Początek nauka pisani - etapy, rodzaje ćwiczeń, trudności i błędy.
Naukę pisania zaczynamy od ćwiczeń w kreśleniu linii prostych w różnym położeniu, łuków, kół, spirali i odwzorowywanie kształtu literopodobnych. Jest on ściśle związany z nauką czytania i wtedy zwracamy uwagę ucznia na sposób prawidłowego odtwarzania kształtu litery i umiejętności łączenia ich w wyrazy. Należy pamiętać również o ćwiczeniach przygotowujących do płynnego, czytelnego pisania głównie przez przepisywanie wyrazów i zdań. Opanowanie umiejętności pisania zależy od spostrzegania analityczno-syntetycznego, umożliwiającego dzieciom rozpoznawanie, porównywanie i odtwarzanie znaków graficznych z uwzględnieniem ich swoistych cech, położenia, proporcji poszczególnych liter względem siebie i połączeń między nimi. Dużą rolę odgrywa zdolność przetwarzania obrazu graficznego na odraz ruch dynamicznego, czyli pamięć ruchowa i koordynacja wzrokowo-ruchowa. Ćwiczenia te nie są jednak wystarczające do zdobycia umiejętności kształtnego pisania, dlatego w klasach drugich i trzecich program przewiduje specjalne ćwiczenia mające na celu utrwalenie dotychczasowych nawyków, ale również opanowanie płynnego i czytelnego pisania. Są to następujące ćwiczenia w klasie pierwszej i drugiej:
Przygotowanie do nauki pisania przez kreślenie w liniach różnych linii i figur liteopodobnych,
nauka pisania liter i wyrazów z uwzględnieniem kształtów liter i ich połączeń w wyrazach,
układanie i pisanie wyrazów ze znanych liter,
doskonalenie kształtów i czytelności pisania, łączenia i położenia małych oraz wielkich liter i ich proporcji.
ćwiczenia w płynnym i czytelnym pisaniu.
W klasie trzeciej ćwiczenia w pisaniu ponadto również:
Kształcenie płynności i szybkości pisania,
przestrzeganie, stosowanie właściwych proporcji literowych , odstępów między literami i wyrazami,
stosowanie właściwego łączenia liter i równomiernego położenia pisma,
przyspieszenie tempa pisania,
dążenie od osiągnięcia czytelnego i estetycznego pisania z uwzględnieniem właściwego rozmieszczenia na stronie.
Etapy nauki pisania.
Podczas kształtowania graficznych nawyków pisania należy przestrzegać ogólnych zasad i postępować w myśl schematu:
najpierw przekaz właściwej informacji
potem prezentacja,
następnie ćwiczenie pod kierunkiem nauczyciela, w tym częściowo samodzielne
i całkowicie samodzielne.
Na czynność pisania składa się wiele ruchów aparatu ruchowego ręki, a jest sterowany przez ośrodek kory mózgowej. Nauka pisania sprowadza się do:
prezentacji wzoru poprawnej litery,
analizy kształtu litery, konstrukcji jej elementów składowych, porównanie jej z innymi literami,
prezentacja sposobów jej kreślenia, pisanie w powietrzu itp.
ćwiczeń przygotowujących rękę dziecka do poprawnego kreślenia liter w dużym formacie oraz automatyzacji ruchów,
pisanie liter w zbliżonym i normalnym formacie,
łączenie liter z innymi,
pisanie przez dziecko zespołu liter i wyrazów z nową literą.
Na początku demonstrujemy powiększony wzór litery i dokonujemy wspólnej analizy jej kształtu. Uczeń musi znać części składowe litery, aby mógł ją pisać ściśle według wzoru i w określonej liniaturze. Ważnym zadaniem jest operowanie nazwani liter, wtedy elementy składniowe wyodrębniają sie łatwiej z całości spostrzeganego kształtu. Dzieci powinny wyszukiwać znane już elementy litery oraz te, które spotykają po raz pierwszy. W celu wyodrębniania i lepszego zapamiętania kształtu dobrze jest wskazywać na litery o podobnym wyglądzie i porównywać je między sobą.
Ćwiczenia w pisaniu powinny być wykonywane systematycznie i w odpowiedniej częstotliwości. Celem stosowanego programu nauki pisania jest doprowadzenie do takiej automatyzacji ruchów jak przy wielu innych podstawowych czynnościach. Pisanie liter elementami stanowi pierwszy etap. Drugi etap sanowi nauka kreślenia liter kilku elementowych w sposób całościowych. Należy mieć na względzie te litery, które można pisać za jednym zamachem. Nauka całościowego pisania liter kilkuelementowych wymaga dużego wkładu pracy nauczyciela oraz utrwalenie ich kształtu. Kolejnym etapem jest pisanie liter w sposób płynny.
Technika pisania nowych kształtów liter wymaga znacznej uwagi i wysiłku dziecka. Uczeń musi pisać je wielokrotnie pojedynczo i w wyrazach, ponieważ ułatwia to zachowanie właściwych proporcji. Ćwiczenia powinny być częste, lecz krótki. Nauka pisanie w pierwszym okresie musi dotyczyć nie tylko zapamiętywania i utrwalanie kształtów liter i ich połączeń, ale zmierzać do pisania płynnego, czytelnego i estetycznego. Pisanie łączne nazywane inaczej płynnym polega na pisaniu jednym ruchem pisarskim kilku elementów litery, a nawet kilku liter nie koniecznie wyrazów. Powinien to być proces świadomy kierowany przez nauczyciela. W celu ukształtowania pisma łącznego należy:
kształtować umiejętność pisani liter i wyrazów w sposób wiązany,
utrwalać sposób całkowitego kreślenia liter kilkuelementowych,
uczyć prawidłowego łączenia sąsiadujących ze sobą liter,
nauczyć płynnego pisania grup liter w wyrazach.
Zadania dotyczące przyspieszenia tempa pisania powinny się odbywać pod kierunkiem nauczyciela, aby nie obniżyć dotychczasowego poziomu starannego pisania. Należy pamiętać również o takich czynnościach sprzyjających nauce pisania jak dobre rozumienie tekstu zwłaszcza sensu przeczytanych wyrazów, utartych związków wyrazowych oraz występujących między nimi relacji, czyli sensu przekazywanych treści. Ważnym czynnikiem jest motywacja wewnętrzna, odczuwane przez samo dziecko potrzeba pisania i związane z nią zainteresowanie ćwiczeniem, czytaniem, uczeniem się, ale ważna jest również motywacja zewnętrzna (pochwała, akceptacja, nagroda, zachowanie nauczyciela).
Rodzaje ćwiczeń w pisaniu.
Nauka pisania przynosi dobre wyniki, jeśli przestrzega się właściwych form ćwiczeń i ich kolejności podczas pracy z dzieckiem. Ze względu na fizjologiczne podstawy procesu pisania odpowiednia hierarcha ćwiczeń umożliwia kształtowanie się nawyków graficzno-słuchowo-ruchowych w kolejnych stadiach nauki. Pomijanie ich lub zmienianie ich kolejności utrudnia kształtowanie sie poprawnej pisowni. W praktyce szkolnej nie zawsze przestrzega się stopniowania kolejności ćwiczeń natomiast przepisywanie zadaje się dzieciom dosyć często bez odpowiednich wyjaśnień, rzadziej stosuje się lubiane przez dzieci pisanie z pamięci a bardzo rzadko pisanie z komentowaniem. W procesie nauki pisania wyróżnia się najczęściej kolejne rodzaje ćwiczeń:
odwzorowywanie,
przepisywanie,
pisanie z pamięci,
pisanie z komentowaniem,
pisanie sprawdzające ze słuch,
pisanie samodzielne.
Odwzorowywanie stosujemy wyłącznie w pierwszej fazie zapoznawania uczniów z nowymi literami i wyrazami zawierającymi nową głoskę. jego celem jest prawidłowe odtwarzanie graficznych cech litery, a także ukazanie sposobu łączenia jej z sąsiednimi literami w danym wyrazie oraz w innych wyrazach.
Przepisywanie wyrazów i zdań jest stosowane po opanowaniu graficzno-ruchowym nowej litery. W ćwiczeniach tego typu nastawiamy się na samodzielną obserwacje zapisanego wyrazu i analizę tekstu oraz ich poprawne odtworzenie w całości. Uczeń powinien zapoznać się z wyrazami i zdaniami w taki sposób aby nie musiał korzystać ze wzroku. Przygotowując tekst należy upewnić się że wszystkie wyrazy i poszczególne wyrazy są zrozumiałe. Przepisywanie jako ćwiczenie powinno wiązać sie z dodatkowym poleceniem kształtującym motywacje uczniów. Należy pamiętać również o niedopuszczeniu do przepisywania z błędami a potem ich utrwalenie. Pracując z dziećmi trzeba pomyśleć o zapobieganiu ewentualnym będą. Dlatego już podczas pierwszych ćwiczeń w przepisywaniu nauczyciel uwrażliwia dzieci na trudności występujące w tekście i porównuje napisane wyrazy lub zdania z podanym wzorem.
Pisanie z pamięci zwane również autodyktandem wzrokowym, opiera się na pamięci bezpośredniej doraźnej. Polega ono na tym, iż uczeń przed pisaniem dokładnie obserwuje wzór wyrazu lub zadania, zapamiętuje jego obraz graficzny a następnie pisze tekst bez zaglądania do wzoru. Pisanie z pamięci powinno odbywać sie według następujących wzorów:
Odczytywanie zdania lub tekstu przeznaczonego do napisania (1-3 zdania)
Wyjaśnienie trudności zawartych w tekście.
Obserwacja zdania które dzieci mają napisać z pamięci.
Kilkakrotne głośne czytanie zdania przez nauczyciela i uczniów.
pisanie zdania z pamięci przy zasłoniętym tekście.
porównywanie dokonanego zapisu z odsłoniętym wzorem.
dokonanie poprawek w przepisanym tekście.
Prowadzi to do kształtowania spostrzegawczości i czujności ortograficznej.
Pisanie ze słuchu nazywane dyktandem, polega na tym, że uczeń słyszy wyrazy, zdania czy tekst czytany przez inną osobę dokonuje analizy słuchowej i zapisuje w zeszycie. Jednak tego typu ćwiczenia rzadko stosujemy w klasie pierwszej.
Komentowanie, czyli objaśnianie sposobu pisania wybranych wyrazów i zdań należy stosować je podczas takich rodzajów ćwiczeń jak przepisywanie i pisanie z pamięci. Jednak podczas pisania ze słuchu komentowanie odgrywa szczególną role, ponieważ działamy na ucznia tylko bodźcem słuchowym a pozbawiamy go bodźca wizualnego. Komentarz uaktywnia wówczas wyobraźnie wzrokowo-graficzną wyrazu. Ćwiczenie ze słuchu należy stosować sporadycznie, jako przedostatnie ogniwo w cyklu pracy nad opanowaniem nowych wyrazów czy nowego problemu ortograficznego. Należy jednak pamiętać, że w klasie pierwszej wprowadza się pisanie ze słuchu wyrazów i zdań o pisowni zgodnej z brzmieniem.
Pisanie samodzielne polega na wyszukiwaniu w pamięci wyrazów czy zdań, które należy napisać. Można też układać zdania z rozsypani wyrazowej lub samodzielnie ułożyć odpowiedzi na pytania czy napisać krótką relacje z lekcji. Pisanie z pamięci jest formą, do której przygotowujemy w trakcie całej nauki pisania. Zwracanie uwagi na treść pisanego tekstu zaczyna sie już podczas przepisywania i występuje w pisaniu z pamięci i ze słuchu. Potem pojawiają się trudniejsze formy, czyli uzupełnianie zdań wyrazami podanymi poniżej albo wybranymi z pośród kilku podanych. Znacznie trudniejsze jest uzupełnianie właściwymi wyrazami z pamięci. Innym ćwiczeniem jest pisanie odpowiedzi na niezbyt trudne pytania lub zatytułowanie ilustracji czy poznanego fragmentu tekstu.
Błędy graficzne wpisaniu.
Najczęstsze błędy polegają na przeciąganiu liter poza linie lub niedociąganiu do niej i w braku ich łączeniu. Rzadziej natomiast zwraca sie uwagę na zniekształcenie liter ich proporcje w wyrazie oraz niewłaściwe pochylenie. Najczęściej przyjmuje się trzy kryteria poprawności czytelność pisemność i estetyczność. Zła czytelność pisma sprawia trudności w identyfikacji poszczególnych liter w wyrazach powoduje, że mozolnie próbujemy ustalić znaczenie poszczególnych wyrazów. Nieodpowiedni kształt liter i sposób ich łączenia w wyrazach oraz w większych całościach sprawia, iż pismo jest mało czytelne. Dotyczy to przede wszystkim normy graficznej, których każdy piszący musi postrzegać. Zasady poprawnego pod względem graficznym pisania można podzielić na cztery grupy:
Naruszenie kształtu liter, niedokładne w odtwarzaniu ich zasadniczych form brak spoistości części, z których sie składają i nieuwzględnienie proporcji w ich budowie.
Brak łączenia konkretnych liter z innymi lub niewłaściwe ich łączenie.
Nieuwzględnienie zasady proporcjonalności zagęszczenie elementów w budowie liter nieprawidłowe ułożenie pod względem wysokości liter w wyrazach oraz właściwych odstępów między wyrazami.
Naruszenie jednolitego pochylenia pisma - liter w wyrazach i wyrazów w tekście.
Pisanie dziecka jest poprawne wówczas, gdy odpowiada zasadniczym wymaganiom czy kryteriom: jest czytelne tzn. umożliwia odczytanie poszczególnych liter, odpowiada wymogą pisemności ( łączenia i pochylenie) oraz jest estetyczne. Kryterium czytelności kieruje naszą uwagę na poprawne rozpoznawanie określonych liter, a pisanie to inaczej właściwe łączenie konkretnych liter z innymi w zespoły i wyrazy. Kryterium estetyczne ma charakter subiektywny, lecz najczęściej wiąże sie z naruszenie kształtu liter i ich proporcji. Dostrzegając błędy językowe w procesie pisania należy również zwracać uwagę na stronę graficzną, wykazując konkretne wady i sposób ich poprawy.
W trakcie początkowego procesu pisania uczeń popełnia liczne błędy w kształtnym pisaniu nazywane inaczej graficznymi. Jeśli nie osiąga wymaganej poprawy w pisaniu wymaga odpowiednich ćwiczeń indywidualnych i właściwej stałej troski nauczyciela. Ważna jest również okazjonalne zbiorowe omawianie i poprawianie tego typu błędów ,podobnie jak to czynimy z błędami ortograficznymi. Wśród najczęściej popełnianych błędów graficznych są:
błędy konstrukcyjne polegające na naruszanie w piśmie kształtu danej litery w konfrontacji z jej wzorem. Dotyczy to niedokładności w odtwarzaniu zasadniczej formy danej litery braku wszystkich elementów składowych nieproporcjonalnego układu poszczególnych jej części i zniekształceń linii. Wśród błędów konstrukcyjnych można wyróżnić następujące podgrupy.
nieodpowiedni kształt liter,
nieproporcjonalny układ elementów,
zniekształcenie linii (kresek).
Błędy w łączeniu danej litery z innymi barak łączenia lub połączenie niewłaściwe.
Błędy w proporcjonalności kreślonych liter. Nieproporcjonalny układ elementów w budowie liter i różnej wielkości liter tej samej kategorii. Błędy tego typu występują w czterech odmianach:
niewłaściwego zagęszczenia liter,
zachwiania proporcji liter w wyrazach,
nierównomiernego ułożenia pod względem wysokości,
niewłaściwych odstępów między wyrazami.
Błędy niejednolitego pochylenia pisma mogą dotyczyć zmiany kierunku pochylenia wyrazu w tekście.
Najtrudniejsze do usunięcia są błędy konstrukcyjne i proporcjonalności, ponieważ prowadzą do osłabienia czytelności jak również obniżenia estetyki. Poprawiając błędy graficzne uczniów należy wskazywać konkretnie, na czym one polegają i w jaki sposób je poprawiać.
Trudności w nauce pisania i czytania.
Poznanie przyczyn tych trudności może wpłynąć na ograniczenie ich skutków lub zupełną likwidacje. Do podstawowych warunków, od których zależy nauka czytania i pisania należy dojrzałość umysłowa dziecka oraz prawidłowy rozwój mowy. Od sprawności rozwoju intelektu uzależniona jest zdolność myślenia symbolicznego niezbędnego w opanowaniu nauki czytania. Dzięki tej predyspozycji dziecko rozróżnia i zapamiętuje litery znaki diakrytyczne oraz dostrzega związek między symbolem graficznym i odpowiadającymi im dźwiękami. Intelekt funkcjonuje na właściwym poziomie umożliwia pełne rozumienie informacji, pytań i poleceń oraz przyswojenie wiedzy opartej na umiejętności czytania i pisania.
Pierwszą czynnością w przypadku trudności w nauce jest koniczność zbadania rozwoju umysłowego dziecka. Uczniowie z ogólnym brakiem zdolności mogą mieć problemy z nauką pisania, rozumienia potrzeby uczenia sie czytania i pisania przepisywania, komponowania dłuższego tekstu itp. W takim przypadku należy skierować dziecko do psychologa i zastosować sie do jego zaleceń. Uczniowie wówczas muszą korzystać z systematycznych zajęć kompensacyjno-wyrównawczych prowadzonych w szkole. Inne przyczyny to:
Zaburzenia mowy spowodowane uszkodzeniem obwodowych narządów mowy lub słuchu. Dziecko wtedy źle naśladuje brzmienie poznanych głosek i związku z tym nieprawidłowo czyta wyrazy błędnie je zapisuje.
Przewlekłe schorzenia stanowiące podłoże trudności w nauce, np. choroba reumatyczna, laryngologiczne, astma, nerwica itp.
Nieprzystosowanie społeczne dziecka barak motywacji do nauki oraz zaburzenia rozwoju emocjonalno-społecznego. Sprawą niezmiernie ważną dal szkoły i opiekunów jest zainteresowanie dziecka nauką, rozbudzenie jego ciekawości poznawczej oraz kształtowanie właściwej motywacji do nauki.
Zaburzenia procesów nerwowych będących źródłem trudności w pisaniu tj. nadpobudliwość psychoruchowa, poznawcza i emocjonalna. Dzieci z takimi problemami często się denerwują płaczą są agresywne.
Niekorzystne czynniki środowiskowe, błędy wychowawcze, zła atmosfera w dom, powoduje zaburzenia w życiu uczuciowym dziecka. Sytuacja powoduje trudności w wypełnianiu obowiązków szkolnych i brak odpowiedniej motywacji.
Niewłaściwe metody i poziom pracy dydaktyczno-wychowawczej szkoły. Zbyt liczne klasy, brak indywidualizacji nauczania słaby kontakt z nauczycielem stanowią przyczyny trudności dydaktycznych.
Fragmentaryczne zaburzenia funkcji percepcyjno-motorycznych, określone dysleksją lub legastenią - dysortografia i dysgrafia są ważnymi problemami utrudniającymi naukę czytania i pisania.
Podczas trudności typu dysleksja czy dysgrafia szuka się podłoża w mikrouszkodzeniach mózgu powstałych przed urodzeniem w czasie porodu lub we wczesnym dzieciństwie. Problemy w nauce czytania i pisania zależą od stopnia dysfunkcji. Podczas zaburzeń funkcji analizatora wzrokowego w obrębie jego części korowej następuje wadliwe spostrzeganie w polu widzenia obejmowanego wzrokiem tekstu, które uniemożliwia dokładne i poprawne przeprowadzenia analizy i syntezy. Dzieci z zaburzeniami funkcji tego analizatora mylą kierunki stronę prawą z lewą, górę z dołem, a związku z tym mylą znaki graficzne liter i cyfr o podobnych kształtach. Tego typu zaburzenia nazywamy inwersją statyczną w przeciwieństwie do inwersji dynamicznej, kiedy zaburzona jest funkcja porządkowa. Trudności te objawiają się przestawianiem liter w wyrazach i cyfr w liczbach oraz czytaniem ich w odwrotnej kolejności, opuszczanie liter, sylab, całych słów a nawet wersji tekstów. Uczniowie z tego typu zaburzeniami mają również kłopoty z wzrokiem zapamiętywanie zasad ortograficznych, popełniają błędy w przepisywaniu, pisaniu z pamięci i słuchu. Trudności te pojawiają się we wszystkich czynnościach zależnych od funkcjonowania analizatora wzrokowego, a więc w rysowaniu, malowaniu, wycinaniu, wykresach, geometrii oraz nauce języków obcych. W przypadku tego typu zaburzeń wymagane są odpowiednie ćwiczenia o charakterze kompensacyjno-wyrównawczym.
Trudności w nauce pisania i czytania mogą być również wynikiem z zaburzenia funkcji analizatora słuchowego. Dzieci z zaburzaną percepcją słuchową ma trudności:
w rozróżnianiu dźwięków pokrewnych, bliskich akustyczne np. głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych.
w dostrzeganiu następstw głosek w wyrazach, przestawianiu, opuszczaniu, dodawaniu liter, sylab, lub całkowitym zniekształceniu słów.
Dzieci z zaburzeniami funkcji korowej części analizatora słuchowego mają kłopoty z prawidłową zamianą symboli słuchowych na wzrokowe i sekwencji czasowych na przestrzenne. Zaburzenia tego typu towarzyszą wady wymowy, ubogie słownictwo i gorsza pamięć słuchowa, na których opiera się nauka takich przedmiotów jak historia.
Zaburzenie funkcjonowania analizatora kinestetyczno-ruchowego powoduje obniżenie sprawności manualnej, które przejawia sie w zbyt wolnym tempie czynności wykonywanych ręcznie, zwłaszcza pisanie, wadliwej regulacji napięcia mięśni. Zaburzenia tego typu wiążą się z trudnościami graficznymi dziecka nazywanymi dysgrafią. Litery pisane przez dziecko z zaburzoną sprawnością manualną mogą mieć postać pisma lustrzanego, są nierówne, wykraczają poza liniaturę albo jej dokładnie nie wypełniają. Odstępy między znakami są za durze lub zamałe, łuki przekształcone w kąty ostre lub rozwarte, pismo jest niekształtne, niewyraźne i niepowiązane. Uwagi nauczyciela przyspieszające tempo pracy powoduje zwiększenie napięcia emocjonalnego i mięśniowego. Zaburzenia tego typu pojawiają się sie również, w jakości rysunków i innych wytworach działalności dziecka. Kształtowanie umiejętności czytania i pisania zależy także od prawidłowego przebiegu procesu lateralizacji, czyli przewagi jednej strony ciała nad drugą, która podobnie jak wiele innych funkcji wykształca się stopniowo.
Przezwyciężanie problemów dysleksyjnych wymaga zastosowania specjalnych zabiegów i środków uwzględniających odmienność tych niepowodzeń. Zaburzeń tego typu nie można usuwać w toku zajęć lekcyjnych, dlatego wczesne rozpoznanie ich przyczyn umożliwia szybką terapię w szkole podczas zajęć kompensacyjno-wyrównawczych w domu rodzinnych. Bardzo ważną role w tym procesie odgrywa nauczyciel trafiając trafną diagnozę i kierując dziecko na odpowiednie zajęcia kompensacyjne z także stosując własne ćwiczenia profilaktyczne w czytaniu i pisaniu. Należy również wspomnieć o klinikach czytania, w których dzieci pod kierunkiem specjalistów ćwicząc swoje umiejętności w poprawnym czytaniu i pisaniu oraz innych sprawnościach niezbędnych w dalszej nauce poświęcając wiele uwagi ewentualnym przyczynom ich powstawania i szybkiej likwidacji braków.