Przegrody opony twardej i zatoki żylne
Okolice głowy i twarzy, mięśnie, powięzie, ślinianka przyuszna, naczynia głowy.
PRZEGRODY OPONY TWARDEJ I ZATOKI ŻYLNE (septa durae matris et sinus venosi)
Opona twarda mózgowia (dura mater encephali)
Blaszki (lamina) [2]:
blaszka zewnętrzna (lamina perosticum) - stanowi okostną powierzchni mózgowej kości czaszki
blaszka wewnętrzna (lamina encephalicum) - stanowo osłonę mózgowia
Przegrody opony twardej (septa durae matris) [4] - są to zdwojenia blaszki wewnętrznej
sierp mózgu (falx cerebri)
sierp móżdżku (falx cerebelli)
namiot móżdżku (tentorium cerebelli)
przepona siodła (diaphragma sellae)
sierp mózgu - leży strzałkowo, pomiędzy półkulami mózgu, w szczelinie podłużnej mózgu (fissura longitudinalis cerebri)
w części górnej - rozdwaja się i dochodzi do brzegów bruzdy zatoki strzałkowej górnej
ogranicza zatokę strzałkową górną (sinus sagittalis superior)
w części dolnej - rozdwaja się i obejmuje zatokę strzałkową dolną (sinus sagittalis inferior) nie dochodząc do ciała modzelowatego (corpus callosum)
ku tyłowi - łączy się z namiotem móżdżku
sierp móżdżku - leży strzałkowo, pomiędzy półkulami móżdżku, w dolinie móżdżku (vallecula cerebelli)
przebieg:
od - guzowatości potylicznej wewnętrznej (protuberantia occipitalis interna)
do - otworu wielkiego
wzdłuż - grzebienia potylicznego wewnętrznego (crista occipitalis interna)
namiot móżdżku
przebieg - poziomy:
pomiędzy - mózgiem a móżdżkiem
od - guzowatości potylicznej wewnętrznej i bruzdy zatoki poprzecznej (sulcus sinus transversi)
do - brzegu górnego części skalistej kości skroniowej i wyrostka pochyłego przedniego (proc. clinoideus ant.)
przez wcięcie namiotu (incisura tentorii) - przechodzi pień mózgu (truncus cerebri)
Namiot móżdżku dzieli jamę czaszki na (2):
jamę czaszki mniejszą (cavum cranii minus)
jamę czaszki większą (cavum cranii maius), która jest podzielona przez sierp mózgu
przepona siodła - pokrywa siodło tureckie (sella turcica)
zamyka dół przysadki (fossa hypophysialis) i przysadkę (hypophysis), z wyjątkiem rozworu przeponowego (hiatus diaphragmaticus) dla lejka (infundibulum)
ZATOKI ŻYLNA OPONY TWARDEJ (sinus venosi durae matris) [11]:
Są to kanały żylne połączone ze sobą, ograniczone blaszkami opony twardej, których zadaniem jest zbieranie krwi żylnej z mózgowia, opon, oczodołów, ucha wewnętrznego i kości czaszki.
Grupy zatok (2):
górna
dolna
grupa górna (6) - spływają (uchodzą) do spływu zatok (confluens sinuum)
spływ zatok - miejsce połączenia zatoki strzałkowej górnej, prostej i potylicznej w okolicy guzowatości potylicznej wewnętrznej
zatoka strzałkowa górna (sinus sagittalis superior) - nieparzysta
przebieg:
wzdłuż - wypukłej krawędzi sierpu mózgu
od - otworu ślepego (foramen caecum)
do - guzowatości potylicznej wewnętrznej
przyrośnięta - do brzegów bruzdy zatoki strzałkowej górnej
zatoka strzałkowa dolna (sinus sagittalis inferior) - nieparzysta
przebieg - wzdłuż wklęsłej części sierpu mózgu
uchodzi do - zatoki prostej
zatoka poprzeczna (sinus transversus) - parzysta
przebieg:
bocznie od - spływu zatok
do - kąta sutkowego kości ciemieniowej (angulus mastoideus ossis parietalis)
wzdłuż - bruzdy zatoki poprzecznej (sulcus sinus transversi)
przechodzi w - zatokę esowatą
zatoka esowata (sinus sigmoideus) - parzysta
przebieg:
od - kąta sutkowego kości ciemieniowej
do - opuszki górnej żyły szyjnej wewnętrznej (bulbus superior v. iugularis interna)
wzdłuż - bruzdy zatoki esowatej (sulcus sinus sigmoidei)
zatoka potyliczna (sinus occipitalis) - najczęściej nieparzysta
przebieg:
od - tylnego brzegu otworu wielkiego
do - guzowatości potylicznej wewnętrznej
zatoka prosta (sinus rectus) - nieparzysta, przedłużenie zatoki strzałkowej dolnej (po przyjęciu żyły wielkiej mózgu)
wzdłuż - brzegu namiotowego sierpu mózgu
uchodzi do - spływu zatok
grupa dolna (5) - spływają (uchodzą) do zatoki jamistej
zatoka klinowo-ciemieniowa (sinus sphenoparietalis) - parzysta
wzdłuż - tylnego brzegu skrzydeł mniejszych kości klinowej
uchodzi do - (+ ż. oczna górna) zatoki jamistej
zatoka jamista (sinus cavernosus) - parzysta
przebieg:
od - szczeliny oczodołowej górnej
do - wierzchołka części skalistej kości skroniowej
bocznie od - siodła tureckiego
Jest to największa zatoka, beleczki łącznotkankowe przegradzające jej światło nadają zatoce charakter jamisty.
zawartość:
t. szyjna wewnętrzna
nerwy III, IV, V1, VI (częściowo także V2)
zatoka międzyjamista przednia i tylna (sinus intercavernosus anterior et posterior) - przyczyniają się do powstania pierścienia żylnego (sinus circularis*) wokół przysadki
zatoka skalista górna (sinus petrosus superior) - jest to górny odpływ zatoki jamistej
od - zatoki jamistej
do - zatoki poprzecznej lub esowatej
wzdłuż - bruzdy zatoki skalistej górnej (sulcus sinus petrosi superioris)
zatoka skalista dolna (sinus petrosus inferior) - jest to dolny odpływ zatoki jamistej
od - zatoki jamistej
do - żyły szyjnej wewnętrznej
wzdłuż - bruzdy zatoki skalistej dolnej (sulcus sinus petrosi inferioris)
OKOLICE GŁOWY (regiones capitis)
nieparzyste (3):
o. czołowa (r. frontalis)
o. ciemieniowa (r. parietalis)
o. potyliczna (r. occipitalis)
parzyste (4):
o. skroniowa (r. temporalis)
o. podskroniowa (r. infratemporalis)
r. małżowiny usznej (r. auricularis)
o. sutkowa (r. mastoidea)
OKOLICE TWARZY (regiones faciei)
nieparzyste (3):
o. nosowa (r. nasalis)
o. ustna (r. oralis)
o. bródkowa (r. mentalis)
parzyste (5):
o. oczodołowa (r. orbitalis)
o. podoczodołowa (r. infraorbitalis)
o. jarzmowa (r. zygomatica)
o. policzkowa (r. buccalis)
o. przyuszniczo-żwaczowa (r. parotideomasseterica)
MIĘŚNIE - 3 grupy
mięśnie sklepienia czaszki
mięśnie twarzowe
mięsnie żwaczowe
Mięśnie sklepienia czaszki (3) - unerwienie - n. VII
m. czołowy (m. frontalis)
m. potyliczny (m. occipitalis)
m. skroniowo-ciemieniowy (m. temporoparietalis)
1+2+3 = m. naczaszny (m. epicranius)
są to mięśnie parzyste przechodzące na sklepieniu czaszki (calvaria cranii) w czepiec ścięgnisty (galea aponeurotica) - ściśle zrośnięty ze skórą głowy
zadanie:
m. czołowy - jako jedyny mięsień wywołuje fałdy poprzeczne (tzw. bruzdy myśli) na skórze całego czoła (tzw. drugi mięsień uwagi), skurcz przyśrodkowych włókien mm. czołowych unosi przyśrodkowe części łuków brwiowych ku górze i wywołuje fałdy tylko w 1/3 środkowej czoła - brew Loakoona (patetyczny wyraz bólu)
m. potyliczny - przesuwa skórę głowy ku tyłowi
Mięsnie twarzowe (wyrazowe, mimiczne)
cechy charakterystyczne:
brak powięzi (z wyj. m. policzkowego)
przynajmniej jeden przyczep jest przyczepem skórnym
unerwienie - n. twarzowy
odzwierciedlają stany psychiczne
Grupy mięśni (3):
mięśnie otoczenia szpary powiek
mięśnie nozdrzy
mięśnie otoczenia szpary ust
Mięśnie otoczenia szpary powiek (3):
m. okrężny oka (m. orbicularis oculi)
cz. oczodołowa (p. orbitalis) - zaciska i obniża głowę brwi [m. obniżacz brwi (m. depressor supercilii)]
cz. powiekowa (p. palpebralis) - odpowiada za spokojne zamykanie powiek
cz. rzęskowa (p. ciliaris Riolani) - przyciska brzegi powieki do gałki ocznej
cz. łzowa (p. lacrimalis Horneri) - rozwiera woreczek łzowy
m. marszczący brwi (m. corrugator supercilii) - wywołuje 2 - 3 pionowe fałdy u podstawy nosa, które powstają u ludzi niezadowolonych, gniewnych, głodnych, ciężko pracujących fizycznie. Nie są to „bruzdy myśli” wywoływane przez włókna m. czołowego.
m. podłużny (m. procerus) - pociąga skórę czoła do dołu, marszcząc ją w poziome fałdy (tzw. mięsień walki)
Mięśnie nozdrzy (2):
m. nosowy (m. nasalis):
cz. poprzeczna - zwężająca nozdrza (p. transversa s. compresor naris) - zwęża nozdrza
cz. skrzydłowa (p. alaris s. dilator naris) - rozszerza nozdrza
m. obniżacz przegrody (m. depressor septi) - pochodna m. okrężnego ust, zwęża nozdrza
Mięśnie otoczenia szpary ust (13):
powyżej szpary ust(7)
na poziomie szpary ust (2)
poniżej szpary ust (4)
mięśnie położone powyżej szpary ust (7):
m. dźwigacz wargi górnej i skrzydła nosa (m. levator labi superioris et alaque nasi)
m. dźwigacz wargi górnej (m. levator labi superioris)
m. jarzmowy mniejszy (m. zygomaticus minor)
1+2+3 = m. czworoboczny wargi górnej (m. quadratus labii superioris) - nadaje wyraz płaczu, niezadowolenia, pogardy
m. jarzmowy większy (m. zygomaticus maior) - właściwy, silny mięsień śmiechu (pociąga kąty ust ku górze i na boki przy czym ukazują się zęby górne
m. śmiechowy (m. visovius s. m. risorius Santorini) - pociąga kąty ust ku bokowi, wywołuje zagłębienie policzka zwane „dołkiem śmiechowym”
m. dźwigacz kąta ust s. m. psi (m. levator anguli oris s. m. caninus) - unosi kąt ust
m. wcięciowy górny (m. incisivus superior) - pochodna m. okrężnego ust, pociąga wargę górną przyśrodkowo i do góry
mięśnie położone na poziomie szpary ust (2):
m. okrężny ust (m. orbicularis oris)
cz. brzeżna (p. marginalis) - zwiera szparę ust
część wargowa (p. labialis) - wysuwa wargi do przodu (m. suctionis)
m. policzkowy (m. buccinator) - mięsień ironii, rezygnacji, płaczu, powściągliwego śmiechu, trębaczy
mięśnie położone poniżej szpary ust (4):
m. obniżacz wargi dolnej s. m. czworoboczny wargi dolnej (m. depressor labi inferioris s. m. quadratus labii inferioris)
m. obniżacz kąta ust m. trójkątny (m. depressor anguli oris s. m. triangularis)
m. bródkowy (m.mentalis) - uwypukla bródkę jak przy nadąsaniu
m. wcięciowy dolny (m. incisivus inferior) - pochodna m. okrężnego ust, pociąga wargę dolną ku dołowi i przyśrodkowo
unerwienie - nerw twarzowy
Mięśnie żwaczowe (żuciowe) [4] - poruszają żuchwą
m. skroniowy (m. temporalis)
od - kresy skroniowej dolnej, płaszczyzny skroniowej, łuku jarzmowego, powięzi skroniowej
do - wyrostka dziobiastego żuchwy (proc. coronoideus mandibulae)
m. żwacz (m. maseter)
od - łuku jarzmowego
do - guzowatości żwaczowej
m. skrzydłowy przyśrodkowy (m. pterygoideus medialis)
od - dołu skrzydłowego
do - guzowatości skrzydłowej
m. skrzydłowy boczny (m. pterygoideus lateralis)
głowa górna (caput superius) - od grzebienia podskroniowego i powierzchni podskroniowej skrzydeł większych kości klinowej
głowa dolna (caput inferius) - pow. zewnętrzna blaszki bocznej wyrostka skrzydłowego kości klinowej
do - dołu skrzydłowego
zadanie:
włókna części przedniej m. skroniowego oraz m. skrzydłowego bocznego - wysuwają żuchwę
włókna części tylnej m. skroniowego, m. żwacz i m. skrzydłowy przyśrodkowy - cofają wysuniętą żuchwę, unoszą ją oraz dociskają do kości szczękowych
unerwienie - n. żuchwowy (V3)
POWIĘZIE (4)
powięź policzkowo-gardłowa (f. buccopharyngea) - pokrywa powierzchnię zewnętrzną m. policzkowego i mm. gardła, tworzy szew skrzydłowo-żuchwowy (raphe pterygomandibularis) - smugę ścięgnistą pomiędzy m. policzkowym, a cz. policzkowo-gardłową m. zwieracza gardła górnego
powięź skroniowa (f. temporalis) - rozpoczyna się od kresy skroniowej górnej
części (2):
górna - zrośnięta z okostną, między kresami skroniowymi
dolna (1/3 dolna)
blaszka głęboka - pokrywa m. skroniowy, przyczepia się do powierzchni wewnętrznej łuku jarzmowego
blaszka powierzchowna - pokrywa ciało tłuszczowe skroniowe (corpus adiposum temporale), przyczepia się do powierzchni zewnętrznej łuku jarzmowego
powięź przyusznicza (f. parotidea) - pokrywa śliniankę przyuszną wytwarzając dla niej torebkę
powięź żwaczowa (f. masseterica) - pokrywa m. żwacz,
do tyłu - przechodzi w powięź przyuszniczą
ku dołowi - przechodzi w blaszkę powierzchowną powięzi szyjnej
ŚLINIANKA PRZYUSZNA (glandula parotis)
Największy gruczoł ślinowy ustroju.
budowa zewnętrzna:
części (2):
cz. twarzowa - powierzchowna (p. facialis s. superficialis)
cz. zażuchwowa (p. retromandibularis)
między obiema częściami znajduje się gęsia stopa większa (pes anserinus maior)
przewód ślinianki przyusznej (ductus parotideus) - odprowadza ślinę do jamy ustnej,
przebieg:
leży - poprzecznie na m. żwaczu, poniżej łuku jarzmowego
zawija się - wokół ciała tłuszczowego policzka
przebija - m. policzkowy
uchodzi na - brodawce ślinianki przyusznej (papilla parotidea) w przedsionku jamy ustnej, na wys. II górnego zęba trzonowego
budowa wewnętrzna:
położenie - w komorze ślinianki przyusznej (camera glandulae parotis)
ograniczenia:
z przodu - m. skrzydłowy przyśrodkowy, gałąź żuchwy, m. żwacz
z tyłu - wyr. sutkowy, m. mostkowo-obojczykowo-sutkowy, brzusiec tylny m. dwubrzuścowego
przyśrodkowo - wyr. rylcowaty, mięśnie: rylcowo-gnykowy, rylcowo-językowy, rylcowo-gardłowy, więzadło rylcowo-żuchwowe
bocznie - powięź przyusznicza (fascia parotidea)
od góry - łuk jarzmowy, otwór słuchowy zewnętrzny
od dołu - powięź przyusznicza
zawartość:
t. szyjna zewnętrzna (i jej gałęzie: t. uszna tylna, t. skroniowa powierzchowna, t. szczękowa)
ż. zażuchwowa (v. retromandubularis)
splot przyuszniczy (plexus parotideus) [n. VII]
węzły chłonne przyusznicze powierzchowne i głebokie (nodi lymphatici parotidei superficiale et profundi)
unaczynienie - t. skroniowa powierzchowna (a. temporalis superficialis) od t. szyjnej zewnętrznej
naczynia chłonne - przez węzły chłonne przyusznicze do węzłów chłonnych szyjnych powierzchownych i głębokich
nerwy:
czuciowo - n. uszno-skroniowy (n. auriculotemporalis)
sympatycznie - splot t. skroniowej powierzchownej (plexus a. temporalis superficialis) → zwęża naczynia
przywspółczulnie (wydzielniczo) - n. IX
droga wydzielnicza → patrz głowa - ćw. 2
TĘTNICE GŁOWY (arteriae capitis) [3]:
t. szyjna wewnętrzna
t. szczękowa
t. skroniowa powierzchowna
Tętnica szyjna wewnętrzna (a. carotis interna)
Jest to tylno-boczne ramię rozwidlenia t. szyjnej wspólnej.
od - górnego brzegu chrząstki tarczowatej krtani
do - wyr. pochyłego przedniego kości klinowej (proc. clinoideus ant. ossis sphenoidalis)
przebieg:
cz. szyjna
cz. czaszkowa
część szyjna
objęta przez - pochewkę naczyń szyjnych (vagina carotica)
przyśrodkowo od - ż. szyjnej wewnętrznej (n. X biegnie pomiędzy naczyniami z tyłu)
w trójkącie t. szyjnej:
do tyłu i bocznie od - t. szyjnej zewnętrznej
do tyłu i przyśrodkowo od - m. mostkowo-obojczykowo sutkowego
przed - blaszką przedkręgową powięzi szyjnej, pniem współczulnym
krzyżuje od tyłu - m. rylcowo-gnykowy i brzusiec tylny m. dwubrzuścowego
w przestrzeni przygardłowej:
do tyłu i przyśrodkowo od - t. szyjnej zewnętrznej
rozdzielone przez - m. rylcowo-gardłowy i m. rylcowo-językowy
przed - blaszką przedkręgową powięzi szyjnej
za - m. skrzydłowym bocznym
bocznie od - gardła
przyśrodkowo od - ślinianki przyusznej, ż. szyjnej wewnętrznej, nerwów IX, X, XI, XII
część czaszkowa (+ 3 zakręty wewnątrzczaszkowe)
z - zewnętrznej podstawy czaszki
do - kanału tętnicy szyjnej
przez - otwór zewnętrzny kanału t. szyjnej (foramen caroticum externum) [zagięcie pierwsze (flexura prima)]
w kanale tętnicy szyjnej - do góry, do przodu i przyśrodkowo, przed jamą bębenkową
przez - otwór wewnętrzny kanału t. szyjnej (foramen caroticum internum) - na wewnętrzną podstawę czaszki [drugie zagięcie (flexura secunda)]
w - bruździe tętnicy szyjnej trzonu kości klinowej (sulcus caroticus corporis ossis sphenoidalis)
przez - zatokę jamistą (+ splot t. szyjnej wewnętrznej, nn. III, IV, V2 {częściowo}, VI)
bocznie od - przysadki mózgowej (hypophysis)
przyśrodkowo od - wyr. pochyłego przedniego przebija oponę twardą [zagięci trzecie (flexura tertia)]
biegnie do góry i do przodu w jamie podpajęczynówkowej (cavum subarachnoidale)
gałęzie (4) - tylko w odcinku czaszkowym:
gałąź szyjno-bębenkowa (r. caroticotympanicus)
przebieg:
z - kanału tętnicy szyjnej
do - jamy bębenkowej
przez - kanaliki szyjno-bębenkowe (w ścianie tętnicy szyjnej jamy bębenkowej)
gał. kanału skrzydłowego (r. canalis pterygoidei)
przebieg:
z - kanału tętnicy szyjnej
do - dołu skrzydłowo-podniebiennego
przez - kanał skrzydłowy
gał. zatoki jamistej (rr. sinus cavernosi) - zaopatrują twory zatoki jamistej i przysadkę mózgową
t. oczna (a. ophtalmica)
przebieg:
od - wyr. pochyłego przedniego
do - kolca bloczkowego (spina trochlearis)
przez - kanał wzrokowy (canalis opticus) - pod nerwem wzrokowym
wzdłuż - bocznej ściany oczodołu
między - n. VI (przyśrodkowo), a m. prostym oka bocznym
na skos od - przyśrodkowej ściany oczodołu
między - m. prostym oka górnym (od góry) a n. wzrokowym (od dołu)
wzdłuż - przyśrodkowej ściany oczodołu a m. skośnym oka górnym, przy kolcu bloczkowym
oddaje gałęzie końcowe:
Gałęzie (10):
do gałki ocznej (3):
t. środkowa siatkówki (a. centralis retinae)
przebieg:
wnika od dołu w n. wzrokowy (dla siatkówki)
w osi nerwu wzrokowego [u płodu aż do soczewki - jako t. ciała szklistego (a. hyaloidea)]
tt. rzęskowe tylne długie (aa. ciliares posteriores longae)
przebieg:
wężowato do przodu
przebijają twardówkę przy nerwie wzrokowym
między warstwą włóknistą a naczyniową gałki ocznej dochodzą do tęczówki
tt. rzęskowe tylne krótkie (aa. ciliares posteriores breves)
przebieg - jw. ale kończą się już w naczyniówce
gałęzie mięśniowe (1):
gał. mięśniowe (rr. musculares) - dla mm. gałki ocznej
oddają - tt. rzęskowe przednie (aa. ciliares anteriores)
przebieg - w ścięgnach 4 mięśni prostych gałki ocznej
przebijają - twardówkę przy brzegu rzęskowym tęczówki
zespalają się z - tt. rzęskowymi tylnymi długimi
do gruczołu łzowego i powiek (2):
t. łzowa (a. lacrimalis)
przebieg:
do przodu i boku, wzdłuż górnego brzegu m. prostego oka bocznego
gałęzie (2):
gał. łzowe (rr. lacrimales)
tt. powiekowe boczne: górna i dolna (aa. palpebrales laterales: superior et inferior)
2) tt. powiekowe przyśrodkowe: górna i dolna (aa. palpebrales mediales: superior et inferior)
do jamy nosowej i zatok przynosowych (2):
t. sitowa przednia (a. ethmoidalis anterior)
przebieg:
przez - otwór sitowy przedni (foramen ethmoidale anterius)
do - przedniego dołu czaszki
na - blaszce sitowej (lamina cribrosa)
do - jamy nosowej
gałęzie (2):
t. oponowa przednia (a. meningea anterior)
tt. nosowe przednie boczne i przegrody nosa (aa. nasales anteriores laterales et septi nasi)
t. sitowa tylna (a. ethmoidalis posterior)
przebieg:
przez - otwór sitowy tylny (foramen ethmiodale posterius)
do - komórek sitowych tylnych i zatoki klinowej
gałęzie końcowe (2):
t. nadbloczkowa (a. supratrochlearis)
przebieg - do przodu, w kącie między ścianą boczną, a sklepieniem oczodołu
przez - wcięcie czołowe (incisura frontalis)
zawija się - wokół brzegu nadoczodołowego (margo supraorbitalis)
przechodzi - na czoło (frons)
oddaje do dołu - t. grzbietową nosa (a. dorsalis nasi), która wzdłuż bocznej ściany oczodołu
zespala się z - t. kątową (gał. t. szyjnej zewnętrznej)
t. nadoczodołowa (a. supraorbitalis)
przebieg:
na - m. prostym górnym gałki ocznej
między - sklepieniem oczodołu, a m. dźwigaczem powieki górnej
przez - otwór nadoczodołowy (for. supraorbitale) - na czoło
Tętnica szczękowa (a. maxillaris) - silniejsza gałąź końcowa t. szyjnej zewnętrznej
części (3):
cz. żuchwowa (pars mandibularis) - w dole zażuchwowym
cz. skrzydłowa (pars pterygoidea) - w dole podskroniowym
cz. skrzydłowo-podniebienna (pars pterygopalatina) - w dole skrzydłowo-podniebiennym
część żuchwowa - biegnie od tyłu do przodu wewnątrz ślinianki przyusznej
przyśrodkowo od szyjki żuchwy (collum mandibulae)
gałęzie (4) - wszystkie biegną w kanałach kostnych:
t. bębenkowa przednia (a. tympanica anterior)
przebieg:
przez - szczelinę skalisto-bębenkową (fissura petrotympanica)
do - jamy bębenkowej [ze struną bębenkową i więzadłem przednim młoteczka (lig. mallei anterius)]
t. uszna głęboka (a. auricularis profunda)
biegnie do tyłu i przenika przewód słuchowy wewnętrzny
t. oponowa środkowa (a. meningea media)
przebieg:
pionowo do góry - objęta przez korzenie n. uszno-skroniowego (n. auriculotemporalis)
przez - otwór kolcowy [+ gał. oponowa n. żuchwowego (r. meningeus n. mandibularis)]
do - przedniego dołu czaszki
gałęzie (2):
gał. skalista (r. petrosus) - przez otwór n. skalistego większego (foramen n. petrosi maioris) do kanału nerwu twarzowego (canalis facialis)
t. bębenkowa górna (a. tympanica superior) - przez otwór n. skalistego mniejszego do jamy bębenkowej
gałęzie końcowe (2):
gał. czołowa (r. frontalis)
gał. ciemieniowa (r. parietalis)
t. zębodołowa dolna (a. alveolaris inferior)
przebieg - do dołu i przodu w przestrzeni skrzydłowo-żuchwowej (spatium pterygomandibulare)
do - otworu żuchwy (foramen mandibulae)
w - kanale żuchwy (canalis mandibulae) [+ ż. i n. zębodołowy dolny (v. et n. alveolaris inf.)]
gałęzie (3):
gał. żuchwowo-gnykowa (r. mylohyoideus)
przebieg:
wzdłuż bruzdy żuchwowo-gnykowej (sulcus mylohyoideus)
wzdłuż kresy ż. żuchwowo-gnykowej (linea mylohyoidea)
na - dolnej powierzchni m. żuchwowo-gnykowego
gał. zębowe i okołozębowe [dziąsłowe] (rr. dentales et gingivales)
gał. bródkowa (r. mentalis) - przez otwór bródkowy (for. mentale) przechodzi na bródkę (mens)
część skrzydłowa
przebieg:
w - trójkącie skrzydłowo-żuchwowym (trigonum pterygomandibulare)
przyśrodkowo od - gałęzi żuchwy
pod - m. skrzydłowym bocznym
gałęzie (4) - dla mm. żwaczowych i m. policzkowego
t. żwaczowa (a. masseterica)
przebieg:
bocznie - przez wcięcie żuchwy
do - przyśrodkowej powierzchni m. żwacza
tt. skroniowe głębokie: przednia i tylna (aa. temporales profundi: anterior et posterior)
biegną do góry w obręb mięśnia skroniowego
gałęzie skrzydłowe (rr. pterygoidei) - biegną przyśrodkowo od m. skrzydłowego przyśrodkowego, do góry do m. skrzydłowego bocznego
t. policzkowa (a. buccalis)
przebieg:
do dołu i przodu
na pow. zewnętrzną głowy dolnej m. skrzydłowego bocznego
do - m. policzkowego
część skrzydłowo-podniebienna
zagina się do góry i przyśrodkowo, prawie o 900 w stosunku do części skrzydłowej
wchodzi do dołu skrzydłowo-podniebiennego i rozpada się krzaczasto na (5):
t. podoczodołową (a. infraorbitalis)
przebieg:
z - dołu skrzydłowo-podniebiennego
do - dna oczodołu
przez - szczelinę oczodołową górną
w - bruździe i kanale podoczodołowym (sulcus et canalis infraorbitalis)
przez - otwór podoczodołowy
do - dołu nadkłowego (fossa canina)
gałęzie (2):
gał. oczodołowe (rr. orbitales)
tt. zębodołowe górne przednie (aa. alveolares superiores anteriores)
t. zębodołowa górna tylna (a. alveolaris superior posterior)
przebieg - na powierzchni podskroniowej trzonu kości szczękowej (facies infratemporalis corporis maxillae)
przez - otwory zębodołowe (foramina alveolaria) w kanałach zębodołowych (canales alveolares)
gałąź (1) - gałęzie zębodołowe i dziąsłowe [okołozębowe] (rr. dentales et gingivales)
t. kanału skrzydłowego (t. canalis pterygoidei)
t. klinowo-podniebienna (a. sphenopalatina)
przebieg:
z - dołu skrzydłowo-podniebiennego
do - jamy nosowej
przez - otwór klinowo-podniebienny (foramen sphenopalatinum)
t. podniebienna zstępująca (a. palatina descendens)
przebieg:
z - dołu skrzydłowo-podniebiennego
do - podniebienia twardego i miękkiego
przez - kanał skrzydłowo-podniebienny (canalis pterygopalatinus)
gałęzie (2):
tt. podniebienne mniejsze (aa. palatinae minores) - przez otwory podniebienne mniejsze (foramina palatina minora) do podniebienia miękkiego
t. podniebienna większa (a. palatina maior) - przez otwór podniebienny większy (foramen palatinum maius) do podniebienia twardego [powierzchnia ustna (facies oralis)]
Tętnica skroniowa powierzchowna
Słabsza gałąź końcowa (pionowa) t. szyjnej zewnętrznej.
przebieg - do góry (wspólnie z n. uszno-skroniowym)
wewnątrz - ślinianki przyusznej
przed - otworem słuchowym zewnętrznym
na - wyr. jarzmowy kości skroniowej
nad - łukiem jarzmowym
oddaje gałęzie końcowe
gałęzie (5):
gał. przyusznicze (rr. parotidei)
t. twarzowa poprzeczna (a. transversa faciei)
przebieg - do przodu, między m. żwaczem, a ślinianką przyuszną, w m. policzkowym
gał. uszne przednie (rr. auriculares anteriores)
gał. jarzmowo-oczodołowa (r. zygomaticoorbitalis)
przebieg: do przodu, nad łukiem jarzmowym, do bocznego kąta oczodołu (angulus oculi lateralis)
t. skroniowa środkowa (a. temporalis media)
przebieg - nad łukiem jarzmowym, w bruździe t. skroniowej środkowej
gałęzie końcowe (2):
gał. czołowa (r. frontalis)
przebieg - wężowato, do przodu i góry, podskórnie
gał. ciemieniowa (r. parietalis)
przebieg - wężowato, do tyłu i góry, podskórnie
pozostałe gałęzie → patrz naczynia szyi
ŻYŁY
Żyły ciemieniowe czaszki (venae parietis cranii) [3]:
żyły śródkościa (vv. diploicae) [4] - biegną w kanałach śródkościa (canales diploici), łączą zatoki żylne opony twardej z żyłami powierzchownymi
ż. śródkościa czołowa (v. diploica frontalis) - łączy żyłę nadoczodołową z zatoką strzałkową górną
ż. śródkościa skroniowa przednia (v. diploica temporalis anterior) - łączy żyły skroniowe głębokie z zatoką klinowo-ciemieniową
ż. śródkościa skroniowa tylna (v. diploica temporalis posterior) - łączy ż. potyliczną i ż. uszną tylną (v. occipitales et v. auricularis posterior) z zatoką poprzeczną
ż. śródkościa potyliczna (v. diploica occipitalis) - łączy ż. potyliczną z zatoką poprzeczną
żyły wypustowe (vv. emisariae) [4] - krótkie połączenia między układem żylnym wewnątrz i zewnątrzczaszkowym
ż. wypustowa ciemieniowa (v. emisaria parietalis) - w otworze ciemieniowym (foramen parietale) łączy zatokę strzałkową górną z żyłą skroniową powierzchowną (v. temporalis superficialis)
ż. wypustowa sutkowa (v. emisaria mastoidea) - w otworze sutkowym (foramen mastoideum), łączy zatokę esowatą z żyłą potyliczną i ż. uszną tylną
ż. przeszywająca kłykciowa (v. emisaria condylaris) - w kanale kłykciowym (canalis condylaris), łączy zatokę esowatą ze splotem żylnym międzykręgowym zewnętrznym (plexus venosus intervertebralis ext.)
ż. przeszywająca potyliczna (v. emisaria occipitalis) - łączy zatokę poprzeczną (lub spływ zatok) z żyłą potyliczną
sploty żylne kanałów kostnych:
splot żylny otworu owalnego (plexus venosus foraminis ovalis) - łączy zatokę jamistą ze splotem skrzydłowym (plexus pterygoideus)
splot żylny tętnicy szyjnej wewnętrznej (plexus venosus caroticus internus) - łączy jw.
splot żylny kanału nerwu podjęzykowego (plexus venosus canalis hypoglossi) - łączy zatokę potyliczną i splot żylny międzykręgowy zewnętrzny z opuszką górną żyły szyjnej wewnętrznej
Zatoki żylne opony twardej (sinus vanosus durae matris) [patrz - początek rozdziału]
Żyły oczne: górna i dolna (vv. ophtalmicae: superior et inferior)
ż. oczna górna
przebieg:
od - wejścia do oczodołu (aditus orbitae)
do - zatoki jamistej
towarzyszy - t. ocznej
dopływy początkowe (2):
ż. nosowo-czołowa (v. naspfrontalis)
ż. nadbloczkowa (v. supratrochlearis)
dopływy końcowe (2):
żż. sitowe: przednia i tylna (vv. ethmoidales: anterior et posterior)
ż. łzowa (v. lacrimalis)
ż. oczna dolna
przebieg - od dna oczodołu, do tyłu i przyśrodkowo
gałęzie (2):
gał. górna - najczęściej uchodzi do ż. ocznej górnej (i zatoki jamistej)
gał. dolna - do splotu skrzydłowego przez szczelinę oczodołową dolną
Żyły powierzchowne (venae superficiales) [3]:
ż. twarzowa (v. facialis)
ż. szyjna zewnętrzna (v. iugularis externa) → patrz: szyja ćw. 2
ż. szyjna przednia (v. iugularis anterior) → patrz: szyja ćw. 2
żyła twarzowa
przebieg:
rozpoczyna się jako - żyła kątowa (v. angularis)
skośnie - w cięciwie t. twarzowej
na - śliniance podżuchwowej
uchodzi do - żyły szyjnej wewnętrznej na wys. kości gnykowej
dopływy (9):
ż. kątowa (v. angularis) - łączy się za pośrednictwem ż. ocznej górnej z zatoką jamistą
ż. nadbloczkowa i nadoczodołowa (v. supratrochlearis et supraorbitalis)
żż. powiekowe (vv. palpebrales)
ż. nosowa zewnętrzna (v. nasalis externa)
żż. wargowe: górna i dolna (vv. labiales: superior et inferior)
ż. twarzowa głęboka (v. faciei profunda) - łączy żyłę twarzową z ż. zażuchwową na m. policzkowym
gał. przyusznicze (rr. parotidei)
ż. podbródkowa (v. submentalis)
ż. zażuchwowa (v. retromandibularis)
ż. zażuchwowa
przebieg - do dołu przed otworem słuchowym zewnętrznym
w - śliniance przyusznej
oddaje - korzeń przedni (radix anterior) do ż. szyjnej zewnętrznej
uchodzi do - ż. twarzowej:
dopływy początkowe (2):
żż. skroniowe powierzchowne
ż. skroniowa środkowa (v. temporalis media)
dopływy końcowe (4):
ż. poprzeczna twarzy (v. transversa faciei)
ż. rylcowo-sutkowa (v. stylomastoidea)
żż. przyusznicze (vv. parotideae)
żż. szczękowe (vv. maxillaris)
Żyły głębokie (vv. profundi) [2]:
1) splot skrzydłowy (plexus pterygoideus)
przebieg:
od - dołu skrzydłowo-podniebiennego
do - szyjki żuchwy
uchodzi do - ż. twarzowej
dopływy (6) - odpowiadają gałęziom tętnicy szczękowej:
ż. klinowo-podniebienna (v. sphenopalatina)
żż. oponowe środkowe (vv. meningeae mediae)
ż. skroniowa głęboka (v. temporalis profunda)
żż. zębodołowe górne (vv. alveolares superiores)
żż. żwaczowe (vv. massetericae)
ż. zębodołowa dolna (v. alveolaris inferior)
2) żyła szyjna wewnętrzna (v. iugularis interna) → patrz: szyja ćw. 2
WĘZŁY CHŁONNE
węzły chłonne potyliczne (nodi lymphatici occipitales) - otrzymują chłonkę z okolicy potylicznej
węzły chłonne zamałżowinowe (nodi lymphatici retroauriculares) - zbierają chłonkę z przyśrodkowej powierzchni małżowiny usznej (facies medialis auriculae)
węzły chłonne przyusznicze (nodi lymphatici parotidei): powierzchowne i głębokie - przyjmują chłonkę z powiek, ślinianki przyusznej, nosa zewnętrznego i bocznej powierzchni małżowiny usznej (facies lateralis auriculae)
naczynia odprowadzające, które wiodą chłonkę z węzłów 1, 2, 3 przesyłają ją do węzłów chłonnych głębokich, a częściowo do węzłów chłonnych szyjnych powierzchownych
węzły chłonne policzkowe (nodi lymphatici buccales) - przyjmują chłonkę z części twarzy, oczodołu, jamy nosowej i gardła, naczynia odprowadzające biegną do węzłów chłonnych szyjnych głębokich i podżuchwowych
węzły chłonne językowe (nodi lymphatici linguales):
z końca języka - do węzłów chłonnych podbródkowych (n. l. submentales)
z bocznego brzegu języka, z powierzchni dolnej i grzbietu języka - do węzłów chłonnych podżuchwowych (n. l. submandibulares)
z korzenia języka - do węzłów chłonnych szyjnych głębokich
6) węzły chłonne podżuchwowe przednie, środkowe i tylne (n. l. submandibulares anteriores, medius et posteriores) - otrzymują chłonkę z warg, nosa zewnętrznego i jamy nosowej, policzków, zębów, dziąseł i okolicę podjęzykową. Naczynia odprowadzające z tych węzłów uchodzą do węzłów chłonnych szyjnych głębokich.
7) węzły chłonne podbródkowe (nodi lymphatici submentales) - otrzymują chłonkę z brody (mens), końca języka, zębów żuchwy (siekaczy i kłów), wargi dolnej. Naczynia odprowadzające chłonkę prowadzą do węzłów chłonnych szyjnych głębokich i węzłów chłonnych podżuchwowych
węzły chłonne zagardłowe (nodi lymphatici retropharyngei) - otrzymują chłonkę z jamy nosowej, części nosowej gardła i trąbki słuchowej. Naczynia odprowadzające uchodzą do węzłów chłonnych szyjnych głębokich.
Naczynia chłonne - szlaki (vasa lymphatica - tractus) [3]:
szlak twarzowy (tractus facialis) - wzdłuż żyły twarzowej
szlak zażuchwowy (tractus retromandibularis) - wzdłuż ż. skroniowej powierzchownej i ż. zażuchwowej
szlak potyliczny (tractus occipitalis) - wzdłuż ż. potylicznej i ż. usznej tylnej