sciaga do wydruku psych


Wp³yw spo³eczny

Przejawy wp³ywu spo³ecznego: - Œwi¹tynia Ludu Jima Jonsa -Chiñska reforma myœli -Moda, cia³o, emocje, opinie -Wp³yw bezrefleksyjny, E. Langer (czy mogê skorzystaæ, bo siê spieszê - 94%, czy mogê skorzystaæ, bo chcê skserowaæ - 93%, czy mogê skorzystaæ (bez bo) - 60%)

Pos³uszeñstwo wobec autorytetu: Identyfikacja - Abraham i Izaak ,Eksperyment S. Milgrama - (62% badanych naciska³o potencjometr do koñca Dlaczego? Powody pos³uszeñstwa Specyficzny stan poœrednictwa w dzia³aniu Przerzucanie odpowiedzialnoœci Sytuacja niejasna, nowa, nie wie, jak ma reagowaæ Stopniowe zaanga¿owanie - ró¿nica tylko o 15V Ograniczenie samoœwiadomoœci - wiele rzeczy robi naraz )Socjalizacja ku pos³uszeñstwu - nawyk

korzyœci z pos³uszeñstwai zagro¿enia rola - lekarz (12% b³êdów w leczeniu to wynik pos³uszeñstwa) -tytu³y - z ka¿dym kolejnym stopniem naukowym wydawa³ siê o pó³ cala wy¿szy (9 opublikowanych artyku³ów z innym nazwiskiem 8 odrzucono) -wygl¹d - mundur stra¿nika, poleca³ daæ 10 centów -Samochody - nie tr¹bimy na eleganckie -kapitanoza

Spo³eczny dowód s³usznoœci

Wiêkszoœæ ma racjê? -Efekt Wertera - po nag³oœnionym w mediach samobójstwie liczba samobójstw wzrasta o 1000%!!! (Philips) -Œmiech „z puszki” - program wydaje siê œmieszniejszy - Wzrost agresji po transmisji z meczów bokserskich - Obserwacja osoby znosz¹cej ból - s³absze reakcje fizjologiczne -Leczenie fobii i nieœmia³oœci -Dym spod s¹siednich drzwi (Gdy sami - 75% reaguje, Gdy 3 osoby - 38% reaguje ,Gdy 2 biernych wspó³pracowników - 10% reaguje)

Eksperyment Muzafera Sherifa (1936) Efekt autokinetyczny: z³udzenie wzrokowe powstaj¹ce przy obserwacji nieruchomego œwietlnego punktu (wra¿enie ruchu) Badani s¹dzili, ¿e bior¹ udzia³ w badaniu percepcji. Oceniali w ciemnoœciach odleg³oœæ, o jak¹ przesun¹³ siê œwietlny punkt, który by³ widoczny przez 2 sek.; w rzeczywistoœci punkt by³ nieruchomy. Oceniano najpierw indywidualnie, nastêpnie po 3 dniach trzykrotnie w 3-osobowych grupach. Wynik: pocz¹tkowo zró¿nicowane oceny, potem konsensus, ocena wspólna dla ca³ej grupy. Grupa ustali³a w³asne normy i trzyma³a siê tych norm póŸniej

Eksperyment Solomona Ascha, 1951 Który z odcinków jest identycznej d³ugoœci jak wzorcowy? Warunki badania:

Badany ocenia w towarzystwie 6 osób „podstawionych”. Badany wypowiada siê jako przedostatni. Pozostali podaj¹ 12 b³êdnych (zgodnych) odpowiedzi na 18 prezentacji. Wyniki: Badani poddali siê opinii wiêkszoœci w 37% przypadków 50% badanych podporz¹dkowa³o siê w po³owie przypadków. 25% w ogóle odmówi³o podporz¹dkowania siê. Interpretacja eksperymentu Dowód na istnienie konformizmu lub nonkonformizmu

Dlaczego bywamy konformistami Rodzaje wp³ywu spo³ecznego: Wp³yw informacyjny: podporz¹dkujemy siê, bo wierzymy, ¿e s¹dy innych s¹ prawid³owe. Wp³yw normatywny: podporz¹dkowujemy siê, bo pragniemy byæ lubiani i akceptowani przez innych.

Formy konformizmu: Wp³yw informacyjny produkuje konformizm prywatny: Zmiana przekonañ i zachowania, kiedy osoba prywatnie akceptuje przekonania innych ludzi. Wp³yw normatywny produkuje konformizm publiczny: Powierzchowna zmiana zachowania, bez zmiany przekonañ, produkowana przez prawdziw¹ lub wyimaginowan¹ presjê innych.

Kiedy wiêkszoœæ ma wp³yw Wielkoœæ grupy Konformizm wzrasta wraz z liczb¹ osób wywieraj¹cych presjê; ale tylko do pewnego punktu (3-4 osoby). Jakoœæ osób - czy s¹ autorytetami Jednomyœlnoœæ grupy

Co mo¿e mniejszoœæ? Wg Moscovici'ego si³¹ wiêkszoœci jest jej liczba; zaœ si³¹ mniejszoœci jest styl zachowania: pewnoœæ, spójnoœæ i zgodnoœæ. uporczywe powtarzanie opinii przyci¹ga uwagê - pierwszy krok w wywieraniu wp³ywu, ka¿e przypuszczaæ, ¿e dysydenci mog¹ mieæ jakieœ argumenty, które nale¿y rozwa¿yæ. Je¿eli dysydent nie jest spostrzegany w kategoriach negatywnych (jako uparty, uprzedzony, szalony), sk³ania pozosta³ych do przemyœlenia swoich opinii.

dwa procesy

Wp³yw wiêkszoœci wynika z posiadanej w³adzy i kontroli nad jednostk¹; dzia³a poprzez nacisk na podporz¹dkowanie siê normom spo³ecznym, wywo³uje publiczny konformizm Wp³yw mniejszoœci wynika ze spostrzegania jej jako wysoko zaanga¿owanej w obronê danej sprawy, co zmusza pozosta³ych do przewartoœciowania swoich opinii - mo¿e prowadziæ do prywatnej akceptacji

Regu³a wzajemnoœci Regu³a startowa spo³eczeñstwa - Gouldner Norma wzajemnoœci: traktuj innych tak, jak oni ciebie Dziêki niej ¿ycie spo³eczne jest bardziej przewidywalne i sprawiedliwe Trudno odmówiæ przyjêcia przys³ugi Odwzajemniamy przys³ugê nawet t¹, o któr¹ nie prosimy nawet wtedy, gdy nie lubimy osoby Negatywnie oceniani ci, którzy nie odwzajemniaj¹ i utrudniaj¹ odwzajemnienie innym

Techniki sekwencyjne - od proœby du¿ej do ma³ej

Drzwiami w twarz” Zacznij od bardzo du¿ej proœby, która zostanie odrzucona, nastêpnie - proœba umiarkowana. Wyjaœnienie zasada „kontrastu percepcyjnego” zasada „wzajemnych ustêpstw”

To nie wszystko!” Zacznij od proœby cokolwiek zawy¿onej, nastêpnie obni¿aj jej wielkoœæ np. przez obni¿enie pocz¹tkowej ceny, dodawanie premii. Wyjaœnienie oparte na zasadzie „wzajemnych ustêpstw”.

Chiñska reforma myœli - taktyka ma³ych kroków, pytali o niedoskona³oœci systemu amerykañskiego i o zalety komunizmu Po dokonaniu wyboru wzrost przekonania, ¿e wybrany koñ wygra Zabawki reklamowane przed œwiêtami i nieodstêpne Zaanga¿owanie i konsekwencja D¹¿enie do bycia konsekwentnym pozytywnie wartoœciowane Dzia³a nawet wtedy, gdy znika pierwotna przyczyna - oszczêdzanie gazu, publikacja nazwisk w gazecie Ma³a proœba czyni du¿e zmiany w obrazie w³asnej osoby Kto zgodzi siê umieœciæ brzydki billboard w swoim ogrodzie? Ma³a proœba dzia³a i zwiêksza uleg³oœæ wobec wiêkszej proœby, gdy zgoda jest: Dobrowolna Aktywna publiczna Wymaga wysi³ku

Od proœby ma³ej do du¿ej

Stopa w drzwiach” ma³a proœba, zgoda; du¿a proœba Wyjaœnienie oparte na teorii autopercepcji, Bema, wnioskujesz o postawach na podstawie obserwacji swego zachowania.

Niska pi³kazgoda na ma³¹ proœbê, zwiêkszanie wielkoœci proœby przez ukazywanie ukrytych kosztów . Wyjaœnienie oparte na regule zaanga¿owania Starasz siê usprawiedliwiæ swoj¹ decyzjê poprzez koncentrowanie siê na jej pozytywnych aspektach. Czujesz siê zobligowany wobec osoby, z któr¹ podj¹³eœ pertraktacje.

Regu³a sympatii Ulegamy tym, których lubimy Lubimy tych, których: znamy, s¹ do nas podobni s¹ atrakcyjni fizycznie prawi¹ nam komplementy Znaczenie pochlebstwa: Oznaka sympatii Wzajemnoœæ Zmiana relacji Podwy¿szenie nastrojuPodwy¿szenie samooceny

Regu³a niedostêpnoœci Rzadkie dobra wydaj¹ siê cenne - s³odsza czekoladka Reaktancja - motywacja pojawiaj¹ca siê w sytuacji ograniczenia swobody wyboruW sferze poznawczej - wzrost atrakcyjnoœci zabranej mo¿liwoœci W sferze emocjonalnej - bunt wobec Ÿród³a ograniczeñ W sferze motywacji - tendencja do podejmowania zakazanych zachowañ

Porusz Ja - egotystyczne techniki wp³ywu Zwracaj siê po imieniu - dowartoœciowanie Podkreœl podobieñstwo - odniesienie do Ja, sympatia Uœwiadom hipokryzjê - rozbie¿noœæ miêdzy tym co g³oszê i co robiê rodzi dysonans poznawczy i tendencjê do redukcji Wykorzystaj osobê towarzysz¹c¹ - autoprezentacja

Specyficzne techniki wp³ywu Huœtawka emocjonalna czyli stan bezrefleksyjnoœci i deficyt zasobów poznawczych WyobraŸnia i przewidywanie Moc dotyku Jak siê Pan czuje? Dialog czyli stopa w ustach

S³owa, s³owa, s³owa 97 groszy czyli proœ w sposób nietypowy - wytr¹cenie ze stanu bezrefleksyjnoœci Liczy siê ka¿dy grosz - nie dzia³a automatyczna odmowa Jesteœ hojn¹ osob¹ - czyli etykietowanie Powiedz mi, dlaczego nie mo¿esz pomóc

Podatnoœæ na wp³yw - ¿nice indywidualne Cechy osobowoœci: umiejscowienie kontroli Wiek: Najwy¿sze tendencje konformistyczne w okresie adolescencji; zw³aszcza w zakresie zachowañ nieakceptowanych spo³ecznie. P³eæ wiêkszy konformizm kobiet??? Konformizm zale¿y od spostrzeganej w³asnej kompetencji w danej dziedzinie (bardziej „mêskie” i bardziej „kobiece” dziedziny). samoocena

.......................................................................................................................................................................................................................................................................

Pojêcie Ja:geneza, sposoby poznawania siebie,to¿samoœæ Trafna samowiedza wyj¹tkiem H. Brycz, badani okreœlali, czy wystêpuj¹ u nich i u innych znane prawid³owoœci psychologiczne (129 - m. in. efekt Pollyanny, aureoli) 80 proc. prawid³owo ocenia³a innych 80 proc. pope³nia³a b³êdy w ocenie siebie - przy du¿ej subiektywnej pewnoœci s¹dów 80% ludzi ma pozytywn¹ samoocenê, wbrew rachunkowi prawdopodobieñstwa

Pocz¹tki pojêcia Ja Pojêcie Ja (self-concept): spostrzegane przez nas nasze w³asne myœli, przekonania i cechy osobowoœci. Rozpoznawanie siebie Rozpoznawanie siebie w lustrze przez naczelne (G. Gallup, 1967 - próby z czerwon¹ kropk¹ na czole).Pocz¹tki rozpoznawania siebie przez dzieci w wieku 18 - 24 miesiêcy (Lewis & Brooks-Gunn, 1979 - test czerwonej kropki).

Postawy poznawczeRichard Robins, Oliver John, 1997

Naukowiec - d¹¿y do adekwatnej wiedzy o Ja, prywatna teoria Ja, by zrozumieæ i przewidywaæ Negocjator - poszukuje spójnoœci przekonañ i podtrzymuje posiadan¹ wiedzê Polityk - d¹¿y do skutecznoœci, miar¹ - presti¿, sposobem dane, jak na mnie reaguj¹ inni Egoista - d¹¿y do podtrzymania dobrego samopoczucia, widzi siebie takim, jak pragnie siê widzieæ, porównania, zniekszta³cenia

Poznawanie siebie: Introspekcja Obserwacja w³asnych stanów wewnêtrznych: kierowanie uwagi na w³asne myœli i uczucia, niedostêpne obserwacji innych ludzi. Jak czêsto myœlimy o sobie (Csikszenmihalyi i Figurski, 1982): Badani (N=107, wiek: 17 - 63 notowali swoje myœli na dŸwiêk brzêczyka, w³¹czaj¹cego siê w odstêpach przypadkowych w ci¹gu dnia

O czym myœlimy? Praca - 15% Brak myœli - 14% Czas - 11,5% Codzienne obowi¹zki, dom - 11% Odpoczynek - 9% Ja - 8% Ludzie - 7,5% Rozmowa - 6% Telewizja i radio - 5,5% Jedzenie - 5% Projekt badawczy - 3%

Ograniczenia introspekcji jako sposobu poznawania dokonujemy jej rzadko wymaga bowiem stanu samoœwiadomoœci bariery emocjonalne - mechanizmy obronne (Freud), totalitarne ego (Greenwald) bariery poznawcze - automatyzmy mówimy wiêcej ni¿ wiemy - teorie przyczynowoœci (Nisbett, Wilson, 1980) zmiana postaw spowodowana wyszukiwaniem przyczyn

Teoria samoœwiadomoœci (Wicklund i in. 1975) Stan samoœwiadomoœci: kierowanie uwagi na siebie, (np. pod wp³ywem czynników takich jak: swoje odbicie w lustrze, nagrany swój g³os). Gdy koncentrujemy siê na sobie, oceniamy w³asne zachowanie, porównujemy je z wewnêtrznymi normami i wartoœciami, stajemy siê œwiadomi rozbie¿noœci miêdzy zachowaniem a standardami; jeœli mo¿na zmieniæ zachowanie, zmieniamy; jeœli nie - uciekamy od stanu samoœwiadomoœci. Sposoby ucieczki od samoœwiadomoœci: alkohol, narkotyki, objadanie siê, zagubienie siê w t³umie

Stan samoœwiadomoœci a zachowania moralne Stan zwiêkszonej samoœwiadomoœci sprawia, ¿e uœwiadamiamy w³asne normy moralne i mo¿emy odpowiednio ukierunkowaæ swoje zachowanie. Diener i Wallbom (1976): stworzono sytuacjê sprzyjaj¹c¹ oszukiwaniu (trudny test, mieli 5 minut, eksperymentator wychodzi³). Po³owa badanych siedzia³a przed lustrem i s³ysza³a w³asny g³os nagrany na magnetofonie). Druga po³owa mia³a lustro za sob¹ i s³ucha³a g³osu innej osoby. W sytuacji drugiej oszukiwa³o - 71%. W sytuacji pierwszej oszukiwa³o tylko 7% osób,

Poznawanie siebie:Obserwacja w³asnego zachowania Teoria spostrzegania siebie Daryla Bema (1972) Zdobywamy wiedzê o swoich stanach wewnêtrznych przez wnioskowanie na podstawie swego zachowania i/lub okolicznoœci, w jakich siê ono pojawia. Gdy wskazówki wewnêtrzne s¹ s³abe, niejednoznaczne lub trudne do zinterpretowania, to podmiot musi polegaæ na wskazówkach zewnêtrznych. Ludzie nie wyci¹gaj¹ wniosków na podstawie obserwacji swego zachowania, jeœli zachowanie zosta³o wymuszone przez kary lub nagrody. Badania wspieraj¹ce teoriê: Fazio i in. (1981): zadawanie pytañ sugeruj¹cych ekstrawersjê b¹dŸ introwersjê prowadzi³o do definiowania siebie w terminach tych cech. Strack i in. (1988): trzymanie pióra w zêbach/ustach i ocena rysunków.

Obserwacja w³asnych motywacji Rodzaje motywacji Wewnêtrzna: anga¿owanie siê w dan¹ aktywnoœæ dla przyjemnoœci, z ciekawoœci, bo jest wyzwaniem itp. Zewnêtrzna: anga¿owanie siê w dan¹ aktywnoœæ ze wzglêdu na czynniki zewnêtrzne, np. pieni¹dze. Efekt nadmiernego uzasadnienia: Motywacja wewnêtrzna plus zewnêtrzna (np. pieni¹dze za coœ, co sprawia³o przyjemnoœæ; nagrody za dobre stopnie), Ludzie w nadmiernym stopniu uzasadniaj¹ swoje dzia³anie czynnikami zewnêtrznymi; nie doceniaj¹c wewnêtrznych, trac¹ zainteresowanie aktywnoœci¹.

Efekt nadmiernego uzasadniania (eksp. Leppera i in. 1973) Ocena poziomu wyjœciowego motywacji wewnêtrznej do rysowania kolorowymi markerami u dzieci w wieku przedszkolnym (ile czasu poœwiêcaj¹). Po 2 tygodniach dzieci podzielono na 3 grupy: 1 - proszono o narysowanie obrazka (bez nagrody) 2 - jeœli coœ narysuj¹, otrzymaj¹ nagrodê, 3 - po narysowaniu, nieoczekiwanie otrzyma³y nagrodê. Po tygodniu dzieci ponownie rysowa³y: W grupie 2. Poœwiêci³y najmniej czasu na rysowanie; motywacja wewnêtrzna znacznie siê obni¿y³a.

Wp³yw nagradzania na motywacjê wewnêtrzn¹ (Lepper i in. 1973) Poznawanie siebie: Wp³yw innych ludzi

Czynniki spo³eczne Cooley (1902) - Ja-lustrzane (looking-glass self): inni ludzi s³u¿¹ nam jako lustro, w którym mo¿emy zobaczyæ siebie Mead (1934) - poznajemy siebie przez wyobra¿enie sobie, co myœl¹ o nas Osoby Znacz¹ce. Spontaniczny opis Ja (McGuire & McGuire, 1988) na pytanie: „Kim jesteœ?” zawiera g³ównie cechy, które wyró¿niaj¹ jednostkê od innych ludzi, atrybuty dystynktywne (zale¿nie od kontekstu) Teoria porównañ spo³ecznych (L. Festinger, 1954): Kiedy ludzie s¹ niepewni swoich opinii (przy braku standardów obiektywnych), porównuj¹ siê z innymi ludŸmi; Do porównañ wybieramy raczej „innych - podobnych do nas”, np. pod wzglêdem wieku, p³ci, statusu itp.

Wp³yw innych ludzi na wiedzê o w³asnych stanach emocjonalnych W ocenie w³asnych emocji ludzie pos³uguj¹ siê wskazówkami pochodz¹cymi z obserwacji innych ludzi. Eksp. Schachtera (1959) nad potrzeb¹ afiliacji: ludzie oczekuj¹cy na eksperyment z u¿yciem szoków elektrycznych, poszukuj¹ towarzystwa innych ludzi. Dwuczynnikowa teoria emocji (Schachter i Singer, 1962) Osoba musi doœwiadczaæ pobudzenia fizjologicznego (np. przyœpieszone bicie serca, pocenie siê itp. )Musi znaleŸæ poznawcz¹ interpretacjê swego pobudzenia, np. obserwuj¹c inne osoby.

Eksperyment Schachtera i Singera (1962) Pierwsza faza: podzia³ na grupy I grupa: lek (epinefryna) + informacja badani otrzymali lek produkuj¹cy objawy pobudzenia fizjologicznego i poinformowani o efektach dzia³ania leku II grupa: lek - brak informacji o dzia³aniu III grupa: placebo Druga faza: oczekiwanie na w³aœciwy eksperyment wraz z osob¹ podstawion¹ prezentuj¹c¹ weso³oœæ b¹dŸ z³oœæ. Trzecia faza: wyjaœnianie przyczyn pobudzenia II grupa wyjaœnia³a stosowanie do zachowania partnera I grupa - mia³a wyjaœnienie; III grupa - nie musia³a wyjaœniaæ

Poznawanie siebie: Pamiêæ autobiograficzna Pamiêæ autobiograficzna pozwala na zachowanie poczucia ci¹g³oœci i sta³oœci Ja. Podlega zniekszta³ceniom zgodnie z potrzebami Ja: Organizowanie informacji zgodnie z aktualnie posiadanymi teoriami dotycz¹cymi Ja, Tendencja do myœlenia o zdarzeniu przesz³ym z perspektywy teraŸniejszej (efekt „Ja wiedzia³em, ¿e tak bêdzie”),

Fa³szywe wspomnienia Wilkomirski, dziecko Holocaustu Loftus, Pickrell, zagubiony w centrum handlowym, myœlenie o nim wywo³uje fa³szywe wspomnienia u 1/3 osób badanych Teoria rozmytego œladu - tylko na meritum, b¹dŸ mylenie Ÿróde³ wspomnieñ dos³ownych Model monitorowania Ÿród³a, wspomnienia rzeczywiste vs zdarzenia wyobra¿one

Schematy Ja (Markus, 1977) Zorganizowane struktury wiedzy o sobie, Kieruj¹ przetwarzaniem informacji dot. danego obszaru Ja; szybciej rozpoznawane, d³u¿ej pamiêtane, z wiêksz¹ pewnoœci¹ przewiduj¹ swoje zachowanie, niezale¿ne, opór wobec informacji sprzecznych Cechy schematowe to cechy wa¿ne i wysoce charakterystyczne Osoba ze schematem „oty³a”: uwa¿a siebie za osobê bardzo grub¹ /chud¹; doœwiadczenia aktualne i przesz³e (jedzenie, zakupy, ubranie, pla¿a) s¹ interpretowane ze wzglêdu na wagê cia³a; informacje o innych tak¿e (np. nawyki ¿ywieniowe kole¿anki)

Konstruowanie spójnego pojêcia Ja Ograniczony dostêp: W danej chwili mamy dostêp tylko do niektórych informacji o sobie, np. na zachowaniach œwiadcz¹cych o introwersji, albo o ekstrawersji; Selektywnoœæ pamiêci autobiograficznej: „totalitarne Ego” - ocenzurowana rekonstrukcja przesz³oœci, np. jeœli jednostka zmieni³a siê z osoby nieœmia³ej w towarzysk¹, pamiêta dane odnosz¹ce siê do towarzyskoœci; Procesy atrybucyjne: Interpretujemy nasze niespójne zachowania jako zale¿ne od sytuacji Koncentracja na kilku kluczowych cechach: Rola schematów Ja

Specyfika reprezentacji Ja Najmniejszy wspólny mianownik doœwiadczenia (Greenwald) Ja w porównaniu z innymi reprezentacjami jest: bardziej z³o¿ona, wielowymiarowa zró¿nicowana, wiêcej skojarzeñ lepiej zorganizowana, w¹skie kategorie czêœciej aktywizowana, poznawczo dostêpna bardziej zwerbalizowana, kod reprezentacji silniej nasycona afektywniew efekcie g³êbsze przetwarzanie, lepsze przypominanie

Self-reference decisionRogers, Kuiper, Kirker, 1977 Efekty specyfiki reprezentacji Ja efekt odniesienia do Ja, Rogers i in. chronicznie podwy¿szona dostêpnoœæ - cocktail party effect, dwudzielne s³uchanie, Moray 1959 Ja jako prototyp - asymetria porównañ, J-P Codol Ja jako reprezentacja kategorialna - efekt fa³szywej powszechnoœci, Ross

Obszary wiedzy o sobie Kim jestem - poczucie w³asnej to¿samoœci Jaki(a) jestem - poczucie w³asnej wartoœciJaki mam wp³yw - poczucie kontroli nad otoczeniem Te poczucia to zarazem trzy potrzeby, specyficzne dla „ja” motywy Ka¿dy z nas chce zachowaæ poczucie to¿samoœci, zachowaæ i podwy¿szaæ poczucie w³asnej wartoœci i wp³ywu na otoczenie Cz³owiek wspó³czesny szuka nie s³awy, lecz to¿samoœci - Jean Baudrillard Dziœ problemem najbardziej dra¿liwym i zapalnym sta³a siê nie majêtnoœæ, a to¿samoœæ - Ryszard Kapuœciñski Idea to¿samoœci zrodzi³a siê z kryzysu przynale¿noœci To¿samoœæ jako problem, zadanie, celPytanie: kim jesteœ? ma sens tylko wtedy, gdy uwa¿a siê, ¿e mo¿na byæ kimœ innym ni¿ sob¹, gdy ma siê wybór - Zygmunt Bauman

To¿samoœæ Aspekty to¿samoœci: poczucie odrêbnoœci, ci¹g³oœci mimo zmian, wewnêtrznej spójnoœci i treœci Dookreœlana w toku porównañ z innymi ludŸmi W toku tych porównañ szukamy: ró¿nic JA-INNI co zapewnia nam to¿samoœæ osobist¹, poczucie odrêbnoœci i indywidualnoœci podobieñstw JA-INNI - zapewnia nam to¿samoœæ spo³eczn¹, poczucie wspólnoty i przynale¿noœci, suma wa¿nych identyfikacji spo³ecznych Gdy obie tendencje razem preferujemy poœredni¹ odrêbnoœæ/podobieñstwo - Snyder, Fromkin Naprzemiennie - identyfikujemy siê, aby na tle podobnych siê wyodrêbniæ, Ziller Roz³¹cznie - od „ludzi w ogóle” i pod wzglêdem cech osobowoœci szukamy odrêbnoœci

Dwa rodzaje to¿samoœci Ró¿na geneza, zakres w³aœciwoœci i zasady regulacji to¿samoœæ indywidualna - podstaw¹ jest dostrzeganie ró¿nic i odrêbnoœci w³asnej osoby. Obejmuje cechy i atrybuty, które odró¿niaj¹ osobê od pozosta³ych cz³onków grupy, do której nale¿y i czyni¹ j¹ niepowtarzaln¹. Jarymowicz i Szustrowa (1980). Ja ten sam choæ nie taki sam to¿samoœæ spo³eczna - to ujmowanie siebie jako kogoœ przynale¿nego do grup i kategorii spo³ecznych, dostrzeganie powi¹zañ z innymi ludŸmi, co zapewnia poczucie wspólnoty (Sedikides i Gaertner, 2005; Jarymowicz, 1984). Obejmuje w³aœciwoœci, które charakteryzuj¹ osobê jako cz³onka wybranej grupy, s¹ wspólne dla wszystkich cz³onków grupy i odró¿niaj¹ j¹ od cz³onków grup obcych. Ja taki sam choæ nie ten sam

Znaczenie to¿samoœci spo³ecznej Tajfel, potrzeba pozytywnej to¿samoœci spo³ecznej d¹¿enie do pozytywnego wyró¿nienia grupy w³asnej konsekwencj¹ - faworyzowanie swoich Turner: to¿samoœæ jest wynikiem procesów kategoryzacji. maksymalizowanie ró¿nic miêdzygrupowych w stosunku do ró¿nic wewn¹trzgrupowych

Formy MY My grupowe odnosi siê do realnych grup i osób, z którymi ³¹cz¹ osobê bezpoœrednie relacje: „moja rodzina”, „zgrana paczka”. My kategorialne dotyczy szerszych zbiorowoœci, realnych lecz nieprzeliczalnych, w obrêbie których niemo¿liwe s¹ bezpoœrednie relacje, a wieŸ oparta jest o œwiadomoœæ przynale¿noœci. My to: „studenci”, „Polacy”, „mieszkañcy Krakowa”, „osoby m³ode”. My atrybucyjne to zbiorowoœci wyodrêbnione w oparciu o wspólnotê cech lub celów, niezale¿nie od przynale¿noœci osób do realnych grup czy kategorii: My to „ludzie poszukuj¹cy mi³oœci”, „idealiœci, pragn¹cy zmieniæ œwiat”, „osoby wra¿liwe na piêkno”.

To¿samoœæ kulturowa Relacja osoby do symboli, wartoœci wiedza o nich + przywi¹zanie + zachowania niepisane zasady postêpowania, nabywane bezrefleksyjnie Kultura zwi¹zana z doœwiadczeniem œmierci, Bauman Oferuje obietnicê¿nych form nieœmiertelnoœci Ze zbli¿aniem siê koñca roœnie praktykowanie standardów w³asnej kultury; Wzrost uprzedzeñ wobec kultur odmiennych Uwra¿liwienie na œmieræ a punitywnoœæ wobec prostytutki (kaucja 455 $ vs 50 $), tylko u tych z negatywn¹ postaw¹ I nagradzanie czynów bohaterskich Sos tabasco dla tych o przeciwnych pogl¹dach Niechêæ wobec emigrantów, faworyzowanie w³asnej grupy

Rozwój to¿samoœci Teoria relacji z obiektem (Klain, Mahler) Indywiduacja przebiega od symbiozy do separacji Konflikty dotycz¹ce poczucia odrêbnoœci Tendencje symbiotyczne Obrona przed prze¿yciem symbiotycznym Konflikt wokó³ separacji - ambiwalencja Warunki wystêpowania zaburzeñ to¿samoœci: silny stres, deprywacja sensoryczna, gwa³towna zmiana warunków, zmiany we w³asnej osobie, utrata obiektu uczuæ, sytuacja nieustrukturalizowana (czas wolny) Sposoby obrony to¿samoœci: Autostymulacja, poszukiwanie kontaktów, trzymanie siê utartych schematów, szukanie sytuacji ustrukturalizowanych (wiele obowi¹zków, przynale¿noœæ)

Typy to¿samoœci, Erikson, Marcia Kryzys to¿samoœci, to¿samoœæ negatywna Eksploracja i zaanga¿owanie Dyfuzja - brak eksploracji i zaanga¿owania Moratorium - wieczna eksploracja bez zaanga¿owania Nadana (przejêta) - zaanga¿owanie bez eksploracji Osi¹gniêta - po eksploracji zaanga¿owanie

Spo³eczno-kulturowa natura JAwg Oyserman i Markus (1993) JA jest kszta³towane przez ró¿ne czynniki spo³eczno-kulturowe, np. rodzina, szko³a, praca, religia, rasa, klasa spo³eczna, naród, pañstwo, region, wydarzenia historyczne. Œrodowisko spo³eczno-kulturowe u³atwia i promuje pewne sposoby definiowania siebie, a utrudnia b¹dŸ blokuje inne. dostarcza materia³u do kszta³towania to¿samoœci. JA otrzymuje komunikaty, które informuj¹ o tym, co jest w œwiecie wa¿ne i co to znaczy „BYÆ” (byæ wartoœciowym cz³owiekiem) w danym spo³eczeñstwie.Ja Niezale¿ne i Ja Wspó³zale¿neJa Niezale¿ne i Ja Wspó³zale¿ne(Markus i Kitayama, 1991)Samoopis w kulturach indywidualistycznych i kolektywistycznych Indywidualistyczne Cechy osobiste (Ja jestem nieœmia³y) Cechy bardziej ogólne, zgeneralizowane (np. Ja jestem towarzyski; Jestem leniwy) Czêste u¿ywanie zaimków Ja / moje Opisywanie emocji w relacji do Ja (z³oœæ, zazdroœæ, duma)

......................................................................................................................................................................................................................................................................

Pojêcie Ja: samoocena, kontrola i wp³yw

Motywy zwi¹zane z Ja (wg Wojciszke, 2002) Autowaloryzacja D¹¿enie, by Ja by³o pozytywne do obrony, podtrzymania lub nasilenia dobrego mniemana o sobie Autoweryfikacja D¹¿enie, by Ja by³o wewnêtrznie zgodne do zgodnoœci miêdzy istniej¹cymi przekonaniami o sobie, a nowo nadchodz¹cymi informacjami Samopoznanie D¹¿enie, by wiedza zawarta w Ja by³a prawdziwa do pozyskania prawdziwej i dok³adnej informacji na temat Ja Samonaprawa D¹¿enie, by Ja by³o faktycznie dobre D¹¿enie do rzeczywistego poprawienia w³asnych cech

Przejawy d¹¿enia do autowaloryzacji Oceniamy siebie powy¿ej przeciêtnej, zw³aszcza pod wzglêdem cech trudnych do oceniania (np. inteligencja, uczciwoœæ, Wiêkszoœæ biznesmenów ocenia siebie, ¿e s¹ bardziej etyczni ni¿ przeciêtni biznesmeni: Lovett, 1997: 50% biznesmenów oceni³o siebie powy¿ej 90 pkt., Tylko 11% oceni³o siebie poni¿ej 75 pkt. Wiêkszoœæ kierowców, nawet hospitalizowanych w wyniku wypadków, które spowodowali, uwa¿a ¿e s¹ lepsi ni¿ typowy kierowca (Svenson, 1981). wierzymy, ¿e w wiêkszym stopniu pomagamy swoim rodzicom ni¿ rodzeñstwo (Lerner i in., 1991).Przypisujemy wiêksz¹ wagê posiadanym zaletom i mniejsz¹ posiadanym wadom - posiadamy wa¿ne zalety i drobne wady w³asne zalety wa¿ne i wyj¹tkowe, wady niewa¿ne i powszechne, Rosenberg 1968 Oceniamy bardziej pozytywnie rzeczy, które do nas nale¿¹; nawet litery, które wystêpuj¹ w naszym nazwisku (Nuttin, 1987).

Przejawy d¹¿enia do autowaloryzacji cd. Egotyzm atrybucyjny - sukcesy przypisujemy czynnikom wewnêtrznym, a pora¿ki - czynnikom zewnêtrznym „schud³am dziêki silnej woli ” „nie mogê schudn¹æ, bo moja praca wymusza na mnie taki tryb ¿ycia” Wybieramy sytuacje, w których mo¿emy odnieœæ sukces, a unikamy sytuacji, w których mo¿emy odnieœæ niepowodzenie.

Przeceniamy swój wk³ad we wspólne projekty zakoñczone sukcesem; brak tego efektu w odniesieniu do projektów zakoñczonych niepowodzeniem. Nieakceptowane u siebie cechy projektujemy na innych Lepiej pamiêtamy pozytywne zdarzenia w swojej autobiografii ni¿ negatywne.

Przejawy d¹¿enia do autowaloryzacji cd. Wybór na partnerów tych, którzy podtrzymuj¹ poczucie w³asnej wartoœci, zgodnych co do przekonañ (Byrne 1971), lub na tle których dobrze wypadamy P³awienie siê w blasku cudzej chwa³y - BIRG (Bask in Reflected Glory) - Cialdini i in. (1976). Identyfikujemy siê z ludŸmi odnosz¹cymi sukces - MY wygraliœmy, „MÓJ syn jest najlepszym uczniem”) Odcinanie siê od cudzych niepowodzeñ - CORF (Cut Off Reflected Failure)- „ONI przegrali”, „TWÓJ syn to chuligan”

Porównania spo³eczne z gorszymi od siebie („w dó³”) Wg teorii Festingera

ludzie porównuj¹ siê z innymi (podobnymi do siebie), aby uzyskaæ trafn¹ informacjê o sobie. Porównania spo³eczne mog¹ podnosiæ samoocenê, gdy dokonujemy porównañ „w dó³”, tj. z osobami gorszymi od siebie, w gorszej sytuacji, z osobami odnosz¹cymi niepowodzenia. Marsh i Parker (1984): Dzieci ze szkó³ o niskim poziomie (np. ze szkó³ specjalnych) maj¹ wy¿sz¹ samoocenê ni¿ dzieci ze szkó³ o wysokim poziomie („lepiej byæ du¿¹ ryb¹ w ma³ym stawie ni¿ odwrotnie”).Nie zawsze porównania „w dó³” s¹ mo¿liwe,np. w sytuacji, gdy ktoœ ci bliski jest lepszy od ciebie.

Model utrzymania samooceny A. Tessera Efekt porównañ zale¿y od:

osi¹gniêtych rezultatów stopnia bliskoœci z obiektem porównañ

stopnia wa¿noœci danej dziedziny dla Ja Mo¿liwe reakcje wg SEM: Samoocena jest wy¿sza, gdy osoba bliska odnosi sukces w dziedzinie dla mnie ma³o wa¿nej (efekt BIRG), np. ¿ona profesora medycyny zdobywa laury w konkursie szopenowskim.Samoocena jest wy¿sza, gdy osoba bliska odnosi niepowodzenie w dziedzinie dla mnie wa¿nej (porównanie w dó³), np. ¿ona znakomitego chirurga oblewa egzamin ze specjalizacji w chirurgii.Sposoby obrony samooceny zwiêkszanie ró¿nicy miêdzy rezultatami zwiêkszanie dystansu zmiana wagi dziedziny

Samoutrudnianie (Self-Handicapping) Pojawia siê, gdy przewidujemy niepowodzenie w wa¿nej sytuacji: w celu ochrony swojej samooceny (najgorsz¹ implikacj¹ niepowodzenia jest przyznanie siê do braku zdolnoœci); jako wymówek u¿ywaj¹ choroby, nieœmia³oœci, lêku, jakiejœ traumy. Sabotowanie w³asnych dzia³añ („rzucanie sobie k³ód pod nogi”): Celowe utrudnianie wykonania zadania w celu zapewnienia sobie wygodnego alibi. Np. urz¹dzanie przyjêcia tu¿ przed egzaminem, zaniechanie treningu przed meczem, obra¿anie szefa przed podpisaniem nowego kontraktu

Samoutrudnianie - Berglas i Jones (1978) Cel: Wp³yw leków na sprawnoœæ intelektualn¹. I faza: wykonywanie pierwszego testu analogii zakoñczonego sukcesem I grupa: Zastosowano ³atwy test; badani mogli oczekiwaæ sukcesu w nastêpnym zadaniu; II grupa: Zastosowano bardzo trudny test; badani nie byli pewni co do wyników w nastêpnym zadaniu. II faza: oczekiwanie na drugi test i mo¿liwoœæ wyboru jednego z dwóch leków: Actavil - poprawiaj¹cy sprawnoœæ intelektualn¹, Pandocrin - upoœledzaj¹cy sprawnoœæ intelektualn¹. Rezultat: I grupa: wybiera³a g³ównie Actavil, II grupa: Pandocrin, ale tylko mê¿czyŸni. Lek obni¿aj¹cy sprawnoœæ intelektualn¹ - wygodne usprawiedliwienie w razie pora¿ki.

Samoutrudnianie - ró¿nice indywidualneIstniej¹¿nice w zakresie si³y tendencji do samoutrudniania i w zakresie wybieranych sposobów: Mê¿czyŸni czêœciej wybieraj¹ œrodki odurzaj¹ce (np. alkohol), zaniechanie uprzednich przygotowañ, „daj¹ fory” przeciwnikowi, Kobiety czêœciej wybieraj¹ choroby (skargi somatyczne).

Samoutrudnianie a poziom samooceny: Osoby z nisk¹ samoocen¹ - w celach obronnych („zachowanie twarzy” - „to nie by³a moja wina”); Osoby z wysok¹ samoocen¹ - w celu uzyskania dodatkowych dowodów na swoj¹ „doskona³oœæ” („odnios³em sukces, mimo choroby”)

Wartoœciowanie siebie Podstawy poczucia w³asnej wartoœci: Stan posiadania wygl¹d rezultaty w³asnych dzia³añ opinie innych ludzi samooceny Poziom samooceny najczêœciej jest kompromisem miêdzy trafn¹ percepcj¹ siebie a nierealistyczn¹ tendencj¹ do podwy¿szania w³asnej wartoœci.

Skala samooceny Rosenberga (SES)Przekonanie, ¿e jest siê wystarczaj¹co dobrym, wartoœciowym cz³owiekiem, niekoniecznie lepszym od innych Uwa¿am, ze posiadam wiele pozytywnych cech Lubiê siebie Czasem czujê siê bezu¿yteczny Niekiedy uwa¿am, ¿e jestem do niczego

Teoria rozbie¿noœci Ja Tory Higginsa (1987) (1)Oceniamy siebie pozytywnie, b¹dŸ negatywnie Na podstawie stopnia rozbie¿noœci miêdzy Ja Realnym („Jestem leniwa”) a Ja Idealnym („Chcia³abym byæ pracowita”) i Ja Powinnoœciowym („Powinnam wykonaæ pracê na czas”). Standardy idealne dotycz¹ aspiracji jednostkiStandardy powinnoœciowe dotycz¹ zobowi¹zañ jednostki.

Teoria rozbie¿noœci Ja (2) Specyficzne konsekwencje dla samooceny i dla samopoczucia zale¿¹ od tego, których standardów nie mo¿na osi¹gn¹æ.

Ka¿dy doœwiadcza rozbie¿noœci, lecz nie ka¿dy cierpi z tego powodu. To zale¿y od: Stopnia rozbie¿noœci; Stopnia, w jakim koncentrujemy siê na rozbie¿noœciach (teoria samoœwiadomoœci Wicklunda).Ten sam cel, np. ma³¿eñstwo, mo¿e dla ¿nych osób reprezentowaæ b¹dŸ aspiracje, b¹dŸ powinnoœæ. Niektórzy swoje cele ¿yciowe widz¹ w postaci aspiracji, inni - powinnoœci.

Konsekwencje rozbie¿noœci Samoocena a emocje Poziom samooceny (SES) a ocena depresyjnoœci, Rosenberg, 1965 Wiêcej objawów psychosomatycznych

60% osób z ?Sa zg³asza co najwy¿ej 1 symptom 42 % z ? Sa zg³asza ich 5 i wiêcej, tylko 16% ujawnia 1 symptom Negatywna korelacja miêdzy poziomem Sa a lêkiem (-0,64), depresj¹ (-0,54) i anomi¹ (-0,43), Blascovich, Tomaka, 1991 Mniejsze poczucie szczêœcia i satysfakcji z ¿ycia Diener, 1995 Samoocena i depresyjnoœæ tworz¹ jeden czynnik, Watson i in. 2002

Samoocena a dzia³anie Samoocena poœredniczy w ka¿dym dzia³aniu motywacja = wartoœæ celu x prawdopodobieñstwo sukcesu Samoocena dzia³a jak samospe³niaj¹ce siê proroctwo, wp³ywa na: wybór trudnoœci zadania motywacjê, inicjatywê, wysi³ek reagowanie na trudnoœci i przeszkody interpretacjê rezultatów interpretacjê informacji zwrotnych od innych

B³êdne ko³o niskiej samooceny Samoocena a relacje z ludŸmi Osoby z ?Sa spostrzegaj¹ siebie jako b. lubiane, posiadaj¹ce umiejêtnoœci spo³eczne, asertywnoœæ, wsparcie, rozwi¹zywanie konfliktów, Battistisch i in. 1993 wspó³mieszkañcy tego nie potwierdzaj¹, Baumeister 2003 wyj¹tkiem: inicjowanie interakcji, zgodnoœæ samoocen i ocen innych Osoby o ? Sa uwa¿aj¹, ¿e zyskuj¹ ma³o aprobaty i wsparcia spo³ecznego, mimo tego, ¿e s¹ konformistyczne aby potwierdziæ swoja Sa na partnerów wybieraj¹ tych, co myœl¹ o nich negatywnie, De La Ronde i Swann, 1993 czêœciej doœwiadczaj¹ nieodwzajemnionych mi³oœci, Dion, 1975, brak wiary w wyra¿an¹ mi³oœæ i wsparcie oczekuj¹ odrzucenia i bycia porzuconym, Murray, 2002 rzadziej decyduj¹ siê na zerwanie relacji, gdy problemy

Samoocena a zdrowie psychiczne Taylor i Brown (1988): Realistyczne widzenie siebie jest charakterystyczne dla osób z depresj¹: Atrybucje dyspozycyjne w przypadku niepowodzeñ, nie przeceniaj¹ swojej kontroli nad zdarzeniami, nie s¹ nierealistycznymi optymistami co do przysz³oœci, porównuj¹ siê z innymi podobnymi i nie czyni¹ porównañ w dó³. Pozytywne z³udzenia przyczyniaj¹ siê do zdrowia psychicznego zadowolenia z ¿ycia, do troski o innych, do anga¿owania siê w konstruktywne zadania. Colvin i Block (1994): nie jest to jednoznaczne, bo doraŸne efekty s¹ pozytywne, d³ugoterminowe - niejasne, osoby z zawy¿on¹ samoocen¹ nie zawsze s¹ lubiane przez innych

Co mo¿e samoocena Ludzie z pozytywn¹ samoocen¹: Czuj¹ siê szczêœliwsi, S¹ zdrowsi (œpi¹ lepiej, rzadziej miewaj¹ wrzody), S¹ w stanie wykonywaæ d³u¿ej trudniejsze zadania, Maj¹ wiêcej zaufania do siebie S¹ bardziej akceptowani przez innych W mniejszym stopniu poddaj¹ siê presji innych ludzi Ludzie z nisk¹ samoocen¹: S¹ bardziej lêkowi, depresyjni, pesymistyczni, Sk³onni do niepowodzeñ,

Nie maj¹ zaufania do siebie, Maj¹ s³abszy system immunologiczny Samoocena wysoka ale niestabilna - zagro¿ona, podatna na obni¿enie, Kernis 2003

wra¿liwoœæ, podatnoœæ na zranienie silna tendencja odczuwania gniewu, wrogoœci (Baumeister, 2003) Sk³onnoœæ do ryzyka, skok do wody, wiêcej mandatów, Pelham 1993 Stosowanie strategii obrony przed pora¿k¹: zaprzeczanie odpowiedzialnoœci, deprecjonowanie Ÿróde³ negatywnej inf. zwrotnej, samoutrudnianie Samoocena wysoka i stabilna ceni¹ swoje mocne i s³abe strony rzadziej stosuj¹ strategie wzmacniania samooceny pora¿ka nie narusza ich poczucia w³asnej wartoœci wyniki dzia³añ odnosz¹ do specyficznej dziedziny

Prawda? Fa³sz? Sprzyja adaptacji - czasem, bardziej szczêœliwi, mniej korzystaj¹ z informacji zwrotnych, ma³o plastyczni, nie ucz¹ siê na b³êdach Sprzyja aktywnoœci i wytrwa³oœci - czasem, rezygnuj¹ po serii pora¿ek Sprzyja sukcesom zawodowym - raczej odwrotnie Udane relacje - czêœciowo, lepsze wra¿enie, na krótko Motywacja prospo³eczna - nie, faworyzuj¹ w³asn¹ grupê Zachowania prozdrowotne - nie, sk³onnoœæ do eksperymentowania Klarowna samowiedza i dobre samopoczucie - tak, mniej konfliktów wewnêtrznych

Motywacja do posiadania pozytywnej samooceny Pozytywna samoocena przyczynia siê do osi¹gania ró¿nego rodzaju celów.Wysoka samoocena podnosi oczekiwanie sukcesu Przyczynia siê do wzmo¿onych wysi³ków i lepszych wyników Mark Leary i in. (1995): Teoria socjometru samoocena jest wskaŸnikiem naszego statusu spo³ecznego, tj. stopnia w³¹czenia b¹dŸ wy³¹czenia ze spo³ecznoœci, stopnia akceptacji przez innych ludzi.

Greenberg, Solomon i Pyszczynski (1997): teoria opanowania trwogi (lêku przed œmierci¹) Pozytywna samoocena pozwala widzieæ siebie jako wartoœciowego cz³onka spo³eczeñstwa; uczestniczenie w spo³eczeñstwie, w kulturze zapewnia jednostce symboliczn¹ nieœmiertelnoœæ.

Teoria opanowania œmiertelnej trwogi Lêk zwi¹zany ze œmierci¹ (jak ka¿dy lêk) koncentruje na Ja, w³asnej to¿samoœci i wartoœci efekt - obrona samooceny, poszukiwanie informacji j¹ podwy¿szaj¹cych tendencja szczególnie silna u osób z nisk¹ samoocen¹ Samoocena buforem przed „œmiertelnym” lêkiem pozytywna samoocena pozwala widzieæ siebie jako wartoœciowego cz³onka spo³eczeñstwa; uczestniczenie w spo³eczeñstwie, w kulturze zapewnia jednostce symboliczn¹ nieœmiertelnoœæ.

Sposoby opanowywania trwogi Podnoszenie samooceny dobre mniemanie o sobie chroni przed trwog¹ doœwiadczenie wyrazistoœci œmierci - do podwy¿szania poczucia w³asnej wartoœci Aktualizacja przekonañ œwiatopogl¹dowych szukanie bliskoœci z osobami o podobnych pogl¹dach, niechêæ do obcych, stereotypowe ich spostrzeganie wzrost gotowoœci do pomocy swoim wzrost nacjonalizmu, dumy z przynale¿noœci waga symboli narodowych, zainteresowanie korzeniami

Samoocena w kontekœcie kulturowymD¹¿enie do podnoszenia w³asnej wartoœci jest zjawiskiem powszechnym, lecz ma ró¿ne formy w kulturach zachodnich i wschodnich. Studenci japoñscy (studiuj¹cy u siebie b¹dŸ w USA) osi¹gaj¹ ni¿sze wyniki na skalach samooceny.Wykazuj¹ wiêksz¹ sk³onnoœæ do akceptowania raczej negatywnych ni¿ pozytywnych informacji o sobie.Wra¿liwoœæ na negatywne informacje o sobie w kulturze kolektywistycznej:Jest form¹ samokrytycyzmu, pozwalaj¹cego na „polepszenie” siebie i osi¹gniêcie ostatecznego celu, jakim s¹ harmonijne relacje z innymi.Samokrytycyzm jest wiêc sposobem na podniesienie poczucia w³asnej wartoœci

D¹¿enie do posiadania kontroli i wp³ywu Preferujemy sytuacje na które mamy wp³yw Warunkiem poczucia sprawstwa jest przekonanie o:Wolnoœci wyboru czyli posiadanie wiêcej ni¿ jednej mo¿liwoœci dzia³ania - od nas zale¿y wybór (Brehm) Kontroli czyli dostrzeganie zwi¹zku miêdzy dzia³aniem a jego rezultatem (Seligman) Skutecznoœci (kompetencji) czyli wiara, ¿e mamy mo¿liwoœci osi¹gniêcia po¿¹danych rezultatów Ulegamy z³udzeniom, aby zachowaæ poczucie kontroli: Z³udzenie wspó³zale¿noœci, kontrolowalnoœci i swobody wyboru Przeceniamy stale liczbê zadañ, jakie jesteœmy w stanie wykonaæ

Nierealistyczny optymizm Przecenianie prawdopodobieñstwa wyst¹pienia wydarzeñ pozytywnych, niedocenianie prawdopodobieñstwa wyst¹pienia wydarzeñ negatywnych. Studenci przewidywali, ¿e osi¹gn¹ lepsze wyniki w nauce ni¿ ich koledzy, ¿e znajd¹ lepsz¹ pracê, ¿e ich ma³¿eñstwo bêdzie szczêœliwsze, ¿e bêd¹ mieæ utalentowane dzieci (Weinstein, 1980).Polski optymizm defensywny

Skutki pozbawienia swobody wyboru Maksymalna wolnoœæ odczuwana, gdy: Umiarkowana liczba alternatyw, wszystkie atrakcyjne, Ró¿nice ich atrakcyjnoœci niewielkie wybrane zajêcia wydaja siê atrakcyjniejsze Reaktancja - reakcja na ograniczenie swobody wyboru W sferze poznawczej wzrost atrakcyjnoœci utraconej mo¿liwoœci W sferze emocji z³oœæ i bunt wobec Ÿród³a ograniczeñ W sferze motywacji - tendencja do podejmowania zakazanych zachowañ

Skutki braku wp³ywu i kontroli Wyuczona bezradnoœæ - gdy brak zwi¹zku miêdzy dzia³aniem a jego rezultatem (Seligman) W sferze poznawczej - przekonanie, ¿e wszelkie dzia³anie jest bez sensuW sferze emocji - apatia i rezygnacjaW sferze motywacji - spadek motywacji i zdolnoœci uczenia siê nowych sytuacji Skutki zale¿¹ od atrybucji przyczyn braku zwi¹zkuWyuczona bezradnoœæ gdy skutki niekorzystnych zdarzeñ przypisujemy przyczynom: wewnêtrznym, ogólnym i sta³ym Pesymistyczny vs optymistyczny styl atrybucji

Spostrzegana kontrola Umiejscowienie kontroli wzmocnieñ - Rotter Osoby z wewnêtrznym umiejscowieniem kontroli s¹: Bardziej aktywne Maja wy¿sz¹ samoocenê Modyfikuj¹ oczekiwania i strategiê dzia³ania S¹ bardziej niezale¿ne w opiniach Ale boleœniej przezywaj¹ pora¿ki ¯adne skrajne przekonanie o kontroli lub braku nie jest realistyczne i adaptacyjne

Konsekwencje poczucia sprawstwa Motywacja wewnêtrzna Wiêksza zgodnoœæ postaw z zachowaniem Mniejsza podatnoœæ na presjêWiêksza odpornoœæ na stres

......................................................................................................................................................................................................................................................................

Narcyzm,to¿samoœæ, kontrola

Obszary wiedzy o sobie Kim jestem - poczucie w³asnej to¿samoœci Jaki(a) jestem - poczucie w³asnej wartoœci Jaki mam wp³yw - poczucie kontroli nad otoczeniem Te poczucia to zarazem trzy potrzeby, specyficzne dla „ja” motywy Ka¿dy z nas chce zachowaæ poczucie to¿samoœci,zachowaæ i podwy¿szaæ poczucie w³asnej wartoœci i wp³ywu na otoczenie

Narcystyczna osobowoϾ

Patologiczna mi³oœæ siebie, samoocena jak nadêty balon nastawienie wy¿szoœciowe, d¹¿enie do górowania, a zarazem hiperwra¿liwoœæ na krytykê potrzeba adoracji, zale¿noœæ od pochwa³ obawa przed byciem przeciêtnym rozbie¿noœæ miêdzy niepohamowanymi ambicjami a tym, co mo¿e osi¹gn¹æ, zachwyt na kruchych podstawach Patologiczna mi³oœæ do obiektu wykorzystywanie innych osób do w³asnych celów inni wa¿ni poprzez to, co dla niego robi¹ brak empatii, zaufania, zale¿noœci Zawiœæ, dewaluacja innych, ci¹g³a rywalizacja Patologiczne superego samoocena regulowana przez wstyd niezdolni do wyrzutów sumienia, poczucia winy Aspekty to¿samoœci: poczucie odrêbnoœci, ci¹g³oœci mimo zmian, wewnêtrznej spójnoœci i treœci Dookreœlana w toku porównañ z innymi ludŸmi W toku tych porównañ szukamy: ró¿nic JA-INNI co zapewnia nam to¿samoœæ osobist¹, poczucie odrêbnoœci i indywidualnoœci podobieñstw JA-INNI - zapewnia nam to¿samoœæ spo³eczn¹, poczucie wspólnoty i przynale¿noœci, suma wa¿nych identyfikacji spo³ecznych Gdy obie tendencje razem preferujemy poœredni¹ odrêbnoœæ/podobieñstwo - Snyder, Fromkin Naprzemiennie - identyfikujemy siê, aby na tle podobnych siê wyodrêbniæ, Ziller Roz³¹cznie - od „ludzi w ogóle” i pod wzglêdem cech osobowoœci szukamy odrêbnoœci

Dwa rodzaje to¿samoœci ¿na geneza, zakres w³aœciwoœci i zasady regulacji to¿samoœæ osobista - obejmuje cechy i atrybuty, które odró¿niaj¹ osobê od pozosta³ych cz³onków grupy, do której nale¿y i czyni¹ j¹ niepowtarzaln¹. Jarymowicz i Szustrowa (1980). Ja ten sam choæ nie taki sam to¿samoœæ spo³eczna - to ujmowanie siebie jako kogoœ przynale¿nego do grup i kategorii spo³ecznych (Sedikides i Gaertner, 2005; Jarymowicz, 1984). Obejmuje w³aœciwoœci, które charakteryzuj¹ osobê jako cz³onka wybranej grupy, s¹ wspólne dla wszystkich cz³onków grupy i odró¿niaj¹ j¹ od cz³onków grup obcych. Ja taki sam choæ nie ten sam

Znaczenie to¿samoœci spo³ecznej Tajfel, potrzeba pozytywnej to¿samoœci spo³ecznej d¹¿enie do pozytywnego wyró¿nienia grupy w³asnej konsekwencj¹ - faworyzowanie swoich Turner: to¿samoœæ jest wynikiem procesów kategoryzacji. maksymalizowanie ró¿nic miêdzygrupowych stosunku do ró¿nic wewn¹trzgrupowych

Formy MY My grupowe odnosi siê do realnych grup i osób, z którymi ³¹cz¹ osobê bezpoœrednie relacje: „moja rodzina”, „zgrana paczka”. My kategorialne dotyczy szerszych zbiorowoœci, realnych lecz nieprzeliczalnych, w obrêbie których niemo¿liwe s¹ bezpoœrednie relacje, a wieŸ oparta jest o œwiadomoœæ przynale¿noœci. My to: „studenci”, „Polacy”, „mieszkañcy Krakowa”, „osoby m³ode”. My atrybucyjne to zbiorowoœci wyodrêbnione w oparciu o wspólnotê cech lub celów, niezale¿nie od przynale¿noœci osób do realnych grup czy kategorii: My to „ludzie poszukuj¹cy mi³oœci”, „idealiœci, pragn¹cy zmieniæ œwiat”, „osoby wra¿liwe na piêkno”.

To¿samoœæ kulturowa Relacja osoby do symboli, wartoœci wiedza o nich + przywi¹zanie + zachowania niepisane zasady postêpowania, nabywane bezrefleksyjnie Kultura zwi¹zana z doœwiadczeniem œmierci, Bauman Oferuje obietnicê¿nych form nieœmiertelnoœci Ze zbli¿aniem siê koñca roœnie praktykowanie standardów w³asnej kultury; Wzrost uprzedzeñ wobec kultur odmiennych Uwra¿liwienie na œmieræ a punitywnoœæ wobec prostytutki (kaucja 455 $ vs 50 $), I nagradzanie czynów bohaterskich Sos tabasco dla tych o przeciwnych pogl¹dach Niechêæ wobec emigrantów, faworyzowanie w³asnej grupy

Rozwój to¿samoœci Teoria relacji z obiektem (Klain, Mahler)Indywiduacja przebiega od symbiozy do separacji Konflikty dotycz¹ce poczucia odrêbnoœci Tendencje symbiotyczne Obrona przed prze¿yciem symbiotycznym Konflikt wokó³ separacji - ambiwalencja Warunki wystêpowania zaburzeñ to¿samoœci: silny stres, deprywacja sensoryczna, gwa³towna zmiana warunków, zmiany we w³asnej osobie, utrata obiektu uczuæ, sytuacja nieustrukturalizowana (czas wolny) Sposoby obrony to¿samoœci: Autostymulacja, poszukiwanie kontaktów, trzymanie siê utartych schematów, szukanie sytuacji ustrukturalizowanych (wiele obowi¹zków, przynale¿noœæ)

Typy to¿samoœci Kryzys to¿samoœci, to¿samoœæ negatywnaEksploracja i zaanga¿owanieDyfuzja - brak eksploracji i zaanga¿owania Moratorium - wieczna eksploracja bez zaanga¿owania Nadana (przejêta) - zaanga¿owanie bez eksploracji Osi¹gniêta - po eksploracji zaanga¿owanie

Spo³eczno-kulturowa natura JAwg Oyserman i Markus (1993) JA jest kszta³towane przez ró¿ne czynniki spo³eczno-kulturowe, np. rodzina, szko³a, praca, religia, rasa, klasa spo³eczna, naród, pañstwo, region, wydarzenia historyczne. Œrodowisko spo³eczno-kulturowe u³atwia i promuje pewne sposoby definiowania siebie, a utrudnia b¹dŸ blokuje inne. dostarcza materia³u do kszta³towania to¿samoœci. JA otrzymuje komunikaty, które informuj¹ o tym, co jest w œwiecie wa¿ne i co to znaczy „BYÆ” (byæ wartoœciowym cz³owiekiem) w danym spo³eczeñstwie.

Ja Niezale¿ne i Ja Wspó³zale¿ne Ja Niezale¿ne i Ja Wspó³zale¿ne(Markus i Kitayama, 1991) Samoopis w kulturach indywidualistycznych i kolektywistycznych D¹¿enie do posiadania wp³ywu Preferujemy sytuacje na które mamy wp³yw Ulegamy z³udzeniom, aby zachowaæ poczucie kontroli:Z³udzenie wspó³zale¿noœci, kontrolowalnoœci i swobody wyboru Warunkiem poczucia sprawstwa jest przekonanie o: Wolnoœci wyboru czyli posiadanie wiêcej ni¿ jednej mo¿liwoœci dzia³ania - od nas zale¿y wybór (Brehm) Kontroli czyli dostrzeganie zwi¹zku miêdzy dzia³aniem a jego rezultatem (Seligman) Skutecznoœci (kompetencji) czyli wiara, ¿e mamy mo¿liwoœci osi¹gniêcia po¿¹danych rezultatów

Skutki pozbawienia swobody wyboru Maksymalna wolnoœæ odczuwana, gdy: Umiarkowana liczba alternatyw, wszystkie atrakcyjne,¿nice ich atrakcyjnoœci niewielkie wybrane zajêcia wydaja siê atrakcyjniejsze Reaktancja - reakcja na ograniczenie swobody wyboru W sferze poznawczej wzrost atrakcyjnoœci utraconej mo¿liwoœci W sferze emocji z³oœæ i bunt wobec Ÿród³a ograniczeñ W sferze motywacji - tendencja do podejmowania zakazanych zachowañ

Nie bêdê Ograniczenie osobistej wolnoœci (zew. lub wew.) - opór Reaktancja: oczekiwanie wyboru i groŸba ograniczenia konsekwencje poznawcze, emocjonalne, motywacyjne i behawioralne Tym wiêksza, im: wa¿niejszej sprawy dotyczy swoboda wyboru wiêksze zagro¿enie czêœciej siê powtarza

Skutki braku wp³ywu i kontroli Wyuczona bezradnoœæ - gdy brak zwi¹zku miêdzy dzia³aniem a jego rezultatem (Seligman) W sferze poznawczej - przekonanie, ¿e wszelkie dzia³anie jest bez sensu W sferze emocji - apatia i rezygnacja W sferze motywacji - spadek motywacji i zdolnoœci uczenia siê nowych sytuacji Skutki zale¿¹ od atrybucji przyczyn braku zwi¹zku Wyuczona bezradnoœæ gdy skutki niekorzystnych zdarzeñ przypisujemy przyczynom: wewnêtrznym, ogólnym i sta³ym Pesymistyczny vs optymistyczny styl atrybucji

Spostrzegana kontrola Umiejscowienie kontroli wzmocnieñ - Rotter Osoby z wewnêtrznym umiejscowieniem kontroli s¹: Bardziej aktywne Maj¹ wy¿sz¹ samoocenê Modyfikuj¹ oczekiwania i strategiê dzia³ania S¹ bardziej niezale¿ne w opiniach Ale boleœniej prze¿ywaj¹ pora¿ki ¯adne skrajne przekonanie o kontroli lub braku nie jest realistyczne i adaptacyjne

Konsekwencje poczucia sprawstwa Motywacja wewnêtrzna Wiêksza zgodnoœæ postaw z zachowaniem Mniejsza podatnoœæ na presjê Wiêksza odpornoœæ na stres

Myœlenie ¿yczeniowe Na pozór kontrola siebie ³atwiejsza

od kontroli œwiata, ale…. planujemy wiêcej ni¿ jesteœmy w stanie wykonaæ, Barbara i Federick Hayes-Roth, 1983 Przeceniamy liczbê zadañ Nie korygujemy b³êdu Wyolbrzymiamy mo¿liwoœæ kontroli Przeceniamy sprawnoœæ i czas Nie doceniamy przeszkód B³êdu tego nie pope³niamy w odniesieniu do innych

Wola i samokontrola, Baumeister Dokonywanie wyboru Podejmowanie decyzji Inicjowanie dzia³ania Sprawowanie kontroli nad Ja Dokonywanie zmian w obrêbie Ja Koszty zmiany: samokontrola wywo³uje zu¿ycie energii i zasobów poznawczych¿ne akty samokontroli zu¿ywaj¹ wspólne zasoby: t³umienie myœli, powstrzymanie siê od ekspresji emocji, opieranie siê pokusie, kontynuacja czynnoœci w obliczu pora¿ki

......................................................................................................................................................................................................................................................................

Spostrzeganie ludzi

Specyfika percepcji

Z³udzenie naiwnego realizmu: œwiat nie jest taki, jakim go spostrzegamy

Percepcja jest:

aktywnym procesem szukania sensu tego, co widzimy

subiektywnym interpretowaniem zgodnie z wiedz¹, przekonaniami, oczekiwaniami, emocjami, postawami

Im mniej jednoznaczny obraz, tym silniejszy wp³yw oczekiwañ i emocji

Percepcja ludzi jest szczególnie subiektywna, bo ludzie s¹:

Ÿród³em silnych emocji,

bardziej z³o¿onym, wiêc mniej jednoznacznym obiektem poznania

w oparciu o to, co widaæ, wnioskujemy o tym, co niedostêpne percepcji: dyspozycje, cechy, zamiary

ród³a wiedzy o ludziach

B³¹d pominiêcia B³¹d nadu¿ycia

Wygl¹d zewnêtrzny

Podstawowe dane pochodz¹ z obserwacji wygl¹du osoby i jej zachowania.

Na podstawie wygl¹du zewnêtrznego wnioskujemy najczêœciej o:

cechach psychicznych, jakimi charakteryzuje siê dana osoba,

tak¿e do jakiej kategorii spo³ecznej nale¿y

(p³eæ, wiek, rasa, status spo³eczno-ekonomiczny).

Dane obserwacyjne

Pierwsze wra¿enie jest budowane na podstawie bodŸców obserwowalnych, takich jak:

Uroda: Nauczyciele szko³y podstawowej szacowali inteligencjê dzieci na podstawie ich fotografii; dzieci bardziej atrakcyjne by³y oceniane jako bardziej inteligentne (Clifford, 1975).

Wzrost: Nowo zatrudniani mê¿czyŸni o wzroœcie ponad 6 stóp otrzymuj¹ pensjê wyjœciow¹ o 10% wy¿sz¹ ni¿ mê¿czyŸni o wzroœcie poni¿ej 6 stóp (Knapp, 1978).

Kolor ubrania: w s¹dzie osoba podejrzana jest spostrzegana jako bardziej agresywna, gdy jest ubrana na czarno ni¿ gdy na jasno (Vrij, 1997).

Dzieciêcoœæ twarzy

Efekt dzieciêcoœci / niemowlêcoœci twarzy

(babyish) (Zebrowitz-McArthur, 1996).

Dzieciêce rysy twarzy (du¿e, okr¹g³e oczy, okr¹g³e policzki, wysokie czo³o, g³adka cera) s¹ kojarzone z ciep³em, naiwnoœci¹, s³aboœci¹, uczciwoœci¹, zale¿noœci¹.

Dojrza³e rysy twarzy (ma³e oczy, niskie czo³o, zmarszczki) s¹ kojarzone z osobami silnymi, dominuj¹cymi, kompetentnymi.

Wp³yw na ocenê winy w s¹dzie, na przyjmowanie do pracy, na formowanie siê stereotypów p³ciowych i narodowych (typy nordyckie i po³udniowe).

Efekt dzieciêcej twarzy: wyjaœnienia

Ludzie s¹ zaprogramowani genetycznie do reagowania sympati¹ na dzieciêce rysy, co w efekcie powoduje, ¿e jesteœmy opiekuñczy w stosunku do „prawdziwych” dzieci.

Ludzie ucz¹ siê kojarzenia dzieciêcego wygl¹du z bezradnoœci¹ i generalizuj¹ na doros³ych o takim wygl¹dzie.

Istnieje rzeczywisty zwi¹zek: korelacja miêdzy opisem na podstawie zdjêæ z samoopisem osób przedstawionych na zdjêciach (Berry et al.. 1993).

Faceism” a wra¿enie w³adzy (Zuckerman i Kieffer, 1994)

Fejsizm” - proporcja wielkoœci twarzy w stosunku do wielkoœci ca³ej osoby przedstawionej na zdjêciu (wskaŸnik od 0 „brak twarzy” do 1 „tylko twarz”).

Ocena stopnia posiadania w³adzy jest silnie skorelowana ze wskaŸnikiem „fejsizmu”: im wiêcej miejsca na zdjêciu zajmuje twarz, tym bardziej osoba ta by³a oceniana jako w³adcza i dominuj¹ca.

W prasie fotografie ludzi rasy bia³ej mia³y wy¿szy wskaŸnik „fejsizmu” ni¿ ludzi kolorowych; podobnie - mê¿czyŸni w porównaniu z kobietami.

Wyjaœnienie: wiêksza twarz sygnalizuje zdolnoœæ do podjêcia wyzwania, do konfrontacji; „stan¹æ twarz¹ w twarz”.

Poznanie spo³eczne

Poznanie spo³eczne: sposób, w jaki myœlimy o sobie i o ludziach, tj. jak selekcjonujemy, interpretujemy, zapamiêtujemy i wykorzystujemy informacje spo³eczne w wydawaniu s¹dów i w podejmowaniu decyzji.

Oszczêdnoœæ poznawcza: uczymy siê stosowaæ uproszczone, zdroworozs¹dkowe regu³y myœlowe, które pomagaj¹ im zrozumieæ rzeczywistoœæ spo³eczn¹, nie jesteœmy zdolni przetwarzaæ wszystkich dzia³aj¹cych na nas informacji spo³ecznych .

Idea sk¹pca poznawczego, S. Fieske

Kategoryzacja

Dwa kroki w kontakcie z nowo poznan¹ osob¹: kategoryzacja i aktywizacja schematu

Kategoryzacja (grupowanie) - proces identyfikowania rzeczy lub ludzi jako cz³onków jednej kategorii,

podobnych do innych cz³onków tej kategorii,

a jednoczeœnie ró¿nych od cz³onków innych kategorii.

Funkcje kategoryzacji

organizowanie i upraszczanie poznania

Dostarczanie informacji: po w³¹czeniu obiektu do kategorii mo¿emy przypisaæ mu dodatkowo cechy, zawarte w kategorii.

Im bardziej ogólna kategoria, tym bardziej ekonomiczna, lecz mniej informacyjna. Mamy tendencjê do pos³ugiwania siê kategoriami o œrednim stopniu ogólnoœci.

Schematy poznawcze

Kategoryzacja poprzedza u¿ycie schematu

W ci¹gu kilku, kilkunastu sekund kategoryzujemy osobê, a nastêpnie wiedzê o niej czerpiemy ze schematu.

Struktury poznawcze, za pomoc¹ których organizujemy swoj¹ wiedzê o ludziach.

Treœci¹ schematu atrybuty podzielane przez cz³onków kategorii.

Schematy wp³ywaj¹ na to, co z otrzymanych informacji zauwa¿amy, co pamiêtamy, jak interpretujemy.

Rodzaje schematów

Schematy osób:

konkretnych osób, np. Rektor

typów ludzi (np. introwertyk),

grup, np. Cyganów, skinów

ról spo³ecznych, np. rodziców, polityków

osób w okreœlonej sytuacji, np. student na wyk³adzie

Schematy cech:

uczciwy, weso³y

Schematy zdarzeñ - skrypty,

np. imieniny, pranie, wycieczka, zdawanie egzaminu

Funkcje schematów

Wp³yw na uwagê i selektywnoœæ spostrzegania

Ukierunkowanie uwagi na cechy zgodne ze schematem; (eksp. Carvera i de la Garzy, 1984 - wypadek samochodowy); zjawisko wrogich mediów

Po potwierdzeniu schematu, uwagê przyci¹gaj¹ informacje sprzeczne ze schematem.

Wp³yw na rozumienie zdarzeñ

Schematy pozwalaj¹ na interpretacjê zdarzeñ (eksp. Rosenhana -pseudopacjenci; interpretacja zachowañ zgodna ze schematem schizofrenika)

Wp³yw na pamiêæ zdarzeñ

Lepsze pamiêtanie informacji zgodnych ni¿ nie wi¹¿¹cych siê ze schematem;

Lepsze pamiêtanie równie¿ informacji niezgodnych ze schematem.

Poszukiwanie informacji zgodnych ze schematem

Wp³yw schematu

Schemat wp³ynie na przetwarzanie danych, jeœli:

Schemat jest wykszta³cony (np. s³odka blondynka

Zostanie zaktywizowany (kolor w³osów)

Da siê zastosowaæ do danej sytuacji

(np. gafa towarzyska

vs spotkanie z pani¹ profesor UJ)

Aktywizacja schematu - zaobserwowanie obiektu zwi¹zanego ze schematem

Im bardziej typowy jest egzemplarz (np. ró¿owa bluzeczka),

Im bardziej percepcyjnie wyrazisty (np. jedna kobieta wœród mê¿czyzn)

Skrzywienie zawodowe - schematy chronicznie dostêpne

Zmiana schematu

Efekt uporczywoœci

Przekonania dotycz¹ce innych ludzi utrzymuj¹ siê nawet wtedy, gdy dane wspieraj¹ce te przekonania zosta³y podwa¿one.

Efekt samospe³niaj¹cego siê proroctwa

oczekiwania co do innej osoby wp³ywaj¹ na nasze postêpowanie wzglêdem tej osoby,

a to powoduje, ¿e zachowuje siê ona w sposób zgodny z ich oczekiwaniami

Badanie Rosenthala i Jacobson (1968) - uczniowie utalentowani i pozostali .

Cudowny wzrost inteligencji uczniów

Ja siê spe³nia proroctwo („prokurowanie dowodów”)

Pygmalion w klasie” - Rosenthal i Jacobson (1968).

Jeœli pozytywne oczekiwania nauczyciela mog¹ poprawiæ iloraz inteligencji ucznia, czy negatywne oczekiwania mog¹ pogorszyæ?

Wyjaœnienie:

Nauczyciel tworzy wstêpn¹ impresjê na temat ucznia opart¹ na ró¿nych informacjach (wyniki w testach, wygl¹d).

Nauczyciel zmienia swoje postêpowanie zgodnie z oczekiwaniami: jeœli wysokie, czêœciej chwali, koncentruje uwagê, stawia wy¿sze wymagania.

Uczeñ dostosowuje swoje zachowanie: bardziej siê stara, ma do siebie zaufanie; albo traci do siebie zaufanie, traci zainteresowanie.

Wydawanie s¹dów

Heurystyki to uproszczone regu³y wnioskowania, którymi pos³ugujemy siê, by wydawaæ s¹dy w sposób szybki i efektywny

Heurystyka dostêpnoœci

Ocena czêstoœci lub prawdopodobieñstwa zdarzeñ w oparciu o to, jak ³atwo ich przyk³ady przychodz¹ nam na myœl i w pamiêci

Czego jest wiêcej: morderstw czy samobójstw (5x)

Informacje najbardziej dostêpne

Najœwie¿sze, ostatnio us³yszane, np. we wczorajszych Wiadomoœciach Telewizyjnych,

¯ywe, ³atwe do wyobra¿enia obrazy, np. katastrofa lotnicza w Wiadomoœciach TV,

Interesuj¹co opowiedziane

Doœwiadczenia osobiste, w³asne lub naocznego œwiadka, o du¿ym ³adunku emocjonalnym

Heurystyka zakotwiczenia

Pos³ugiwanie siê jak¹œ liczb¹ lub wartoœci¹ jako punktem wyjœciowym w ocenie, a nastêpnie modyfikowanie tej wartoœci bêd¹cej kotwic¹, ale w stopniu niewystarczaj¹cym.

Dane amerykañskie: 18% studentów college'u choruje na schizofreniê. Jaki jest procent populacji osób chorych na schizofreniê w Polsce?

Rzut ruletk¹ - ile krajów afryk. w ONZ

10 - 25% 60 - 45%

Cena samochodu na gie³dzie

B³¹d fa³szywej zgodnoœci - efekt heurystyki dostêpnoœci i zakotwiczenia

Heurystyka reprezentatywnoœci

Ocena przynale¿noœci czegoœ do kategorii na podstawie stopnia podobieñstwa do przypadku typowego.

Przebadano grupê 30 nauczycieli i 70 lekarzy.

Oto przypadkowo wybrany opis jednej z osób z tej grupy:

Jest to kobieta, rozwiedziona, lubi dzieci, lubi czytaæ, czêsto podró¿uje, martwi siê, ¿e jest zbyt nerwowa.

Pytanie: jaki zawód ma ta osoba? Czy jest nauczycielk¹ czy lekark¹?

Heurystyka symulacji

Ocena prawdopodobieñstwa zdarzeñ w oparciu o to, jak ³atwo sobie wyobraziæ ich przebieg i alternatywne jego wersje

Nowak i Kowalski spóŸnili siê³ godziny na samolot. Samolot Kowalskiego odlecia³ o czasie. Samolot Nowaka odlecia³ 25 min. po planowanym czasie. Który bardziej siê denerwowa³?

wyobra¿enie alternatywnych wersji sytuacji lub jej wyników wp³ywa na ocenê przyczyn, emocje, wydawanie s¹dów, np. emocje zdobywcy III i II nagrody na Olimpiadzie.

Myœlenie kontrfaktyczne, „co by by³o, gdyby”

Pozwala wyobraziæ sobie gorszy przebieg wydarzeñ i znieœæ nieszczêœcie

Przygotowaæ siê do unikniêcia niepomyœlnego biegu zdarzeñ

Efekt wyjaœniania - zdarzenia b. prawdopodobne subiektywnie i obiektyw

Dzia³a wstecz: Z³udzenie m¹droœci po fakcie: „wiedzia³em, ¿e tak bêdzie

Kiedy u¿ywamy heurystyk

Kiedy nie mamy czasu, aby anga¿owaæ siê w dok³adne analizy, np. musimy szybko podj¹æ decyzjê, czy lecieæ samolotem, czy jechaæ samochodem.

Kiedy jesteœmy prze³adowani informacjami, zajêci zadaniami, nie mamy wolnych mocy przerobowych,

np. mamy mnóstwo spraw do za³atwienia przed podró¿¹.

Kiedy problem nie jest zbyt dla nas wa¿ny,

np. œrodek lokomocji nie jest istotny.

Kiedy nie mamy wystarczaj¹cej wiedzy w danej sprawie, np. nie mamy wiedzy na temat bezpieczeñstwa lotów czy jazdy samochodem na tej trasie.

Kiedy coœ w sytuacji aktywizuje heurystykê,

np. ktoœ podaje dane procentowe dotycz¹ce wypadków lotniczych (zakotwiczenie)

Percepcja spo³eczna

Atrybucja

Wnioskowanie w oparciu o to, co widaæ

(wygl¹d, zachowanie) o tym, czego nie widaæ - o intencjach i cechach drugiej osoby

Teoria Heidera

Dzia³anie = f (si³y zewnêtrzne + zdolnoœci x usi³owanie)

Atrybucja wewnêtrzna i zewnêtrzna

Rodzaj dokonanej atrybucji wp³ywa na:

Oczekiwania co do przysz³oœci

Emocje - duma b¹dŸ gniew

Atrybucja II

Jones, Davis - teoria wniosków korespondentnych

Wyjaœniaj¹c zachowanie uwzglêdniamy odpowiednioœæ miêdzy dzia³aniem, intencj¹ i cechami osoby

Czy zamierza³ zrobiæ to, co zrobi³:

Czy wiedzia³ o skutkach, do jakich doprowadzi dzia³anie

Czy mia³ swobodê wyboru zachowania

Jaka by³a intencja, co chcia³ osi¹gn¹æ?

O treœci wnioskujemy poprzez analizê nieto¿samych efektów ró¿nych jego dzia³añ, im bardziej zachowanie ró¿ni siê od odrzuconych, tym pewnoœæ wniosków s³abnie

ZgodnoϾ-niezgodnoϾ zachowania z oczekiwaniem

Podstaw¹ wnioskowania o cechach - zachowanie niezgodne

Artybucja III

Model wspó³zmiennoœci Kelleya

Janek i Mary depcz¹ sobie po palcach, kto winien?

Spójnoœæ - czy Janek zawsze depce Mary po palcach

Wybiórczoœæ - czy Janek wszystkim kobietom depce w tañcu

Powszechnoœæ - czy inni mê¿czyŸni te¿ depcz¹ Mary

W bodŸcu (Mary) gdy wysoka spójnoœæ, wybiórczoœæ i powszechnoœæ

W osobie (Janek) gdy wysoka spójnoœæ, niska wybiórczoœæ i niska powszechnoœæ

B³êdy atrybucji

Podstawowy b³¹d atrybucji - sk³onnoœæ do przypisywania cudzych zachowañ czynnikom wewnêtrznym, niedocenianie roli czynników sytuacyjnych

On siê tak zachowuje, bo taki jest

quiz - losowo przydzielani do roli pytaj¹cego

i odpowiadaj¹cego, badani oceniali m¹droœæ

Wyjaœnienia:

Skupianie uwagi na osobie

Zakotwiczenie - pierwotna atrybucja wewnêtrzna

Pomijanie informacji o powszechnoœci - ¿e wszyscy tak robi¹

Inne b³êdy

Asymetria atrybucji aktora i obserwatora

Efekt Kalego

Egotyzm atrybucyjny - w³asne zachowania wyjaœniamy w pochlebny dla siebie sposób

Egocentryzm atrybucyjny - przecenianie w³asnego wk³adu we wspólnym wyniku

Efekt fa³szywej powszechnoœci - przecenianie stopnia powszechnoœci w³asnych pogl¹dów

Regu³y percepcji

Halo efekt - znak pierwszego wra¿enia ukierunkowuje percepcjê i sprawia, ¿e spostrzegamy cechy zgodne ze znakiem pierwszego wra¿enia

Efekt aureoli (+), efekt diabelski (-)

Pytanie, czy ogólne wyobra¿enie osoby

jest sum¹ jej atrybutów,

czy figur¹, której ka¿da ze sk³adowych ma inne znaczenie w zale¿noœci od towarzysz¹cych jej pozosta³ych sk³adowych?

Cechy centralne, S. Asch

cechy które decyduj¹ o obrazie drugiej osoby i zmieniaj¹ znaczenie innych cech

Dwie grupy badanych otrzyma³y opis postaci dokonany przy pomocy tego samego zbioru cech.

Zbiory ró¿ni³y siê jedn¹ cech¹: I - „ch³odny” (cold), II - „serdeczny” (warm).

Badani opisuj¹c postaæ ukszta³towali sobie zasadniczo ró¿ne wyobra¿enie o cz³owieku, np. w II grupie - szczêœliwy, hojny.

Ukryte teorie osobowoœci - przekonania, ¿e pewne cechy u ludzi ³¹cz¹ siê, wspó³wystêpuj¹ ze sob¹

ktoœ pracowity, to zarazem ktoœ …..

Tendencja do potwierdzania pierwszej impresji

Tendencja do interpretowania, poszukiwania i generowania informacji, które podtrzymuj¹ istniej¹ce przekonania o obiekcie (confirmatory bias).

Darley i Gross (1983) - ocena osi¹gniêæ szkolnych 9-letniej Hani w konfrontacji z niejednoznacznymi danymi

Wytworzenie w 2 grupach badanych wysokich (rodzice wykszta³ceni i bogaci) vs niskich (rodzice niewykszta³ceni i biedni) oczekiwañ co do osi¹gniêæ Hani.

Obejrzenie filmu przedstawiaj¹cego Haniê wykonuj¹c¹ zadania z czytania i z matematyki: rozwi¹zania czêœciowo poprawne, czêœciowo nie.

Ocena potencjalnych osi¹gniêæ szkolnych zale¿a³a od wczeœniej utworzonych oczekiwañ.

Ocena potencjalnych osi¹gniêæ Hannah na podstawie niejednoznacznych informacji (Darley, Gross, 1983)

stereotypy

Poznawcza reprezentacja grupy spo³ecznej lub kategorii; skojarzenie cech (i emocji) z cz³onkami danej grupy lub kategorii.

Np. stereotypy etniczne, narodowe, rasowe, p³ciowe, zawodowe, dotycz¹ce osób niepe³nosprawnych, chorych psychicznie, gejów itp.

Cechy stereotypów

Poznawczy charakter:

Ubóstwo treœci, uproszczenie

Silne zabarwienie afektywne:

Emocje (g³ównie negatywne) stanowi¹ trwa³e oznakowanie towarzysz¹ce treœci kategorii.

Generalizacja treœci:

Przypisywanie cech wszystkim cz³onkom grupy (apersonalne postrzeganie cz³onków grupy)

Ma³a wariancja egzemplarzy („oni wszyscy s¹ tacy sami”)

Sztywnoœæ i trwa³oœæ

Nie s¹ podatne na zmiany

Aktywna obrona przed zmian¹ (obronnoœæ percepcyjna, treœci silnie zwi¹zane z afektem)

Cechy stereotypów

Subiektywna pewnoϾ

Du¿a pewnoœæ co do trafnoœci s¹dów stereotypowych.

Spo³eczny charakter

Dotycz¹ grup, tworz¹ siê i utrzymuj¹ siê w grupie i dziêki grupie,

Stereotypy kulturowe (podzielane w danej kulturze) i indywidualne

Trafnoœæ: „ziarno prawdy”

Mog¹ byæ trafne (opisuj¹ rzeczywiste ró¿nice miêdzy grupami)

Nietrafnoœæ: przesadne natê¿enie cech, nietrafne przypisywanie cech ka¿demu cz³onkowi grupy, niezmiennoœæ mimo zmian na poziomie grupy.

Funkcje stereotypów

Ekonomizacja procesów poznawczych

Selekcja i redukcja nadmiaru informacji

Uzupe³nianie deficytu informacji

Dostarczanie poczucia bezpieczeñstwa

Poznawcza kontrola nad œwiatem

Przewidywalnoœæ zachowañ obiektów stereotypizowanych

Funkcje komunikacyjne

Posiadanie wspólnych stereotypów w grupie u³atwia komunikacjê.

Funkcje manipulacyjne

W komunikatach perswazyjnych, w reklamie, propagandzie

Usprawiedliwianie w³asnych zachowañ, zachowañ w³asnej grupy i systemu spo³ecznego

Stereotypy dostarczaj¹ uzasadnieñ dla istniej¹cego status quo, dla racjonalizacji dzia³ania (np. prowadzonych wojen)

Wp³yw stereotypu na percepcjê

Stereotypy utrudniaj¹ personalne postrzeganie ludzi

Przypisujemy im cechy wspólne dla ca³ej grupy, które mog¹ byæ nietrafne,

Ignorujemy cechy indywidualne, których stereotyp grupy nie uwzglêdnia.

Stereotypy grup zniekszta³caj¹ percepcjê i interpretacjê zachowania cz³onków grupy. Szczególnie w sytuacjach niejednoznacznych,

skinhead chwyta za rêkê starsz¹ kobietê przechodz¹c¹ przez jezdniê;

Krañcowy b³¹d atrybucji (Pettigrew)

Przyczyny zachowania przedstawiciela grupy lokujemy w cechach przypisywanych ca³ej grupie, np. Basia p³acze, bo kobiety s¹ p³aczliwe.

Wp³yw stereotypów II

Zagro¿enie stereotypem (stereotype threat)

Mechanizm samospe³niaj¹cego siê proroctwa: stereotypowe postrzeganie osób mo¿e wymusiæ na osobach zachowania zgodne ze stereotypem,

Np. stereotyp dziewcz¹t o niskich zdolnoœciach matematycznych.

Lepiej pamiêtamy informacje spójne ni¿ niespójne ze stereotypem

Efekt kontrastu - lepiej pamiêtamy informacje niespójne ni¿ spójne ze stereotypem.

Kiedy ró¿nice miêdzy bodŸcem (np. kobieta zachowuj¹ca siê asertywnie) a oczekiwaniami (kobiety s¹ uleg³e) s¹ znaczne, spostrzegana ró¿nica jest zawy¿ana (ta pani jest agresywna);

Spostrzegana ró¿nica jest bardziej wyrazista i lepiej pamiêtana.

Czy percepcja mo¿e byæ trafna

Nie, bo:

W procesie tworzenia reprezentacji poznawczej osoby wystêpuj¹ odstêpstwa od logicznego myœlenia (np. stosowanie heurystyk, stronnicze przetwarzanie danych, b³êdy w atrybucji, przedwczesne tworzenie impresji i trzymanie siê jej itp.)

Wykazujemy nadmiern¹ ufnoœæ we w³asne s¹dy i nie rozpoznajemy swoich ograniczeñ.

Im wiêcej doœwiadczeñ mamy z dan¹ osob¹, tym bardziej trafny jest obraz tej osoby (trafniejsza ocena znajomych ni¿ obcych spotkanych w laboratorium psychologicznych).

Ludzie mog¹ byæ zmotywowani do tworzenia trafnej reprezentacji (jeœli maj¹ wolne zasoby, czas, odpowiedni¹ motywacjê).

Czy percepcja spo³eczna mo¿e byæ trafna?

Nie, bo:

W procesie tworzenia reprezentacji poznawczej osoby wystêpuj¹ odstêpstwa od logicznego myœlenia (np. stosowanie heurystyk, stronnicze przetwarzanie danych, b³êdy w atrybucji, przedwczesne tworzenie impresji i trzymanie siê jej itp.)

Wykazujemy nadmiern¹ ufnoœæ we w³asne s¹dy i nie rozpoznajemy swoich ograniczeñ.

Ale:

Bias (stronniczoœæ), czyli odstêpstwa od logiki, niekoniecznie prowadzi do b³êdu, czyli do nieprawid³owego s¹du dotycz¹cego osoby w realnych warunkach.

Np. przecenianie czynników dyspozycyjnych, a niedocenianie sytuacyjnych (podstawowy b³¹d atrybucji) mo¿e byæ w danym przypadku s³uszne.

Percepcja spo³eczna mo¿e byæ trafna

Im wiêcej doœwiadczeñ mamy z dan¹ osob¹, tym bardziej trafny jest obraz tej osoby (trafniejsza ocena znajomych ni¿ obcych spotkanych w laboratorium psychologicznych).

Chocia¿ ogólne impresje o innych mog¹ byæ nietrafne, nie ma to wiêkszego znaczenia (ludzie potrafi¹ trafnie przewidzieæ, jaka jest dana osoba w ich obecnoœci).

Umiejêtnoœci trafnego spostrzegania mo¿na wykszta³ciæ (np. u studentów psychologii - Lehman i in., 1988).

Ludzie mog¹ byæ zmotywowani do tworzenia trafnej reprezentacji (jeœli maj¹ wolne zasoby, czas, odpowiedni¹ motywacjê).

.............................................................

Pomaganie innym ludziom

Czynniki ewolucyjne (1)

Egoistyczne geny - dobór krewniaczy

Zachowanie spo³eczne powinno byæ analizowane z perspektywy jego wk³adu w przetrwanie genów.

Je¿eli s³u¿y osi¹gniêciu sukcesu reprodukcyjnego, to utrwala siê w kolejnych pokoleniach.

Pomaganie podwy¿sza szanse prze¿ycia danej jednostki i jej genów.

Pomaganie krewnym (dobór krewniaczy) s³u¿y przetrwaniu puli genowej.

Im bli¿szy krewniak, tym wiêksza tendencja do pomagania.

Tendencja do pomagania krewnym o ¿nym stopniu pokrewieñstwa w ró¿nych sytuacjach

Czynniki ewolucyjne (2)

Altruizm grupowy - pomaganie cz³onkom w³asnej grupy

Altruizm odwzajemniony - norma wzajemnoœci

Pomaganie innym zwiêksza prawdopodobieñstwo otrzymania pomocy, gdy ty i twoje geny bêdziecie tego potrzebowaæ.

Pomaganie nie spokrewnionym cz³onkom w³asnej grupy podwy¿sza szanse przetrwania grupy, zw³aszcza w obliczu zagro¿enia.

Aktywizacja zachowañ prospo³ecznych:normy spo³eczne

Normy spo³eczne

Norma wzajemnoœci - pomagamy tym, którzy nam pomogli.

Norma s³usznoœci (equity) - ludzie nadmiernie uprzywilejowani (np. mieli szczêœcie urodziæ siê w bogatym kraju) powinni pomagaæ ludziom pozbawionym przywilejów.

Norma spo³ecznej odpowiedzialnoœci - powinno siê pomagaæ tym, którzy potrzebuj¹ pomocy; nacisk na osobist¹ odpowiedzialnoœæ

Norma sprawiedliwoœci - powinno siê pomagaæ tym, którzy zas³uguj¹ na pomoc; nacisk na standardy moralne.

Pu³apki wizji sprawiedliwego œwiata

M. Lerner

Przywracaæ sprawiedliwoœæ mo¿na na dwa sposoby:

Pomagaj¹c ofiarom

Przerzucaj¹c na ofiary odpowiedzialnoœæ za krzywdê i cierpienie, które ich spotka³o

Ograniczenia dzia³ania norm, eksperyment z Dobrym Samarytaninem

Pomaganie jako Ÿród³o gratyfikacji

Teoria wymiany spo³ecznej:

wiêksze prawdopodobieñstwo udzielenia pomocy, je¿eli potencjalne nagrody przewy¿szaj¹ potencjalne koszty

Zyski i koszty wi¹¿¹ siê zarówno z udzieleniem pomocy, jak i nieudzieleniem pomocy.

Udzielenie pomocy:

dobre samopoczucie, pozytywna samoocena, uznanie ze strony innych, nagroda pieniê¿na, s³awa itp.

Strata czasu, bezpoœrednie lub odroczone zagro¿enie w³asnego zdrowia i ¿ycia itp.

Nieudzielenie pomocy:

Unikniêcie straty czasu, zagro¿enia itp..

Obni¿enie samooceny, dezaprobata innych, dyskomfort z powodu cierpienia ofiary, odpowiedzialnoœæ prawna itp.

Empatia

Wspó³odczuwanie,

Reagowanie emocj¹ na sygna³y emocji innej osoby

Czasem sprzyja pomaganiu, czasem nie

Zachowania altruistyczne

Egoizm czy altruizm:

Dzia³anie motywowane chêci¹ polepszenia w³asnego dobrostanu lub konformizmem, czy pragnieniem polepszenia dobrostanu innego cz³owieka?

Hipoteza „empatii - altruizmu” Batsona (1991)

Empatyczna troska dotycz¹ca potrzeb innego cz³owieka wywo³uje altruistyczn¹ motywacjê do udzielenia pomocy.

Empatia - zjawisko wielowymiarowe o komponentach poznawczych i emocjonalnych

Komponent poznawczy - przyjêcie perspektywy innej osoby

Komponent emocjonalny - empatyczna troska (sympatia, wspó³czucie, czu³oœæ)

Hipoteza „empatii - altruizmu” (Batson, 1991)

Ja a pomaganie

Dwa typy altruizmu, Jerzy Kary³owski

Endocentryzm: pomagam, ¿eby udowodniæ sobie, ¿e jestem dobrym cz³owiekiem

Nagrod¹ - wzrost samooceny

Warunkiem - koncentracja na Ja, samoœwiadomoœæ standardów Ja idealnego

Egzocentryzm - pomagam, ¿eby poprawiæ sytuacjê innej osoby

Nagrod¹ redukcja dysonansu poznawczego

Warunkiem - decentracja, koncentracja na sytuacji innej osoby, posiadanie reprezentacji tej osoby ocenianej jako wartoϾ sama w sobie

Czynniki emocjonalne: nastrój pozytywny

Nastrój pozytywny wzmacnia tendencjê do pomagania.

Mechanizmy:

Pragnienie utrzymania pozytywnego nastroju

Pozytywne oczekiwania dotycz¹ce pomagania

Pozytywne myœli

oczekiwania dotycz¹ce aktywnoœci spo³ecznych

Ograniczenia

Wysokie koszty pomagania:

Jeœli antycypowane koszty pomagania stanowi¹ zagro¿enie dla dobrego nastroju, zw³aszcza jeœli mo¿emy usprawiedliwiæ nieudzielenie pomocy.

Inne aktywnoœci w konflikcie z pomaganiem

Jeœli nastrój pozytywny motywuje nas do wyjœcia z przyjació³mi, ta aktywnoœæ przeszkadza zauwa¿yæ kogoœ potrzebuj¹cego pomocy

Aktywizacja zachowañ prospo³ecznych: modelowanie

U¿ytecznoœæ modeli zachowuj¹cych siê prospo³ecznie (np. osoby publiczne)

Dostarczaj¹ przyk³adu zachowania, które mo¿na naœladowaæ

Pokazuj¹, ¿e pomaganie mo¿e byæ nagradzaj¹ce, co wzmacnia nasze zachowania prospo³eczne

Uœwiadamia (aktywizuje) normy spo³eczne sprzyjaj¹ce pomaganiu.

Czynniki sytuacyjne: liczba osób

Eksperyment z napadem padaczkowym (Latane, Darley, 1970)

Uczestnicy w osobnych kabinach, mieli dyskutowaæ o ¿yciu studenckim,.

Jeden z „uczestników” symulowa³ napad padaczki

Osoba badana jako jedyny œwiadek; jako jedna z 2 œwiadków; jako jedna z 5 œwiadków.

Wynik:

w pierwszej minucie na pomoc pospieszy³o 85% badanych w warunkach jedynego œwiadka;

w warunkach 2 œwiadków - 62% badanych,

w warunkach wielu œwiadków - 31%.

Efekt widza/œwiadka:

im wiêcej œwiadków, tym mniejsza szansa, ¿e ktoœ podejmie interwencjê.

Proces podejmowania decyzji o ewentualnej interwencji (Latane i Darley, 1970)

Dostrze¿enie zdarzenia

Przeszkody: dystraktory zwi¹zane z obecnoœci¹ innych; zbyt du¿o bodŸców; zaabsorbowanie w³asnymi sprawami; brak czasu.

Interpretacja zdarzenia jako nag³ego wypadku

Przeszkody: zdarzenie ambiwalentne (chory czy pijany?); relacje miêdzy napastnikiem a ofiar¹ (obcy czy ma³¿eñstwo?); biernoœæ innych osób 3.

Przyjmowanie odpowiedzialnoœci

Przeszkody: dyfuzja odpowiedzialnoœci (ktoœ inny powinien zadzwoniæ)

4. Decyzja, w jaki sposób nale¿y pomóc

Przeszkody: brak kompetencji, brak wiedzy (nie wiem, jak mu pomóc).

5. Udzielenie pomocy

Przeszkody: zak³opotanie obecnoœci¹ innych (Bêdê wygl¹da³ g³upio),

zbyt wysokie koszty (A jeœli zrobiê coœ z³ego? Podadz¹ mnie do s¹du!)

Miejsce zdarzenia

Ludzie mniej chêtnie udzielaj¹ pomocy w du¿ych miastach ni¿ w ma³ych miejscowoœciach.

Du¿e miasta s¹ „przestymulowane”: bodziec jest trudniej zauwa¿alny (Milgram)

Du¿e miasta s¹ heterogeniczne (wielorasowe, wieloetniczne), co obni¿a poczucie podobieñstwa miedzy ludŸmi i redukuje wielkoœæ empatycznej troski.

W du¿ych miastach wiêksza anonimowoœæ, ludzie nie czuj¹ siê rozpoznawani, nie znaj¹ siê.

Im bardziej zagêszczone miasta, i im wiêksze koszty utrzymania (wiêkszy stres), tym rzadziej udzielano pomocy.

OsobowoϾ altruistyczna?

Czynniki sytuacyjne s¹ lepszym predyktorem zachowañ prospo³ecznych ni¿ czynniki osobowoœciowe.

interakcji zmiennych osobowoœciowych i sytuacyjnych.

Np. osoby o wysokim poziomie zaufania do siebie i niezale¿noœci chêtniej pomagaj¹ w sytuacjach niebezpiecznych ni¿ w zbiórkach na cele dobroczynne.

Czynniki osobowoœciowe wspó³wystêpuj¹ce z zachowaniami prospo³ecznymi:

Wysoki poziom empatii

Raczej orientacja kolektywistyczna ni¿ indywidualistyczna

Ekstrawersja, otwartoœæ na doœwiadczenia, ugodowoœæ

P³eæ a pomaganie

Mê¿czyŸni chêtniej udzielaj¹ pomocy wg scenariusza „rycerz w lœni¹cej zbroi œpieszy ksiê¿niczce na ratunek” :

kobiecie,

w sytuacjach nag³ych, niebezpiecznych, umo¿liwiaj¹cych zademonstrowanie stereotypowych mêskich cech (sprawnoœæ fizyczna, odwaga).

Kobiety czêœciej udzielaj¹ pomocy w postaci „wsparcia spo³ecznego i opieki”, czyli w postaci

ma³o efektownych, codziennych, drobnych dzia³añ na rzecz osób potrzebuj¹cych opieki,

ale maj¹cych znaczenie w ocenie jakoœci ¿ycia.

Kobiety czêœciej prosz¹ o pomoc i czêœciej j¹ otrzymuj¹.

Mê¿czyŸni rzadziej prosz¹ o pomoc (zagro¿enie samooceny)

Charakterystyka osoby potrzebuj¹cej pomocy

AtrakcyjnoϾ

Czêœciej siê pomaga osobom atrakcyjnym fizycznie:

Podrzucano dokumenty aplikacyjne osoby atrakcyjnej i nieatrakcyjnej (rzekomo ktoœ zostawi³ w budce telefonicznej na lotnisku); ludzie czêœciej je zwracali, kiedy dokumenty by³y w³asnoœci¹ osoby atrakcyjnej (Benson, 1976)

Czêœciej siê pomaga siê osobom lubianym i popularnym.

Atrybucja odpowiedzialnoœci

Teoria „atrybucja - afekt - akcja” (3A)

Czêœciej siê pomaga osobom, które nie s¹ odpowiedzialne za swoj¹ sytuacjê (atrybucja), czujemy do nich sympatiê i wspó³czujemy im (afekt) i podejmujemy odpowiednie dzia³ania (akcja).

Reakcje na otrzymanie pomocy

Wg modelu „zagro¿enia dla Ja” Nadlera i Fishera (1986) otrzymywanie pomocy mo¿e byæ doœwiadczane jako

podtrzymuj¹ce Ja, kiedy biorca odczuwa czyj¹œ troskê o siebie,

albo zagra¿aj¹ce dla Ja, kiedy biorca odczuwa swoj¹ ni¿szoœæ i zale¿noœæ.

Pomoc zagra¿aj¹ca dla Ja czêœciej spostrzegana jest przez osoby

o wysokiej samoocenie (np. klasowy prymus),

o wysokim podobieñstwie do pomagaj¹cego (np. pomoc od kolegów vs pomoc od nauczyciela),

otrzymuj¹ce pomoc od osoby znacz¹cej w zadaniach wa¿nych dla Ja (np. m¹¿ mówi ¿onie, jak powinna odkurzaæ mieszkanie),

bêd¹ce cz³onkami grup stygmatyzowanych (np. Czarni w USA nie s¹ pewni, co oznacza pomoc: podporz¹dkowanie, kontrolowanie, czy po troska o czyjeœ dobro)

...................................................................

Spostrzeganie ludzi

Dorota Krzemionka

Wydawanie s¹dów

Heurystyki to uproszczone regu³y wnioskowania, którymi pos³ugujemy siê, by wydawaæ s¹dy w sposób szybki i efektywny

Heurystyka dostêpnoœci

Ocena czêstoœci lub prawdopodobieñstwa zdarzeñ w oparciu o to, jak ³atwo ich przyk³ady przychodz¹ nam na myœl i w pamiêci

Czego jest wiêcej: morderstw czy samobójstw?

Informacje najbardziej dostêpne

Najœwie¿sze, ostatnio us³yszane, np. we wczorajszych Wiadomoœciach Telewizyjnych,

¯ywe, ³atwe do wyobra¿enia obrazy, np. katastrofa lotnicza w Wiadomoœciach TV,

Interesuj¹co opowiedziane

Doœwiadczenia osobiste, w³asne lub naocznego œwiadka, o du¿ym ³adunku emocjonalnym

Heurystyka zakotwiczenia

Pos³ugiwanie siê jak¹œ liczb¹ lub wartoœci¹ jako punktem wyjœciowym w ocenie, a nastêpnie modyfikowanie tej wartoœci bêd¹cej kotwic¹, ale w stopniu niewystarczaj¹cym.

Dane amerykañskie: 18% studentów college'u choruje na schizofreniê. Jaki jest procent populacji osób chorych na schizofreniê w Polsce?

Rzut ruletk¹ - ile krajów afryk. w ONZ

10 - 25% 60 - 45%

Cena samochodu na gie³dzie

B³¹d fa³szywej zgodnoœci - efekt heurystyki dostêpnoœci i zakotwiczenia

Heurystyka reprezentatywnoœci

Ocena przynale¿noœci czegoœ do kategorii na podstawie stopnia podobieñstwa do przypadku typowego.

Przebadano grupê 30 nauczycieli i 70 ekonomistów

Oto przypadkowo wybrany opis jednej z osób z tej grupy:

Jest to kobieta, rozwiedziona, lubi dzieci, lubi czytaæ, czêsto podró¿uje, martwi siê, ¿e jest zbyt nerwowa.

Pytanie: jaki zawód ma ta osoba? Czy jest nauczycielk¹ czy ksiêgow¹?

Heurystyka symulacji

Ocena prawdopodobieñstwa zdarzeñ w oparciu o to, jak ³atwo sobie wyobraziæ ich przebieg i alternatywne jego wersje

Nowak i Kowalski spóŸnili siê³ godziny na samolot. Samolot Kowalskiego odlecia³ o czasie. Samolot Nowaka odlecia³ 25 min. po planowanym czasie. Który bardziej siê denerwowa³?

wyobra¿enie alternatywnych wersji sytuacji lub jej wyników wp³ywa na ocenê przyczyn, emocje, wydawanie s¹dów, np. emocje zdobywcy III i II nagrody na Olimpiadzie.

Myœlenie kontrfaktyczne, „co by by³o, gdyby”

Pozwala wyobraziæ sobie gorszy przebieg wydarzeñ i znieœæ nieszczêœcie

Przygotowaæ siê do unikniêcia niepomyœlnego biegu zdarzeñ

Efekt wyjaœniania - zdarzenia b. prawdopodobne subiektywnie i obiektyw

Dzia³a wstecz: Z³udzenie m¹droœci po fakcie: „wiedzia³em, ¿e tak bêdzie

Kiedy u¿ywamy heurystyk

Kiedy nie mamy czasu, aby anga¿owaæ siê w dok³adne analizy, np. musimy szybko podj¹æ decyzjê, czy lecieæ samolotem, czy jechaæ samochodem.

Kiedy jesteœmy prze³adowani informacjami, zajêci zadaniami, nie mamy wolnych mocy przerobowych,

np. mamy mnóstwo spraw do za³atwienia przed podró¿¹.

Kiedy problem nie jest zbyt dla nas wa¿ny,

np. œrodek lokomocji nie jest istotny.

Kiedy nie mamy wystarczaj¹cej wiedzy w danej sprawie, np. nie mamy wiedzy na temat bezpieczeñstwa lotów czy jazdy samochodem na tej trasie.

Kiedy coœ w sytuacji aktywizuje heurystykê,

np. ktoœ podaje dane procentowe dotycz¹ce wypadków lotniczych (zakotwiczenie)

Percepcja spo³eczna

Atrybucja

Wnioskowanie w oparciu o to, co widaæ

(wygl¹d, zachowanie) o tym, czego nie widaæ - o intencjach i cechach drugiej osoby

Teoria Heidera

Dzia³anie = f (si³y zewnêtrzne + zdolnoœci x usi³owanie)

Atrybucja wewnêtrzna i zewnêtrzna

Rodzaj dokonanej atrybucji wp³ywa na:

Oczekiwania co do przysz³oœci

Emocje - duma b¹dŸ gniew

Atrybucja II

Jones, Davis - teoria wniosków korespondentnych

Wyjaœniaj¹c zachowanie uwzglêdniamy odpowiednioœæ miêdzy dzia³aniem, intencj¹ i cechami osoby

Czy zamierza³ zrobiæ to, co zrobi³:

Czy wiedzia³ o skutkach, do jakich doprowadzi dzia³anie

Czy mia³ swobodê wyboru zachowania

Jaka by³a intencja, co chcia³ osi¹gn¹æ?

O treœci wnioskujemy poprzez analizê nieto¿samych efektów ró¿nych jego dzia³añ, im bardziej zachowanie ró¿ni siê od odrzuconych, tym pewnoœæ wniosków s³abnie

ZgodnoϾ-niezgodnoϾ zachowania z oczekiwaniem

Podstaw¹ wnioskowania o cechach - zachowanie niezgodne

Artybucja III

Model wspó³zmiennoœci Kelleya

Janek i Maria depcz¹ sobie po palcach, kto winien?

Spójnoœæ - czy Janek zawsze depce Marii po palcach

Wybiórczoœæ - czy Janek wszystkim kobietom depce w tañcu

Powszechnoœæ - czy inni mê¿czyŸni te¿ depcz¹ Marii

W bodŸcu (Maria) gdy wysoka spójnoœæ, wybiórczoœæ i powszechnoœæ

W osobie (Janek) gdy wysoka spójnoœæ, niska wybiórczoœæ i niska powszechnoœæ

B³êdy atrybucji

Podstawowy b³¹d atrybucji - sk³onnoœæ do przypisywania cudzych zachowañ czynnikom wewnêtrznym, niedocenianie roli czynników sytuacyjnych

On siê tak zachowuje, bo taki jest

quiz - losowo przydzielani do roli pytaj¹cego

i odpowiadaj¹cego, badani oceniali m¹droœæ

Wyjaœnienia:

Skupianie uwagi na osobie

Zakotwiczenie - pierwotna atrybucja wewnêtrzna

Pomijanie informacji o powszechnoœci - ¿e wszyscy tak robi¹

Inne b³êdy

Asymetria atrybucji aktora i obserwatora

Efekt Kalego

Egotyzm atrybucyjny - w³asne zachowania wyjaœniamy w pochlebny dla siebie sposób

Egocentryzm atrybucyjny - przecenianie w³asnego wk³adu we wspólnym wyniku

Efekt fa³szywej powszechnoœci - przecenianie stopnia powszechnoœci w³asnych pogl¹dów

Regu³y percepcji

Halo efekt - znak pierwszego wra¿enia ukierunkowuje percepcjê i sprawia, ¿e spostrzegamy cechy zgodne ze znakiem pierwszego wra¿enia

Efekt aureoli (+), efekt diabelski (-)

Pytanie, czy ogólne wyobra¿enie osoby

jest sum¹ jej atrybutów,

czy figur¹, której ka¿da ze sk³adowych ma inne znaczenie w zale¿noœci od towarzysz¹cych jej pozosta³ych sk³adowych?

Cechy centralne

cechy które decyduj¹ o obrazie drugiej osoby i zmieniaj¹ znaczenie innych cech, Kelley

Dwie grupy badanych otrzyma³y opis postaci dokonany przy pomocy tego samego zbioru cech.

Zbiory ró¿ni³y siê jedn¹ cech¹: I - „ch³odny” (cold), II - „serdeczny” (warm).

Badani opisuj¹c postaæ ukszta³towali sobie zasadniczo ró¿ne wyobra¿enie o cz³owieku, np. w II grupie - szczêœliwy, hojny.

Ukryte teorie osobowoœci - przekonania, ¿e pewne cechy u ludzi ³¹cz¹ siê, wspó³wystêpuj¹ ze sob¹

ktoœ pracowity, to zarazem ktoœ …..

Tendencja do potwierdzania pierwszej impresji

Tendencja do interpretowania, poszukiwania i generowania informacji, które podtrzymuj¹ istniej¹ce przekonania o obiekcie (confirmatory bias).

Darley i Gross (1983) - ocena osi¹gniêæ szkolnych 9-letniej Hani w konfrontacji z niejednoznacznymi danymi

Wytworzenie w 2 grupach badanych wysokich (rodzice wykszta³ceni i bogaci) vs niskich (rodzice niewykszta³ceni i biedni) oczekiwañ co do osi¹gniêæ Hani.

Obejrzenie filmu przedstawiaj¹cego Haniê wykonuj¹c¹ zadania z czytania i z matematyki: rozwi¹zania czêœciowo poprawne, czêœciowo nie.

Ocena potencjalnych osi¹gniêæ szkolnych zale¿a³a od wczeœniej utworzonych oczekiwañ.

Ocena potencjalnych osi¹gniêæ Hannah na podstawie niejednoznacznych informacji (Darley, Gross, 1983)

stereotypy

Poznawcza reprezentacja grupy spo³ecznej lub kategorii; skojarzenie cech (i emocji) z cz³onkami danej grupy lub kategorii.

Np. stereotypy etniczne, narodowe, rasowe, p³ciowe, zawodowe, dotycz¹ce osób niepe³nosprawnych, chorych psychicznie, gejów itp.

Cechy stereotypów

Poznawczy charakter:

Ubóstwo treœci, uproszczenie

Silne zabarwienie afektywne:

Emocje (g³ównie negatywne) stanowi¹ trwa³e oznakowanie towarzysz¹ce treœci kategorii.

Generalizacja treœci:

Przypisywanie cech wszystkim cz³onkom grupy (apersonalne postrzeganie cz³onków grupy)

Ma³a wariancja egzemplarzy („oni wszyscy s¹ tacy sami”)

Sztywnoœæ i trwa³oœæ

Nie s¹ podatne na zmiany

Aktywna obrona przed zmian¹ (obronnoœæ percepcyjna, treœci silnie zwi¹zane z afektem)

Cechy stereotypów

Subiektywna pewnoϾ

Du¿a pewnoœæ co do trafnoœci s¹dów stereotypowych.

Spo³eczny charakter

Dotycz¹ grup, tworz¹ siê i utrzymuj¹ siê w grupie i dziêki grupie,

Stereotypy kulturowe (podzielane w danej kulturze) i indywidualne

Trafnoœæ: „ziarno prawdy”

Mog¹ byæ trafne (opisuj¹ rzeczywiste ró¿nice miêdzy grupami)

Nietrafnoœæ: przesadne natê¿enie cech, nietrafne przypisywanie cech ka¿demu cz³onkowi grupy, niezmiennoœæ mimo zmian na poziomie grupy.

Funkcje stereotypów

Ekonomizacja procesów poznawczych

Selekcja i redukcja nadmiaru informacji

Uzupe³nianie deficytu informacji

Dostarczanie poczucia bezpieczeñstwa

Poznawcza kontrola nad œwiatem

Przewidywalnoœæ zachowañ obiektów stereotypizowanych

Funkcje komunikacyjne

Posiadanie wspólnych stereotypów w grupie u³atwia komunikacjê.

Funkcje manipulacyjne

W komunikatach perswazyjnych, w reklamie, propagandzie

Usprawiedliwianie w³asnych zachowañ, zachowañ w³asnej grupy i systemu spo³ecznego

Stereotypy dostarczaj¹ uzasadnieñ dla istniej¹cego status quo, dla racjonalizacji dzia³ania (np. prowadzonych wojen)

Wp³yw stereotypu na percepcjê

Stereotypy utrudniaj¹ personalne postrzeganie ludzi

Przypisujemy im cechy wspólne dla ca³ej grupy, które mog¹ byæ nietrafne,

Ignorujemy cechy indywidualne, których stereotyp grupy nie uwzglêdnia.

Stereotypy grup zniekszta³caj¹ percepcjê i interpretacjê zachowania cz³onków grupy. Szczególnie w sytuacjach niejednoznacznych,

skinhead chwyta za rêkê starsz¹ kobietê przechodz¹c¹ przez jezdniê;

Krañcowy b³¹d atrybucji (Pettigrew)

Przyczyny zachowania przedstawiciela grupy lokujemy w cechach przypisywanych ca³ej grupie, np. Basia p³acze, bo kobiety s¹ p³aczliwe.

Wp³yw stereotypów II

Zagro¿enie stereotypem (stereotype threat)

Mechanizm samospe³niaj¹cego siê proroctwa: stereotypowe postrzeganie osób mo¿e wymusiæ na osobach zachowania zgodne ze stereotypem,

Np. stereotyp dziewcz¹t o niskich zdolnoœciach matematycznych.

Lepiej pamiêtamy informacje spójne ni¿ niespójne ze stereotypem

Efekt kontrastu - lepiej pamiêtamy informacje niespójne ni¿ spójne ze stereotypem.

Kiedy ró¿nice miêdzy bodŸcem (np. kobieta zachowuj¹ca siê asertywnie) a oczekiwaniami (kobiety s¹ uleg³e) s¹ znaczne, spostrzegana ró¿nica jest zawy¿ana (ta pani jest agresywna);

Spostrzegana ró¿nica jest bardziej wyrazista i lepiej pamiêtana.

Czy percepcja mo¿e byæ trafna

Nie, bo:

W procesie tworzenia reprezentacji poznawczej osoby wystêpuj¹ odstêpstwa od logicznego myœlenia (np. stosowanie heurystyk, stronnicze przetwarzanie danych, b³êdy w atrybucji, przedwczesne tworzenie impresji i trzymanie siê jej itp.)

Wykazujemy nadmiern¹ ufnoœæ we w³asne s¹dy i nie rozpoznajemy swoich ograniczeñ.

Im wiêcej doœwiadczeñ mamy z dan¹ osob¹, tym bardziej trafny jest obraz tej osoby (trafniejsza ocena znajomych ni¿ obcych spotkanych w laboratorium psychologicznych).

Ludzie mog¹ byæ zmotywowani do tworzenia trafnej reprezentacji (jeœli maj¹ wolne zasoby, czas, odpowiedni¹ motywacjê).

Czy percepcja spo³eczna mo¿e byæ trafna?

Nie, bo:

W procesie tworzenia reprezentacji poznawczej osoby wystêpuj¹ odstêpstwa od logicznego myœlenia (np. stosowanie heurystyk, stronnicze przetwarzanie danych, b³êdy w atrybucji, przedwczesne tworzenie impresji i trzymanie siê jej itp.)

Wykazujemy nadmiern¹ ufnoœæ we w³asne s¹dy i nie rozpoznajemy swoich ograniczeñ.

Ale:

Bias (stronniczoœæ), czyli odstêpstwa od logiki, niekoniecznie prowadzi do b³êdu, czyli do nieprawid³owego s¹du dotycz¹cego osoby w realnych warunkach.

Np. przecenianie czynników dyspozycyjnych, a niedocenianie sytuacyjnych (podstawowy b³¹d atrybucji) mo¿e byæ w danym przypadku s³uszne.

Percepcja spo³eczna mo¿e byæ trafna

Im wiêcej doœwiadczeñ mamy z dan¹ osob¹, tym bardziej trafny jest obraz tej osoby (trafniejsza ocena znajomych ni¿ obcych spotkanych w laboratorium psychologicznych).

Chocia¿ ogólne impresje o innych mog¹ byæ nietrafne, nie ma to wiêkszego znaczenia (ludzie potrafi¹ trafnie przewidzieæ, jaka jest dana osoba w ich obecnoœci).

Umiejêtnoœci trafnego spostrzegania mo¿na wykszta³ciæ (np. u studentów psychologii - Lehman i in., 1988).

Ludzie mog¹ byæ zmotywowani do tworzenia trafnej reprezentacji (jeœli maj¹ wolne zasoby, czas, odpowiedni¹ motywacjê).

.............................................................

AtrakcyjnoϾ interpersonalna

Dr Dorota Krzemionka

Atrakcyjnoœæ: podejœcia teoretyczne

Podejœcie ewolucyjne (Buss, 1994):

Atrakcyjni s¹ ci, którzy zapewniaj¹ mo¿liwoœæ poczêcia, urodzenia i zapewnienia opieki potomstwu.

Podejœcie poznawczo-spo³eczne (np. Berscheid i Reis, 1998):

Atrakcyjni s¹ ci, których znamy (efekt bliskoœci i efekt ekspozycji)

Atrakcyjne s¹ osoby urodziwe.

Atrakcyjne s¹ osoby podobne

Podejœcie spo³eczno-behawioralne (Byrne i Clore, 1970):

Atrakcyjni s¹ ci, relacje z którymi s¹ nagradzaj¹ce

Nagrody bezpoœrednie: dostarczanie uwagi, wsparcia emocjonalnego, finansowego, statusu, informacji itp.

Nagrody poœrednie: dobre samopoczucie w towarzystwie osoby piêknej, inteligentnej, weso³ej, dowcipnej itp.

Dobór partnera: podejœcie ewolucyjne

Zdaniem Davida Bussa (1994),

kobiety i mê¿czyŸni ró¿ni¹ siê w zakresie strategii dobierania siê w pary.

Kobieta

jest wysoce selektywna, poniewa¿ liczba dzieci, jakie mo¿e urodziæ i wychowaæ, jest biologicznie ograniczona.

szuka partnera o du¿ych mo¿liwoœciach ekonomicznych (realnych lub potencjalnych), chêtnego do poniesienia kosztów opieki nad potomstwem.

W rezultacie dla kobiet atrakcyjni s¹ mê¿czyŸni starsi i zasobni finansowo, ewentualnie inteligentni, ambitni, zrównowa¿eni, co pozwala przewidywaæ ich przysz³e sukcesy.

Kobiety wykazuj¹ silniejsz¹ zazdroœæ o kontakty emocjonalne ni¿ seksualne swoich partnerów.

Podejœcie ewolucyjne (2)

Mê¿czyzna

Mo¿e byæ ojcem nieograniczonej liczby potomstwa.

Reprodukcyjny sukces zawdziêcza zap³odnieniu du¿ej liczby kobiet.

Mê¿czyŸni poszukuj¹ kobiet m³odych i fizycznie atrakcyjnych (g³adka skóra, pe³ne usta, lœni¹ce w³osy i inne cechy m³odoœci wskazuj¹ce na zdrowie i p³odnoœæ)

Brak pewnoœci, czy jest ojcem danego dziecka. Aby zminimalizowaæ niepewnoœæ, poszukuj¹ kobiet wiernych seksualnie.

wykazuj¹ silniejsz¹ zazdroœæ o kontakty seksualne ni¿ emocjonalne swoich partnerek.

W badaniach nad 10047 kobietami i mê¿czyznami w 37 krajach œwiata Buss (1989) potwierdzi³ swoje za³o¿enia.

Lubimy osoby - czynniki dzia³aj¹ce poza nasz¹ œwiadomoœci¹

Czêsto spotykane

Atrakcyjne fizycznie

Dobrze kojarz¹ce siê

Podobne

¿ne?

Nie nale¿¹ce do idea³ów

Lubiê osoby, które znam: efekt bliskoœci/czêstoœci kontaktów

Bliskoœæ przestrzenna (fizyczna) jest najlepszym predyktorem prawdopodobieñstwa nawi¹zania bliskiej znajomoœci.

Najwiêcej interakcji spo³ecznych odbywa siê miêdzy osobami, które znajduj¹ siê w tym samym miejscu w tym samym czasie.

Festinger i in. (1950): Bliskoœæ miejsca zamieszkania na kampusie uniwersyteckim by³a najwa¿niejszym czynnikiem maj¹cym wp³yw na powstawanie zwi¹zków interpersonalnych Mieszkanie w tym samym budynku, klatce, w pobli¿u miejsc czêsto odwiedzanych, np. w pobli¿u skrzynki pocztowej, budki telefonicznej, zwiêksza prawdopodobieñstwa przypadkowego spotkania.

Atrakcyjnoœæ osób znanych:efekt ekspozycji

Badania eksperymentalne Zajonca (1989):

Im czêœciej bodziec jest eksponowany, tym bardziej go lubimy

Moreland i Beach (1992):

Osoby podstawione (3 rzekome studentki) uczêszcza³y na wyk³ad 5, 10 i 15 razy;

Oceniano ró¿ne cechy osobowoœci na skalach na podstawie fotografii (dodano fotografiê studentki, która nie pojawi³a siê ani razu)

Efekt wprost proporcjonalny do czasu ekspozycji (liczby wyk³adów)

Ograniczenia efektu ekspozycji:

Powtarzana ekspozycja mo¿e spowodowaæ wzrost antypatii, jeœli obiekt na pocz¹tku wzbudza³ uczucia negatywne.

Efekt nadmiernej ekspozycji - bodziec zbyt czêsto eksponowany przestaje wzbudzaæ sympatiê.

AtrakcyjnoϾ fizyczna

£adne dzieci ju¿ w przedszkolu s¹ ³agodniej oceniane

£adne studentki otrzymuj¹ lepsze oceny na egzaminie

Wysocy mê¿czyŸni ³atwiej otrzymuj¹ pracê

wygl¹d liczy siê 2 x bardziej ni¿ kompetencje

Przystojni (wy¿si) politycy wygrywaj¹ wybory

£adni oskar¿eni otrzymuj¹ ni¿sze wyroki w s¹dzie

Kto jest ³adny?

Wysoka zgodnoœæ opinii w ró¿nych kulturach co do ocen atrakcyjnoœci: U kobiet talia jest o 1/3 wê¿sza ni¿ biodra; u mê¿czyzn tors w kszta³cie litery V.

Rysy twarzy powszechnie kojarzone z urod¹:

U kobiet du¿e oczy, wydatne koœci policzkowe, ma³y nos; u mê¿czyzn - wydatna szczêka;

Najbardziej atrakcyjne s¹ twarze nie odbiegaj¹ce od twarzy przeciêtnej;

Wyjaœnienie: przeciêtnoœæ jest prototypowa = osoba bardziej znajoma, albo przeciêtnoœæ jest symetryczna = osoba zdrowa (po¿¹dana dla celów reprodukcyjnych)

Standardy piêkna zmieniaj¹ siê w czasie

Czynniki sytuacyjne: np. efekt kontrastu

Mê¿czyŸni po obejrzeniu zdjêæ w Playboyu oceniaj¹ kobiety przeciêtne jako mniej atrakcyjne (Kenrick i in. 1989).

Dlaczego uroda jest atrakcyjna?

Przebywanie w towarzystwie ludzi piêknych jest nagradzaj¹ce:

Ze wzglêdów estetycznych, tak jak np. ogl¹danie dzie³ sztuki;

Efekt aureoli: - powstanie zwi¹zku skojarzeniowego miêdzy osob¹ piêkn¹ a przeciêtn¹ (Geiselman i in. 1984 - osoby o przeciêtnej urodzie widywane z osob¹ piêkn¹ tej samej p³ci zyskiwa³y na atrakcyjnoœci).

Stereotyp „piêkno = dobro” (por. bajki o Kopciuszku, o dwóch siostrach etc.)

Dobro” jest ró¿nie definiowane w ró¿nych kulturach, np. w kolektywistycznych - troska o innych.

Stereotyp jest silnie utrwalony prawdopodobnie na skutek samospe³niaj¹cego siê proroctwa (oczekiwanie, ¿e osoba piêkna jest dobra, inteligentna, uczciwa, powoduje, ¿e osoba ta tak jest spostrzegana).

Minusy urody

Osoby atrakcyjne fizycznie

nie s¹ pewne, czy pozytywne oceny s¹ determinowane ich urod¹ czy w³aœciwoœciami wewnêtrznymi (nie mog¹ wykorzystaæ tych informacji do budowania pozytywnej samooceny, Major i in. 1984)

Czasem budz¹ nadmierne oczekiwania i rozczarowanie

Lubiê tych, którzy siê dobrze kojarz¹

Warunkowanie emocji i ich generalizacja na osoby obecne w danej sytuacji

Letnia mi³oœæ

Pos³aniec dobrej wiadomoœci

Wzajemne podobieñstwo

Ludzie maj¹ tendencjê do utrzymywania kontaktów z osobami podobnymi do siebie pod wzglêdem

cech demograficznych (wiek, wykszta³cenie, rasa, religia, poziom inteligencji, status spo³eczno-ekonomiczny - Newcomb, 1961);

podzielanych opinii, wartoœci, zainteresowañ (Byrne, 1997;

stopnia atrakcyjnoœci fizycznej (Berscheid i in. 1971.

Wg Rosenbauma (1986): to nie podobieñstwo przyci¹ga, lecz brak podobieñstwa odpycha.

Model Byrne'a (1986):

Najpierw „odsiewamy” osoby do nas niepodobne,

Spoœród pozosta³ych wybieramy najbardziej podobne.

ród³a atrakcyjnoœci podobieñstwa

Kontakt z podobnym wymaga mniej wysi³ku

Podobni potwierdzaj¹ nam s³usznoœæ naszych opinii, Festinger, 1954 - teoria spo³ecznej walidacji

Generalizacja na podobnych przychylnego ustosunkowania wobec w³asnej osoby - Reykowski, kochaj bliŸniego swego jak siebie samego

Atrakcyjnoœæ braku podobieñstwa (odrêbnoœci)

Hipoteza komplementarnoœci:

Jesteœmy atrakcyjni dla osób, które maj¹ przeciwne ni¿ my cechy, np. introwersja - ekstrawersja, dominacja - uleg³oœæ (Winch, 1958).

Badania empiryczne nie potwierdzaj¹ tej hipotezy.

Hipoteza atrakcyjnoœci Innych - odrêbnych, Jarymowicz, 1988). poczucie odrêbnoœci Ja - Inni jest warunkiem ukszta³towania siê to¿samoœci osobistej.

Hipoteza optimum „podobieñstwa - odrêbnoœci” Snydera i Fromkina (1980).

Najbardziej atrakcyjne jest dla nas umiarkowane podobieñstwo do Innych; awersyjne - podobieñstwo / odrêbnoœæ ekstremalne.

Nie kochamy idea³ów

Osoby o wielu pozytywnych cechach - poprzez porównania zagra¿aj¹ naszej samoocenie

Drobne s³aboœci prowadz¹ do wzrostu atrakcyjnoœci - efekt Kennedy'ego

Znajomoœæ z osob¹ odnosz¹c¹ sukces

w tej samej co my dziedzinie

w innej dziedzinie - p³awienie siê w blasku odbitej chwa³y

Teoria wymiany spo³ecznej - Homans, 1961

Ludzie poszukuj¹ i podtrzymuj¹ takie relacje z innymi, w których nagrody przewy¿szaj¹ koszty, a unikaj¹ oraz przerywaj¹ takie zwi¹zki, w których koszty s¹ wy¿sze ni¿ nagrody.

Nagrody to pozytywne aspekty zwi¹zku: cechy i zachowania partnera, status, pieni¹dze, grono przyjació³

Koszty - koniecznoœæ znoszenia wad czy nawyków partnera

Sk³onni jesteœmy powtarzaæ zachowania nagradzane

Im wiêcej otrzymujemy, tym wiêcej sk³onni jesteœmy daæ

Robimy to, co lubi partner, aby uzyskaæ od niego to, co cenne dla nas

Wartoœæ nagród maleje w miarê ich powtarzania

Teoria wymiany spo³ecznej II

Im wiêcej nagród (zysków) i im mniej strat, tym wiêksz¹ satysfakcjê przynosi zwi¹zek i tym d³u¿ej bêdzie trwa³.

Nagrody: mi³oœæ, towarzystwo, pocieszenie w trudnych chwilach, gratyfikacja seksualna

Koszty: praca nad utrzymaniem zwi¹zku, konflikty, kompromisy, rezygnacja z innych zwi¹zków

Rozwój zwi¹zku œciœle wi¹¿e siê z ogólnym poziomem nagród.

Im wiêcej nagradzaj¹cych interakcji we wczesnej fazie, tym wiêksze prawdopodobieñstwo trwa³oœci zwi¹zku;

Na pocz¹tku („miodowy miesi¹c”) koszty nie odgrywaj¹ roli (koszty zaczynaj¹ siê liczyæ po ok. 3 miesi¹cach).

Teoria bilansu interakcji - Kelley, Thibaut, 1978)

Poziom kosztów i nagród uzyskiwanych w aktualnym zwi¹zku jest porównywany z dwoma kryteriami.

Poziom odniesienia - oczekiwanie wynikaj¹ce ze œredniej z bilansów we wszystkich dotychczasowych zwi¹zkach; najni¿szy akceptowany poziom wyp³at, decyduje o zadowoleniu

Porównawczy poziom odniesienia - istnienie alternatyw czyli wartoœæ bilansu oczekiwanego w innych zwi¹zkach i szanse znalezienia innego, bardziej satysfakcjonuj¹cego zwi¹zku - decyduje o zale¿noœci

Teoria równoœci, Adams

Najbardziej atrakcyjne zwi¹zki, w których koszty i zyski obu osób s¹ równe

Gdy zbyt niskie nagrody - czujemy siê eksploatowani

Gdy nadmierne zyski - poczucie winy

¿ne sposoby przywracania równoœci

Teoria równowagi Heidera, 1958

Preferujemy relacje zrównowa¿one (lubimy przyjació³ naszych przyjació³, wrogów naszych wrogów).

Regu³a wzajemnoœci - równowaga w dawaniu i braniu, np. odwzajemniamy siê sympati¹ za sympatiê.

Lubimy tych, którzy nas lubi¹

Teoria zysku i straty, Aronson

Atrakcyjnoœæ wynika z rozbie¿noœci miêdzy tym, co dostawaliœmy wczeœniej, a tym, co dostajemy teraz

Najbardziej lubimy tych, którzy stopniowo zmieniaj¹ swoje zdanie o nas z negatywnego na pozytywne (potrzeba czasu, ¿eby nas polubiæ).

Niechêæ, gdy zysk siê zmniejsza

Efekt kontrastu, efekt ulgi

Eksperyment Aronsona i Lindera (1961): Badani spotykali siê kilkakrotnie w parach w celu przedyskutowania czegoœ; badany mia³ szansê pods³uchania ocen formu³owanych przez „partnera” - od pozytywnych do negatywnych lub odwrotnie.

Efekt „osoby trudnej do zdobycia”

Lubimy tych, którzy s¹ spo³ecznie selektywni (wybredni w doborze przyjació³), dlatego uatrakcyjniamy siebie poprzez odgrywanie roli osoby trudnej do zdobycia (selektywnej).

Trudnoœci w zdobyciu osoby mog¹ byæ zwi¹zane z czynnikami zewnêtrznymi (np. Romeo i Julia, Titanic)

Efekt reaktancji (obrona wolnoœci wyboru): zabronione zachowanie (utrzymywanie zwi¹zku) staje siê bardziej atrakcyjne, gdy jest czymœ zagro¿one.

Atrakcyjnoœæ zwi¹zków „nielegalnych”

Trójsk³adnikowa teoria mi³oœciSternberga (1986)

Sternberg wyró¿ni³ 8 typów mi³oœci (7 + brak mi³oœci) na podstawie obecnoœci lub braku 3 podstawowych komponentów

Intymnoœæ (uczucie bliskoœci) - komponent emocjonalny (lubienie, poczucie bliskoœci, komfortu).

Namiêtnoœæ - komponent motywacyjny (pasja, po¿¹danie).

Zaanga¿owanie - komponent poznawczy (odpowiedzialnoœæ, poœwiêcenie).

Badania spójne z teori¹:

Prototyp „idealnego kochanka” - wysokie oceny w zakresie 3 komponentów

Prototyp „przyjaciela” - w zakresie bliskoœci i zaanga¿owania

Prototyp „brata” - wysoko w zakresie zaanga¿owania, nisko - intymnoœci i namiêtnoœci.

Trójk¹t mi³oœci

Wkradanie siê w czyjeœ ³aki- ingracjacja

Jestem wspania³y: autoprezentacja

Sprawiê, ¿e ty poczujesz siê wspania³y: komplementy

Jesteœmy tacy sami: podobieñstwo, zgadzam siê, myœlê podobnie

.............................................

Agresja i przemoc

dr Dorota Krzemionka

Czym jest agresja?

Przypadkowe zranienie kogoœ?

Natarczywe namawianie do kupienia jakiegoœ produktu?

Ugryzienie kogoœ w szyjê?

Klaps dany dziecku?

Rzucenie w kogoœ kamieniem, ale chybienie?

Obra¿anie, obrzucanie wyzwiskami kogoœ?

Morderstwo dla zdobycia pieniêdzy?

Wynajêcie kogoœ w celu uszkodzenia kolana rywala sportowego?

Uderzenie kogoœ pod wp³ywem silnych emocji?

Celowe nie udzielenie pomocy?

Definicja i formy agresji

Agresja - dzia³anie, ukierunkowanie na zadanie cierpienia, spowodowanie psychicznej lub fizycznej szkody

Formy agresji

Instrumentalna - œrodek do uzyskania jakiegoœ celu,

np. uderzenie jako sposób zwrócenia na siebie uwagi, wynajêcie p³atnego mordercy, w samoobronie

Emocjonalna (gniewna) - celem jest szkodzenie, poprzedza j¹ gniew,

np. pod wp³ywem impulsu, zabójstwo w afekcie, walki pseudokibiców

Czêsto trudne do odró¿nienia.

Przemoc na œwiecie: liczba morderstw na 100 000 osób (dane z r. 1994)

Czynniki biologiczne

Testosteron - hormon mêskoœci

Wysoka pozytywna korelacja miêdzy poziomem testosteronu a poziomem agresji (badania na ró¿nych populacjach: studenci, m³odzi, starzy, z chorob¹ Alzheimera, wiêŸniowie i in.).

Korelacja mo¿e oznaczaæ

Testosteron zwiêksza poziom agresji,

Zachowania agresywne (równie¿ aktywnoœæ fizyczna) podwy¿szaj¹ poziom testosteronu w organizmie,

Inny czynnik, np. stres, jednoczeœnie wp³ywa na podwy¿szenie poziomu testosteronu i poziomu agresji.

Badania nad osobami poddanymi kuracji hormonalnej (transseksualiœci) potwierdzaj¹ zale¿noœæ.

Serotonina - neurotransmiter

osoby agresywne maj¹ ni¿szy poziom serotoniny.

Psychologia ewolucyjna

Wa¿niejsze jest przetrwanie genów ni¿ przetrwanie pojedynczego osobnika.

Najwczeœniejsze walki miêdzy mê¿czyznami toczy³y siê nie o ¿ywnoœæ czy terytorium, lecz o kobiety, czyli o sukces reprodukcyjny.

Mê¿czyŸni walcz¹ ze sob¹, poniewa¿

kobiety preferuj¹ partnerów o wysokim statusie spo³ecznym,

agresja jest œrodkiem do zdobycia i utrzymania wysokiego statusu.

Wg D. Bussa i in.,

prawdopodobieñstwo agresji miêdzy mê¿czyznami w sytuacjach kwestionowania statusu, pozycji dominuj¹cej, „mêskiego Ego” (np. poni¿anie, wywo³ywanie zazdroœci seksualnej itp.).

Agresja jako instynkt

Zygmunt Freud (1920):

Instynkt œmierci (Tanatos) - g³êbokie, nieœwiadome pragnienie ucieczki od ¿ycia poprzez autodestrukcjê;

Instynkt œmierci jest antagonistyczny wobec instynktu ¿ycia;

Model hydrauliczny - napiêcie zwi¹zane z instynktem œmierci gromadzi siê i domaga zaspokojenia

Katarsis - oczyszczenie siê, uwolnienie od napiêcia agresywnego - poprzez wyp³akanie siê, krzyk, mówienie o z³oœci

Gdy restrykcyjne superego nie pozwala na ujawnienie agresji dochodzi do ekstremalnych wybuchów

Agresja jako instynkt

Konrad Lorenz (1966):

Instynkt œmierci i instynkt ¿ycia

s¹ wobec siebie komplementarne.

Agresja zapewnia wiêksze szanse prze¿ycia i dostêp do ograniczonych zasobów

Zwierzê bywa agresywne, gdy walczy o terytorium, dominacjê w stadzie, jedzenie, samicê, broni potomstwa

Selekcja naturalna promuje osobników z silnym instynktem agresji

U zwierz¹t rozró¿niona agresja wewn¹trz i miêdzygatunkowa

U zwierz¹t wrodzone mechanizmy pobudzaj¹ce i hamuj¹ce agresje

Agresja jako popêd - wynik frustracjiDollard, Miller, Sears, Dobb, Mowrer (1939)

Ka¿da frustracja prowadzi do agresji

Ka¿da agresja wynika z doznanej frustracji

Frustracja - przerwanie d¹¿enia do celu

Pobudzenie do agresji w wyniku frustracji tym wiêksze:

Im silniejsze d¹¿enie do celu

Im wiêksza przeszkoda

Im wiêcej kolejno doznanych frustracji

Teoria „frustracji - agresji”

Gdy brak dostêpu do Ÿród³a frustracji agresja przemieszcza siê (kieruje) na obiekty zastêpcze - ludzi, przedmioty, w³asn¹ osobê).

Hipoteza koz³a ofiarnego: przemieszczenie frustracji spo³ecznej

korelacja miêdzy stanem frustracji spo³eczeñstwa a agresj¹ wobec grup mniejszoœciowych

Hipoteza ta wyjaœnia uprzedzenia

Ale korelacja nie wyjaœnia przyczyn

Ograniczenia teorii

Nie tylko agresja - frustracja wywo³ywaæ mo¿e inne zachowania, np. regresjê, fiksacjê, atakowanie problemu.

Nie ka¿da frustracja - tylko spostrzegana jako arbitralna i niesprawiedliwa

Nie sama frustracja - potrzebne s¹ jeszcze sygna³y wywo³awcze (Berkowitz, 1989) czyli bodŸce skojarzone z agresj¹ - EFEKT BRONI

Nie frustracja - lecz inne czynniki

Emocje i pobudzenie fizjologiczne

Szeroki zakres nieprzyjemnych bodŸców

np. ha³as, t³um, ból fizyczny, zagro¿enie samooceny, nieprzyjemny zapach, ekstremalne temperatury,

mo¿e generowaæ afekt negatywny i podwy¿szaæ agresjê.

Wysokie temperatury s¹ skorelowane ze wzrostem poziomu agresji i przemocy.

Np. wiêcej przestêpstw, rozruchów spo³ecznych latem,

Kierowcy bardziej agresywni, kiedy nie ma w autach klimatyzacji.

Kultury honoru zlokalizowane na po³udniu.

Agresja jako wynik uczenia siê - nagradzanie

Dwa mechanizmy spo³ecznego uczenia siê

Wzmocnienia i modelowanie

Zachowania agresywne mog¹ zostaæ wyuczone, jeœli s¹ nagradzane (Bandura, 1973).

Nagrody

Jako wzmocnienia pozytywne: agresja produkuje efekty po¿¹dane przez agresora (np. dziecko zdobywa zabawkê poprzez agresjê),

Jako wzmocnienia negatywne: agresja przeciwdzia³a wyst¹pieniu efektów niepo¿¹danych (np. dziecko broni siê przed oœmieszaniem go przez kolegów).

Uczenie siê agresji: karanie

Kary za zachowania agresywne wydaje siê œrodkiem redukowania agresji.

Kary s¹ efektywne, jeœli

s¹ bezpoœrednio po niepo¿¹danym zachowaniu,

s¹ odpowiednio wysokie,

s¹ spostrzegane jako sprawiedliwe i legalne (wymierzane przez w³aœciw¹ osobê).

Kary spostrzegane jako niesprawiedliwe, arbitralne - chêæ odwetu i spirala agresji.

Karanie dostarcza tak¿e modelu do naœladowania.

Istnieje pozytywna korelacja miêdzy otrzymywaniem kar cielesnych w dzieciñstwie a poziomem agresji.

Wyj¹tek: ciep³e, wspieraj¹ce relacje miedzy dzieckiem i rodzicami ( Deater-Deckard i in., 1998).

Teoria uczenia siê spo³ecznegoAlberta Bandury (1977)

Uczymy siê poprzez obserwowanie zachowania innej osoby (modela).

Eksperyment (Bandura i in., 1961):

dzieci obserwuj¹ce agresywne zachowania doros³ego wobec lalki, by³y póŸniej bardziej agresywne.

Agresywne modele maj¹ wiêkszy wp³yw, jeœli

dziêki agresji osi¹gaj¹ po¿¹dane cele,

i nie ponosz¹ kary za zachowania agresywne.

Obserwowanie modeli zachowuj¹cych siê agresywnie

kszta³tuje bardziej pozytywne postawy wobec agresji,

Umo¿liwia wygenerowanie skryptów agresywnego zachowania, które mog¹ byæŸniej aktywizowane automatycznie.

Media a agresja

Ekspozycja dzieci na sceny przemocy w TV koreluje z poziomem agresywnoœci w dalszym ¿yciu,

Obraz agresji w mediach

Kszta³tuje obraz œwiata - pe³nego przemocy

Kszta³tuje normy - norm¹ jest walka

Znieczula (efekt habituacji) - brak reakcji fizjologicznej i wiêksza akceptacja agresji.

Uœwiadamia w³asn¹ z³oœæ i frustracjê

Pokazuje, jak mo¿na j¹ zredukowaæ

Efekt Lucyfera - Zimbardo, 2007

Transformacja ukochanego anio³a w szatana

Powszechnoœæ z³a, przyczyny:

Dyspozycje - defekty charakteru

Sytuacja - kontekst, w³adza, kategoryzacja, etykietowanie, pos³uszeñstwo, podporz¹dkowanie, deindywiduacja, dehumanizacja,

System - kontekst polityczny, ekonomiczny, kulturowy - utrzymywany przez autorytety

Kultura honoru

Kultura honoru (np. W³ochy, Hiszpania, Ameryka £aciñska, Po³udnie w USA)

Honor jako szczególna wartoœæ, zw³aszcza dla mê¿czyzn, i agresja jako w³aœciwy sposób obrony honoru

Mê¿czyzna ma prawo zabiæ w obronie swojej rodziny / w obronie swojego honoru”.

Wy¿sze wskaŸniki przemocy w Stanach Po³udniowych ni¿ w Pó³nocnych USA (Nisbett i Cohen, 1996).

Eksperyment Cohena i in. (1996):

reakcje studentów pochodz¹cych z Po³udnia i Pó³nocy na „obrazê”.

Obraza, agresja i kultura honoru (Cohen i in., 1996)

Spo³eczeñstwa bez przemocy (Bruce Bonta, 1997):

Kooperacja we wszystkich dziedzinach ¿ycia i odrzucenie wspó³zawodnictwa, rywalizacji.

Przyk³ady:

Amisze, Hutteryci, Mennonici w USA

Chewongowie (Malaje) - brak s³ów na oznaczenie agresji, k³ótni, wojny

Ifalucy (Mikronezja) - najbardziej agresywne zachowanie: „dotkniêcie czyjegoœ ramienia ze z³oœci¹”.

Mieszkañcy Bali - podczas 4-letniego pobytu badacze nie zauwa¿yli ani jednego aktu agresji

Inuici (regiony arktyczne) - u¿ywaj¹ efektywnych strategii kontroli agresji; wysoki poziom lêku przed agresj¹

Zwykli bohaterowie

...................................................................................

Co mo¿e grupa:mechanizmy i procesy

Dorota Krzemionka

Cechy grupy (wg P.Hare`a)

Grupa, to minimum 2 (3) osoby pomiêdzy którymi zachodz¹ nastêpuj¹ce zale¿noœci:

Interakcje,

Cel,

Normy,

Struktura

Podstawowe za³o¿enia teorii ma³ych grup

Grupy s¹ wszêdzie (s¹ wszechobecne)

Ka¿dy jest cz³onkiem jakieœ grupy nawet wtedy, gdy nie zdaje sobie z tego sprawy

Grupy oddzia³uj¹ na swoich cz³onków

SKUTKI OBECNOŒCI INNYCH

Facylitacja spo³eczna

Pró¿niactwo spo³eczne

Deindywiduacja

Facylitacja spo³eczna

Facylitacja spo³eczna to napiêcie wynikaj¹ce z obecnoœci innych osób i mo¿liwoœci naszego dzia³ania, czego rezultatem jest lepsze wykonanie ³atwiejszych zadañ, lecz gorsze wykonanie zadañ trudniejszych

Zajonc (1969): badania nad zachowaniem karaluchów

szybciej ucieka³y od œwiat³a w obecnoœci innych, obserwuj¹cych karaluchów

wyj¹tkiem jest sytuacja, w której zadanie jest trudne

Zajonc - wyjaœnienie zjawiska facylitacji spo³ecznej:

obecnoœæ innych podwy¿sza pobudzenie psychiczne ludzi

w trakcie takiego pobudzenia mo¿na ³atwo wykonywaæ czynnoœci proste, jednak trudno poradziæ sobie z zadaniami nowymi lub skomplikowanymi

James Michaels: na sali bilardowej - u dobrych zawodników pobudzenie wywo³ane obecnoœci¹ innych wp³ynê³o na poprawê ich poziomu gry, natomiast nowicjusze w tej sytuacji mieli mniej trafieñ.

Teorie wyjaœniaj¹ce facylitacjê spo³eczn¹

obecnoœæ innych mo¿e nas o¿ywiaæ, czujnoœæ;

zachowania ludzi s¹ trudne do przewidzenia, dlatego w ich obecnoœci znajdujemy siê w stanie wy¿szej gotowoœci (musimy byæ przygotowani na to, ¿e inna osoba uczyni coœ, co bêdzie wymaga³o naszej reakcji);

uwra¿liwienie na fakt bycia ocenianym:

co myœl¹ o mnie inni?

lêk przed ocen¹” wywo³uje u nas obawy i napiêcie (pobudzenie), gdy¿ zdajemy sobie sprawê, ¿e inni oceniaj¹ nasze postêpowanie;

wzrost pobudzenia w obecnoœci innych

rozproszenie naszej uwagi;

w zwi¹zku z zak³óceniami (obecnoœæ innych) w trakcie wykonywanego zadania powstaje w nas konflikt;

podobny efekt wywo³uj¹ tak¿e ró¿ne niespo³eczne Ÿród³a rozproszenia uwagi, np. migocz¹ce œwiat³o.

Pró¿niactwo spo³eczne

Pró¿niactwo spo³eczne: uspokojenie wywo³ane przekonaniem, ¿e przebywanie w grupie utrudnia ocenê indywidualnego dzia³ania; os³abia wykonanie zadañ prostych, lecz u³atwia wykonanie zadañ trudnych

Williams, Harkins, Latane (1981): prosili studentów, ¿eby g³oœno krzyczeli; w jednej grupie studenci myœleli, ¿e robi¹ to samodzielnie, w drugiej - ze razem z piêcioma innymi (mieli s³uchawki i opaski na oczach); wyniki: kiedy myœleli, ¿e s¹ sami, starali siê bardziej i krzyczeli g³oœniej

Kiedy zadanie jest trudne, a indywidualnych efektów pracy nie mo¿na odró¿niæ, dzia³anie bêdzie wykonywane lepiej, gdy ludzie nie bêd¹ zwracaæ uwagi na oceny innych (stan¹ siê wtedy spokojniejsi i zmniejszy siê prawdopodobieñstwo, ¿e ulegn¹ naporowi z³o¿onego zadania)

Jackson, Williams (1985): dwóch badanych na komputerze przechodzi³o labirynty proste i z³o¿one,

1 grupa zosta³a poinformowana, ¿e oceniana bêdzie indywidualna praca,

2 - ¿e komputer poda œredni¹ wyników (redukcja lêku przed ocen¹);

wyniki: przy zadaniach prostych wystêpowa³o pró¿niactwo, a przy zadaniach trudnych uspokojenie dawa³o korzystne efekty i grupa 2 uzyskiwa³a wyniki lepsze

Model kolektywnego wysi³ku S. Karau i K. Williamsa (1993)

Wielkoœæ motywacji do podejmowania wysi³ku przez jednostki tworz¹ce kolektyw zale¿y od:

Przekonania, ¿e wzrost w³asnego wysi³ku implikuje wzrost poziomu wykonania ca³ej grupy;

Przekonania o instrumentalnoœci poziomu wykonania w osi¹ganiu korzyœci grupy;

Przekonania o wielkoœci w³asnych korzyœci oraz oczekiwania jednostki, ¿e zyski ca³ej grupy koresponduj¹ z ich w³asnymi zyskami.

Czynniki modyfikuj¹ce efekt pró¿niactwa spo³ecznego

Identyfikowalnoœæ wk³adu jednostki

EPS zanika, jeœli mo¿na zidentyfikowaæ wk³ad jednostki

Jednostka unika odrzucenia spo³ecznego, a d¹¿y do uzyskania pozytywnych informacji o sobie

Wa¿noœæ zadania

EPS zanika przy silnie anga¿uj¹cych zadaniach

Przy zadaniach wa¿nych (interesuj¹cych, zwi¹zanych z ja) nie nastêpuje efekt rozproszenia odpowiedzialnoœci

Wa¿noœæ grupy

EPS zanika, je¿eli grupa jest bardzo wa¿na

Je¿eli jednostka identyfikuje siê z grup¹, to ceni sobie wyniki nie tylko w³asne, lecz tak¿e i grupowe

Czynniki modyfikuj¹ce efekt pró¿niactwa spo³ecznego

Grupa jest oceniana jako ca³oœæ

EPS zanika, je¿eli grupa jest oceniania jako ca³oœæ

Je¿eli jednostka identyfikuje siê z grup¹, to ceni sobie wyniki nie tylko w³asne, lecz tak¿e i grupowe

Oczekiwany poziom wykonania innych

EPS zanika przy przekonaniu, ¿e inni cz³onkowie grupy osi¹gn¹ niski poziom wykonania

Jednostka kompensuje niedostatki innych wzmaganiem w³asnego wysi³ku, szczególnie w wypadku wa¿nych zadañ; wówczas pojawia siê znaczny zysk motywacyjny, czyli odwrotnoœæ EPS

Czynniki modyfikuj¹ce efekt pró¿niactwa spo³ecznego

Niepowtarzalnoœæ wk³adu jednostki

EPS zanika przy przekonaniu, ¿e w³asny wk³ad jest niepowtarzalny; pozostaje umiarkowany, gdy jej wk³ad mo¿e zostaæ zast¹piony wk³adem innych

Je¿eli dzia³ania jednostki mo¿e wykonaæ inny, spada spostrzegana przez jednostkê instrumentalnoœæ tych dzia³añ, a w konsekwencji i motywacja do wysi³ku

WielkoϾ grupy

EPS roœnie wraz ze wzrostem liczebnoœci grupy wykonuj¹cej zadanie

¿ne wyjaœnienia

Czynniki modyfikuj¹ce efekt pró¿niactwa spo³ecznego

P³eæ

EPS s³abnie w grupach z³o¿onych z samych kobiet, jest istotnie wy¿szy w grupach mieszanych, a najwy¿szy w grupach mê¿czyzn

Mê¿czyŸni s¹ zorientowani bardziej indywidualistycznie i rywalizacynie, a kobiety s¹ zorientowane bardziej kolektywistycznie i na wspó³pracê

Kultura

EPS s³abnie w grupach azjatyckich

Kultury Zachodu s¹ zorientowane bardziej indywidualistycznie a kultury Wschodu - kolektywistycznie

Z³o¿onoœæ zadania

EPS zanika przy zadaniach z³o¿onych

Obecnoœæ innych (stanowi¹cych Ÿród³o wp³ywu) nasila pobudzenie, a w konsekwencji poziom wykonania zadañ prostych

Facylitacja czy pró¿niactwo?

gdy wysi³ki mog¹ zostaæ ocenione, obecnoœæ innych powoduje czujnoœæ i pobudzenie; prowadzi to do efektów spo³ecznej facylitacji, a wiêc lepszego wykonywania prostych zadañ, lecz pogorszenia wykonania zadañ z³o¿onych

gdy wysi³ki nie mog¹ zostaæ ocenione obecnoœæ innych powoduje odprê¿enie; prowadzi to do efektów pró¿niactwa spo³ecznego, a wiêc lepszego wykonywania trudnych zadañ, lecz pogorszenia wykonania zadañ ³atwych

Deindywiduacja

Deindywiduacja: utrata poczucia w³asnego ja, prowadzi do utraty kontroli nad zachowaniem,

co prowadzi do wzrostu impulsywnoœci i patologicznych czynów

Brian Mullen (1986): analiza 60 samos¹dów w latach 1899-1946, im wiêcej osób liczy³ t³um, tym wiêksze wykazywa³ okrucieñstwo

Watson (1973): wojownicy, którzy przed walk¹ zmieniali wygl¹d (np. maluj¹c twarze), cechowali siê wiêksz¹ sk³onnoœci¹ do zabijania

Prentice-Dunn i Rogers - dwa czynniki:

zmniejszona odpowiedzialnoœæ za w³asne czyny wywo³ana obecnoœci¹ innych (lub bêd¹ca wynikiem przebrania)

obni¿ona samoœwiadomoœæ i utrata koncentracji na normach moralnych.

Znaczenie ograniczonej odpowiedzialnoœci

Gdy ludzie staj¹ siê bardziej anonimowi, wzrasta prawdopodobieñstwo pope³nienia przez nich impulsywnych, antyspo³ecznych czynów.

Dodd (1985): pytano ludzi, co by zrobili, gdyby stali siê niewidzialni i nie by³oby szans wykrycia ich postêpowania; ponad po³owa wyzna³a ¿e pope³ni³aby czyny nielegalne (studenci tak czêsto jak wiêŸniowie)

Zimbardo (1970): studentki mia³y aplikowaæ kole¿ankom impulsy elektryczne; grupa 1 - w fartuchach i kapturach, przy s³abym œwietle, grupa 2 - we w³asnych ubraniach, z identyfikatorami, jasne œwiat³o;

Rehm, Steinleitner, Lillie (1987): 5-osobowe dru¿yny uczniów rozgrywa³y mecze pi³ki rêcznej; zawsze jedna dru¿yna ubrana by³a w jednakowe pomarañczowe stroje, druga gra³a we w³asnych ubraniach; dzieci w jednakowych koszulkach gra³y agresywniej

Znaczenie ograniczonej samoœwiadomoœci

Samoœwiadomoœæ: skupienie uwagi na w³asnych uczuciach i wartoœciach.

gdy mamy ograniczon¹ samoœwiadomoœæ, w mniejszym stopniu myœlimy o akceptowanych zasadach, a wówczas wzrasta prawdopodobieñstwo niezgodnego z nimi dzia³ania

Kiedy mo¿na osi¹gn¹æ stan ograniczonej œwiadomoœci?

gdy nie odczuwamy, ¿e inni zwracaj¹ na nas uwagê

w warunkach du¿ej stymulacji ze strony otoczenia, która bêdzie rozprasza³a nasz¹ uwagê, uwaga bêdzie skierowana na zewn¹trz, a nie na siebie

pod wp³ywem alkoholu albo narkotyków

UWAGA!!!!

Nie wszystkie impulsywne czyny musz¹ mieæ charakter przemocy lub agresji. Inne: nadmierne objadanie siê, zakupy lub zwariowany taniec w czasie zabawy.

Liczy siê kontekst sytuacyjny zachêcaj¹cy do negatywnego albo pozytywnego postêpowania

Grupowe a indywidualne podejmowanie decyzji

W pewnych warunkach na decyzjach grupy nie mo¿na polegaæ

Zale¿y to od

typu zadania

strat ponoszonych w toku procesu

niepowodzeñ w dzieleniu siê unikatow¹ informacj¹

skutecznoœci burzy mózgów

Typ zadania

Grupy maj¹ przewagê nad jednostkami w zadaniach dysjunktywnych

zadania addytywne: wykonanie jest uzale¿nione od wysi³ku wszystkich osób - s¹ efektywne wtedy, gdy ka¿dy wnosi odpowiedni wk³ad pracy; ³atwo o pró¿niactwo spo³eczne (np. przeci¹ganie liny)

zadania koniunktywne: wynik zale¿y od tego, jak dobrze pracuje najs³abszy jej cz³onek (np. jak szybko zespó³ alpinistów po³¹czonych lin¹ dotrze na szczyt)

zadania dysjunktywne: poziom rozwi¹zywania zale¿y od pracy najsprawniejszego cz³onka grupy (np. wspólne rozwi¹zywanie zadañ matematycznych, turnieje wiedzy itp.); ich efektywnoœæ zale¿y od zdolnoœci przekonywania najzdolniejszego cz³onka do swoich racji

Straty ponoszone w toku procesu

Strata taka to ka¿dy rodzaj wspó³oddzia³ywania w grupie, który utrudnia rozwi¹zanie problemu; np.

gdy cz³onek najbardziej kompetentny ma niski status w grupie,

gdy nie jest pewny siebie,

gdy s¹ problemy z porozumiewaniem wewn¹trzgrupowym,

gdy nie ma jednoznacznego rozwi¹zania

Niepowodzenia w dzieleniu siê unikatow¹ informacj¹

Tendencja do poœwiêcania du¿ej iloœci czasu na dyskusje o informacji, któr¹ wszyscy posiadaj¹, brak dostatecznej uwagi informacjom posiadanym przez poszczególnych cz³onków

Stasser, Titus (1985): 4-osobowe zespo³y omawiaj¹ najlepsz¹ kandydaturê polityczn¹;

w sytuacji 1 ka¿dy otrzyma³ zestaw danych, z których wynika³o, ¿e kandydat A ma 8 cech pozytywnych i 4 negatywne, co dawa³o mu przewagê nad pozosta³ymi; prawie wszyscy wybrali kandydata A;

w sytuacji 2 ka¿dy dostawa³ inny zestaw danych, gdzie kandydat A mia³ 2 cechy pozytywne i 4 negatywne, przy czym pozytywne by³y inne u ka¿dego badanego; w rezultacie niewielu wybra³o kandydata A

Irving L. Janis

Syndrom myœlenia grupowego

Myœlenie grupowe (Irving Janis): rodzaj myœlenia, w którym bardziej liczy siê d¹¿enie do zachowania spójnoœci i solidarnoœci grupy ni¿ realistyczne uwzglêdnianie faktów

Przyk³ady:

doradcy Kennedy'ego w sprawie ataku na Kubê - inwazja w Zatoce Œwiñ

decyzja NASA o wystrzeleniu „Challengera” (mimo ostrze¿eñ ekspertów) itp.

Warunki sprzyjaj¹ce

du¿a spójnoœæ grupy: grupa zapewnia presti¿ i jest atrakcyjna - dlatego ludzie chc¹ do niej nale¿eæ

izolacja grupy: grupa jest wyizolowana, chroniona przed alternatywnymi pogl¹dami

autorytarny przywódca: kontroluje dyskusje w grupie i wyraŸnie przedstawia swoje ¿yczenia

silny stres: cz³onkowie odczuwaj¹ silne zagro¿enie dla grupy

s³abo wypracowane metody podejmowania decyzji: brak standardowych metod rozpatrywania alternatywnych pogl¹dów

Symptomy myœlenia grupowego

Z³udzenie nieomylnoœci i si³y

przekonanie o moralnych racjach: „Bóg jest z nami!”

stereotypowe postrzeganie przeciwników

autocenzura: ludzie dobrowolnie odrzucaj¹ przeciwstawne pogl¹dy, aby nie „torpedowaæ” samych siebie

ukierunkowany nacisk na decydentów, aby podporz¹dkowali siê wiêkszoœci

z³udzenie jednomyœlnoœci: z³udzenie, ¿e wszyscy s¹ zgodni, wynikaj¹ce z pomijania oponentów

stra¿nicy jednomyœlnoœci: cz³onkowie grupy chroni¹ przywódcê przed odmiennymi pogl¹dami

Skutki myœlenia grupowego - podejmowanie b³êdnych decyzji

niepe³na analiza alternatywnych pogl¹dów

lekcewa¿enie okreœlania poziomu ryzyka dla preferowanych rozwi¹zañ

opieranie siê na niepe³nej informacji

brak planu dzia³ania na wypadek niepowodzenia

Jak unikn¹æ grupowego myœlenia?

przywódca powinien byæ bezstronny

otwarty na bezstronne opinie spoza grupy

grupa podzielona na ma³e zespo³y, które najpierw spotka³yby siê oddzielnie, a potem dyskutowa³y na forum

mo¿na zarz¹dziæ tajne g³osowanie lub zebraæ anonimowe opinii na piœmie

Polaryzacja grupy: d¹¿enie do skrajnoœci

Polaryzacja grupy: tendencja grup do podejmowania decyzji, które s¹ bardziej skrajne ni¿ pocz¹tkowe inklinacje cz³onków (bardziej odwa¿ne lub bardziej ostro¿ne)

Kogan, Wallach (1964): badani rozwi¹zywali kwestionariusz rozwi¹zywania dylematów (seria opowiadañ o dylematach bohatera; nale¿y oszacowaæ prawdopodobieñstwo sukcesu i dokonaæ wyboru jednej z alternatyw) - najpierw samodzielnie, potem rozpatrywali ka¿dy przypadek w grupie; grupy podejmowa³y decyzje bardziej ryzykowne ni¿ jednostki ? zjawisko przesuniêcia ryzyka

Polaryzacja grupy - przyczyny

Grupy umacniaj¹ pocz¹tkowe sk³onnoœci swoich cz³onków na skutek:

czynników poznawczych: cz³onkowie podaj¹ argumenty przemawiaj¹ce za ich stanowiskiem, gromadzenia siê informacji

czynników motywacyjnych: w celu zdobycia sympatii innych wiele osób przyjmuje stanowisko ogólnie podzielane, lecz bardziej skrajne (dziêki temu szanuje wartoœci grupy, a jednoczeœnie prezentuje siê w pozytywnym œwietle)

Teoria wartoœci kszta³towanej kulturowo: jedne kultury bardziej ceni¹ ryzyko (np. USA), inne ostro¿noœæ (kraje afrykañskie); grupowe dyskusje wzmacniaj¹ wartoœci kulturowe w danym spo³eczeñstwie.

...................................................................................

Pojêcie „postaw” w psychologii spo³ecznej

Allport (1954): „Postawa jest najbardziej wyró¿niaj¹cym siê i niezbywalnym pojêciem we wspó³czesnej psychologii”

Zachowanie mo¿na przewidywaæ na podstawie posiadanych postaw,

Zmienianie (kszta³towanie) postaw jest istotnym punktem wyjœcia w modyfikowaniu zachowañ.

Termin „postawa spo³eczna”

wprowadzony przez Thomasa i Znanieckiego w r. 1918 dla wyjaœnienia ró¿nic w zachowaniu polskich farmerów w Polsce i w USA.

Petty i Cacioppo (1996):

Uogólniona i wzglêdnie trwa³a pozytywna lub negatywna ocena obiektu (przedmiotów, osób, grup, zjawisk, idei itp.)

Eagly i Chaiken (1993):

Psychologiczna tendencja wyra¿ana poprzez ocenê obiektu.

Ocena zawarta jest we wszystkich klasach reakcji: jawnych czy ukrytych, poznawczych, afektywnych, behawioralnych.

Trójsk³adnikowy model postaw

Komponent poznawczy:

poznawcze oszacowanie obiektu oparte na przekonaniach, obrazach i wspomnieniach dotycz¹cych obiektu postawy;

Np. Jerzy uwa¿a, ¿e jego stary fiat jest ci¹gle sprawny.

Komponent afektywny:

pozytywna, negatywna lub mieszana reakcja afektywna sk³adaj¹ca siê z emocji, nastrojów i uczuæ dotycz¹cych obiektu postawy;

Np. Jerzy lubi swoje stare auto.

Komponent behawioralny:

dyspozycja czy tendencja do zachowania w specyficzny sposób wobec obiektu postawy.

Np. Jerzy podejmuje decyzjê nie kupowania nowego auta.

Jednosk³adnikowy model postaw

brak spójnoœci miêdzy komponentami, np. postawy wobec grup spo³ecznych.

Model jednosk³adnikowy:

Wystarczy jedna dymensja: emocjonalna

Postawa jest to ewaluacja obiektu o pewnym poziomie intensywnoœci.

Model jednosk³adnikowy jest bardziej przydatny, gdy

przekonania dotycz¹ce obiektu s¹ uproszczone, nieliczne i nie zaprzeczaj¹ sobie nawzajem; s¹ jednoznaczne, np. postawa wobec narkomanii.

Model trójsk³adnikowy jest lepszy, gdy

przekonania dotycz¹ce obiektu s¹ z³o¿one, liczne i niespójne, np. postawa wobec zalegalizowania narkotyków miêkkich.

Mierzenie postaw: pomiar bezpoœredni

Respondenci odpowiadaj¹ bezpoœrednio na pytania o postawy; np. „Czy bêdzie Pan g³osowa³ na...?

Pytania pojedyncze

Skale postaw typu Likerta

Wiele stwierdzeñ dotycz¹cych obiektu postawy

Respondent wskazuje, w jakim stopniu siê zgadza b¹dŸ siê nie zgadza ze stwierdzeniem

Pomiar bezpoœredni: zastrze¿enia

Wp³yw sposobu formu³owania stwierdzeñ, kontekstu, w jakim wystêpuj¹ i innych czynników.

Wp³yw potrzeby przedstawienia siebie w lepszym œwietle (postawy niepopularne w spo³eczeñstwie s¹ ujawniane niechêtnie, np. rasistowskie)

Wp³yw motywacji zwi¹zanych z autoprezentacj¹.

Brak wykszta³conych postaw wobec danego obiektu

Czasami ludzie nie maj¹ postaw wobec danego obiektu, lecz je demonstruj¹, aby spe³niæ ¿yczenie ankietera.

Czasami postawy kszta³tuj¹ siê dopiero w trakcie pomiaru; lecz s¹ niestabilne i nie s¹ dobrymi predyktorami zachowania.

Pomiar poœredni:wskaŸniki behawioralne

Obserwacja zachowania

Typowe wskaŸniki: kontakt wzrokowy, mowa cia³a, chêæ uczynienia przys³ugi (np. oprowadzenie po kampusie czarnego studenta - Campbell i in., 1966).

Ale mo¿na kontrolowaæ swoje zachowanie, ¿eby ukryæ prawdziw¹ postawê

Technika zgubionego listu (Milgram, 1965)

Badanie postaw wobec pewnych organizacji politycznych

Zgubione” listy ze znaczkiem, zaadresowane do okreœlonych organizacji politycznych.

Sprawdzanie, jak wiele listów dotar³o do adresata.

Fa³szywy infokana³(bogus pipeline)

Badany s¹dzi, ¿e jest pod³¹czony do urz¹dzenia wykrywaj¹cego k³amstwo.

Pomiar poœredni: postawy utajone

Postawy automatyczne, pozaœwiadome, kiedy cz³owiek nie jest œwiadomy Ÿróde³ swoich reakcji,

np. wobec przedstawicieli grup obcych, lub wobec samego siebie

Konieczne jest wykorzystywanie pomiarów poœrednich, w trakcie których osoba nie jest informowana, co jest mierzone.

Pomiary oparte na czasach reakcji

Czasy reakcji s¹ d³u¿sze (bodŸce niezgodne) albo krótsze (bodŸce zgodne) w konsekwencji wzbudzenia afektu zwi¹zanego z obiektem postawy

Implicit Association Test (IAT) Greenwalda: wnioskowanie z czasu automatycznych skojarzeñ zwi¹zanych z ró¿nymi kategoriami s³ów.

www.projectimplicit.com

Funkcje postaw

Funkcja orientacyjna

Postawy pomagaj¹ zorganizowaæ i uproœciæ œwiat, steruj¹c naszymi zachowaniami wobec obiektów pozytywnych i negatywnych,

Np. postawa wobec produktów konsumpcyjnych

Koœció³ - porz¹dkuje œwiat, pozwala orientowaæ siê, co jest dobre

Funkcja instrumentalna

Postawy pozwalaj¹ osi¹gn¹æ po¿¹dane cele (nagrody), a unikn¹æ kar

Np. postawa wobec Unii Europejskiej.

Koœció³ - zapewnia zbawienie, daje sens ¿ycia

Funkcja spo³eczno-adaptacyjna

Postawy pozwalaj¹ zaprezentowaæ siê innym ludziom w pozytywnym œwietle i zyskaæ aprobatê spo³eczn¹,

Np. chodzenie do Koœcio³a pozwala zyskaæ akceptacjê wierz¹cych

Funkcje postaw, cd.

Ekspresja wyznawanych wartoœci

Postawy pozwalaj¹ zdefiniowaæ to¿samoœæ (kim jesteœmy) poprzez wyeksponowanie wartoœci, jakie cenimy

Np. daje wyraz wartoœciom poprzez postawy wobec aborcji, praktyk religijnych, zanieczyszczenia œrodowiska

Obrona Ego

Postawy pomagaj¹ utrzymaæ dobre mniemanie o sobie, rozwi¹zaæ wewnêtrzne konflikty

Katolik - przyzwoity cz³owiek, choæ leñ, pijak i z³odziej

Projekcja w³asnych nieakceptowanych uczuæ na inne osoby lub grupy chroni poczucie w³asnej wartoœci,

np. uprzedzenia wobec mniejszoœci etnicznych, wobec homoseksualizmu

Funkcje nie musz¹ siê wykluczaæ;

wiele postaw spe³nia obie funkcje jednoczeœnie, chocia¿ w ró¿nym stopniu,

Np. kupno musztardy Made in Poland; rezygnacja z hamburgera.

Rodzaje postaw

Postawy oparte na komponencie behawioralnym

na obserwacji w³asnego zachowania

Np. je¿d¿ê do pracy rowerem

Postawy oparte na poznaniu

Na przekonaniach na temat w³aœciwoœci obiektu postawy; na racjonalnym myœleniu;

Funkcj¹ postawy jest ocena obiektu, tj. sklasyfikowanie obiektów wg nagród i kar, których nam dostarczaj¹.

Np. rower, spacer, hulajnoga, samochód, motocykl

Postawy oparte na emocjach

Bardziej powi¹zane z uczuciami i wartoœciami, bez analizy faktów.

Funkcja: w wiêkszym stopniu wyra¿anie posiadanego systemu wartoœci; wyra¿anie w³asnej to¿samoœci.

ród³a postaw emocjonalnych

Efekt ekspozycji

Wielokrotne eksponowanie bodŸca wywo³uje wzrost pozytywnych postaw wobec bodŸca

Efekt jest nawet silniejszy, kiedy ludzie nie s¹ œwiadomi, ¿e mieli kontakt z bodŸcem.

Warunkowanie klasyczne - skojarzenia

Coca-cola = przyjemnoϾ

Bodziec wywo³uj¹ce reakcje emocjonalne jest wielokrotnie doœwiadczany z bodŸcem neutralnym (przyk³ady z reklamy);

Bodziec neutralny nabiera emocjonalnych w³aœciwoœci pierwszego bodŸca (przyk³ady zachowañ konsumenckich).

Warunkowanie instrumentalne

Zachowanie wobec obiektu jest karane b¹dŸ nagradzane,

Rozmowa o wydarzeniu, „dobrze, dobrze”

Np. kara - dezaprobata rodziców; nagroda - aprobata rodziców.

Zachowania jako Ÿród³o postaw: Teoria Leona Festingera, 1957

Brak spójnoœci miêdzy przekonaniami, miêdzy przekonaniami a zachowaniami, (dysonans poznawczy) wywo³uje napiêcie, które staramy siê zredukowaæ.

odchudzam i w tym samym momencie zamawiam ciastko z kremem.

W³o¿y³eœ wiele wysi³ku, ¿eby zdobyæ bilety na atrakcyjny koncert, lecz okaza³o siê, ¿e koncert by³ beznadziejny.

Opalasz siê przez wiele godzin, chocia¿ wiesz, ¿e ryzyko nabycia raka skóry jest wysokie.

Jeœli sprzeczne z postawami zachowania s¹ trudne do „odwrócenia” czy zanegowania, napiêcie mo¿e byæ zniesione przez zmianê postawy (przekonañ)

Sposoby redukowania dysonansu

Eksperyment Festingera i Carlsmitha (1959)

zadanie wykonywane przez osobê badan¹:

bardzo nudne i monotonne przek³adanie 48 ko³ków wetkniêtych w deskê przez 30 min.

rzekomy cel: Badanie wp³ywu motywacji na poziom wykonania.

Proœba eksperymentatora: Czy móg³byœ powiedzieæ nastêpnej osobie, ¿e zadania s¹ bardzo ciekawe?

Eksperymentator oferuje zap³atê za k³amstwo, czyli za zachowanie sprzeczne z postaw¹ wobec nudnego zadania

1 dolara (niewiele) lub 20 dolarów (du¿o)

Du¿a zap³ata - brak dysonansu, bo badany mia³ powód, ¿eby k³amaæ (zap³acono mu),

Ma³a zap³ata - dysonans, bo zap³ata nie mog³a byæ wystarczaj¹cym usprawiedliwieniem dla zachowania.

Osoby, którym zap³acono mniej, ocenia³y wykonywane zadania, jako bardzo ciekawe

Efekt niewystarczaj¹cego usprawiedliwienia

Je¿eli nie ma wystarczaj¹cego usprawiedliwienia dla zachowania sprzecznego z postaw¹, wystêpuje tendencja do zmiany postawy.

Autoperswazja: zmiana postawy w warunkach braku perswazji zewnêtrznej.

Studenci, którzy zostali zmuszeni do napisania eseju, w którym opowiadali siê za przyznaniem stypendium tylko dla czarnych studentów, zmienili postawy wobec Czarnych na bardziej pozytywne (Leippe i Eisenstadt,1994).

Przekonanie, ¿e im wiêksza nagroda, tym wiêksza zmiana postawy, nie jest prawdziwe.

Efekt niewystarczaj¹cej kary

Jeœli kara jest zbyt ma³a za zaniechanie atrakcyjnego zachowania, wystêpuje tendencja do obni¿enia atrakcyjnoœci zachowania.

Aronson i Carlsmith (1963):

Dzieciom zabroniono bawiæ siê atrakcyjnymi zabawkami gro¿¹c ma³¹ b¹dŸ du¿¹ kar¹.

Wszystkie dzieci pos³ucha³y zakazu, ¿adne nie bawi³o siê zakazanymi zabawkami.

Ÿniej zbadano preferencje dotycz¹ce tych zabawek.

Tylko dzieci zagro¿one ma³¹ kar¹ wykaza³y póŸniej niechêæ do tych zabawek.

Dzieci zagro¿one du¿¹ kar¹ - nie wykaza³y niechêci.

Usprawiedliwienie wysi³ku

Dysonans miêdzy w³o¿onym wysi³kiem a uzyskanym wynikiem wywo³uje tendencjê do zmiany postawy wobec wyniku.

Aronson i Mills (1959);

Studentki bra³y udzia³ w serii dyskusji grupowych na temat seksu.

Przedtem mia³y przejœæ „test zak³opotania / zawstydzenia”: odczytanie tekstu (wulgarnego i obscenicznego b¹dŸ w miarê przyzwoitego) na g³os przed eksperymentatorem.

Studentki s³ucha³y bardzo nudnej dyskusji na temat ³¹czenia siê w pary zwierz¹t i ocenia³y atrakcyjnoœæ dyskusji.

Im surowszy by³ „test”, tym ocena dyskusji by³a wy¿sza.

Im wiêcej p³acisz (w postaci wysi³ku fizycznego, umys³owego, bólu, czasu, pieniêdzy), tym bardziej to lubisz i cenisz.

Usprawiedliwienie trudnych decyzji

Trudne decyzje - miêdzy dwiema równie atrakcyjnymi mo¿liwoœciami.

Wg teorii dysonansu poznawczego, dokonanie wyboru

powoduje wy¿sz¹ ocenê wybranej mo¿liwoœci, ni¿sz¹ odrzuconej;.

Jack Brehm (1956): prosi³ studentki o ocenê produktów.

W nagrodê mog³y wzi¹æ sobie jeden z nich, wybieraj¹c

pomiêdzy dwoma produktami wysoko przez siebie ocenionymi (warunki du¿ego dysonansu)

b¹dŸ pomiêdzy jednym atrakcyjnym a drugim ma³o atrakcyjnym produktem (warunki niskiego dysonansu).

w warunkach wysokiego dysonansu wzros³a ocena produktu wybranego, spad³a dla odrzuconego.

Czy istnieje zwi¹zek miêdzy postawami a zachowaniem?

Eksperyment Richarda LaPiere'a (1934):

W czasie 3-miesiêcznej podró¿y po USA wraz z par¹ m³odych Chiñczyków odwiedzi³ 250 hoteli, restauracji.

Mimo powszechnych wówczas uprzedzeñ rasowych w USA, tylko raz odmówiono obs³ugi.

Po powrocie rozes³a³ do tych miejsc ankietê z pytaniem, czy zaakceptowano by Chiñczyków w charakterze klientów.

90% tych, którzy odes³ali ankietê, odpowiedzia³o: NIE.

Zastrze¿enia:

LaPiere mierzy³ postawy po up³ywie 3 miesiêcy od podró¿y.

Nie wiadomo, czy na ankietê odpowiedzieli ci sami ludzie, którzy przyjmowali Chiñczyków.

Chiñczycy mogli byæ obs³u¿eni tylko dlatego, ¿e podró¿owali w towarzystwie bia³ego profesora.

Zwi¹zek postaw z zachowaniem?

Postawy nie zawsze determinuj¹ zachowanie, poniewa¿ istniej¹ inne czynniki kszta³tuj¹ce zachowanie:

Np. antysemityzm Y-a nie zawsze prowadzi do dyskryminacji ¯ydów (nieprzyjêcie X-a do pracy),

bo antysemityzm Y-a nie dotyczy spraw zawodowych,

bo by³oby to Ÿle widziane przez otoczenie,

bo Y nie ma wp³ywu na dobór pracowników.

Postawy koreluj¹ z zachowaniem tylko wtedy, kiedy pomiar postaw odnosi siê do konkretnego zachowania (Ajzen i Fishbein, 1977).

Np. LaPiere powinien pytaæ o postawy wobec m³odej pary Chiñczyków podró¿uj¹cej w towarzystwie profesora, a nie o postawy do Chiñczyków w ogóle.

Zwi¹zek miêdzy postaw¹ a zachowaniem zale¿y od si³y postawy

Zwi¹zek postaw z zachowaniem?

Postawa wp³ywa na zachowanie, jeœli:

jest silna (jeœli antysemityzm Y-a jest bardzo silny, bo X by³by konkurencj¹, bo wi¹¿e siê z wartoœciami religijnymi, bo wszyscy wokó³ nie lubi¹ ¯ydów),

jest specyficzna ze wzglêdu na dane zachowanie (jeœli antysemityzm zawiera przekonanie, ¿e ¯ydzi dzia³aj¹ na szkodê pracodawcy).

Postawy s¹ silniejsze, jeœli:

Jednostka jest dobrze poinformowana co do obiektu postawy

Osoby lepiej poinformowane o kandydacie, czêœciej g³osuj¹ zgodnie uprzednimi deklaracjami (Davidson i in. 1985).

Jeœli informacje s¹ zdobyte poprzez w³asne doœwiadczenie

Jeœli postawy s¹ ³atwo dostêpne w œwiadomoœci.

¿nice indywidualne: wy¿szy zwi¹zek postaw z zachowaniem wykazuj¹:

Osoby o niskim poziomie self-monitoringu (moraliœci)

Osoby w stanie obiektywnej samoœwiadomoœci

Teoria planowanego zachowania (Ajzen, 1991)

Bezpoœrednim czynnikiem determinuj¹cym zachowanie jest intencja co do zachowania.

Intencja wykonania zachowania jest determinowana przez

postawê wobec danego zachowania,

subiektywne normy,

spostrzegan¹ kontrolê behawioraln¹

Postawa wobec zachowania, np. oszczêdzanie zasobów energetycznych - do pracy jadê rowerem, nie autem, jest funkcj¹

oczekiwañ co do tego, ¿e zachowanie odniesie okreœlony skutek,

Np. oszczêdzanie zasobów energetycznych zmniejsza poczucie komfortu w drodze do pracy vs przyczynia siê do ochrony œrodowiska.

wartoœci zwi¹zanych z tymi skutkami,

utrata komfortu jest czymœ z³ym vs ochrona œrodowiska jest czymœ dobrym

Teoria planowanego zachowania: normy subiektywne + kontrola

Normy subiektywne

ocena prawdopodobieñstwa tego, i¿ osoby znacz¹ce oczekuj¹ danego zachowania;

Normy subiektywne s¹ uwarunkowane

s¹dami normatywnymi, np. mój partner oczekuje vs nie oczekuje, ¿e bêdê oszczêdzaæ zasoby energetyczne Ziemi,

motywacj¹ do podporz¹dkowania siê oczekiwaniom

Spostrzegana kontrola behawioralna

Przewidywanie, jak ³atwo vs trudno jest wykonaæ dane zachowanie,

np. czy mogê korzystaæ ze œcie¿ek rowerowych, czy jestem sprawna fizycznie

Teoria planowanego zachowania (Ajzen, 1991)

Zmiana postaw

Hovland, Yanis, Kelley, Kelman, Sherif (1949, 1953) - Yale Communication and Attitude Change Program

skutecznoœci komunikatów w zale¿noœci od tego,

KTO mówi: Ÿród³o komunikatu,

CO mówi: charakter komunikatu,

Do KOGO: cechy odbiorcy.

Model podwójnego przetwarzania Petty i Cacioppo (1986):

Zak³ada istnienie dwóch œcie¿ek:

strategii centralnej:

strategii peryferycznej:

Obie strategie dzia³aj¹ w inny sposób i w odmiennych warunkach.

Strategia centralna:

kiedy ludzie myœl¹ krytycznie o treœci komunikatów i s¹ pod wp³ywem si³y i jakoœci argumentów;

np. analizowanie programu wyborczego kandydata na prezydenta.

Strategia peryferyczna:

kiedy ludzie koncentruj¹ siê na innych wskazówkach (najbardziej dostêpnych b¹dŸ wyrazistych);

np. koncentracja na ¿yciu prywatnym kandydata

Strategia centralnego przetwarzania

Za³o¿enie:

Odbiorca jest czujny, aktywny, krytyczny, myœl¹cy;

Odbiorca pragnie posiadaæ postawy prawid³owe.

Analizowanie argumentów wystêpuje wtedy,

kiedy odbiorca jest w stanie skoncentrowaæ siê na komunikacie (mo¿e, ma zdolnoœci, ma czas)

i ma motywacjê do analizowania komunikatu (chce)

Fazy przetwarzania:

Koncentrowanie siê na komunikacie

Zrozumienie komunikatu

Reagowanie na komunikat - generowanie przychylnych b¹dŸ nieprzychylnych ocen (elaboracja)

Akceptacja komunikatu

Strategia peryferycznego przetwarzania

Zdolnoœci receptywne mas s¹ bardzo ograniczone, pojmowanie - bardzo s³abe, ale z drugiej strony masy maj¹ wielk¹ moc zapominania” (Adolf Hitler, 1933).

Przetwarzanie peryferyczne jest oparte

na informacjach nieistotnych, np. prywatne ¿ycie kandydata,

i/lub na u¿ywaniu prostych heurystyk („skrótów”), np. heurystyka atrakcyjnoœci.

Odbiorca, zamiast próbowaæ zrozumieæ i przemyœleæ komunikat, opiera siê na powierzchownych wskazówkach,

np. jak kandydat na prezydenta prezentuje siê w telewizji

Wystêpuje wtedy, gdy odbiorca nie ma motywacji do logicznej analizy komunikatu, albo nie jest w stanie tego uczyniæ (nie chce lub nie mo¿e).

Zaanga¿owanie odbiorcy

Poziom zaanga¿owania odbiorcy

Jeœli sprawa dotyczy rzeczy dla nas wa¿nych, anga¿ujemy siê w przetwarzanie centralne.

Eksperyment Petty'ego i in. (1981): Postawa wobec wprowadzenia egzaminów dla studentów starszych lat.

Autorytet Ÿród³a: profesor Princeton University vs uczeñ szko³y œredniej;

Si³a argumentów: silne (merytoryczne) vs s³abe (anegdoty, prywatne opinie)

Zaanga¿owanie odbiorcy: egzaminy w przysz³ym roku vs egzaminy za 10 lat.

Wynik: w grupie „zaanga¿owanej” - postawa zale¿na od si³y argumentów; w grupie „niezaanga¿owanej” - od wiarygodnoœci nadawcy.

ród³o - wiarygodny nadawca

WiarygodnoϾ: Kompetencje + zaufanie

Eksperyment Hovlanda i Weissa (1951):

Kto jest bardziej wiarygodny w sprawie budowy atomowej ³odzi podwodnej: amerykañski fizyk, prof. Oppenheimer czy radziecka „Pravda”?

Kompetencje: „nadawca zna siê na tym” (ekspert)

jesteœmy sk³onni uwa¿nie s³uchaæ ekspertów i przyznawaæ im racjê, nawet bez g³êbszej analizy komunikatu.

Zaufanie, intencje: „nie tylko siê zna, ale mówi prawdê

Obdarzamy zaufaniem niektóre Ÿród³a opieraj¹c siê na stereotypach (dotycz¹cych np. ról zawodowych, instytucji);

Gdy podejrzewamy, ¿e nadawca nie ma w tym w³asnego interesu,

Gdy s¹dzimy, ¿e nadawca nie ma intencji przekonywania.

ród³o - atrakcyjny nadawca

Atrakcyjnoœæ: podobieñstwo + uroda

Udzia³ znanych i lubianych postaci ze œwiata filmu, sportu, mody itp. podnosi skutecznoœæ perswazji, np. Jurek Owsiak.

Podobieñstwo nadawcy do odbiorcy („jestem taki sam jak wy”)

W zakresie postaw, wartoœci, przynale¿noœci do grup

Podobieñstwo najbardziej skuteczne, gdy pozostaje w relacji do treœci komunikatu (Berscheid, 1966)

Atrakcyjnoœæ fizyczna, uroda („podoba mi siê nadawca = podoba mi siê komunikat”)

Atrakcyjni nadawcy przyci¹gaj¹ uwagê i staj¹ siê wyrazistym bodŸcem komunikatu, odci¹gaj¹ od treœci.

Zdjêcie atrakcyjnego autora artyku³u podnosi stopieñ zgadzania siê z treœci¹ (Pallak, 1983).

Efekt œpiocha

Eksperyment Hovlanda i Weissa (1951) dotycz¹cy wiarygodnoœci nadawcy (Oppenheimer vs Pravda):

Bezpoœredni pomiar postaw wykaza³ wiêksze zmiany postaw, gdy nadawca by³ wiarygodny).

Ponowny pomiar postaw po up³ywie 4 tygodni - brak efektu:

Zmiana postawy spowodowana przez Ÿród³o wiarygodne by³a mniejsza,

Zmiana postawy spowodowana przez Ÿród³o niewiarygodne by³a wiêksza.

Efekt œpiocha: odroczony w czasie perswazyjny efekt Ÿród³a niewiarygodnego.

Wyjaœnienie: oddzielenie komunikatu od jego Ÿród³a (pamiêta siê, co by³o powiedziane, a nie pamiêta siê - kto to powiedzia³); efekt znika, gdy przypomni siê Ÿród³o.

Komunikat - d³ugoœæ i kolejnoœæ

D³ugoœæ komunikatu: efekt zale¿y od trybu przetwarzania

Peryferyczne: efektywniejszy jest d³u¿szy

Centralne:

D³u¿szy jest lepszy, gdy opiera siê na silnych i logicznych argumentach;

D³u¿szy jest gorszy, gdy argumenty s¹ s³abe lub siê powtarzaj¹

Kolejnoœæ argumentów (najpierw A, potem B): efekt zale¿y od czasu (od wys³uchania argumentów do podejmowania decyzji, jak np. w s¹dzie)

Jeœli decyzja bezpoœrednio po przedstawieniu argumentów, dzia³a efekt œwie¿oœci (wiêkszy wp³yw B)

Jeœli decyzja po pewnym czasie, dzia³a efekt pierwszeñstwa (wiêkszy wp³yw A).

Komunikat - rozbie¿noœæ

Dwa podejœcia

np. co do zmian w prawie dotycz¹cym par homoseksualnych

Przyj¹æ najbardziej skrajn¹ pozycjê

np. prawa dok³adnie takie same jak dla par heteroseksualnych,

w nadziei, ¿e im wiêksz¹ zmianê starasz siê uzyskaæ, tym wiêkszy efekt.

Przyj¹æ stanowisko bardziej ostro¿ne

np. tylko odnoœnie wspólnego opodatkowania,

w obawie, by odbiorca nie odrzuci³ stanowiska od razu.

Zalecane jest podejœcie ostro¿ne

Pewna rozbie¿noœæ jest po¿¹dana, by uzyskaæ zmianê

Najlepsze efekty przy umiarkowanej rozbie¿noœci

Komunikat - emocje, strach

Komunikaty odwo³uj¹ce siê do lêku, strachu, zagro¿enia s¹ czêsto wykorzystywane w procesie zmiany postaw,

np. straszenie œmierci¹, rakiem p³uc, AIDS

silny strach nasila tendencjê do ulegania przekazowi, ale zarazem nasila tendencjê do unikania przekazu

Jepson i Chaiken (1992) - ostateczny efekt zale¿y:

Od si³y argumentów, ich logiki

Od tego, czy komunikat mówi te¿ o sposobach, jak unikn¹æ zagro¿enia.

Komunikat - emocje pozytywne

Emocje pozytywne podnosz¹ efektywnoœæ perswazji

Np. muzyka w supermarketach, interesy przy lunchu, œmieszne reklamy, wygodne miêkkie fotele, komplementy

Pozytywne emocje aktywizuj¹ peryferyczn¹ œcie¿kê przetwarzania.

Wyjaœnienia

Pozytywny stan emocjonalny rozprasza, obni¿a zdolnoœæ do myœlenia krytycznego (Mackie i Worth, 1989)

Pozytywny nastrój powoduje, ¿e ludzie zak³adaj¹, ¿e wszystko jest w porz¹dku i przestaj¹ byæ ostro¿ni (Schwarz, 1990).

Ludzie w pozytywnym nastroju pragn¹ przed³u¿yæ tê chwilê i jej nie zepsuæ krytycznym myœleniem (Wegener i Petty, 1994)

Komunikaty podprogowe

Zastosowanie bodŸców podprogowych po raz pierwszy:

Vicary: 1957 r. w kinie w Fort Lee, NJ, w czasie filmu prezentowano podprogowo „Eat popcorn” i „Drink Coca Cola”.

Po filmie zaobserwowano wzrost sprzeda¿y popcornu o 50% i napojów o 18%.

Jednak nigdy nie zreplikowano tych wyników;

Dane eksperymentalne dowodz¹ istnienia wp³ywu bodŸców podprogowych (np. twarz) na postawy (np. efekt ekspozycji).

Wp³yw bodŸców podprogowych poza laboratorium jest ograniczony:

W laboratorium badani koncentruj¹ siê na okreœlonym bodŸcu, w ¿yciu dzia³a du¿o wiêcej bodŸców.

Efekty dotycz¹ tylko niektórych kategorii bodŸców, np. obrazów a nie s³ów, i nie dŸwiêków.

Wp³yw bodŸców podprogowych mo¿e byæ wyeliminowany przez procesy œwiadome.

Uodpornianie na zmianê

Wzmacnianie wartoœci,

Np. aktualizowanie, powo³ywanie siê na wartoœci podstawowe (¿ycie ludzie, prawa cz³owieka itp.)Uodpornienie na komunikaty perswazyjne

Przez uprzedzenie, ¿e perswazja bêdzie mia³a miejsce; odbiorca ma czas na przygotowanie kontrargumentów.

Przez ekspozycjê na ma³e dawki perswazji („szczepionka”), jak w treningach asertywnoœci.Efekt reaktancji (Brehm, 1966) Ludzie anga¿uj¹ siê w zachowanie odwrotne do nakazanego, np. reakcja na napis „Zabrania siê...”Zagro¿enie wolnoœci wyboru okreœlonego zachowania powoduje motywacjê do podtrzymania wolnoœci, a wiêc do anga¿owania siê w zachowanie zabronione.



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Sciaga do wydruku, Księgozbiór, Studia, Biologia i Ekologia
sciaga-do wydruku, studia, dietetyka, genetyka
sciaga do wydruku 09, administracja, myśl polityczna
PROPEDEUTYKA sciaga do wydrukowania )
sciaga SIP do wydruku, Geodezja, SIP
ściąga damian1 do wydruku
ściąga do ćwiczennia XII, Szkoła, penek, Przedmioty, Urządzenia nawigacyjne, Zaliczenie, egzamin, Ś
Bohater Romantyczny, Dostępne pliki i foldery - hasło to folder, #Pomoce szkolne, JĘZYK POLSKI - GOT
PEDOFILIA word, Bezpieczeństwo 2, Bezp II rok, sem I, Przestępczość kryminalna M.Kotowska, do wydruk
do wydruku
ÅšciÄ…ga do druku
ćwiczenia do wydruku?łość
fitopato do wydruku
1 str 1 rozdziału do wydruku
do wydruku projekt
Karty intuicyjne DESIRE do wydrukowania(z koszulkami)
plan rozwoju zawod. renia do wydruku, Awans zawodowy
SCIAGI PRAWO BUDOWLANE - wersja do wydruku, 1. Semestr V, Prawo Budowlane, ÅšciÄ…gi
do wydruku sc, WTD, algebra liniowa

więcej podobnych podstron