PRAWO
20.II.2003
dr Zbigniew Kuncewicz
27.II.2003
ZDOLNOŚĆ PRAWNA OSÓB FIZYCZNYCH
Zgodnie z treścią art. 8 K.C. każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną. Zdolność prawna jest to właściwość polegająca na zdolności do tego aby być podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego. We współczesnych systemach prawnych przyjmuje się, że przedmiotem prawa jest każdy człowiek bez względu na płeć, rasę, narodowość, wyznanie czy pochodzenie.
Podmiotowość prawna i zdolność prawna są to pojęcia tożsame i używane zamiennie.
Każdy człowiek nabywa bezwarunkową zdolność prawną z chwilą urodzenia. Przy czym konieczną przesłanką nabycia zdolności prawnej jest to, aby dziecko w chwili urodzenia żyło.
Natomiast bez znaczenia jest fakt, czy jest ono zdolne do życia. Artykuł 9 wprowadza domniemanie, że dziecko przyszło na świat żywe, a zatem ciężar dowodu, że dziecko urodziło się martwe spoczywa na tym, kto się na ten fakt powołuje (wywodzi z tego faktu skutki prawne).
Zakres zdolności prawnej każdego człowieka nie zawsze jest identyczny. Z wielu przyczyn zdolność prawna osoby fizycznej może podlegać pewnym ograniczeniom. Są to jednak wyjątki od zasady i jako takie muszą wynikać z przepisów szczególnych:
Zdolność do czynności prawnych
Brak pewnej zdolności do czynności prawnych pociąga za sobą niezdolność do tego aby być podmiotem niektórych praw i obowiązków, np. osoba, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych nie może być podmiotem władzy rodzicielskiej lub opiekunem.
Skazujący wyrok karny
Prawu polskiemu obca jest tzw. śmierć cywilna, czyli daleko posunięte ograniczenie zdolności prawnej jako skutek prawomocnego wyroku sądu karnego. Orzeczenie jednak kar dodatkowych, takich jak utrata praw publicznych wywiera ten skutek, że dana osoba nie może być podmiotem tych praw.
Zdolność do dziedziczenia
Jest to zdolność do nabycia spadku lub zapisu. Stanowi więc ona przejaw zdolności prawnej. Osoba fizyczna w ściśle ograniczonych wypadkach może być tej zdolności pozbawiona.
Obywatelstwo
Niektóre przepisy ograniczają zdolność prawną cudzoziemców jeżeli chodzi o nabycie niektórych praw podmiotowych, np. cudzoziemiec nie może nabyć nieruchomości oraz użytkowania wieczystego.
We współczesnych systemach prawnych następują pewne odmiany podstawowej kategorii jaką jest zdolność prawna.
Są to:
zdolność do dziedziczenia
zdolność sądowa, czyli zdolność człowieka lub określonej jednostki organizacyjnej polegająca na tym, że mogą one być stronami lub uczestnikami postępowania sądowego w sprawach cywilnych.
Zdolność prawna osoby fizycznej ustaje z chwilą jej śmierci. Z tą chwilą wygasają jej prawa i obowiązki niemajątkowe (osobiste), natomiast prawa i obowiązki majątkowe przechodzą na jej spadkobierców. Śmierć osoby udokumentowana jest przez wydanie tzw. aktu zgonu sporządzonego przez kierownika odpowiedniego Urzędu Stanu Cywilnego.
Mogą zdarzyć się wypadki, w których sporządzeniu aktu zgonu w odpowiednim trybie nie nastąpiło lub nie mogło nastąpić, np. z powodu braku zwłok, czy braku zgłoszenia o zgonie. W takim przypadku następuje tzw. sądowe stwierdzenia zgonu.
Jego przesłanki są następujące:
Śmierć danej osoby musi być niewątpliwa.
Zgon nie został stwierdzony w zwykłym trybie.
Sąd rejonowy po przeprowadzeniu postępowania wydaje postanowienie o stwierdzeniu zgonu, które jest podstawą do sporządzenia przez Urząd Stanu Cywilnego aktu zgonu.
W przypadku zaginięcia osoby (zaginiony wg prawa polskiego jest ten, o którym nie wiadomo czy żyje czy zmarł) powstaje stan niepewności niekorzystny dla praw osób trzecich. Jego usunięciu służy instytucja uznania za zmarłego. Istnieją dwie przesłanki uznania za zmarłego, które muszą być spełnione kumulatywnie (jednocześnie):
fakt zaginięcia
upływ od chwili zaginięcia pewnego czasu różnego w zależności od okoliczności, w których nastąpiło zdarzenie, w którym nastąpiło zaginięcie.
06.03.2002
TEMAT: Osoby prawne.
Obok osób fizycznych istnieje druga grupa podmiotów prawa, który stanowią osoby prawne. Kodeks cywilny poświęca problematyce osób prawnych stosunkowo niewielką liczbę przepisów. Poza tym obowiązują liczne akty normatywne, które określają strukturę organizacyjną i prawne formy działalności poszczególnych typów osób prawnych. Zgodnie z art. 33 K.C. powstanie, ustrój i ustanie osób prawnych określają właściwe przepisy. Akty te mają przeważnie charakter kompleksowy, zawierają normy prawne z różnych gałęzi prawa, jak prawo administracyjne, cywilne, finansowe, czy prawo pracy. W części ogólnej prawa cywilnego zawarte są przepisy podstawowe, wspólne dla wszystkich typów osób prawnych.
W wypadku i zakresie w przepisach przewidzianych organizację i sposób działania osoby prawnej reguluje poza ustawą również jej statut. Regulacja statutowa ma pierwszeństwo przed unormowaniem ustawowym, z tym jednak zastrzeżeniem, że nie może ona naruszać przepisów bezwzględnie obowiązujących.
Statut jest z reguły uchwalony przez członków danej osoby prawnej lub nadany przez jej założyciela. Bywa też tak, że statut określa wprost ustawę.
Podmiotowość prawa jest cechą normatywną, a więc nadaną przez ustawodawcę, a zatem określone jednostki organizacyjne są podmiotami prawa tylko dlatego, że tak postanowił w stosunku do nich ustawodawca.
Za osobę prawną należy uznać jednostkę organizacyjną, która została przez normę prawną wyposażona w zdolność prawną, która zatem może być podmiotem praw i obowiązków w zakresie prawa cywilnego.
POWSTANIE OSOBY PRAWNEJ
Przesłanki, od których spełnienia zależy uzyskanie przez daną jednostkę organizacyjną osobowości prawnej są określone w aktach prawnych dotyczących czy to konkretnej osoby prawnej, czy też pewnego ich typu. Zależnie od tego w jakim zakresie państwo zastrzega sobie wpływ na powstanie osoby prawnej odróżnia się trzy zasadnicze systemy:
system aktów organów państwa
system koncesyjny
system normatywny
Osoba prawna powstaje z inicjatywy organu państwa, a jego akt jest niezbędną przesłanką jej powstania. Może nim być akt normatywny, jak ustawa czy rozporządzenie Rady Ministrów, albo akt administracyjny, czyli tzw. akt erekcyjny.
Organizacja społeczna powstaje z inicjatywy tzw. założycieli, którymi zależnie od typu osoby prawnej mogą być osoby fizyczne lub osoby prawne. Ponadto potrzebne jest jeszcze zezwolenie właściwego organu państwa, czyli tzw. koncesja.
Akt normatywny określa w sposób generalny dla danego typu osoby prawnej przesłanki od których spełnienia zależy powstanie konkretnej jednostki organizacyjnej. Jeśli założyciele uczynią zadość tym przesłanką osoba prawna powstaje już bez potrzeby uzyskania koncesji.
Przy powstaniu osoby prawnej istotne znaczenie ma wpisanie jej do odpowiedniego rejestru. Rejestracja pozwala kontrolować czy nowa osoba prawna powstała zgodnie z obowiązującymi przepisami, dlatego w licznych wypadkach wpis do rejestru ma charakter konstytutywny, tzn. że osoba prawna powstaje dopiero z chwilą jej zarajestrowania.