4.3. Gospodarka ściekowa w Gnieźnie 4.3.1. Charakterystyka Oczyszczalni Ścieków w Gnieźnie Oczyszczalnia Ścieków w Gnieźnie powstała na początku XX wieku, została zmodernizowana w latach 1990-1991. Stanowi ją zespół obiektów technologicznych służących bezpośrednio do oczyszczania ścieków i unieszkodliwiania osadów ściekowych. Zakład oczyszczalni znajduje się w zachodniej części miasta przy jeziorze Świętokrzyskim i położony jest poniżej terenu budynków mieszkalnych. Oczyszczalnia w Gnieźnie składa się z dwóch części: mechanicznej - obejmującej zespoły urządzeń mechanicznych; biologicznej - która wykorzystuje również procesy chemiczne.Oczyszczalnia gnieźnieńska była już wielokrotnie modernizowana w celu jej dostosowania do wymogów zawartych w Dzienniku Ustaw z dnia 5.11.1991r. Ustawa ta dotyczy jakości ścieków wprowadzanych do śródlądowych wód płynących w ilościach większych niż 2000m^3 na dobę nie mogących przekroczyć od 1.01.2000r. wartości fosforu ogólnego 1,5 mg/dm^3, BZT5 15 mg/dm^3. Wprowadzenie nowych norm ograniczających zawartości fosforu i azotu w oczyszczonych ściekach wprowadzanych do wód, spowodowało konieczność modernizacji części biologicznej oczyszczalni, gdzie ścieki miejskie są jednym z głównych źródeł przedostawania się związków biogennych do rzek i jezior. Ścieki docierają do oczyszczalni poprzez kanalizację ściekową oraz dowożone są z pobliskich wsi za pomocą beczkowozów. 4.3.1.4. Odpady powstające podczas unieszkodliwiania ścieków oraz ich składowanie Odpady jakie powstają po oczyszczeniu ścieków - to skratki i osad odwodniony po wirówkach. Skratkami nazywa się zanieczyszczenia zgarnięte z krat. Stanowią one zbiór najprzeróżniejszych odpadów organicznych i mineralnych, takich jak np. obierki, części owoców, jarzyn, kał, kawałki drewna, papiery, szmaty, puszki od konserw. Zatrzymane na kratach skratki muszą być odpowiednio unieszkodliwione, tak ażeby nie stwarzały sanitarnego zagrożenia dla otoczenia i nie powodowały skażenia środowiska. W celu pozbycia się wszelkich bakterii skratki przysypuje się wapnem chlorowanym. Tak unieszkodliwione skratki w ilości 120 ton rocznie (o 60% uwodnieniu) wywożone są na wysypisko w Lulkowie. Osad odwodniony w ilości około 75% wywożony jest na tereny rekultywowane wyrobisk pożwirowych w Gnieźnie na ulicę Sosnową. Inspekcję przeprowadza Inspekcja Sanitarna oraz Inspekcja Ochrony Środowiska, natomiast osad końcowy jest badany przez Wojewódzką Stację Sanitarno-Epidemiologiczną w Poznaniu pod względem mikrobiologicznym. 4.4.1.2. Działalność wysypiska komunalnego Zakładów Gospodarki Odpadami w Lulkowie [10] Wysypisko odpadów komunalnych dla miasta Gniezno znajduje się we wsi Lulkowo położonej 12 km na wschód od miasta przy trasie Gniezno-Toruń. Dawniej na terenie tym znajdowała się żwirownia. Wysypisko LULKOWO funkcjonuje od 5.08.1994r., a jego obszar obejmuje 22 hektary. Teren ten otaczają lasy mieszane, a także grunty orne. Składowisko ogrodzone jest siatką stalową o wysokości 150 cm na słupkach metalowych, która uniemożliwia dostęp do odpadów zwierzętom, osobom niepowołanym oraz zatrzymuje lekkie odpady porywane przez wiatr, które mogłyby zanieczyścić pobliskie tereny. 4.4.1.3. Morfologia i budowa wysypiska w Lulkowie [12] Wysypisko w Lulkowie położone jest na terenie Pojezierza Gnieźnieńskiego. Wzniesienie wynosi 121-127,0 m n.p.m. Teren ten posiada liczne drobne pagórki osiągające 127,5-130,4 m n.p.m. Wysypisko to leży 2 km od Jeziora Jankowskiego oraz w odległości 0,2-0,5 km od niewielkich stawów. Otaczają je ekosystemy bagienno-łąkowe. Terenu na wysypisko w Lulkowie wystarczy na około 25 lat. Planuje się 10-12 kwater. Dno kwatery wyłożone jest folią PEHD firmy Ursuplast o grubości 1,5 mm, której zadaniem jest uniemożliwienie kontaktu odpadów i odcieków z podłożem. Ze składowiska pokrytego folią PEHD nie przedostaną się do podłoża żadne substancje. Wytrzymałość mechaniczna i odporność na działanie związków chemicznych zapewnia geomembrana, która jest kwaso- i olejoodporna oraz doskonale znosi zarówno deszcz jak i działanie promieni słonecznych. Odporna jest również na wysokie i niskie temperatury, a także jest materiałem na tyle elastycznym, że dopasowuje się do każdego rodzaju podłoża. Pomimo, że producent daje gwarancję na 30 lat nieprzepuszczalności, dno kwatery jest nieszkodliwe dla środowiska nawet do 100 lat. 4.4.1.5. Skład ilościowy i jakościowy odpadów Na wysypisku w Lulkowie składowane są odpady komunalne. Są to odpady powstające w miejscach stałego i czasowego przebywania ludzi. Głównym źródłami tych odpadów są: gospodarstwa domowe, handel detaliczny, gastronomia, rzemiosło, place i ulice. Głównymi ich składnikami są: papier, tworzywa sztuczne, szkło, guma, ceramika, metale, roślinne i zwierzęce środki żywności, popiół, żużel. Zagospodarowanie odpadów przemysłowych miasta Gniezna stanowi istotny i trudny problem. Obecnie Gniezno nie posiada wysypiska przystosowanego do składowania odpadów przemysłowych. Ze względu na ich skład i uciążliwość nie mogą być one przyjmowane na wysypiska odpadów komunalnych. W związku z tym każdy zakład jest zobowiązany sam zapewnić unieszkodliwienie odpadów przez siebie produkowanych. Jednym z takich zakładów przemysłowych jest SPÓŁDZIELNIA INWALIDÓW „PIAST”. Zakład ten powstał w 1950 roku i zatrudnia około 200 ludzi. Produkuje się tam: tapicerskie stelaże metalowe do mebli; trójniki wentylacyjne; osłony wentylacyjne do budownictwa; podpiętki do kopyt obuwniczych z blachy; oświetlenia motorowerowe; sprężyny talerzowe; kołki sprężyste rozprężne (PN-M-85023); wywietrzniki z obejmą oraz inne elementy branży metalowej. W zakładzie tym odpady powstają bezpośrednio przy produkcji. Podstawowym odpadem jest odpad mosiężny w ilości od 1 do 2 ton miesięcznie. Przy produkcji stelaży powstają odpady metalowe i około 5% odpadów drewnianych, które spalane są w piecu. Najwięcej złomu uzyskuje się przy produkcji takich artykułów jak; trójniki wentylacyjne (15%), kratki wentylacyjne, podkładki, kołki sprężyste do łączenia części metalowych. Złom ten sprzedawany jest do punktu skupu złomu w Gnieźnie. Odpadami o szczególnym zagrożeniu dla środowiska i dla zdrowia ludności są odpady szpitalne, które również nie są składowane na wysypisku w Lulkowie. Odpady te charakteryzują się obecnością bakterii, wirusów, trucizn i substancji toksycznych. Masa odpadowa wytworzona przez szpital zawiera duże ilości tworzyw sztucznych, odpadów celulozowych i reaktywnych substancji chemicznych. Stanowią one zagrożenie dla osób mających styczność z nimi, zawierają, bowiem drobnoustroje chorobotwórcze mogące spowodować infekcje, a tym samym przyczynić się do powstawania chorób zakaźnych. W wyniku działalności dwóch szpitali Zespołu Opieki Zdrowotnej oraz wszystkich przychodni gminy Gniezno powstaje rocznie ok. 310 ton odpadów komunalnych, które są wywożone na wysypisko do Lulkowa oraz ok. 63 tony odpadów o charakterze specyficznym tj.: zużyte opatrunki, opatrunki gipsowe, sprzęt jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, materiał pooperacyjny, zużyte preparaty farmakologiczne. W szpitalach są wyznaczone specjalne pomieszczenia, w których dokonuje się segregacji specyficznych odpadów. Oddzielnie składowane są igły, zużyte opatrunki, amputacje zabezpieczone w workach foliowych jednorazowego użytku, które zamykane są w pojemnikach z pokrywami. Następnie są one spalane w kotłowni w piecu centralnego ogrzewania. W wyniku tego spalania powstaje żużel i popioły w ilości ok. 430 ton rocznie. Wadą tego spalania jest emisja wielu substancji szkodliwych, takich jak: dioksyny, furany, pary metali ciężkich. Dzieje się tak na skutek wadliwej technologii spalania, tzn. niewłaściwej eksploatacji paleniska i braku wyposażenia w odpowiednią instalację do oczyszczania spalin. Innymi zakładami przemysłowymi, które muszą same organizować miejsca na wyprodukowane odpady są m.in.: ZAKŁAD STOLARKI BUDOWLANEJ „POLOKNA” oraz GNIEŹNIEŃSKIE ZAKŁADY GRAFICZNE. Pierwszy z wymienionych zakładów istnieje od 1945 roku i zatrudnia około 350 osób. Produkuje on okna drewniane w ilości około 400 sztuk dziennie. W wyniku produkcji powstają przede wszystkim odpady drewna w postaci trocin, wiórów w ilości 180-250 ton miesięcznie. Większe odpady drewna, tj. klocki są rozdrabniane w specjalnym urządzeniu zwanym rębakiem. Wszystko to spalane jest w zawiesinie w kotle fluidyzacyjnym. Wióry wykorzystywane są jako paliwo i dostarczane są do pieca transportem pneumatycznym. Piec pobiera i dozuje określoną ilość paliwa. Uzyskane w ten sposób ciepło ze spalania wykorzystywane jest na cele technologiczne i socjalne. Powstająca przy produkcji okien stłuczka szklana jest przekazywana do hut szkła znajdujących się w Szczakowie i w Sandomierzu. W zakładzie tym powstają również odpady chemiczne. Rocznie jest ich 100 ton i wiążą się one z procesem impregnowania metodą polewania oraz malowania okien pistoletami. Są one przekazywane do specjalnej spalarni odpadów przemysłowych w Aleksandrowie Łódzkim. Drugi z wymienionych zakładów istnieje od 1893 roku i zatrudnia około 180 pracowników. Podstawowa działalność zakładu obejmuje poligrafię w zakresie druku kolorowego i czarnego, łącznie w ilości około 114 mln sztuk rocznie (arkuszy formatu B1). W zakładzie tym produkuje się: opakowania z kartonu i papieru (torebki, etykiety), wykonane techniką wielobarwnego druku wklęsłego; akcydensy wykonane techniką druku wypukłego. W wyniku procesów technologicznych towarzyszących produkcji w tym zakładzie powstaje podstawowy odpad produkcyjny, jakim jest makulatura kartonowa i papierowa. Makulatura ta przekazywana jest jako surowiec wtórny do Zakładów Papierniczych w Świeciu nad Wisłą. Pozostające po obróbce błony fotograficzne przekazywane są do Spółdzielni „Libella” w Poznaniu. Natomiast folie etylenowe z opakowań palet kartonowych wywożone są do Zakładu Surowców Wtórnych w Gnieźnie, w ilości 1 tony rocznie. Na składnicę złomu w Gnieźnie trafiają opakowania po farbach, puszki i sporadycznie uszkodzone części maszyn w ilości około 2-3 tony rocznie. Podczas prawidłowej eksploatacji maszyn i urządzeń poligraficznych powstają zużyte oleje i smary w ilości 1200 l rocznie, które przekazywane są do Centrali Produktów Naftowych (CPN). Oprócz odpadów produkcyjnych powstaje też odpad tj. żużel w wyniku procesów energetycznych, niezbędnych do ogrzewania zakładu. Odpad ten wywożony jest raz na dwa tygodnie na wysypisko do Lulkowa. Procesom produkcyjnym w Zakładach Graficznych towarzyszy też powstawanie ścieków w ilości 4000 m^3/rok, które odbierane są przez Oczyszczalnię Ścieków w Gnieźnie. 4.4.2 Ocena gospodarki odpadami Gospodarka odpadowa w Gnieźnie prowadzona jest w sposób należyty, gdyż nie stwarza zagrożenia dla środowiska. Wysypisko w Lulkowie posiada zabezpieczenie podłoża uniemożliwiające kontakt odpadów z glebą, jak również ogrodzone jest siatką stalową co uniemożliwia dostęp do odpadów zwierzętom i osobom niepowołanym. 4.5. Ogólna ocena gospodarki wodno-ściekowej i odpadowej w Gnieźnie. Woda do picia, jako dobro konsumpcyjne powszechnego użytku, jest przedmiotem zainteresowania mieszkańców, służb promieniami słonecznymi które ulegają pulsacją. Jeżeli jesteśmy w takiej sytuacji my to odbieramy tego ale to źle działa na nasz układ wzrokowy i nerwowy. Energia pozyskiwana ze spalania słomy (Żuławy, również koło Poznania) we Francja Niemcy szczególnie. Energia pozyskiwana ze spalania drewna. Finlandia Szwecja produkcja biopaliwa wierzba szybkorosnącą jako surowiec energetyczny. W Polsce również na terenie odłogów wykorzystywane do produkcji biopaliwa bezpośredniego. Przy spalaniu tych surowców mamy także emisję CO2. Możemy spalać bo to drewno i ta słoma jeżeli pozostaje również się utlenia i ten CO2 dostaje się do atmosfery. A wiec weźmiemy słomę lub drewno a więc to jest przyspieszenia ale jest to naśladowanie procesu naturalnego. Przy paleniu słomą i drewnem nie płacimy za wyrzucanie zanieczyszczeń. Biopaliwo w Polsce - wykorzystanie pewnych terenów rolniczych do produkcji biopaliwa w sensie spirytusów bądź olejów. Biopaliwa w Polsce chciano wprowadzić jako dodatek do benzyn natomiast w całej Europie prowadzi się produkcję biopaliw rzepaku i innych roślin oleistych i wprowadzając te leje nie do benzyn ale do olejów opałowych a więc tam gdzie urządzenia nie są tak czułe. Biogazy są to części lotne powstałe w warunkach naturalnych np. na bagnach gdzie dochodzi do emisji metanu do atmosfery. Te biogazy powstają szczególnie na obszarach produkcji zwierzęcej a przede wszystkim fermach. Także w wielkich wysypiskach odpadów oraz wszędzie tam gdzie dochodzi do fermentacji szczególnie w przemyśle spożywczym. Dąży się do wykorzystania tych biogazów które stanowią margines potrzeb energetycznych ale umożliwiają wykorzystanie energii i nie płacenia za emisję w tym wypadku i obniżanie zanieczyszczeń powietrza. Emisja Co2 Nox i SO2 stanowią związki które są dla sadowiska szkodliwe. Istnieją naturalne zanieczyszczenia atmosfery: 1.Wybuchy wulkanów (pyły, gazy) 2. wielkie bagniska (emisja metanu), 3. pustynie z których unoszą się pyły które przenoszone są na ogromne odległości (w Alpach spadł żółty śnieg, dlaczego na Wyspach Kanaryjskich są piaszczyste plaże, one się wzięły z Sahary), szata roślinna w czasie kwitnienia: ogromne ilości pyłków, w okresie letnim kałuże które są pokryte pyłkiem. Sztuczne zanieczyszczenia pyły i gazy antropogeniczne Problem stanu środowiska należy rozpatrywać na poziomie lokalnym regionalnym i globalnym Zanieczyszczenie powietrza jest wprowadzenie do powietrza substancji stałych, ciekłych lub gazowych w ilościach które mogą ujemnie wpłynąć na zdrowie człowieka, klimat, przyrodę żywą, glebę, wodę lub spowodować inne szkody w środowisku. 1. wyrzucenie zanieczyszczeń z emitorów Emitory punktowe (komin, wentylator, rura wydechowa) Emitory liniowe - są to emitory punktowe poruszające się po określonej linii (ulice), Emitory powierzchniowe - obszar na którym mamy deponowane substancje które mogą być szybko uniesione przez wiatr. Jak się analizuje wartości tych emisji? Parametry: co emitujemy? ile emitujemy? ilość na jednostkę czasu czas bezwzględny czyli np. styczeń 1999. To służy do tego aby określić emisję zanieczyszczeń i wtedy możemy cokolwiek o tym mówić. Stężenie zanieczyszczeń: jest ono mierzone i mówi nam o stanie środowiska. Parametry: Co jest emitowane ile jest emitowane w jakiej objętości jednostka czasu czas bezwzględny Ustala się pewne normy zanieczyszczeń. Bada się obszary które są czyste i te które są zanieczyszczone. Wiedza na temat stężenia jest ważna kiedy wybieramy miejsce wypoczynku, osiedlenia itp. Nie wszystkie miejsca na świecie, proponowane jako rekreacyjne mają dobre powietrze np. Zakopane ma stężenie zanieczyszczeń bardzo często jak w Gliwicach Zabrzu. Czy my mamy szanse kształtować środowisko? lokalizacja emitorów, określić główny kierunek wiatru, możemy w ten sposób wyznaczyć obszary które są narażone na zanieczyszczenia. Możemy kształtować środowisko poprzez odpowiednią lokalizację emitorów. Mgła Londyńska obecnie nie ma takiego nasilenia, ponieważ londyńczycy wyrzucili przemysł daleko od centrum i dlatego nie ma na tak dużych rozmiarów jak dawniej np. pół wieku temu. Bryza miejska w środku dnia, ze środka miasta na zewnątrz a w nocy z zewnątrz do środka Emisja pod względem ekonomicznym: pozbycie się jakiegoś dobra. To co wyrzucamy do atmosfery ma jakąś wartość. 1 tona pyłu wyrzucona do atmosfery ma wartość 10 $. Czy to może zostać wykorzystane? Pył może być wykorzystany do produkcji materiałów budowlanych, cementu, może być materiałem rekultywacyjnym. Dlatego warto przechwytywać, by nie zanieczyszczać środowiska, dobro które ma wartość ekonomiczną. Po to zakłada się elektrofiltry na urządzenia kominowe. Są to urządzenia gdzie w polu elektromagnetycznym następuje przechwytywanie tych pyłów. Elektrofiltry mają sprawność różną. Są np. elektrofiltry które mają sprawność 96 % tzn. że do atmosfery dostaje się tylko 4%. Jeżeli obniżymy sprawność tego elektrofiltru o 1% to wtedy ilość wyrzuconego pyłu wzrośnie o 25 %. To co przechwytujemy jest wykorzystywane. Gazy i ich przechwytywanie Legnica obszar pozbawiony roślinności przez wylew siarki, który powodował niszczenie roślinności. Wybudowano tam fabrykę kwasu siarkowego która wykorzystywała siarkę. Elektrownie na których zakłada się urządzenia odsiarczające, są one tego typu że zastosowane mleczko wapienne przechwytuje SO2. Reakcja zachodząca pomiędzy CACo3 a Na SO2 powoduje że powstaje gips. W tej chwili wielkie elektrownie europejskie są producentami gipsu. Np. Atlas który wszedł w spółkę z elektrowniami i korzysta on z gipsu syntetycznego a nie z doliny Nidy gdzie gips jest kopany. Strefa ochronna Każdy zakład powinien mieć wyznaczoną strefę ochronną; granica tej strefy ochronnej to jest miejsce gdzie przekroczone stężenie uzyskuje poziom stężenia dopuszczalnego a poza tą strefą to stężenie jest mniejsze. Jest to strefa która chroni otoczenie przed tym zakładem. Różnica między prawodawstwem polskim a europejskim W prawodawstwie europejskim strefa ochronna musi pokrywać się z granicą własnościową danego zakładu. Działalność człowieka powinna być rozpatrywana od procesów i technologii. Technologia powinna być tak dobrana aby zakład nie zanieczyszczał w takiej skali aby to stężenie zostało przekroczone. Huta aluminium w Malincu która w ostatnich latach swoją strefę zmniejszyła 10 krotnie. Strefy w Polsce gdzie są duże stężenia zanieczyszczeń: Dolny Śląsk, Zagłębie Legnicy. Skutki zanieczyszczeń: 1.Straty światła słonecznego i z tym związana konieczność zużycia większej ilości energii elektrycznej. Na obszarach o silnym udziale pyłu ilość energii która jest dodatkowo potrzebna wynosi 15%. 2.Straty w transporcie lotniczym i samochodowym związane z pogorszeniem widoczności. 3.Korozja metali w wyniku zawartości kwasów w powietrzu. Np. wieża Eiffela tablica pamiątkowa oryginalna reszta wymieniona 4.Większe zużycie maszyn i mechanizmów 5.Problem niszczenia konstrukcji budowlanych gotyk w Europie rysy nieostre. W Polsce Kraków - można porównać zdjęcia z lat 50-tych, kiedy rysy były ostre, obecnie tego nie ma spowodowało to powstanie huty pod Krakowem. Dlaczego huta spowodowała te zniszczenia: przede wszystkim kierunek wiatru i cyrkulacja miejska tzw. bryza. Wtedy kiedy mamy silnie wykształconą wyspę ciepła i kiedy poza miastem mamy źródła zanieczyszczeń to w nocy te zanieczyszczenia są przez to miasto wsysane. Niszczenie odzieży w wyniku opadu kwasu siarkowego Niszczenie roślinności np. żółte igły u sosny wskazują na zanieczyszczenie, są zupełnie proste skręcają się rozdwajają. Takie wskaźniki można znaleźć w różnych strefach geograficznych. Warto wiedzieć co jest wskaźnikiem zanieczyszczenia atmosferycznego w tejże strefie. Konieczność podejścia systemowego. Podejście do tego zagadnienia na trzech poziomach: lokalnym, regionalnym, globalnym. Poziom lokalny: 1. Smog termiczny: każde obniżenie w terenie jest predysponowane do tego aby w nim, w pewnych warunkach nastąpiło gromadzenie zimnego powietrza. Jeżeli mamy pogodę wypromieniowania (czyste niebo) i nie ma silnego wiatru wtedy następuje zjawisko w godzinach wieczornych, w nocy przemieszczania się powietrza w dół. Obniżenia są miejscem gromadzenia zimnego powietrza. Dochodzi w takich sytuacjach do powstania inwersji temperatur co oznacza że temperatura na dole jest niższa niż powietrze znajdujące się wyżej. W takiej sytuacji kiedy mamy obniżenie i jest inwersja i do tego mamy w tym obniżeniu jakąś ilość zanieczyszczeń to w takiej sytuacji inwersji termicznej następuje wzrastająca koncentracja zanieczyszczeń w miarę upływu godzin występowania tej inwersji (zanieczyszczenia są przyduszone). Np. Zakopane kotliny, Karkonosze Kotlina Jeleniogórska. Można z nim walczyć unikając zanieczyszczeń w kotlinach, we wszelkich obniżeniach tego typu. 2. Smog fotochemiczny na jakieś przestrzeni o silnej temperaturze i silnym nasłonecznieniu i do tego mamy znaczną emisję azotów tzw. NOx , często widoczne podczas silnego ruchu samochodowego. Ta mieszanina powoduje że te tlen dwuwartościowy przechodzi w tlen trójwartościowy i powstaje ozon. Znaczna koncentracja ozonu jest szkodliwa dla człowieka. Np. Ateny, Marsylia, Rzym, Paryż itp. są tam zegary z urządzeniami ukazującymi zawartość SO2 i ozonu. Poziom regionalny Zanieczyszczenia mają charakter transgraniczny. Jeżeli gdzieś występują to nie uznają granic i przenoszą się na znaczne odległości. Skutki mają charakter regionalny. Te związki gdzieś opadają w postaci związków toksycznych. Miejsca w Polsce: Góry Izerskie, Karkonosze - kwaśne deszcze. 1.Opad deszczu nie niszczy drzewa bezpośrednio. Opad ten powoduje że roztwór glebowy zmienia swój chemizm staje się wodą kwaśną i bardzo uboga w środki odżywcze. To kwaśne środowisko

komunalnych i organów samorządowych. Jakość wód naturalnych w naszym kraju podlega monitorowaniu. W Rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 1990 roku określono 56 różnych parametrów, których wartości normatywnych nie może przekroczyć woda do picia. Podstawowymi kryteriami w wodociągach w Gnieźnie, jakie bierze się pod uwagę przy ustaleniu dopuszczalnej zawartości zanieczyszczeń w wodzie do picia są właściwości fizyko-chemiczne poszczególnych substancji chemicznych lub ich mieszanin. Z wartości przedstawionych w tabeli 12 wynika, że stacja uzdatniania wody do picia w Gnieźnie odpowiada wymogom wyżej wymienionego rozporządzenia w sprawie warunków, jakim powinna odpowiadać woda do picia i woda przeznaczona na potrzeby gospodarcze. Ujęcia wody zlokalizowano na południowy-wschód od Gniezna, na trasie Września-Gniezno, i stanowią je 12 studni głębinowych. Są to ujęcia: WINIARY I, WINIARY II, ŻYDOWO (CIELIMOWO) i JELONEK, które zaspokajają ilościowe zapotrzebowanie na wodę mieszkańców Gniezna. Woda z tych ujęć po przejściu przez stację uzdatniania jest dobrej jakości i spełnia wymagania norm dla wody pitnej. Zanieczyszczenia w postaci ścieków, dostające się do środowiska mogą występować w trzech stanach skupienia: gazowym, ciekłym i stałym. Ich usuwanie prowadzi się metodami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi. Oczyszczalnia ścieków w Gnieźnie składa się z części mechanicznej (kraty, piaskowniki, osadniki wstępne), części biologicznej (komory osadu czynnego, osadniki wtórne) i części osadowej (otwarta komora fermentacji, wydzielone komory fermentacji, zagęszczacze i wirówki), gdzie dostarczone ścieki są oczyszczane. Z tabeli 7 można wywnioskować, że nastąpiła duża poprawa w redukcji niebezpiecznych metali ciężkich znajdujących się w ściekach. Jest to bardzo istotne, gdyż tak oczyszczone ścieki kierowane są do strugi gnieźnieńskiej, która wpływa do Wełny. Podczas procesu fermentacji w zamkniętych komorach wytwarza się biogaz, którego głównym składnikiem jest metan. Biogaz wykorzystywany jest do ogrzewania obiektów oczyszczalni, a nadmiar spalany jest w pochodni, dzięki czemu eliminowany jest negatywny wpływ biogazu na warstwę ozonową w atmosferze ziemskiej. Szybki rozwój przemysłu oraz zwiększenie konsumpcji w skali światowej spowodowały wyraźny wzrost liczby odpadów zarówno komunalnych jak i przemysłowych. Problemy dotyczące składowania odpadów dotyczą każdej miejscowości. Samo Gniezno zamieszkuje około 77 tysięcy mieszkańców, w mieście funkcjonuje wiele firm produkujących różne rodzaje i ilości odpadów o różnym składzie oraz o różnym stopniu zagrożenia dla środowiska. Zagospodarowanie odpadów przemysłowych miasta Gniezna stanowi bardzo istotny i trudny problem, którego nie udało się dotychczas rozwiązać. Obecnie Gniezno nie posiada wysypiska przystosowanego do składowania odpadów przemysłowych. Ze względu na ich skład i uciążliwość nie mogą być one przyjmowane na wysypisko odpadów komunalnych w Lulkowie i tymczasowo są one składowane na wydzielonych obszarach w samych zakładach produkcyjnych. Gospodarka odpadami na składowisku w Lulkowie jest prowadzona w sposób prawidłowy i nie budzi obaw pod względem negatywnego oddziaływania na środowisko. Ogólnie oceniając stan gospodarki wodno-ściekowej i odpadowej w Gnieźnie należy stwierdzić, że jest ona prowadzona w sposób właściwy, w ostatnich latach nastąpił znaczny postęp w modernizacji zakładów, jak również wprowadzono wiele udoskonaleń w technologii oczyszczania ścieków oraz uzdatniania wody pitnej. Prawidłowo jest także prowadzone składowanie odpadów komunalnych. V. WNIOSKI Na podstawie przeprowadzonego rozpoznania funkcjonowania gospodarki wodno-ściekowej i odpadowej na terenie Gniezna oraz w oparciu o przedstawione dane można stwierdzić, że: gospodarka wodna w Gnieźnie jest w pełni zadowalająca; stacja uzdatniania wody jest zautomatyzowana, a uzyskane wyniki badań świadczą o dobrej jakości wody pitnej spełniającej wymogi norm; gospodarka ściekowa jest zgodna z wymaganiami zawartymi w ustawie dotyczącej klasyfikacji wód oraz warunków, jakim powinny odpowiadać ścieki wprowadzone do wód lub do ziemi; stężenia zanieczyszczeń ścieków oczyszczonych kierowanych do rzeki Wełny spełniają wymagania norm; produkowany w oczyszczalni ścieków biogaz jest wykorzystywany do ogrzewania obiektów oczyszczalni; korzystny wpływ na ochronę środowiska ma zastosowanie mechanicznego odwadniania osadu przefermentowanego na wirówkach w zamkniętych komorach fermentacyjnych w procesie mezofilowej fermentacji, która prowadzi do stabilizacji osadów ściekowych, z równoczesnym zmniejszeniem masy osadu wskutek rozkładu związków organicznych; gospodarka odpadowa prowadzona jest w sposób należyty i nie stwarza zagrożenia dla środowiska, gdyż posiada zabezpieczenie podłoża uniemożliwiające kontakt odpadów z glebą (geomembrana PEHD, drenaż odcieków i wód gruntowych oraz system odgazowania) zgodnie z wymaganiami dotyczącymi budowy składowisk, wysypisko w Lulkowie ogrodzone jest siatką stalową, co uniemożliwia dostęp do odpadów zwierzętom, osobom niepowołanym oraz zatrzymuje lekkie odpady porywane przez wiatr, które mogłyby zanieczyścić pobliskie tereny. 1 tona odpadów to równowartość 240 litrów oleju opałowego. Jedyna spalarnia odpadów w naszym kraju: pod Warszawą. Druga która powstanie to będzie spalarnia w Krakowie. Najgorszym położeniem dla składowisk są wyniesienia. Kompostownie W sekwencji selektywnego zbierania może pojawić się pojemnik na odpady biologiczne, w krajach zagranicznych - green box, z odpadów komunalnych wybieramy odpady biologiczne. Te odpady można wykompostować czyli zamieniać materię organiczną na materię organiczną przetworzoną głównie poprzez mineralizację, otrzymać kompost. Kompost jest to przetworzoną materią organiczną, zmineralizowaną przydatną do użyźniania. Musimy mieć odbiorcę kompostu, wtedy jest sens otwierania takiej kompostowni. W Polsce: technologia kompostowania całej masy odpadów co nie jest dobre. Zielona Góra, pod Kołobrzegiem. Ten kompost jest jednak nieprzydatny ponieważ zawiera plastik, szkło materię nieorganiczną. Jeżeli chcemy ten kompost wykorzystać to musimy go uszlachetnić. Bardzo istotne jest aby w kompoście nie było: za dużo metali ciężkich bakterii, wirusów. Fermentacja odpadów Odpady umieszcza się w dużych silosach. W tych silosach wytwarza się warunki beztlenowe (aerobowe). Fermentacja przebiega w ciągu kilku dni. W czasie tej fermentacji wydobywa się znaczna ilość metanu, czyli jest to produkcja biogazu. W tym procesie maleje masa odpadowa do około 25 % i to co zostaje możemy jeszcze przekompostować a reszta, która do niczego się nie nadaje dopiero trafia na składowisko. Kompleksowy zakład utylizacji odpadów w Długoszynie. Ważna jest sortowania gdzie odpad jest sortowany. Jaki system jest najlepszy do gospodarowania odpadami? System dualny który jest finansowany z różnych stron. Podstawowym elementem tego systemu jest to aby w miejscu zamieszkania zacząć segregację odpadów. Przy czym bezpośrednio w miejscu zamieszkania sortuje się na 3 lub 4 gatunki: opakowania, masę organiczną, resztę odpadów. To jest odbierane przez zakład z naszego domu i za to płacimy. Natomiast w odległości 300-500 m od naszego domu powinny się znaleźć pojemniki gdzie składamy plastik, szkło, makulaturę i za to my nie płacimy. Zbieranie odpadów niebezpiecznych: baterii, lekarstw, opakowań po lekarstwach. Co to jest odpad komunalny a co jest odpadem niebezpiecznym? Ustawa Za gospodarkę odpadami odpowiada gmina natomiast za odpady na danej posesji czy przy danej posesji odpowiada właściciel. Odpady niebezpieczne: przy produkcji samochodów, elektronika co je cechuje: są palne, korozyjność, reaktywność, zdolność do eksplozji, wydzielania toksycznych gazów oraz wysoka zdolność reakcji chemicznych pomiędzy odpadami a środowiskiem, -ekotoksyczność, tak jak poprzednia z tym, że procesy te przebiegają powoli, przez to mamy bezpośrednie lub pośrednie opóźnione zagrożenie dla jednego lub więcej elementów środowiska. W UE powstała dyrektywa o tym że przy produkcji samochodów, samochody z konkretnych lat np. 2010 muszą stanowić 90 % materiału nadającego się do recyklingu natomiast 10 % może trafić na składowisko odpadów. Reklama Calgonu z wieloma firmami produkującymi pralki. Każda firma jest nastawiona na to aby produkt który przestanie funkcjonować wrócił do recyklingu bez kamienia. Prawna ochrona środowiska Jeżeli mówimy o ochronie środowiska mówimy o ochronie całości a nie wyłączonego elementu. W Polsce ustawowo jest chroniona: całość gruntów ornych i użytków zielonych całość gruntów znajdujących się pod lasami Mamy różne stopnie ochrony. Jak to jest ustawowa ochrona gruntów ornych, użytków zielonych i lasów: Akt I. Zmiana użytkowania gruntu ornego na osadnicze nie może dokonywać się samowolnie tylko na podstawie określonego aktu prawnego. Akt II. Grunty orne chronione klasy I II III IV bonitacji gleby. Akt III. Chronimy użytki zielone oznaczone 1 i 2 Z. Akt IV Chronimy lasy: Wyróżniamy lasy: chronione, gospodarcze. Te lasy chronione też spełniają funkcję gospodarczą ale także funkcję ochronną. Lasy ochronne - w których wyróżniamy lasy glebochronne np. na wydmach śródlądowych, na zboczach górskich, na stromych zboczach jarów, wąwozów. Wyróżniamy także lasy wodochronne, które występują na obszarach źródliskowych rzek, na siedliskach wilgotnych czy na wododziałach. Lasy uzdrowiskowe w otoczeniu uzdrowiska. Za lasy ochronne uważa się lasy znajdujące się w odległości 10 km od wszystkich miejscowości powyżej 50 tys. mieszkańców. Co w Polsce podlega ochronie - ustawa o ochronie przyrody. Problem oceny stanu środowiska. powoduje że ginie w tej glebie flora bateriowa i wirusowa która jest odpowiedzialna za żyzność . Te kwaśne deszcze powodują niszczenie najdrobniejszych części systemu korzeniowego. Jak dochodzi do usychania?Przy drzewach liściastych zrzut liści jesienią i odbudowanie na wiosnę w przypadku drzew iglastych odbudowanie również następuje co roku. To odbudowanie systemu drożności pokarmowej następuje od dołu, jeżeli system korzeniowy zostaje uszkodzony ten system drożności nie zostaje odbudowany do końca i usychanie postępuje. Poziom Globalny 2 zjawiska: 1. efekt szklarniowy: jak dochodzi do tego? promienie krótkofalowe padają na powierzchnię Ziemi tam podnosi się temperatura i następuje emisja promieni długich. Jakie zmiany? Energetyka wprowadza do atmosfery tzw. gazy szklarniowe SO2 NOx CO2 przez te gazy promieniowanie krótkofalowe bardzo łatwo przechodzi natomiast promieniowanie długofalowe jest przez drobiny tych gazów przechwytywane a to doprowadza do podnoszenia temperatury w atmosferze. W wielu miejscach można spotkać się z objawami efektu szklarniowego: np. Alpy, wyraźne topnienie lodowców, Spitsbergen, Antarktyda, także przesuwanie się łowisk ryb na północ co jest spowodowane podniesieniem temperatury atmosfery i tym samym podniesienie temperatury oceanu światowego a to powoduje że jest mniej tlenu we wodzie i tym samym mniej planktonu co powoduje że łowisko jest mniej żyzne. 2. warstwa ozonowa w górnej części atmosfery mamy warstwę ozonu, która jest naturalnym płaszczem chroniącym przed promieniowaniem ultrafioletowym. Jeżeli my zniszczymy tę warstwę ozonową to życie na Ziemi się skończy. Niszczenie spowodował człowiek, stworzył on freon związek który był wykorzystywany w aerozolach a także w lodówkach i zamrażarkach. Ten freon uwalniany przenosi się w górne warstwy atmosfery i stagnuje tu przeszło 100 lat. Ten freon jest odpowiedzialny za rozkład trójwartościowego tlenu w tlen dwuwartościowy i tym samym zmniejszanie się warstwy ozonowej. Zanieczyszczenie atmosfery: 1. promieniami elektromagnetycznymi my potrafimy wytworzyć sztuczne promieniowanie i pola elektromagnetyczne. Objawy: problem fali która jest odpowiedzialna za wytworzenie dźwięku i za hałas Co to jest hałas w ustawie o ochronie środowiska My żyjąc mamy do czynienia z naturalnymi falami akustycznymi np. szum drzew płynące wody falowanie mórz wyładowania elektryczne. Oprócz naturalnego hałasu człowiek wytworzył sztuczny hałas np. rozmowa 4 pań na lewym skrzydle hej. To powoduje zmiany fizjologiczne w naszym organizmie. Np. jazda na łokcia poznańskich dresiarzy. Hałas - najbardziej drażni nas: ulica, sąsiedzi, komunikacja lotnicza, komunikacja szynowa, plac zabaw. 2. promieniowanie pola elektromagnetycznego oddziaływanie np. linii energetycznych, zakłócenia odbiorników radiowych. 3. specyficznymi odorami, zapachami w przyrodzie mamy naturalne emisje zapachowe np. bagniska - metan. Człowiek jednak wytworzył sztuczne źródła odorów np. w rolnictwie przemyśle spożywczym, chemicznym itp. Należy zwrócić na to szczególną uwagę w przypadku planowania agroturystyki. Hydrosfera Deszcz woda może wsiąkać do podłoża że woda może infiltrować i to jest wtedy najkorzystniejsze dla środowiska, deszcz nie będzie wsiąkał tylko będzie spływał po powierzchni wtedy ta woda zostaje w małym układzie i nie wchodzi do wielkiego układu ale zostaje na miejscu, woda opadowa paruje i wchodzi do atmosfery woda może być retencjonowana szczególnie przez rośliny Człowiek niweluje infiltrację poprzez zabetonowanie powierzchni, budowanie dróg itp. ta działalność zmniejsza wsiąkanie wody ta zmniejszona ilość wsiąkającej wody powoduje że poziom wód gruntowych nie jest zatrzymany. Pod miastami mamy zubożenie wód. Możemy temu zapobiec poprzez: minimalizowanie tych powierzchni, pokrycie parkingów ażurową płytą, zapłata za zabetonowane powierzchnie w Niemczech, Hydrosfera Człowiek potrzebuje 1,5-2,6 l na dobę. Woda pitna musi mieć określoną mineralizację, właściwości fizyczne i biologiczne. W przyrodzie mamy: wody ultrasłodkie min. <0,2 g/l, słodkie min. <0,2-0,5 g/l podwyższona min. >0,5 g/l mineralne min. >1 g/l solanki 35 g/l 1. Woda sanitarna - 35 l na dzień/ na osobę (tylko w studniach). 2. Przy wodach bieżących - 100 l na dzień / na osobę Zapotrzebowanie przemysłowe: 1 t stali - 20 m^3 wody, 1 l piwa - 5,8 - 12 l wody, samochód - 80 - 300 m^3, 1 g antybiotyku - do 2000 m^3 Należy racjonalnie gospodarować wodą poprzez zmniejszanie zapotrzebowania na jednostkę poprzez wykorzystane najnowszych technologii. Klasy wód: wody są odpowiednie dla ryb łososiowatych. Nadają się do picia i celów spożywczych. Hodowla ryb niełososiowatych, kąpieliska, jedynie do hodowli zwierząt, Tylko dla rolnictwa i przemysłu z wyłączeniem przemysłu spożywczego. Wody pozaklasowe to ścieki. Produkcja ścieków Po zrzucie rzeka obniża wartość czystości swoich wód. Jest w stanie je przyjąć a po pewnym czasie dochodzi do samooczyszczania. strefa wyczerpania - brak tlenu woda mętna strefa rozkładu- brak tlenu woda mętna strefa poprawy strefa wód czystych do B. smród, szlam denny, larwy much i komarów, do C. szlam denny gatunki tolerancyjne - ślimaki, ochotka, do D. brak szlamu, gatunki wysokowymagające: chruścik, jętka, nimfa wodna. Tabela czystości BZT i BZT5 Są dwa systemy kanalizacyjne w miastach: burzowo-deszczowe - miasta greckie, rzymskie, rynsztoki. Obecnie wody te przy chodnikach sanitarna - oddzielona do burzowej Technologie oczyszczania ścieków: mechaniczne, biologiczne, chemiczne, kompleksowe - 3 razem. Skutek oczyszczania: Zatrzymanie substancji stałych, zmniejszenie szkodliwych substancji rozpuszczalnych, rozpuszczanie bakterii i wirusów, Źródła zanieczyszczenia: chemizacja rolnictwa: nawozy sztuczne, środki owadobójcze i chwastobójcze. Zarastanie jezior w Polsce zarastają w sposób naturalny, człowiek kształtuje tempo zarastania, poprzez dostarczanie biogenów, Eutrofizacja użyźnienie i przeżyźnienie jeziora a skutkiem jest zarastanie jezior. W wyniku użyźnienia, zamiast warstwy tlenu powstają dwie warstwy: mułu i siarkowodoru. Tlen jest wypychany w górę. Działania zapobiegające eutrofizacji: likwidacja dopływu biogenów, budowa wału opaskowego wokół jeziora np. Jaroszewskie i Kierskie. Przejawy zanieczyszczenia w wodach morskich: zanieczyszczenie wód przylądowych biogenami, spływanie z pól nawozów z metalami ciężkimi (DDT), odpady wojskowe typu chemicznego, skażenie z okrętów wojennych, odpady ropopochodne (ropa hamuje dostawę tlenu i energii słonecznej), składowanie odpadów zrzuty termiczne w wodach ciepłych powodują zmniejszenie ilości tlenu. Zapewnienie jak najlepszych jakości terenu poprzez: racjonalne gospodarowanie do powierzchni i powierzchni obokległych, zachowanie wartości przyrodniczych, zachowanie możliwości wykorzystania produktywności, ograniczanie zmian naturalnego ukształtowania, utrzymanie jakości gleby i ziemi powyżej lub na poziomie wymaganych standardów, doprowadzenie jakości gleby i ziemi co najmniej do wymaganych standardów gdy nie są utrzymywane, zachowanie wartości kulturowych np. wzdłuż budowy autostrad. Degradacja polega na trwałym pogarszaniu wskaźników jakościowych wody, gleby, aktywności bieżącej oraz obniżeniu walorów klimatotwórczych, sanitarnych i krajobrazotwórczych. Rodzaje degradacji: a. względna polega na dotychczasowym układzie, przeobraża się stopniowo lub skalowo w układ nowy, którego aktywność biologiczna nie jest mniejsza od poprzedniego. Kształtowanie środowiska polega na stopniowym przechodzeniu z jednego układu w drugi bez destabilizacji środowiska. b. bezwzględna, rzeczywista trwałe obniżenie lub zniszczenie aktywności biologicznej środowiska; pogarszanie produktywności. Degradacja to przechodzenie z jednego układu w drugi przy destabilizacji środowiska. W przypadku kształtowania środowiska przez nas charakteryzuje się brakiem czasu relaksacji. Rekultywacja - celowe działanie naukowe, techniczne, organizacyjne mające na celu przywrócenie gospodarcze obszarom zdegradowanym, przywrócenie normalnego stanu równowagi środowiska. Melioracja - zabieg polepszania właściwości gleb, poprzez nawadnianie lub odwadnianie, nawożenie lub sadzenie odpowiedniej roślinności. Fitomelioracja -polepszanie gleb za pomocą roślin. GLEBA Gleba jest zapisem historii środowiska danego obszaru. Degradacja gleb - następuje w momencie zakończenia procesów glebotwórczych. Słabe gleby Polski są degradowane przez

Metody oceny: 1. najprostsza metoda: przypatrujemy się jak te obszar był lub jest zagospodarowany przez człowieka. 2. metoda nakładania map 3. metoda jaką się stosuję do waloryzacji (mapa z 27 obszarami zdegradowanymi w Polsce, jednakże była ona błędna). Dla Polski stworzono ranking miast najbardziej zagrożonych: na pierwszym miejscu znalazło się Świecie nad Wisłą, było to jednak błędne, mimo, że jest tam duża emisja zanieczyszczeń ze względu na fabrykę celulozy, duży zrzut ścieków i produkcje odpadów, ale te zanieczyszczenia powietrze pochodzą z dość dużego emitora i na pewno nie dochodzą do Świecia, ścieki uchodzą do Wisły a odpady składowane poza miastem. Dlatego ten ranking nie był prawdziwy. Na podstawie tego należy wyciągnąć wnioski. Należy umiejętnie ocenić gdzie będzie degradacja środowiska w momencie stwierdzenia ogniska degradacji. Nie zawsze degradacja może nastąpić w miejscu gdzie mamy źródło tej degradacji a znacznie oddalone obszary od tego źródła mogą być zdegradowane. 4. metoda wartościowana stanu środowiska: mapa sozologiczna czyli mapa stanu środowiska przyrodniczego. Pozwala na zarejestrowanie elementów środowiska. Sozo znaczy chronić. Mapa sozologiczna jest mapą stanu środowiska zarówno w przedziale zasobów środowiska jak również w poziomie informacji wszystkich przejawów degradacji. Legenda mapy sozologicznej: zastosowana kolorystyka w zieleni dla przedstawienia walorów, następne elementy które się tam znajdują, to są wszystko poziomy informacyjne związane z degradacją komponentów środowiska przyrodniczego: = warstwy informacyjne związane w powierzchnią terenu, = warstwy informacyjne związane z glebami, = warstwy informacyjne związane z degradacją lasów, = warstwy informacyjne związane z degradacją wód powierzchniowych i podziemnych, = warstwy informacyjne związane z degradacją powietrza atmosferycznego = wydzielone zostały inwestycje szczególnie uciążliwe dla środowiska, = umieszczono również przeciwdziałanie degradacji środowiska. Mapy : -analogowe, jest to transformacja, wizualizacja informacji na papierze. Każda mapa analogowa w momencie jej wydania jest mapą nieaktualną. -cyfrowe, obrazy kartograficzne związane z metodą zapisu cyfrowego na nośnikach elektromagnetycznych. Możemy umieścić więcej informacji, legenda może mieć ogromne rozmiary. Np. można stworzyć opisy do miejscowości znajadujących się na mapie. Mapa pozwala nam na: = waloryzację obszaru, = wybór miejsca, = pozwala nam na określenie miejsc konfliktowych. Sytuacje konfliktowe Nie zawsze musi dojść do tych sytuacji. Uniknięcie tych sytuacji jest związane z dobrym przeprowadzeniem pewnych działań w przypadku kiedy lokalizujemy określone działanie w środowisku, czy to będzie działanie związane z lokalizacją przemysłu, osadnictwa, z budową ośrodka. Tu wydziela się 3 etapy powstawania sytuacji konfliktowych: etap projektowania: wybieramy to miejsce i już wtedy może dojść do konfliktu. Na tym etapie może dojść do konfliktu wtedy kiedy to projektowanie odbywa się przez osoby niekompetentne lub odbywa się bez gruntownych badań i rozeznania środowiska. Projektowanie odbywa się często na zasadzie wymuszania uzgodnień lokalizacyjnych. etap realizacji inwestycji: a. w czasie budowy inwestycji dokonuje się daleko idących zniszczeń środowiska przyrodniczego (autostrada pod Poznaniem) b. zaniechanie lub ograniczanie realizacji części zaprojektowanych inwestycji szczególnie inwestycji, które miały na celu ochronę środowiska (rezygnacja z oczyszczalni ścieków, elektrofiltrów) c. wielokrotna, znaczna rozbudowa zakładów np. ośrodków turystycznych zamiast 5 buduje się 15, które i tak nie zostaną maksymalnie obłożone w sezonie, etap eksploatacji zakładów gdzie następuje wyłączanie części urządzeń, które mają służyć dobremu stanowi środowiska. Podejście ekonomiczne do zagadnień ochrony środowiska Jest możliwe kształtowanie środowiska jeżeli element ekonomiczny się tutaj pojawi. Pytanie: czy istnieje możliwość przebrnięcia do problemów kształtowania ochrony środowiska? Skuteczność przedsięwzięć takich jest wtedy możliwa kiedy podejdziemy do tego zagadnienia w sposób następujący: musimy doprowadzić do takiego stanu, że fakty naruszenia środowiska z uwagi na związane z nim ryzyko ekonomiczne staną się przedsięwzięciami nieopłacalnymi. Musimy określić co jest dozwolone a co jest niedozwolone i jakie są związane z tym kary. Podejmowanie przez poszczególne jednostki gospodarujące przedsięwzięć w zakresie z ochrony środowiska stanowić będzie z punktu widzenia ich interesu mniejsze zło od obciążeń finansowych z tytułu opłat, które podlegać będą one w przypadku powstrzymania się od zastosowania wymaganych prawem przedsięwzięć od przedsięwzięć finansowych które podlegać będą one w przypadku powstrzymywania się od zastosowania wymaganych prawem przedsięwzięć. Inaczej mówić nieopłacalne stanie się zanieczyszczanie środowiska w sensie emisji zanieczyszczeń. Pojawia się problem przeprowadzania rachunku ekonomicznego: 3 elementy: straty bezpośrednie i pośrednie, wydatki na ochronę obejmujące zarówno nakłady inwestycyjne jak i koszty eksploatacji tychże urządzeń, efekty zastosowania środków ochrony bezpośrednie jak i pośrednie związane w szczególności z likwidacją strat wywołanych niepodejmowaniem tychże środków. Straty środowiskowe: 1. wg przyczyny powstawania strat: straty wynikłe w skutek działalności człowieka, straty wynikłe w skutek działania sił przyrody, Potęgowanie sił przyrody przez człowieka: powodzie potęgowane przez wylesianie i antropogenizacje dolin rzecznych co doprowadza szybkiego spływu wód i podnoszenia się poziomu wód, zagospodarowywanie obszarów o dużym ryzyku środowiskowym, np. w basenie M. Śródziemnego wykorzystanie stoków górskich o znacznym nachyleniu do uprawy winnic, uprawy tarasowe w Azji. 2. wg zakresu strat: straty wynikające z oddziaływania zanieczyszczonych lub naruszonych elementów środowiska na otoczenie, np. zanieczyszczone powietrze które spowoduje wymieranie lasów, straty powstające w związku z wykorzystaniem zdegradowanych elementów środowiska w procesach produkcji lub konsumpcji. 3. wg charakteru strat : straty ekonomiczne czyli bezpośrednie, te które możemy od razu wyrazić, starty społeczne trudniejsze do określenia, czyli pośrednie. 4. z punktu widzenia wymierności strat: wymierne niewymierne, czyli np. zabytków w Krakowie Metody obliczania tychże strat: 1. restytucyjna (odnowienia) która polega na oszacowaniu wydatków na inwestycje i kosztów eksploatacji urządzeń niezbędnych do zredukowania tychże strat. Wlicza się również wydatki ponoszone przez inne podmioty gospodarcze na redukcję powstałych strat. 2. substytucji stosowana jest wtedy kiedy jako miernik strat, służą nam koszty pozyskania elementów środowiska lub urządzenia mogącego pełnić identyczną funkcję co utracone elementy środowiska. Np. bogactwa mineralne zastępujemy czymś. 3.rachunek strat wg norm ochrony środowiska jako dopuszczalnych maksymalnych poziomów stanu środowiska. Za tymi normami idzie standaryzacja oraz określenie skutków ekonomicznych takiego działania. Idea ekorozwoju ma na celu zapobieganie tendencji spadkowej stanu środowiska, odbicie się od tego stanu i zdefiniowanie tzw. ekorozwoju, który łączy rozwój społeczno-ekonomiczny z zachowaniem stanu równowagi przyrodniczej. Co to jest pojęcie zrównoważonego rozwoju, czyli ekorozwoju? Aby móc realizować taki ekorozwój są potrzebne pewne instrumenty: odpowiednie ustawy, które regulują do jakiego momentu możemy ingerować w środowisko tj. prawo ochrony środowiska, u. ochrony przyrody, u. o odpadach, u. opakowaniach i odpadach opakowaniowych. instrumenty ekonomiczne: (Polska) opłaty za korzystanie środowiska, kary za bezprawne korzystanie ze środowiska albo za przekraczanie korzystania ze środowiska. Opłaty za: gospodarcze korzystanie ze środowiska oraz wprowadzanie w nich zmian np. za zanieczyszczanie powietrza atmosferycznego. Jeżeli chcemy emitować zanieczyszczenie to musimy dostać zezwolenie na tą emisję i za tą emisję my płacimy, składowanie odpadów na składowisku, usuwanie drzew i krzewów, korzystanie w wód i urządzeń wodnych, wydobywanie kopalin, z tytułu przeznaczenia gruntów na cele nierolnicze i nieleśne, za świadczone usługi komunalne, miejscowe tzw. klimatyczne Kary pieniężne za: naruszenie zasobów środowiska w zakresie ochrony powietrza, wycinania drzew i krzewów, składowania odpadów, przekroczenia hałasu itp. Kary i opłaty stanowią narodowy fundusz ochrony środowiska. Te pieniądze nie zasilają budżetu państwa. Z tego korzysta Główny inspektor ochrony środowiska. To jest kierowane do 4 poziomów finansowania: narodowego, wojewódzkiego, powiatowego, gminnego. System depozytowy jest to opłata, którą musi ponieść nabywca produktu potencjalnie szkodliwego dla środowiska, zwrotna pod warunkiem odstawienia wyeksploatowanego produktu lub jego pozostałości do miejsca utylizacji. Np. opakowania. Zastaw ekologiczny stosowany w krajach wysoko rozwiniętych; jest to suma pieniędzy złożona na specjalnie oprocentowanym koncie bankowym, która zostaje zwrócona po nawożenie. Rośliny będą szybko wyrastać ale ze względu na małą warstwę próchniczą gleba będzie degradowana. Zasoby kopalin sa pojęciem zmiennym w czasie. Ich wielkość, rodzaj i jakość ustala się zgodnie z aktualnym poziomem nauki, techniki i ekonomii, przy uwzględnieniu zapotrzebowania w określonych warunkach społeczno-gospodarczych i politycznych. Cechy: ograniczoność, nieodnawialność, wyczerpywalność, zniszczoność zasobów, nierównomierność geograficznego rozmieszczenia, dostępność zasobów. Kopalnictwo Górnictwo: odkrywkowe wgłębne. Starsze jest odkrywkowe, które rozwinęło się w miejscach w których stosunkowo łatwa był dostępność do bogactwa mineralnego. Rozwój górnictwa doprowadził do tego że mamy daleko posunięte przekształcenia krajobrazu Górnictwo wgłębne Przykłady: wychodnia skalna, która zawiera jakiś surowiec mineralny jest przecięta przez powierzchnie ziemi w ten sposób że jest przecięta przez jakieś zbocze. Eksploatacja wtedy następowała na zasadzie upadowej, czyli kopano chodnik zgodnie z upadem warstw. W takim miejscu poniżej zbocza ślad tego górnictwa występuje w postaci zwałowiska tej skały która była nieprzydatna. Góry Świętokrzyskie, Sudety. Jeżeli chcemy się dostać do surowca który znajduje się pod powierzchnia ziemi, musimy wydrążyć szyby. Jeżeli dojdziemy do surowca mineralnego kopie się korytarze i następnie przeprowadza się eksploatację komorową w której wydobywa się dany surowiec. Jakie ślady przekształcenia środowiska: 1. zwałowiska (najstarsze górnictwo charakteryzowało się nagromadzeniem niewielkich takich zwałowisk o wysokości około 2-3m - G. Świętokrzyskie, Olkusz), stolibowe które zajmowały ogromną powierzchnię, najczęściej to był transport szynowy, hałdy stożkowe, których usypywanie odbywa się metodą taśmową: Górny Śląsk Jakie zwałowiska z jakiego górnictwa pochodzą? niezazielenione, szare, które często ulegają zapłonowi z kopalni węgla kamiennego, zachodzi tam ciekawy proces: skały te zawierają piryt czyli siarczek żelaza i ten siarczek żelaza podczas wietrzenia wyzwala pewną ilość ciepła. Skały te są mocno przewietrzane i tlen który dostaje się do hałdy powoduje samozapłon. zazieleniona, porzeźbiona mocno przez wody opadowe to hałdy z górnictwa rud żelaza niezazielenione, struktura szaro-czarna z wykwitami solnymi kopalnia soli Eksploatacja rabunkowa Polega ona tym że podczas eksploatacji warstw surowca eksploatowano tylko warstwy grube a pomijano warstwy cienkie ze względów technicznych i ekonomicznych. Po prostu nie eksploatujemy części złoży a eksploatacja tej grubszej części powoduje że my nie mamy dostępu do tej cienkiej warstwy. Górnictwo odkrywkowe Polega na tym że sięgamy do złoża, które jest stosunkowo płytko pod powierzchnią Ziemi do której możemy się dokopać. Przerzuca się wielkie masy ziemi aż do głębokości surowca. Powstaje zwałowisko zewnętrzne np. Konin Turek Bełchatów. Końcowy widok na tym obszarze to jest zwałowisko zewnętrzne, wewnętrzne i zagłębienie końcowe. Obszary zgłębienia końcowego, które są wypełniane wodą. Były propozycje aby te obszary powróciły do rolnictwa. Taka sekwencja obszaru predysponowana jest do tworzenia nowych obszarów rekreacyjnych. Na świecie: eksploatacja diamentów we Afryce Płd. szlachetnych na Pustyni Australijskiej. Jako atrakcja turystyczna, są one nawet pod ochroną. Wykorzystanie kopalni soli do celów leczniczych stanowią one uzdrowiska, sanatoria. W tych miejscach jest znaczne stężenie aerozolu solnego i przebywanie w tych miejscach jest elementem leczniczym. Ciekwaostki: W Polsce zachodniej mieliśmy 200 kopalń węgla brunatnego metdodą wgłębną, te kopalnie są nieczynne, nastąpiła ich pełna degradacja. Krajobraz ten chrakteryzuje się wielkimi zapadliskami. Odpady - nowa ustawa o odpadach i poznać tą definicję. Stara definicja - wszystkie przedmioty oraz substancje stałe a także nie będące ściekami substancje ciekłe, które są nieprzydatne w miejscu lub czasie w którym powstały. Dzielimy je na przemysłowe i z gospodarstwa domowego. Problem odpadów komunalnych 1. Problem ilości odpadów 80 - 500 kg rocznie na 1 osobę w Europie. 2. Problem wagi odpadów i objętości odpadów. Problem unikania lub zmniejszenia ilości odpadów poprzez wprowadzanie różnych rozwiązań: zostawianie przed marketami w specjalnych pojemnikach opakowań, które u nas w Polsce zazwyczaj trafiają do kosa a potem na wysypisko śmieci bądź też w mniej odpowiednie miejsce np. las, ulice itp. Problem sortowania i recyklingu: odpady możemy wyróżnić i osobno zebrać aby nie składować je na składowisko odpadów ale by stawały się one potrzebne. Problem recyklingu zaczyna się od sortowania (pojawiają się pojemniki na odpady). Sortowanie nie jest tworzeniem surowca. To jest początek powstawania surowca. Sortowany odpad musi przejść przez ogniwo pośrednie by móc trafić do producenta który ten surowiec będzie potrzebował. Nie ma drogi bezpośredniej. Pośrednikami są zakłady utylizacji odpadów. Ilość sortowanych odpadów w Polsce jest minimalna poniżej 10 % ilości odpadów. Większość część odpadów w Polsce jest składowana po środowisku. Zadania na egzamin: czy jest prowadzona gospodarka odpadami w naszych miastach zamieszkania. gdzie są składowane odpady i w jaki sposób są składowane odpady w naszym mieście Najpopularniejszą formą składowania odpadów w Polsce są wysypiska odpadów. Jest to zagłębienie terenu często zawodnione. Jak składowisko powinno wyglądać? Trzeba umieć ocenić czy to składowisko jest elementem który może funkcjonować w środowisku lub czy to składowisko jest elementem degradującym to środowisko. Waloryzacja środowiska 1. Polega na tym, że najpierw wyznaczamy obszar, który poddajemy analizie. Waloryzacja powinna polegać na tym, że powinniśmy zaznaczyć te miejsca, które nie nadają się do działalności czyli należy wyłączyć miejsca które dla określonego celu nie są przydatne. 2. nie możemy dokonywać wyboru jednostkowego musi być alternatywa. Przesłanki ogólne odnośnie składowania odpadów: składowanie z dala od miejsc o wysokiej wodzie gruntowej, podłoże powinno być nie przepuszczalne, miejsce to powinno być w odpowiedniej odległości od osadnictwa 300-500 m, poza obszarami osadniczymi w otoczeniu roślin, lasu. powinno być obniżenie naturalne bądź sztuczne. W Polsce za gospodarkę odpadami jest odpowiedzialna gmina Dobrze funkcjonujące składowisko odpadów jest dobrze wyposażonym technicznie przedsiębiorstwem. Musi mieć odpowiednie zaplecze techniczne. Gminy są zbyt ubogie by tym gospodarować. Istnieją związki gmin które rozwiązują problem składowania odpadów wspólnie. Urządzenie takiego składowiska. muszą być uregulowane zagadnienia prawne: odpowiednie ogrodzenie z dobrym strzeżonym wejściem, stworzenie obudowy biologicznej (szybkorosnąca, często białe topole) wokół składowiska która spełnia trojaką funkcję: odwodnienie czyli osuszanie, osłona przed rozwiewaniem odpadów, osłonięcie przed nieprzyjemnym widokiem. musi być wybrane miejsce w obniżeniu gdzie odpady będziemy składowali. Zagadnienia techniczne należy zorientować się jak ono wygląda czy ma uregulowany statut prawny obniżenie i usztywnione dno, które warunkuje dobre funkcjonowanie w środowisku. Dno to musi być wysłane geomembraną (jest to gruba warstwa plastiku). Pod tą geomembraną powinien być drenaż zewnętrzny, są to przewody które mogą odprowadzić wodę na tą geomembranę powinna być usypana warstwa piasku która chroni ją i w tej warstwie piasku powinien być dodatkowy drenaż. To jest przygotowanie na przyjęcie odpadów. Kontrola dwóch elementów: ile się wiezie odpadów na wysypisko, Polska od 22-300 zł za tonę. czy na to składowisko jest składowany odpad, który jest dopuszczony, ponieważ każde składowisko jest przeznaczone na określoną jakość odpadów. Ten odpad powinien być zagęszczany poprzez ugniatanie co ma charakter ekonomiczny ale także fizykochemiczne żeby stąd usunąć tlen. Jeżeli taka warstwa powstanie sypie się cienką warstwę piasku albo innego utworu mineralnego i następnie sypie się kolejną warstwę odpadów. Po co są drenaże?Opad który występuje infiltruje w głąb składowiska i powstaje tzw. odciek czyli wszystko to co przesiąka przez odpady to z tych odpadów wypłukuje i po to jest ten drenaż aby ta woda nie stagnowała na dole ale by tę wodę wyciągać. Kolejnym elementem jest basen który zbiera te ścieki. Najlepszym wyjściem jest także oczyszczalnia ścieków w pobliżu tego składowiska. Wprowadza się odgazowanie składowiska Na składowisku w wyniku licznych procesów chemicznych tworzy się metan, który często wybucha (np. w Łodzi) dlatego wprowadza się urządzenia odgazowujące składowisko. Metan się przechwytuje za pomocą specjalistycznych urządzeń a następnie wykorzystuje do produkcji energii. Z tego powodu umieszcza się agregat lub małe elektrownie gdzie możemy produkować energię elektryczną (Suchy Las). Prawdziwe składowisko jest przedsiębiorstwem w którym składowanie odpadów odbywa się w sposób kontrolowany i z tych odpadów próbuje coś uzyskać np. energię. 4 etapy rozkładu chemicznego które można

umownym okresie funkcjonowania zakładu przemysłowego jeśli ten zakład nie spowodował degradacji. Np. przez okres 10 lat. Jeżeli ten zakład spowoduje degradację to te pieniądze są przeznaczane na rekultywację. Rynki uprawnień budujemy zakład przemysłowy i ten zakład dostaje zezwolenie na emisję 10 m ^3 zanieczyszczeń na godzinę i to jest zezwolenie, które on otrzymuje. Jeżeli np. zakład zmieni technologię i będzie emitował np. połowę mniej emisji to musi się to opłacać, na tym polega mechanizm ekonomiczny. Przykłady odnośnie funduszy ochrony środowiska: problem możliwości korzystania z zasobów środowiska obiekty które będą miały tabliczkę że zostały sfinansowane przez te fundusze. Jakie są różnice pomiędzy 4 systemami finansowania: Narodowy i wojewódzki: istnieje możliwość otrzymania pożyczek z tym że trzeba spełniać warunek a mianowicie posiadać 50 % własnych środków finansowych. Powiatowe i gminne są tylko i wyłącznie dla zasilania potrzeb powiatu i gminy. Ekofundusz często zasilający obiekty turystyczne który powstał na zasadzie decyzji Klubu Paryskiego o ekokonwersji polskiego zadłużenia. Ekokonwersja polega na tym że część zadłużenia polskiego zostaje skierowana na inne twory realizacji finansowej. Ten dług zostaje wykorzystany w celu tworzenia inwestycji ekologicznych np. budowa oczyszczalni ścieków. Przy wejściu do Unii jest możliwość korzystania z innych funduszy, które mają wydźwięk ponadregionalny np. oczyszczanie Bałtyku. Certyfikat czystszej produkcji jest to walka z odpadami oraz odprowadzaniem zanieczyszczeń do środowiska. Czysta produkcja to jest zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza, zmniejszenie ilości produkowanych ścieków oraz zmniejszenie ilości produkowanych odpadów. ISO które są oparte na zasadzie, która polega na systematycznym i konsekwentnym działaniu, które zostało określone jako działanie w czasie przy jednoczesnym doskonaleniu. To doskonalenie uzyskujemy przez konsekwentne wykonywanie czterech idących po sobie działań: odpowiednie planowanie, przejęcie tego planu i działanie, konsekwentne sprawdzanie efektów tego działania, zastosowanie innowacji przyjęcia nowych standardów i doprowadzenie do doskonalenia swego działania. ISO 9000 dotyczy jakości produktów. Przyjęcie cyklu Bellinga (chyba tak się pisze) polega na kreowaniu świadomości i zaangażowania wszystkich pracowników a przede wszystkim naczelnego kierownictwa na rzecz jakości. ISO 14000 norma związana z zarządzaniem środowiskiem. Problem polityki środowiskowej: przyjęcie określonego stanu środowiska, oceny tego stanu środowiska, określenie wymogów działania w tym środowisku (określenie hierarchii potrzeb czyli określenie polityki środowiskowej). Na podstawie przyjętej polityki środowiskowej: planujemy, wdrażamy, sprawdzamy i następują działania korygujące abyśmy weszli na wyższy poziom, przegląd Certyfikat taki zakład otrzymuje wtedy kiedy jego poziom działania jest udowodniony przez przegląd zewnętrzny. To ISO 14000 jest przeznaczone dla wszystkich podmiotów gospodarczych bez względu na zakres działania. Jakie mogą być korzyści z wprowadzenia systemu zarządzania. bardzo istotna sprawa ekonomiczna jak i środowiskowa: redukcja kosztów, zmniejszenia zużycia energii, surowców itp. szybkie wykrywanie nieprawidłowości, polepszenie stosunków z władzami i grupami zainteresowanymi, racjonalne skalkulowanie kosztów ubezpieczeń, motywowanie pracowników, oszczędność czasu i ludzkiego wysiłku, ułatwienia wielu zezwoleń, możliwość wprowadzania działań zapobiegawczych zanim nastąpią szkodliwe efekty środowiskowe. Amica Wronki ma ISO 14001. Kiedy wejdziemy do UE to pojawi się nowa norma: EMMAS ekologicznego wykorzystania środowiska 1. ISO jest normą międzynarodową a EMMAS europejską. 2. EMMAS tylko przedsiębiorstwa przemysłowe a ISO bez ograniczeń. 3. Przy EMMAS tylko zaświadczenie a przy ISO certyfikat. Na świecie ISO 14001 posiada około 45 tys. przedsiębiorstw. Najwięcej w Japonii, Niemczech, Wlk. Brytanii. W USA jest tylko 21, Rosji 14, w Polsce 52. Należy myśleć o ISO 14001 kiedy mamy przedsiębiorstwo w kręgu bardzo ważnego aspektu środowiskowego który wpływa na środowisko i na działanie danego przedsiębiorstwa. Jeżeli w zasięgu naszego działania pojawia się określony aspekt środowiskowy, to wtedy pojawiają się 3 najważniejsze elementy: wymagania prawne które wiążą się z zagadnieniem ekonomii, wymogi polityki środowiskowej, spojrzenie prognostyczne, przygotowania do likwidacji sytuacji awaryjnych. Czernobyl wystąpił z dwóch względów: nie wzięcie pod uwagę aspektu środowiskowego i zaniedbań, zawinił człowiek oraz niedbalstwo technologiczne. Normy zarządzania środowiskiem ISO 4001-4004 Analiza cyklu życia produktu obejmuje: wydobycie surowca, przetworzenie surowca, produkcję, utylizację. ISO 14001 i cała generacja to jest system zarządzania który będziemy realizować. Zarządzanie środowiskowe obejmuje: przedsiębiorstwo oraz wyrób. zaobserwować na składowisku: aerobowa (tlenowa) następuje rozkład protein węglowodanów oraz cieczy na anglokwasy proste cukry gliceron, długołańcuchowe kwasy lotne. Faza trwa od kilku tygodni do kilku miesięcy w zależności od tego jakie mamy wyposażenie techniczne, ile tych odpadów składamy. W czasie tej fazy następuje znaczna redukcja tlenu. acidogeniczna długołańcuchowe kwasy lotne ulegają rozbiciu na krótkołańcuchowe kwasy lotne. Dochodzi do powstania znacznych ilości wodoru. W odcieku pojawia się duża ilość amoniaku, chlorków i siarczanów. To powoduje że te odcieki są bardzo agresywne i zaczynają rozpuszczać składowane w tych odpadach metale. Ta faza jest długotrwała. Uzależniona jest od uwilgocenia. octanowa warunki beztlenowe, pojawiają się bakterie anaerobowe czyli beztlenowe i one powodują rozkład kwasów krótkołańcuchowych i redukcję do octanu. Odciek ten jest bardzo agresywny. metageniczna następuje rozkład związków szczególnie octanu i pozostałością tego octanu jest metan i CO2. W tej fazie spada agresywność odcieku. Jeżeli chcemy ratować środowisko należy najpierw usuwać składowiska świeże. Utylizacja odpadów problem spalania odpadów w Polsce często sterty odpadów się podpala co jest metodą najgorszą, ponieważ w polskich odpadach mamy dużą ilość plastiku a podczas spalania plastiku wydzielają się bioksyny. związki rakotwórcze. Należy nie dopuszczać do tworzenia takich spalarni które nie mają żadnych specjalistycznych zabezpieczeń. Przykład: spalarnia we Wiedniu Spalarnia odpadów jest racjonalna do lokalizacji wtedy gdy nie jest zakładem pojedynczym ale jest stowarzyszona z elektrociepłownią. To najlepsze rozwiązanie. Spalarnia odpadów jest przykładem termicznego recyklingu odpadów. Z tych odpadów uzyskujemy energię. Surowcem w tym przypadku jest odpad, produktem jest ciepło albo prąd. Jakie jest zabezpieczenie takiej spalarni: elektrofiltry oczyszczanie z pyłów odsiarczanie przechwytywanie bioksyn za pomocą filtra składającego się z węgla aktywnego. Na 1 gramie węgla aktywnego mamy 1000 m^2 powierzchni chłonnej która może chłonąć pewne związki. Pod wpływem odpowiedniej temperatury bioksyny są rozbijane. Powstają w ten sposób związki prostsze. Problem pozbycia się azotu. Musi być ciągła kontrola. Norm europejskie mówią o tym że stężenie tych bioksyn musi być mniejsze od stężenia bioksyn przy spaleniu jednego papierosa.

Środowisko ogół elementów przyrodniczych w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnia Ziemi, kopaliny, powietrze, zwierzęta oraz rośliny, krajobraz oraz klimat. Przez pojęcie środowiska rozumiemy zbiór: litosfery hydrosfery biosfery atmosfery Ochrona środowiska - podjęcie i zaniechanie działań umożliwi zachowanie i przywrócenie równowagi przyrodniczej. Ochrona ta w szczególności polega na: racjonalne kształtowanie środowiska i gospodarowanie zasobami środowiska zgodnie z zasada zrównoważonego rozwoju, przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom, przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego. Równowaga przyrodnicza stan w którym na określenie ob. istnieje równowaga we wzajemnym oddziaływaniu człowieka składników przyrody żywej u układu warunków siedliskowych tworzonych przez składniki przyrody nieożywionej. Ekologia nauka o relacjach między częścią biotyczną a abiotyczną. Przykłady sprzężeń zwrotnych dodatnich i ujemnych podejście dyletanckie istnieje problem, ale tylko się o nim mówi Trzech specjalistów, każdy zna swoje pole, problem nie jest w całości poznany trzech specjalistów, ale tylko jeden się tym zajmuje Najbardziej optymalna cały problem pokryty, zainteresowanie trzech specjalistów, cały problem jest rozpoznany 4 etapy rozwoju człowieka 1) bezwarunkowego istnienia powietrze o określonej jakości, czysta woda, pokarm. 2) potrzeby bytowania powietrze o określonej jakości, woda czysta, pokarm, odzienie, mieszkanie, praca -źródło utrzymania, środki ochrony zdrowia, różne usługi bytowe (także transport) 3) potrzeby dostatniego życia i rozwoju intelektualnego powietrze o określonej jakości, woda czysta, pokarm odpowiedniej jakości, odzież odpowiednia, w odpowiedniej ilości, mieszkanie na odpowiednim poziomie, praca dająca satysfakcję, możliwość przebywania w środowisku o wysokich walorach przyrodniczych i estetycznych (lasy, morze, jeziora, rzeki), środki i urządzenia ochrony zdrowia, wypoczynku i sportu, różne usługi bytowe i urządzenia (także transport), możliwości edukacji na średnim i wyższym poziomie, urządzenia i usługi kulturalne i religijne. 4) Potrzeby luksusowego życia powietrze i pokarm bardzo dużej jakości, własny środek lokomocji, możliwość zwiedzania świata. Podejście do modelu środowiska System jest elementem dynamicznym, ciągle ulega przeobrażeniom. Siłą napędową jest energia słoneczna; odbywa się ciągły obieg materii i energii w systemie, np. obieg wody w przyrodzie. Działalność antropologiczna modyfikuje obieg materii i wprowadza nową materię. Zasoby odnawialne: powietrze, biomasa, woda Zasoby nieodnawialne: surowce mineralne Zasoby trudnoodnawialne: gleby Działalność człowieka - wejścia materiałowe i energetyczne: ENERGIA - otrzyma ze słońca, warunkuje funkcjonowanie środowiska. Surowce energetyczne: drewno, słoma (odnawialne), węgiel kamienny, węgiel brunatny, łupki bitumiczne gaz ziemny, ropa naftowa (nieodnawialne) Energia cieplna - ciepło, Energia mechaniczna - praca, Energia elektryczna - światło, praca, ciepło Wykorzystanie surowców wiąże się z mniejszym lub większym zanieczyszczeniem powietrza. Problem oszczędności energii: Zauważa się zmniejszenie zużycia energii: 1 m^3 = 120-160 kwh Polska 1 m^3 = 50 - 100 kwh Niemcy 1 m^3 = 30 - 60 kwh Szwecja Stosując coraz szerzej odnawialne źródła energii i wykorzystanie niekonwencjonalnych źródeł energii z wykorzystaniem energii kosmicznej i ziemskiej. Pompa ciepła - urządzenie które może wypompować małe ilości ciepła i poprzez sumowanie tych ilości ciepła daje konkretną sumę. Geotermia głęboka wykorzystanie ciepła z gorących wód geotermalnych czyli wód głębokich. Problem polega na tym aby technicznie było możliwe uzyskanie ciepła z tych wód głębokich. Problem w ciepłownictwie Pompa ciepła może wypompować małe ilości ciepła i poprzez zsumowanie tych małych ilości ciepła można uzyskać dość znaczną energię (w gospodarstwie domowym w lodówce i zamrażarce przez to się obniża temperatura). W Polsce jest aktualna, 3 geotermie największe w celu grzewczym: Bańska koło wsi Szatlary pod Zakopanem, Pyrzyce niedaleko Szczecina i Mszczonów niedaleko Warszawy. Niedaleko Poznania w Czarnkowie będzie. Ujęcie geotermalne w Koszutach i na Malcie w Poznaniu. (będzie park wodny oparty o ta geotermię). Geotermia podhalańska gorące wody temperatura powyżej 80 C; 2 odwierty jednym otworem pompuje się ciepłą wodę i ta woda oddaje ciepło na wymienniku i to ciepło rozprowadzane jest jako system grzewczy do poszczególnych odbiorców. Jest to początek dużej geotermii która ma zasilać całe Podhale a szczególnie Zakopane aby uwolnić to miejsce od zanieczyszczonego powietrza które jest zanieczyszczone przez spalanie surowców energetycznych. Bańska jest atrakcją turystyczną można go zwiedzać. Problemy takiej geotermii - otwory wiertnicze (wiercenie): otrzymujemy jednostkę ciepła o niskiej cenie, zagrożenie środowiskowe jest takie że wody które stamtąd pochodzą, to solanki i te wody nie mogą się dostać do środowiska. Przepływ tychże wód na przestrzeni 2-3 km odbywa się w ciągu 30 lat czyli w ciągu tych 30 lat te wody potrafią uzyskać ponownie odpowiedni warunek termalny. Kaskadowe wykorzystanie zasobów środowiska przyrodniczego, wykorzystanie ciepła: Jeśli mamy jakiś nośnik ciepła to ta ciepła woda może zostać wykorzystana do jednego celu a po spadku temperatury ta sama woda może być wykorzystana do innego celu. Zasada kaskadowego wykorzystania zasobów środowiska przyrodniczego jest elementem ekonomicznym ale także elementem racjonalnego wykorzystania zasobami w różnych aspektach. Geotermia płytka która opiera się na pompie ciepła. W Poznaniu w 7 miejscach. Pod powierzchnią ziemi na głębokości około 2 m mamy stałą temperaturę i ta temperatura równa się mniej więcej średniej temperaturze rocznej czyli w przypadku Wielkopolski 8-8,1-8,2 stopnie. Z tej ciepłoty jest możliwość wypompowania ciepła. Na parceli, która powinna mieć około 2000 m^2 zakopuje się wężownice która jest wypełniona o odpowiedniej przewodności cieplnej, najlepszy jest glikol. Ta wężownica jest sprzężona systemem ogrzewczym tego domu i istnieje możliwość wypompowania ciepła z tej warstwy ziemi. To ciepło nie jest źródłem bezwzględnym pokrywającym całość potrzeb ale jest źródłem wspomagającym i to od 20 % do 80 % zapotrzebowania energetycznego, zarówno dla ogrzewania jaki klimatyzacji. Nie może to być samodzielny system ale system wspomagający. Do bojlera dołączany jest ten system i gdy tego ciepła jest za mało to włącza się konwencjonalny system. Inną odmianą jest wykorzystanie ciepłej wody oceanicznej. Np. Bergen w Norwegii. Urządzenia stosunkowo drogie ale źródło to jest odnawialne i niewyczerpalne i nie wprowadza do środowiska żadnych zanieczyszczeń. Energia słoneczna: 2 urządzenia: kolektory ciepła są to umieszczone na dachach pod kątem palety w których jest wężownica odpowiednio pokryta farbą, powierzchnią dobrze chłonące ciepło. Promieniowanie tam dochodzące jest promieniowaniem krótkofalowym, zamienia się w ciepło a powierzchnia ciepła wypromieniowuje promienie długofalowe i ta szyba jest po to aby wpuszczać promieniowanie krótkofalowe i żeby nie dopuszczać na wypromieniowanie promieniowania długofalowego. (foldery: woda ciepła jak świeci słońce, bo niektóre hotele wykorzystują ten system, np. w Polsce pokrywają zapotrzebowanie ciepła od 35-90 %). W Poznaniu osiedle Bajkowe na ulicy Promienistej takie urządzenia. W Szwecji Skania płd. baterie fotowoltaniczne (np. kalkulator) paleta w kierunku słońca, są tam dwa metale o różnej temperaturze o różnym cieple właściwym i związku z tym różnie się nagrzewają i ta różnica powoduje to że pojawia się prąd. Ta energia wykorzystywana jest do przyrządów pomiarowych, sygnalizacji i przy telefonach awaryjnych. Energia wiatrów Siłownie wiatrowe dla pozyskania energii elektrycznej; w Polsce jest ich 40, najwięcej na Pomorzu, okolice Darłowa, Swarzewa także koło Suwałk i Augustowa na południu w Rytrze. Polegają one na tym montujemy na wysokim maszcie, który obecnie sięga do 100 m wysokości trójramienne sidło. Technologia polega na tym aby skonstruować takie urządzenia które będzie bardzo czułe na najmniejszy wiatr. Dotychczasowe siłownie można było eksploatować przy prędkości powyżej 4 m/s a teraz są budowane które pracują przy mniejszej prędkości. Takie siłownie są podłączone do ogólnej sieci energetycznej. Dlaczego w niektórych państwach to się dobrze rozwinęła a u nas słabo to jest problem prawno-ekonomiczny. Przy budowaniu takich siłowni wiatrowych musimy mieć system który zagwarantuje ze ta energia będzie skupowana dla kogoś druga sprawa to musza istnieć regulacje prawne które mówią o tym że firma która zbuduje taką siłownie będzie dostawał dofinansowanie. W Europie w 2002 wzrosło o 31 % zwiększyła się energia z wiatrów. Dania potentat urządzeń dla siłowni wiatrowych. Niemcy Hiszpania Dania. Dla środowiska jest zupełnie bezpieczna jest energią czystą. Jednakże środowisko człowieka jest po części zagrożone Jest to urządzenie techniczne które emituje określoną falę akustyczną, a wiec tego rodzaju urządzenia muszą znajdować się w pewnej odległości od osadnictwa., ptaki nie giną przez uderzenia wiatraków, ale farmy wytwarzają pole elektromagnetyczne, które myliło ptaki one po prostu głupiały, zmieniały pory roku. . W Hiszpanii często na wybrzeżu te wiatraki powodują, że promienie słoneczne które przechodzą przez wiatraki są

---