POSTĘPOWANIE ODWOŁAWCZE

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA SYSTEMU KONTROLI ODWOŁAWCZEJ

• Uwagi wstępne

*system trójinstancyjny - w państwach zachodnich.

Wyrok w I instancji apelacja (z powodu uchybień prawa, błędnej oceny okoliczności faktycznych, błędów co do wymiaru kary - sąd apelacyjny był drugim sądem ponownie przeprowadzającym dowody, później ograniczono je tylko do zaskarżonych czynności) kasacja, w procesie niemieckim rewizja (tylko naruszenia prawa, nie stan faktyczny, sądem kasacyjnym jest najczęściej sąd najwyższy, który może zaskarżone orzeczenie utrzymać w mocy lub uchylić i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia)

+ dwuetapowa kontrola, lepsze wychwycenie uchybień

- przewlekłość postępowania

*system dwuinstancyjny, można go nazwać rewizyjnym - byłe państwa socjalistyczne

• Kontrola stanu faktycznego, stosowanego prawa i wymiaru kary, z reguły na podst. materiału dowodowego zebranego w I instancji

• Kontrola o charakterze totalnym, obejmująca cały wyrok

Polski proces jest dwuinstancyjny. Decyzje z I instancji mogą być zaskarżone apelacją lub zażaleniem, orzeczenie wydane w ich wyniku nie może być zaskarżone zwyczajnym środkiem. Kontrola może następować z urzędu, z reguły przez inny podmiot niż ten, który wydał decyzję albo na skutek zaskarżenia.

Przykłady kontroli z urzędu:

• W postępowaniu przygotowawczym (charakter nadzorczy)

• Podjęcie umorzonego śledztwa lub dochodzenia

• Wznowienie prawomocnie umorzonego śledztwa lub dochodzenia

• Nadzwyczajne wznowienie umorzonego śledztwa lub dochodzenia

• W postępowaniu sądowym

• Podjęcie postępowania warunkowo umorzonego

• Wznowienie postępowania z urzędu

• Środki zaskarżenia

Stanowią skargę uprawnionego podmiotu do organu procesowego z żądaniem przeprowadzenia kontroli decyzji procesowej (innej czynności, bezczynności). Z reguły są ograniczone czasowo. Uruchamiają odpowiadające im środki kontroli procesowej. Ich cechy to skargowość i suspensywność.

• Sprzeciwy i quasi sprzeciwy - stanowią brak zgody podmiotu procesowego na decyzję procesową, zwłaszcza wydaną w szczególnym trybie/na podst. przepisów szczególnych, jeżeli jej byt zależy od akceptacji strony lub jej przedstawiciela. Zaliczają się do nich:

• Sprzeciw od wyroku zaocznego

• Sprzeciw od wyroku nakazowego

• Żądanie rozpoznania sprawy zgłoszone przez oskarżonego w razie umorzenia post. z powodu abolicji

Cechy:

• Skargowość - są formą skargi

• Brak dewolutywności - wywołują skutki w post. w I instancji przed tym org., który wydał zaskarżone orzeczenie

• Kasacyjność - skutkiem wniesienia sprzeciwu jest utrata ex lege mocy prawnej przez zaskarżone orzeczenie

*wyrok zaoczny traci moc, gdy oskarżony/obrońca stawią się na rozprawie

• Środki odwoławcze - zajmują centralną pozycję w systemie kontroli orzeczeń, uruchamiają środki kontroli odwoławczej

Cechy:

• Skargowość - wyjątek: 542 - wznowienie z urzędu

• Dewolutywność - powodują przekazanie sprawy do org. wyższej instancji

*bezwzględna - w każdym przypadku wniesienie środka powoduje przekazanie sprawy do wyższej instancji np. apelacja

*względna - przepisy pozwalają na rozstrzygnięcie w przedmiocie środka odwoławczego w tej samej instancji np. zażalenie

*spłaszczona, pozioma - rozpoznanie zażalenia przez inny skład równorzędny albo zażalenia na zarządzenie prezesa sądu - przez sąd właściwy

• Suspensywność - powstrzymanie prawomocności i wykonalności zaskarżonego orzeczenia

*powstrzymanie prawomocności - charakter bezwzględny, nie dot. nadzwyczajnych środków zaskarżenia

*powstrzymanie wykonalności - może być bezwzględne (apelacja) lub względne (zażalenie). Ponadto org. rozpatrujący zażalenie może podjąć decyzję o wstrzymaniu wykonalności.

• Charakter reformacyjny - ich wniesienie uruchamia merytoryczną kontrolę orzeczenia, org. odwoławczy może decyzję uchylić, zmienić albo utrzymać w mocy

Podział środków odwoławczych:

• Zwyczajne - pozwalają na zaskarżenie i badanie prawidłowości decyzji nieprawomocnych

• Apelacja - od wyroków

• Zażalenie - na postanowienia, zarządzenia, inne czynności, bezczynność

• Nadzwyczajne - kontrola prawomocnych orzeczeń kończących postępowanie (w wyjątkowych sytuacjach!!)

• Kasacja

• Wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem

• Wniosek o stwierdzenie nieważności orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych

• Odwołanie do składu sądzącego

Nie stosuje się do niego przepisów dot. środków odwoławczych, przysługuje stronom, ich przedstawicielom i innym osobom od zarządzeń przewodniczącego na rozprawie do składu sądzącego, który wydaje postanowienie.

ZAGADNIENIA OGÓLNE KONTROLI ODWOŁAWCZEJ

*Jest uruchamiana wyłącznie na wniosek, na skutek środka odwoławczego - apelacji lub zażalenia.

• Dopuszczalność środka odwoławczego - ogólna norma stanowi, że są dopuszczalne od orzeczeń w I instancji

Ale: - w postępowaniu odwoławczym przysługuje czasem zwyczajny środek odwoławczy do innego równorzędnego składu sądu odwoławczego

- nie wszystkie postanowienia mogą być zaskarżone zażaleniem

Możliwe jest zaskarżenie całego orzeczenia albo tylko części zawartych w nim rozstrzygnięć, a także samego uzasadnienia.

Strona uprawniona do zaskarżenia orzeczenia może tego dokonać tylko, jeżeli po jej stronie musi istnieć gravamen czyli uciążliwość wynikająca z orzeczenia. To ograniczenie nie dot. oskarżyciela publicznego. Oskarżony może jednak zaskarżyć wyrok uniewinniający, oparty na błędnej podstawie prawnej/faktycznej, jeżeli narusza jego prawa lub szkodzi jego interesom.

Skargę odwoławczą bada w sądzie I instancji prezes pod kątem terminu, osoby uprawnionej i dopuszczalności wg ustawy i jeśli dostrzeże uchybienia, odmawia jej przyjecia. Sąd odwoławczy pozostawia środek odwoławczy bez rozpoznania z ww. przyczyn albo gdy nastąpiło niezasadne przywrócenie terminu.

• Wymogi formalne skargi odwoławczej

Zażalenie i apelacja wymagają formy pisemnej, muszą odpowiadać ogólnym wymaganiom dla pism procesowych.

*Do apelacji sporządzonej przez prokuratora, obrońcę lub pełnomocnika dołącza się odpowiednią liczbę odpisów dla stron przeciwnych, a do wnoszonej do sądu apelacyjnego dodatkowo 1 odpis.

Treść skargi: zaskarżone rozstrzygnięcie lub ustalenie, żądanie skarżącego (jeżeli jest nim oskarżyciel publiczny, obrońca lub pełnomocnik + zarzuty stawiane rozstrzygnięciu oraz uzasadnienie), a fakultatywnie można wskazać nowe fakty lub dowody.

*zarzut = twierdzenie o uchybieniach. Jego istnienie nie jest równoznaczne z istnieniem tych uchybień. Skarżący nie jest związany ich katalogiem z 438 k.p.k., który jest adresowany do sądu odwoławczego.

Skargę wnosi się do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie, w oznaczonym terminie zawitym. Mają zastosowanie przepisy o omyłkowym wniesieniu do niewłaściwego organu i uzupełnianiu braków formalnych.

W niektórych przypadkach wprowadza się przymus adwokacki.

• Cofnięcie wniesionego środka odwoławczego

Przyjmuje się, że jest możliwe do czasu wydania orzeczenia przez sąd odwoławczy, przez osobę, która go wniosła, ale:

• Jeżeli środek odwoławczy na korzyść oskarżonego wniósł oskarżyciel publiczny, obrońca, przedstawiciel ustawowy albo osoba, pod której pieczą oskarżony pozostaje, do jego cofnięcia jest wymagana wyraźna zgoda oskarżonego.

• Oskarżony może cofnąć skargę odwoławczą wniesioną na jego korzyść, chyba że pochodzi ona od oskarżyciela publicznego albo zachodzą przesłanki obrony obligatoryjnej.

Cofnięty środek nie traci mocy prawnej, sąd odwoławczy pozostawia go bez rozpoznania, chyba że istnieją bezwzględne przyczyny uchylenia albo utrzymanie orzeczenia w mocy stanowiłoby rażącą niesprawiedliwość, bo wtedy skarga podlega rozpoznaniu. Cofnięte zażalenie na postanowienie może pozostawić bez rozpoznania sąd I instancji (jeżeli na tym etapie nastąpiło cofnięcie), ale jeżeli rozstrzygnięcie nie mieści się w jego uprawnieniach, przekazuje akta z cofniętym zażaleniem do II instancji.

Jeżeli nie przysługuje inny środek odwoławczy, to pozostawienie bez rozpoznania powoduje uprawomocnienie się zaskarżonego orzeczenia.

• Przyczyny odwoławcze - art. 438 k.p.k. - grupy uchybień, które powodują uchylenie lub zmianę zaskarżonego orzeczenia. Ustalenie ich istnienia jest celem postępowania odwoławczego. Są brane pod uwagę poza granicami zakresu zaskarżenia i zarzutów (ale mogą też istnieć w ramach granic środka odwoławczego)

1. Obraza prawa materialnego

Prawo materialne sensu largo, bo głównie karne, ale też cywilne (np. przy rozpoznawaniu powództwa cywilnego, zasądzeniu odszkodowania z urzędu, orzekaniu o obowiązku naprawienia szkody, rozstrzygnięciu odszkodowania za niesłuszne ukaranie, tymczasowe aresztowanie, zatrzymanie). Wyjątkowo można brać pod uwagę prawo obce, jeżeli jest stosowane. Stosowanie prawa materialnego musi się opierać na prawidłowych ustaleniach faktycznych, bo gdyby to one były błędne, zastosowanie miałaby inna z przyczyn odwoławczych.

Postaci naruszeń spotykane w praktyce:

• Uchybienia w stwierdzeniu przestępności czynu (a np. brak znamion, kontratyp, sprawca nie podlega karze)

• Uchybienia w zakresie kwalifikacji prawnej

• Uchybienia w zakresie zastosowanej sankcji (np. kara powyżej/poniżej zagrożenia)

*w odróżnieniu do innych przyczyn odwoławczych nie jest konieczne badanie związku przyczyny z treścią orzeczenia, bo z założenia on zawsze istnieje

*obraza prawa materialnego zazwyczaj zawiera się w granicach środka odwoławczego, a jeśli nie to uwzględnia się ją z urzędu. Może powodować rażącą niesprawiedliwość orzeczenia.

1. Obraza przepisów postępowania

*może polegać na:

• Niezastosowaniu normy nakazanej ustawą np. niezawiadomienie stron o terminie rozprawy

• Dokonaniu zakazanej czynności procesowej

• Dokonaniu czynności przez nieuprawniony podmiot

• Niewłaściwym stosowaniu przepisów np. w wyniku błędnej wykładni

• Naruszeniu przepisów dot. postępowania dowodowego

• Orzecznictwo: także uchybienia utrudniające lub uniemożliwiające kontrolę odwoławczą

Nie każde naruszenie stanowi przyczynę odwoławczą, tylko takie, które mogło mieć wpływ na treść orzeczenia.

Przyczyny odwoławcze można podzielić na takie, które sąd uwzględnia w ramach granic odwoławczych (musi je brać pod uwagę orzekając w ramach zakresu zaskarżenia) i bezwzględne przyczyny odwoławcze, które upoważniają sąd do rozszerzenia kontroli poza granice odwoławcze (musi je brać pod uwagę z urzędu w wypadkach przewidzianych w 439 k.p.k., kiedy mogą powodować rażącą niesprawiedliwość orzeczenia albo kiedy sąd poprawia błędną kwalifikację prawną).

Podział naruszeń prawa procesowego:

• Bezwzględne przyczyny uchylenia orzeczenia

• Takie, które nie mogą mieć wpływu na treść orzeczenia

• Pozostałe, w przypadku których należy wykazać istnienie potencjalnego wpływu na treść orzeczenia

*uchybienie w post. przygotowawczym może stanowić podstawę zmiany/uchylenia wyroku, jeżeli przeniknęło do post. sądowego.

1. Błąd w ustaleniach faktycznych

Tylko taki, który może mieć wpływ na treść orzeczenia. W tej kategorii mieszczą się wszystkie nieprawidłowości w zakresie ustaleń faktycznych albo nietrafna ocena zależności między faktami.

*przykładowe przyczyny: niewiarygodne środki dowodowe, nielegalne dowody, pominięcie istotnych faktów, oparcie orzeczenia na okolicznościach nieudowodnionych, sprzeczność wniosków między sobą, sprzeczność wniosków z dowodami, nietrafne kryteria oceny

2. Rażąca niewspółmierność kary

*dość nieostra przyczyna, bo sędzia ma dużą dowolność przy wymierzaniu kary

Następuje już po prawidłowej ocenie stanu faktycznego i zastosowaniu przepisów prawa.

Dysproporcja musi być znaczna, ocenia się ją na podst. faktów (opartych na dowodach), które sąd powinien uwzględnić przy wymiarze kary.

Dotyczy też uchybień w zakresie stosowania środków zabezpieczających, poprawczych, wychowawczych…

3. Inne

Nowe fakty i dowody, w świetle których orzeczenie jest nieprawidłowe.

W apelacji można podnieść zarzuty, które nie stanowiły albo nie mogły stanowić przedmiotu zażalenia.

• Zakres kontroli odwoławczej

Zakres kontroli może pozwalać na wszechstronną kontrolę całego orzeczenia (system rewizyjny, spotykany w państwach socjalistycznych) albo tylko w ramach podniesionych zarzutów, a wyjątkowo także poza nimi (np. system kasacyjny). Możliwe są rozwiązania pośrednie, a poza tym na zakres kontroli mogą mieć wpływ jeszcze inne czynniki np. nowe ustalenia czy uzupełnienie postępowania dowodowego.

O zakresie kontroli decydują poniższe czynniki:

1. Granice środka odwoławczego

Wg jednego poglądu granice wyznaczają zakres zaskarżenia, zarzuty odwoławcze, wnioski odwoławcze i kierunek środka odwoławczego, a wg innego - zakres, który tworzą wnioski i zarzuty, a kierunek jest odrębny.

Zakres wyznaczają składniki orzeczenia wydanego w I instancji, przeciwko którym został skierowany środek odwoławczy czyli decydują o nim wnioski odwoławcze (żądania zawarte w skardze).

*apelację co do winy uważa się za zwróconą przeciwko całości wyroku, a co do kary - przeciwko całości rozstrzygnięcia o karze rozszerzony zakres zaskarżenia

Zarzuty odwoławcze - twierdzenia o uchybieniach, zawarte w skardze odwoławczej. Obowiązek ich sformułowania mają oskarżyciel publiczny, pełnomocnik i obrońca, ale nawet jeżeli nie było takiego obowiązku, sąd musi je rozpoznać.

*Sąd może ograniczyć rozpoznanie środka odwoławczego tylko do poszczególnych uchybień, podniesionych przez stronę lub podlegających uwzględnieniu z urzędu, jeżeli rozpoznanie w tym zakresie jest wystarczające do wydania orzeczenia, a rozpoznanie pozostałych uchybień byłoby przedwczesne lub bezprzedmiotowe dla dalszego toku postępowania.

Zakres zaskarżenia oznacza orzeczenie lub części, które podlegają badaniu w instancji odwoławczej, a zarzuty dotyczą tego z jakiego punktu widzenia w ramach zakresu zaskarżenia badanie następuje.

2. Kierunek środka odwoławczego

Kierunek to cecha środka odwoławczego, która przejawia się w dążeniu do polepszenia bądź pogorszenia sytuacji oskarżonego. Najczęściej decyduje o nim rola procesowa, z tym że oskarżyciel publiczny może wnieść środek odwoławczy zarówno na korzyść jak i niekorzyść oskarżonego, musi więc określić kierunek skargi, w przeciwnym razie ustala go sąd, badając jej treść, a jeśli nadal nie da się jednoznacznie ustalić kierunku należy traktować skargę za wniesioną na korzyść oskarżonego, zgodnie z in dubio pro reo.

*nie zawsze skarga będzie dążyć do zmiany sytuacji oskarżonego np. skarga podmiotu z 52 kk dot. zwrotu korzyści majątkowej

Sąd odwoławczy orzeka zgodnie z kierunkiem środka odwoławczego, ale może orzec na korzyść oskarżonego, jeżeli skarga została wniesiona na niekorzyść, odwrotnie nie może, bo obowiązuje zakaz reformationis in peius, który stanowi gwarancję procesową dla oskarżonego, że w wyniku zaskarżenia orzeczenia nie powiększą się doznawane przez niego „dolegliwości”. Zapobiega on niewniesieniu przez oskarżonego środka odwoławczego z obawy przed pogorszeniem jego sytuacji. Działa tylko wtedy gdy wniesiono skargę wyłącznie na korzyść oskarżonego, jeżeli inna osoba wniosła skargę na niekorzyść, zakaz nie obowiązuje. Zakaz reformationis in peius występuje w 2 postaciach (obie mają zastosowanie także w przypadku kasacji i wznowienia postępowania):

• Zakazu bezpośredniego, adresowanego do sądu odwoławczego - Sąd odwoławczy może orzec na niekorzyść oskarżonego tylko wtedy, gdy wniesiono na jego niekorzyść środek odwoławczy i tylko w granicach zaskarżenia, chyba że ustawa stanowi inaczej. Jeżeli środek odwoławczy pochodzi od oskarżyciela publicznego lub pełnomocnika, sąd odwoławczy może orzec na niekorzyść oskarżonego ponadto tylko w razie stwierdzenia uchybień podniesionych w środku odwoławczym lub podlegających uwzględnieniu z urzędu.

• Zakazu pośredniego, który obowiązuje w postępowaniu ponownym (po uchyleniu wyroku w postępowaniu kasacyjnym, apelacyjnym, w ramach wznowienia postępowania a odpowiednio po uchyleniu postanowienia) - W razie przekazania sprawy do ponownego rozpoznania wolno w dalszym postępowaniu wydać orzeczenie surowsze niż uchylone tylko wtedy, gdy orzeczenie to było zaskarżone na niekorzyść oskarżonego albo gdy zachodzą okoliczności ograniczające zastosowanie zakazu reformationis in peius. Nie dotyczy to orzekania o umieszczeniu w zakładzie zamkniętym/psychiatrycznym.

Zakaz reformationis in peius odnosi się tylko do środków o charakterze dewolutywnym.

Wyłączenia stosowania zakazu mają miejsce, gdy sąd I instancji orzekł:

• łagodząc karę wobec sprawcy przestępstwa współdziałającego z organami ścigania

• Stosując łagodniejsze sankcje w zamian za przekazanie inf. przez sprawcę przestępstwa skarbowego

• Skazując sprawcę przestępstwa na karę z nim uzgodnioną lub przez niego zaproponowaną

• Skazując sprawcę przestępstwa/wykroczenia skarbowego wyrażającego zgodę na orzeczenie określonych kar/środków probacyjnych

1. Reguła ne peius

Art. 454 k.p.k. - ograniczenia, które działają mimo wniesienia środka odwoławczego na niekorzyść oskarżonego:

• Sąd odwoławczy nie może skazać oskarżonego uniewinnionego w I instancji albo co do którego warunkowo lub bezwarunkowo umorzono postępowanie

• Sąd odwoławczy może orzec surowszą karę pozbawienia wolności tylko wtedy, gdy nie zmienia ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku

• Sąd odwoławczy nie może zaostrzyć kary przez wymierzenie kary dożywotniego pozbawienia wolności

Ustawa nie przewiduje wyjątków!! Można jednak uchylić zaskarżone orzeczenie i przekazać sprawę do I instancji, której te zasady nie wiążą.

Dodatkowo uchylenie orzeczenia z powodu okoliczności wyłączających postępowanie, braku obrońcy w sytuacji obrony obligatoryjnej i rozpoznania sprawy podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność była obowiązkowa może nastąpić tylko na korzyść oskarżonego.

1. Bezwzględne przyczyny odwoławcze - obejmują sytuacje, gdy sąd jest uprawniony i zobowiązany do orzekania niezależnie od granic środka odwoławczego, także wobec oskarżonego, co do którego orzeczenia w ogóle nie zaskarżono.

1. Bezwzględne przyczyny uchylenia orzeczenia

• Sąd odwoławczy nie bada ich związku z treścią zaskarżonego orzeczenia - założenie, że zawsze istnieje

• W razie ich wystąpienia sąd jest zobowiązany uchylić zaskarżone orzeczenie i umorzyć postępowanie albo przekazać sprawę do ponownego postępowania

Uchylenie z poniższych przyczyn może nastąpić na posiedzeniu, na którym mogą być obecne strony, obrońcy i pełnomocnicy. Oskarżonego pozbawionego wolności sprowadza się na jego wniosek, chyba że sąd uzna za wystarczającą obecność obrońcy.

*Orzeczenia w sprawie o wykroczenie nie uchyla się z tego tylko powodu, że sąd orzekł w postępowaniu karnym zamiast w postępowaniu w sprawach o wykroczenia.

Wyliczenie bezwzględnych przyczyn uchylenia orzeczenia jest taksatywne, z reguły obejmują najpoważniejsze naruszenia prawa procesowego, po likwidacji nieważności znalazły się wśród nich jej dawne przyczyny.

1. W wydaniu orzeczenia brała udział osoba:

• Nieuprawniona - wynik braku powołania do orzekania (powołania na stanowisko sędziego lub ławnika), wystarczy że w składzie była tylko 1 taka osoba. Jeżeli wszystkie były nieuprawnione mamy do czynienia z sententia non existens

• Niezdolna do orzekania - sędzia dotknięty chorobą psychiczną, nietrzeźwy, w stanie odurzenia

• Podlegająca wyłączeniu z mocy prawa z przyczyn taksatywnie wyliczonych w art. 40 k.p.k.

1. Sąd był nienależycie obsadzony … tzn. orzekał skład inny niż ustawowy i to nawet jeżeli był „lepiej

obsadzony”.

…lub którykolwiek z jego członków nie był obecny na całej rozprawie - wynika z zasady bezpośredniości, dot. przede wszystkim nieobecności fizycznej ale także jeżeli sędzia np. spał podczas rozprawy.

2. Sąd powszechny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu szczególnego albo sąd szczególny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu powszechnego

*Jeżeli sąd wojskowy przekaże sprawę sądowi powszechnemu lub nie przyjmie sprawy przekazanej mu przez sąd powszechny, sprawę rozpoznaje sąd powszechny

3. Sąd niższego rzędu orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu wyższego rzędu

*sąd niższego rzędu = niższy w znaczeniu właściwości rzeczowej

4. Orzeczono karę, środek karny lub środek zabezpieczający nieznane ustawie

5. Zapadło z naruszeniem zasady większości głosów lub nie zostało podpisane przez którąkolwiek z osób biorących udział w jego wydaniu

*brakujący podpis nie może być uzupełniony po ogłoszeniu orzeczenia

*ta przyczyna jest bezprzedmiotowa w przypadku postanowień zamieszczanych w protokole rozprawy głównej

6. Zachodzi sprzeczność w treści orzeczenia, uniemożliwiająca jego wykonanie

7. Zostało wydane pomimo to, że postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało już prawomocnie zakończone - naruszenie reguły ne bis in idem

8. Zachodzi jedna z okoliczności wyłączających postępowanie, określonych w art. 17 § 1 pkt 5, 6 i 8-11

Wyłączono przesłanki o charakterze materialnym (pkt 1-4) i prawomocność materialną, bo stanowi odrębną przyczynę.

*5 oskarżony zmarł 6 nastąpiło przedawnienie karalności 8 sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych 9 brak skargi uprawnionego oskarżyciela 10 brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej, chyba że ustawa stanowi inaczej 11 zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie

9. Oskarżony w postępowaniu sądowym nie miał obrońcy (jeżeli jest nieletni, głuchy, niemy, niewidomy, zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności, jeżeli sąd uznał obronę za obligatoryjną ze względu na okoliczności utrudniające obronę, w postępowaniu przed sądem okręgowym jako sądem I instancji, jeżeli zarzucono mu zbrodnię lub jest pozbawiony wolności i w postępowaniu przyspieszonym przed sądem) lub obrońca nie brał udziału w czynnościach, w których jego udział był obowiązkowy

*jeśli nieobecny był tylko 1 z obrońców to SN uważa, że jest to bezwzględna przyczyna uchylenia, a doktryna że uchybienie w ramach przyczyn odwoławczych

10. Sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność była obowiązkowa

Są możliwe wyjątki, kiedy rozprawa może być prowadzona bez obecności oskarżonego i nie jest to uchybieniem, ale muszą być spełnione przewidziane w przepisach warunki.

Za uchybienie należy uznać nieobecność oskarżonego choćby na części rozprawy

*uchylenie orzeczenia z przyczyn 9-11 jest możliwe tylko na korzyść oskarżonego

2. Rażąca niesprawiedliwość orzeczenia

Jeżeli utrzymanie orzeczenia w mocy byłoby rażąco niesprawiedliwe, podlega ono zmianie na korzyść oskarżonego albo uchyleniu (wtedy rozstrzygnięcie w postępowaniu ponownym jest uzależnione od tego czy środek odwoławczy był wniesiony na korzyść czy niekorzyść oskarżonego) niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów.

3. Poprawienie błędnej kwalifikacji prawnej czynu

Nie zmieniając ustaleń faktycznych, sąd odwoławczy poprawia błędną kwalifikację prawną niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów. Poprawienie kwalifikacji prawnej na niekorzyść oskarżonego może nastąpić tylko wtedy, gdy wniesiono środek odwoławczy na jego niekorzyść.

1. Orzekanie w instancji odwoławczej w sprawie oskarżonego, co do którego nie wniesiono środka odwoławczego

Sąd odwoławczy może orzekać w sprawie współoskarżonego, co do którego w ogóle nie wniesiono środka odwoławczego, obojętnie czy środek nie został wniesiony mimo takiego uprawnienia, czy został cofnięty czy wreszcie nie było uprawnienia do jego wniesienia. Orzekanie jest możliwe:

• Tylko na korzyść współoskarżonego

• Jeżeli uwzględniono środek odwoławczy na korzyść oskarżonego, co do którego go wniesiono…

• …i z tych samych przyczyn z których go uwzględniono

1. Rozpoznanie sprawy w ograniczonym zakresie

Sąd może ograniczyć rozpoznanie środka odwoławczego tylko do poszczególnych uchybień, podniesionych przez stronę lub podlegających uwzględnieniu z urzędu, jeżeli rozpoznanie w tym zakresie jest wystarczające do wydania orzeczenia, a rozpoznanie pozostałych uchybień byłoby przedwczesne lub bezprzedmiotowe dla dalszego toku postępowania.

To uprawnienie dla sądu a nie zakaz rozpoznania sprawy w całości. Dotyczy sytuacji, gdy np. ujawniona zostanie bezwzględna przyczyna uchylenia orzeczenia, a oprócz tego istnieją jeszcze inne uchybienia.

• Pytania prawne i ich rozstrzyganie

*pytania prawne pozwalają SN na ujednolicenie wykładni przepisów. Są konsekwencją dwuinstancyjności, zgodnie z którą sprawy w toku instancji nie docierają do SN

Pytanie prawne, dotyczące istotnych wątpliwości co do wykładni obowiązujących przepisów może postawić SN sad rejonowy jako odwoławczy, okręgowy jako odwoławczy, apelacyjny oraz SN - powiększonemu składowi, jeżeli w post. pojawi się zagadnienie wymagające zasadniczej wykładni ustawy. Możliwe jest odroczenie wydania orzeczenia.

SN może:

• Pozostawić bez rozpoznania pytanie pochodzące od nieuprawnionego podmiotu - w praktyce w uzasadnieniu przedstawia swój pogląd co do zagadnienia

• Odmówić udzielenia odpowiedzi jeżeli pytanie nie dotyczy istotnej kwestii albo zostało już wyjaśnione w uchwale stanowiącej zasadę prawną

• Przejąć sprawę do swego rozpoznania

• Przekazać zagadnienie prawne do rozpoznania powiększonemu składowi SN

• Udzielić odpowiedzi

• Umorzyć postępowanie jeżeli podjęcie uchwały stało się zbędne

SN udziela odpowiedzi w formie uchwały, która zapada na posiedzeniu, w którym mogą wziąć udział strony, pełnomocnicy i prokurator. Uchwała jest wiążąca w danej sprawie (orzeczenie o odmowie odpowiedzi - jeżeli sąd w rzeczywistości wyraził pogląd prawny), wiąże także SN, tzn. że skład 3 sędziów tego sądu nie może interpretować odmiennie, ale może oczywiście postawić pytanie poszerzonemu składowi.

• Rozstrzygnięcia sądu odwoławczego

1. Utrzymanie w mocy zaskarżonego orzeczenia - gdy jego kontrola w i poza granicami wniesionego środka nie wykazała uchybień. Powoduje uprawomocnienie się orzeczenia pierwszoinstancyjnego

2. Zmiana zaskarżonego orzeczenia. Następstwo kontroli w granicach i poza granicami wniesionego środka. Jest możliwa, gdy sąd dysponuje odpowiednim materiałem dowodowym (odmienne ustalenia co do stanu faktycznego są możliwe tylko jeżeli sąd uzupełnił post. dowodowe a nie na podstawie samej odmiennej oceny przeprowadzonych w I instancji dowodów). Może dotyczyć poszczególnych rozstrzygnięć albo powodować wydanie całkiem odmiennego orzeczenia (np. uniewinnienie w miejsce skazania ale też zmiana kwalifikacji prawnej czynu).

3. Uchylenie zaskarżonego orzeczenia - powoduje utratę przez nie mocy, konieczne jest wydanie wtórnego orzeczenia, decydującego o dalszym toku procesu. Uchylony może być cały wyrok albo jego część.

Uchylenie następuje gdy dopuszczono się uchybień z 438 i 439, jeżeli:

• Nie jest możliwa zmiana orzeczenia

• Zebrany materiał dowodowy jest niewystarczający do wydania merytorycznego orzeczenia a nie można go uzupełnić przeprowadzając dowód na rozprawie

Sąd uchylając orzeczenie może:

• Przekazać sprawę do ponownego rozpoznania, jeżeli zebrany materiał dowodowy nie wystarcza do wydania orzeczenia o zmianie lub gdy istotne uchybienie wymaga ponownego przeprowadzenia rozprawy przed I instancja

• Umorzyć postępowanie

*zażalenie na zatrzymanie - szczególna postać orzeczenia sądu odwoławczego - nie ma uchylenia, bo w tym przedmiocie nie ma decyzji, sąd ustala bezzasadność lub nielegalność zatrzymania i wypuszcza zatrzymanego

• Postępowanie ponowne - ma miejsce z reguły gdy sąd odwoławczy uchyli zaskarżone orzeczenie i przekaże sprawę do ponownego rozpatrzenia w I instancji. Powoduje to cofnięcie sprawy do wcześniejszego etapu.

Odrębności w stosunku do postępowania przed sądem I instancji:

• Sąd orzeka tylko w granicach przekazania (ale uchylenie wyroku tylko w zakresie rozstrzygnięcia o karze albo innym środku nie stoi na przeszkodzie uniewinnieniu oskarżonego lub umorzeniu postępowania)

• Sąd przeprowadza rozprawę na nowo, ale za zgodą stron może poprzestać na ujawnieniu dowodów niemających wpływu na uchylenie orzeczenia. Dotyczy to tylko dowodów, o których sąd odwoławczy stwierdził że nie miały wpływu na uchylenie.

• Sąd jest związany zapatrywaniami prawnymi (co do wykładni i stosowania przepisów, chyba że zmienił się stan faktyczny) i wskazaniami sądu odwoławczego co do dalszego postępowania (zwykle wskazują na potrzebę uzupełnienia postępowania dowodowego - wskazują zakres uzupełnienia, nakazują sprawdzenie określonych okoliczności…)

• Obowiązuje zakaz reformationis in peius

• Nie może orzekać sędzia, który brał udział w wydaniu uchylonego orzeczenia

POSTĘPOWANIE APELACYJNE

Jest odmianą post. odwoławczego, post. kontrolnym w stosunku do wyroków. Rozpoczyna się wniesieniem skargi apelacyjnej a kończy odesłaniem akt sprawy sądowi I instancji. Dzieli się na fazę ad quo przed sądem I instancji i ad quem przed sądem odwoławczym.

• Skarga apelacyjna i osoby uprawnione do jej wniesienia

Przysługuje od wyroku w I instancji, z wyjątkiem nakazowego. Ma charakter bezwzględnie dewolutywny i bezwzględnie suspensywny.

Skarga powinna mieć formę pisemną, może być wniesiona do sądu który wydał zaskarżone orzeczenie (stosuje się przepisy o wniesieniu do niewłaściwego org.) po uprzednim wniosku o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku (nawet gdy zostało sporządzone z urzędu) w zawitym terminie 14 dni od doręczenia wyroku z uzasadnieniem.

*apelacja wniesiona przed upływem terminu dla wniosku o sporządzenie uzasadnienia wywołuje także jego skutki. Może być uzupełniona w ww. 14-dniowym terminie.

Podmioty uprawnione: strona, jej przedstawiciel, podmiot z 52 KK oraz pokrzywdzony (od wyroku warunkowo umarzającego post. na posiedzeniu)

• Postępowanie apelacyjne przed sądem I instancji

Rozpoczyna je skarga, którą prezes sądu bada pod kątem dopuszczalności, uprawnionego podmiotu, terminu i wymogów formalnych. Jeżeli zauważy uchybienia albo braki formalne nie zostaną uzupełnione, odmawia przyjęcia.

*uzupełnienie braków formalnych, wniesienie do niewłaściwego org. i przywrócenie terminu na zas. Ogólnych

W przeciwnym razie wydaje zarządzenie o jej przyjęciu, o czym powiadamia prokuratora, strony, obrońców i pełnomocników.

*W wypadku wniesienia apelacji przez prokuratora, obrońcę lub pełnomocnika dołącza się do zawiadomienia odpis apelacji strony przeciwnej, chyba że w sprawie była wyłączona jawność rozprawy ze względu na tajemnicę państwową.

Strona może złożyć odpowiedź na apelację.

Po zakończeniu powyższych czynności prezes sądu I instancji przesyła niezwłocznie akta sądowi apelacyjnemu.

• Postępowanie apelacyjne przed sądem II instancji - rozpoczyna się od przekazania akt sprawy. Najważniejszą podfazą jest rozprawa apelacyjna. Wyjątkowo sąd może orzekać na posiedzeniu.

1. Przygotowanie do rozprawy apelacyjnej

Prezes sądu apelacyjnego albo przewodniczący wydziału ponownie bada skargę, dodatkowo oceniając zasadność przywrócenia terminu. Jeśli zauważy uchybienia, kieruje sprawę na posiedzenie, na którym sąd pozostawia apelację bez rozpoznania. Takie postanowienie powoduje uprawomocnienie się zaskarżonego wyroku, jeżeli nie wniesiono zażalenia (do innego równorzędnego składu, chyba że wydał je SN ), albo wniesionego nie uwzględniono.

Jeśli nie ma podstaw do pozostawienia bez rozpoznania, prezes sądu ustala czy apelacja ma być rozpoznana na posiedzeniu czy rozprawie.

Jeżeli uzasadnienie sporządzono tylko w stosunku do oskarżonych którzy złożyli wniosek, Sąd odwoławczy może zwrócić sprawę sądowi I instancji w celu sporządzenia uzasadnienia zaskarżonego wyroku w niezbędnym zakresie, jeżeli ma to zapewnić prawidłowe wyrokowanie w sprawie.

Udział w rozprawie prokuratora, a obrońcy w wypadkach obrony obligatoryjnej, jest obowiązkowy. Innych stron, ich pełnomocników oraz obrońcy w innych niż ww. wypadkach jest obowiązkowy gdy prezes sądu/sąd uzna to za konieczne.

Niestawiennictwo należycie zawiadomionych o terminie rozprawy stron, obrońców lub pełnomocników nie tamuje rozpoznania sprawy, chyba że ich udział jest obowiązkowy.

Sąd odwoławczy, na wniosek oskarżonego pozbawionego wolności, zarządza sprowadzenie go na rozprawę, chyba że uzna za wystarczającą obecność obrońcy. O prawie złożenia wniosku należy pouczyć oskarżonego. Jeżeli sąd nie zarządza sprowadzenia oskarżonego, który nie ma obrońcy, wyznacza obrońcę z urzędu.

2. Rozprawa apelacyjna - rozpoczyna się wywołaniem, kończy zamknięciem przez przewodniczącego składu. Stanowi etap rozpoznawczy zaskarżonego wyroku.

1. Część wstępna - ustalenie warunków umożliwiających przeprowadzenie rozprawy np. sprawdzenie obecności; zgłaszanie wniosków, które mogą być przedstawione do rozpoczęcia przewodu np. o wyłączenie

2. Przewód sądowy (obejmuje sprawozdanie i ewentualnie postępowanie dowodowe)

Rozpoczyna się od sprawozdania sędziego sprawozdawcy, które powinno objąć przebieg i wyniki dotychczasowego postępowania, a w szczególności treść zaskarżonego wyroku, zarzuty i wnioski apelacyjne i kwestie, które sąd apelacyjny powinien brać pod uwagę z urzędu. W miarę potrzeby referent odczytuje poszczególne części akt sprawy.

W post. apelacyjnym dowody co do istoty sprawy przeprowadza się wyjątkowo, jeżeli przyczyni się to do przyspieszenia postępowania, a nie jest konieczne przeprowadzenie na nowo przewodu w całości lub w znacznej części. Dowód można dopuścić również przed rozprawą.

Strony mogą składać wyjaśnienia, oświadczenia i wnioski ustnie lub na piśmie (podlegają odczytaniu).

3. Przemówienia stron - tak jak w postępowaniu głównym, ale kolejność ustala przewodniczący, z tym że pierwszy jest skarżący, a oskarżonemu/obrońcy nie można odmówić zabrania głosu po innych stronach

4. Wyrokowanie

Obejmuje: naradę, głosowanie, sporządzenie wyroku, ogłoszenie, ustne przytoczenie motywów.

*Rozstrzygnięcia co do zmiany, uchylenia lub utrzymania w mocy zaskarżonego orzeczenia zawsze powinny mieć formę wyroku.

Następnie, jeżeli nie ma potrzeby wydania postanowienia np. co do środka zapobiegawczego, przewodniczący zamyka rozprawę.

1. Czynności końcowe - mają miejsce po zamknięciu rozprawy ale przed przesłaniem akt do I instancji

Obejmują sporządzenie uzasadnienia wyroku na piśmie (termin instrukcyjny 14 dni). Jeżeli wyrok zostaje utrzymany w mocy bo apelacja jest oczywiście bezzasadna, to uzasadnienie następuje na wniosek, chyba, że było zd. odrębne.

W uzasadnieniu należy podać, czym kierował się sąd wydając wyrok oraz dlaczego zarzuty i wnioski apelacji sąd uznał za zasadne albo niezasadne.

Na tym etapie można wydawać postanowienia np. dot. środków zapobiegawczych.

POSTĘPOWANIE ZAŻALENIOWE

Druga z form postępowania odwoławczego, inicjowana złożeniem zażalenia. Może mieć miejsce w czasie trwania postępowania głównego, a także po wydaniu postanowienia kończącego post. przed sądem I instancji. Dzieli się na fazę ad quo przed org. I instancji i ad quem przed org. rozpatrującym zażalenie.

• Przedmiot

Postanowienia CZYNNOŚCI PROCESOWE

Zarządzenia prezesa sądu zamykające drogę do wydania wyroku i inne, jeżeli ustawa tak stanowi.

+ odpowiednio stosuje się przepisy o zażaleniu do innych czynności i bezczynności.

• Postępowanie przed sądem I instancji

Zażalenie wnosi się do org. I instancji w formie pisemnej, w ciągu 7 dni od ogłoszenia albo doręczenia postanowienia. Analogicznie zażalenie na rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów lub opłat zawarte w wyroku, ale

Jeżeli złoży się wniosek o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia, zażalenie można wnieść w terminie dla apelacji.

Podmioty uprawnione to z reguły strony, przedstawiciele i osoby, których zaskarżona decyzja bezpośrednio dotyczy.

Do zażalenia na postanowienie kończące postępowanie, sporządzonego przez prokuratora, obrońcę, lub pełnomocnika, dołącza się odpowiednią liczbę odpisów dla osób, których dotyczy zaskarżone postanowienie i doręcza się je im niezwłocznie. Jeżeli zażalenie pochodzi od innych osób, o jego wniesieniu zawiadamia się osoby, których dotyczy zaskarżone postanowienie.

*Wstępne badanie jak przy apelacji

Sąd, na którego postanowienie złożono zażalenie, może je uwzględnić, jeżeli orzeka w tym samym składzie imiennym, w którym wydał zaskarżone postanowienie; w innych wypadkach prezes sądu przekazuje zażalenie niezwłocznie, wraz z aktami lub niezbędnymi odpisami z akt sprawy, sądowi powołanemu do rozpoznania zażalenia.

Zażalenie na postanowienie w przedmiocie tymczasowego aresztowania oraz zabezpieczenia majątkowego powinno być przekazane do rozpoznania w ciągu 48 godzin.

Zażalenie jest względnie suspensywne w zakresie wykonalności postanowienia.

• Postępowanie przed sądem zażaleniowym

Organ uprawniony do rozpoznania zażalenia to właściwy org. II instancji, a czasami inny równorzędny skład albo sąd właściwy do rozpoznania sprawy.

Sąd rozpoznaje sprawę na posiedzeniu, w którym mają prawo wziąć udział strony oraz obrońcy i pełnomocnicy (zawsze jeżeli jest rozpoznawane zażalenie na postanowienie kończące postępowanie oraz na zatrzymanie, gdy przysługuje im prawo udziału w posiedzeniu sądu I instancji, a w innych przypadkach jeżeli sąd odwoławczy zezwoli).

Oskarżonego pozbawionego wolności sprowadza się na jego wniosek, chyba że sąd uzna za wystarczającą obecność obrońcy.

Sąd może dokonać rekwizycyjnego przeprowadzenia dowodów. W wyniku kontroli orzeka o utrzymaniu w mocy, zmianie lub uchyleniu zaskarżonego orzeczenia w całości lub w części.

Uznając zasadność zażalenia, organ odwoławczy stwierdza niezgodność czynności z prawem lub brak czynności i zarządza, co należy, zwłaszcza w celu naprawienia skutków uchybienia oraz zapobieżenia podobnym uchybieniom w przyszłości, a także podejmuje inne przewidziane w ustawie środki.

- 9 -

©Missi 2009-03-27 12:27:00

---