaliczamy do transakcji nierzeczywistych. Ich podstawowym celem jest zabezpieczenie się przed ewentualnymi zmianami cen instrumentów kredytowych.

c) opcje walutowe. Podstawową cechą tych opcji jest fakt, że ich przedmiotem jest sprzedaż lub zakup określonej waluty. W przypadku giełdowych transakcji walutowych są to typowe transakcje nierzeczywiste. W tego typu transakcjach niezbędna jest izba rozrachunkowa. Zobowiązuje ona obie strony do złożenia odpowiednich kontraktów. Tego typu transakcje opcyjne są zawierane na okres 3, 6, 9 miesięcy, zdarza się, że mogą być również zawierane na okres 12 miesięcy. Terminami wygasania są miesiące III, VI, IX, XII. Standaryzacja opcji walutowych dotyczy także ceny instrumentu bazowego. Z reguły jest ona podawana w USD za jednostkę kontraktu.

d) opcje na indeksy ekonomiczne. Przedmiotem opcji indeksowych są różnego rodzaju indeksy giełdowe, a w szczególności indeksy kursów akcji. W praktyce nie ma możliwości dostarczenia przedmiotu kontraktu ze względu na jego niematerialną postać. Jedyną dopuszczalną możliwością rozliczenia transakcji jest rozliczenie gotówkowe. Indeksy kursów akcji będących przedmiotem opcji indeksowych są traktowane jak pewien hipotetyczny portfel akcji występujących na giełdzie o ustalonej wielkości i strukturze wynikającej z budowy danego indeksu. Ponieważ jak wcześniej wspomniano, kontrakty te mogą być rozliczane wyłącznie na gotówce, wystawca opcji ma obowiązek zapłacenia nabywcy różnicy między wartością kontraktu obliczonej według ceny bazowej i według ceny z dnia rozliczenia kontraktu. Wartość kontraktu ustalona jest w określonej walucie jako iloczyn danego indeksu kursów akcji i stałego mnożnika. W przypadku opcji indeksowych, jej nabywca w momencie rozliczenia otrzymuje różnicę między ceną bazową, a wartością indeksu w tym momencie, pomnożoną przez mnożnik. Opcje tego typu należy więc rozliczać, gdy wartość indeksu jest niższa od ceny bazowej. Ceny bazowe indeksowych opcji kasowych są ściśle standaryzowane. Ich określenie następuje przedziałem w oparciu o bieżące notowanie danego indeksu akcji stanowiącego przedmiot kontraktu. Najczęściej minimalna zmiana ceny bazowej wynosi 5 punktów. W przypadku wygasania opcji dla większości kontraktów indeksowych termin przypada w trzech kolejnych miesiącach od ich zawarcia (III, VI, IX, XII- najczęściej ostatnie miesiące kwartałów.

2. Transakcje opcyjne terminowe.

Przedmiotem są finansowe kontrakty terminowe. Cechą odróżniającą je od opcji kasowych jest fakt, że nie występuje w nich fizyczne dostarczenie instrumentu bazowego, wykorzystanie opcji odbywa się poprzez przyznanie odpowiedniej pozycji długiej lub krótkiej na rynku nierzeczywistych terminowych transakcji finansowych. Nabywca tego typu opcji uzyskuje prawo bez podejmowania zobowiązania, do nabycia kontraktu po określonej z góry cenie i ustalonym terminie. Z kolei w przypadku opcji sprzedaży, sprzedawca nabywa prawo do sprzedaży kontraktu po ustalonej cenie i w ustalonym terminie.

Rodzaje finansowych opcyjnych kontraktów terminowych:

• Opcje na procentowe kontrakty futures

• Opcje na walutowe kontrakty futures

• Opcje na indeksowe kontrakty futures

WARRANTY

Klasyfikowane są jako QUASI OPCJE, chociaż w swojej naturze są normalnymi opcjami. Zasadnicza różnica pomiędzy opcją  a warrantem polega na tym, że warrant posiada swojego emitenta, który gwarantuje realizację prawa z niego wynikającego. Warranty są emitowane przez przedsiębiorstwa lub instytucje finansowe, przeważnie wraz z obligacjami długoterminowymi. Stanowią wtedy zachętę do ich zakupu po niższej stopie procentowej.

Różnica pomiędzy normalnymi opcjami na akcje, a warrantami polega na tym, iż te ostatnie stwarzają prawo subskrybowania za gotówkę nowych akcji emitowanych w przyszłości a transakcje opcyjne na akcje dotyczą tych akcji, którymi już się obraca na rynku. Warranty na akcje emitowane są najczęściej przez małe, prężne spółki, posiadające perspektywę zdobycia rynku. Zazwyczaj wymienia się trzy czynniki zachęcające posiadaczy tego typu papierów do ich realizacji:

1. cena rynkowa akcji przekroczy cenę realizacji warrantów.

2. decyzja władz spółki o wypłacie dywidendy.

3. rosnąca cena realizacji.

Cechą wspólną obecnie emitowanych warrantów jest fakt, że mogą być emitowane oddzielnie od obligacji i samodzielnie być przedmiotem handlu na giełdzie. W takim przypadku nazywa się je często TALONAMI OPCYJNYMI. Warranty takie na giełdzie występują na takich samych zasadach jak akcje. W Polsce handel warrantami odbywa się od maja 1997 roku. Emitentami warrantów w Polsce mogą być spółki notowane na rynku podstawowym, Skarb Państwa, NBP, banki i biura maklerskie będące członkami giełdy. W przypadku biura maklerskiego, wysokość środków własnych musi wynosić co najmniej 10 mln. złotych. Warunkiem dopuszczenia warrantów do obrotu na WGPW jest ich nieograniczona zbywalność, liczba wyemitowanych warrantów powinna być wyższa niż 10 tys. sztuk, a czas ważności warrantów powinien wynosić co najmniej 3 miesiące. Termin wygaśnięcia warrantów na giełdzie warszawskiej ustalono na pierwszą środę miesiąca wykonania kontraktu. Zazwyczaj jest to III, VI, IX, XII.

1

---