Wp³yw spo³eczny
Przejawy wp³ywu spo³ecznego: - Œwi¹tynia Ludu Jima Jonsa -Chiñska reforma myœli -Moda, cia³o, emocje, opinie -Wp³yw bezrefleksyjny, E. Langer (czy mogê skorzystaæ, bo siê spieszê - 94%, czy mogê skorzystaæ, bo chcê skserowaæ - 93%, czy mogê skorzystaæ (bez bo) - 60%)
Pos³uszeñstwo wobec autorytetu: Identyfikacja - Abraham i Izaak ,Eksperyment S. Milgrama - (62% badanych naciska³o potencjometr do koñca Dlaczego? Powody pos³uszeñstwa Specyficzny stan poœrednictwa w dzia³aniu Przerzucanie odpowiedzialnoœci Sytuacja niejasna, nowa, nie wie, jak ma reagowaæ Stopniowe zaanga¿owanie - ró¿nica tylko o 15V Ograniczenie samoœwiadomoœci - wiele rzeczy robi naraz )Socjalizacja ku pos³uszeñstwu - nawyk
korzyœci z pos³uszeñstwai zagro¿enia rola - lekarz (12% b³êdów w leczeniu to wynik pos³uszeñstwa) -tytu³y - z ka¿dym kolejnym stopniem naukowym wydawa³ siê o pó³ cala wy¿szy (9 opublikowanych artyku³ów z innym nazwiskiem 8 odrzucono) -wygl¹d - mundur stra¿nika, poleca³ daæ 10 centów -Samochody - nie tr¹bimy na eleganckie -kapitanoza
Spo³eczny dowód s³usznoœci
Wiêkszoœæ ma racjê? -Efekt Wertera - po nag³oœnionym w mediach samobójstwie liczba samobójstw wzrasta o 1000%!!! (Philips) -Œmiech „z puszki” - program wydaje siê œmieszniejszy - Wzrost agresji po transmisji z meczów bokserskich - Obserwacja osoby znosz¹cej ból - s³absze reakcje fizjologiczne -Leczenie fobii i nieœmia³oœci -Dym spod s¹siednich drzwi (Gdy sami - 75% reaguje, Gdy 3 osoby - 38% reaguje ,Gdy 2 biernych wspó³pracowników - 10% reaguje)
Eksperyment Muzafera Sherifa (1936) Efekt autokinetyczny: z³udzenie wzrokowe powstaj¹ce przy obserwacji nieruchomego œwietlnego punktu (wra¿enie ruchu) Badani s¹dzili, ¿e bior¹ udzia³ w badaniu percepcji. Oceniali w ciemnoœciach odleg³oœæ, o jak¹ przesun¹³ siê œwietlny punkt, który by³ widoczny przez 2 sek.; w rzeczywistoœci punkt by³ nieruchomy. Oceniano najpierw indywidualnie, nastêpnie po 3 dniach trzykrotnie w 3-osobowych grupach. Wynik: pocz¹tkowo zró¿nicowane oceny, potem konsensus, ocena wspólna dla ca³ej grupy. Grupa ustali³a w³asne normy i trzyma³a siê tych norm póŸniej
Eksperyment Solomona Ascha, 1951 Który z odcinków jest identycznej d³ugoœci jak wzorcowy? Warunki badania:
Badany ocenia w towarzystwie 6 osób „podstawionych”. Badany wypowiada siê jako przedostatni. Pozostali podaj¹ 12 b³êdnych (zgodnych) odpowiedzi na 18 prezentacji. Wyniki: Badani poddali siê opinii wiêkszoœci w 37% przypadków 50% badanych podporz¹dkowa³o siê w po³owie przypadków. 25% w ogóle odmówi³o podporz¹dkowania siê. Interpretacja eksperymentu Dowód na istnienie konformizmu lub nonkonformizmu
Dlaczego bywamy konformistami Rodzaje wp³ywu spo³ecznego: Wp³yw informacyjny: podporz¹dkujemy siê, bo wierzymy, ¿e s¹dy innych s¹ prawid³owe. Wp³yw normatywny: podporz¹dkowujemy siê, bo pragniemy byæ lubiani i akceptowani przez innych.
Formy konformizmu: Wp³yw informacyjny produkuje konformizm prywatny: Zmiana przekonañ i zachowania, kiedy osoba prywatnie akceptuje przekonania innych ludzi. Wp³yw normatywny produkuje konformizm publiczny: Powierzchowna zmiana zachowania, bez zmiany przekonañ, produkowana przez prawdziw¹ lub wyimaginowan¹ presjê innych.
Kiedy wiêkszoœæ ma wp³yw Wielkoœæ grupy Konformizm wzrasta wraz z liczb¹ osób wywieraj¹cych presjê; ale tylko do pewnego punktu (3-4 osoby). Jakoœæ osób - czy s¹ autorytetami Jednomyœlnoœæ grupy
Co mo¿e mniejszoœæ? Wg Moscovici'ego si³¹ wiêkszoœci jest jej liczba; zaœ si³¹ mniejszoœci jest styl zachowania: pewnoœæ, spójnoœæ i zgodnoœæ. uporczywe powtarzanie opinii przyci¹ga uwagê - pierwszy krok w wywieraniu wp³ywu, ka¿e przypuszczaæ, ¿e dysydenci mog¹ mieæ jakieœ argumenty, które nale¿y rozwa¿yæ. Je¿eli dysydent nie jest spostrzegany w kategoriach negatywnych (jako uparty, uprzedzony, szalony), sk³ania pozosta³ych do przemyœlenia swoich opinii.
dwa procesy
Wp³yw wiêkszoœci wynika z posiadanej w³adzy i kontroli nad jednostk¹; dzia³a poprzez nacisk na podporz¹dkowanie siê normom spo³ecznym, wywo³uje publiczny konformizm Wp³yw mniejszoœci wynika ze spostrzegania jej jako wysoko zaanga¿owanej w obronê danej sprawy, co zmusza pozosta³ych do przewartoœciowania swoich opinii - mo¿e prowadziæ do prywatnej akceptacji
Regu³a wzajemnoœci Regu³a startowa spo³eczeñstwa - Gouldner Norma wzajemnoœci: traktuj innych tak, jak oni ciebie Dziêki niej ¿ycie spo³eczne jest bardziej przewidywalne i sprawiedliwe Trudno odmówiæ przyjêcia przys³ugi Odwzajemniamy przys³ugê nawet t¹, o któr¹ nie prosimy nawet wtedy, gdy nie lubimy osoby Negatywnie oceniani ci, którzy nie odwzajemniaj¹ i utrudniaj¹ odwzajemnienie innym
Techniki sekwencyjne - od proœby du¿ej do ma³ej
„Drzwiami w twarz” Zacznij od bardzo du¿ej proœby, która zostanie odrzucona, nastêpnie - proœba umiarkowana. Wyjaœnienie zasada „kontrastu percepcyjnego” zasada „wzajemnych ustêpstw”
„To nie wszystko!” Zacznij od proœby cokolwiek zawy¿onej, nastêpnie obni¿aj jej wielkoœæ np. przez obni¿enie pocz¹tkowej ceny, dodawanie premii. Wyjaœnienie oparte na zasadzie „wzajemnych ustêpstw”.
Chiñska reforma myœli - taktyka ma³ych kroków, pytali o niedoskona³oœci systemu amerykañskiego i o zalety komunizmu Po dokonaniu wyboru wzrost przekonania, ¿e wybrany koñ wygra Zabawki reklamowane przed œwiêtami i nieodstêpne Zaanga¿owanie i konsekwencja D¹¿enie do bycia konsekwentnym pozytywnie wartoœciowane Dzia³a nawet wtedy, gdy znika pierwotna przyczyna - oszczêdzanie gazu, publikacja nazwisk w gazecie Ma³a proœba czyni du¿e zmiany w obrazie w³asnej osoby Kto zgodzi siê umieœciæ brzydki billboard w swoim ogrodzie? Ma³a proœba dzia³a i zwiêksza uleg³oœæ wobec wiêkszej proœby, gdy zgoda jest: Dobrowolna Aktywna publiczna Wymaga wysi³ku
Od proœby ma³ej do du¿ej
„Stopa w drzwiach” ma³a proœba, zgoda; du¿a proœba Wyjaœnienie oparte na teorii autopercepcji, Bema, wnioskujesz o postawach na podstawie obserwacji swego zachowania.
„Niska pi³ka” zgoda na ma³¹ proœbê, zwiêkszanie wielkoœci proœby przez ukazywanie ukrytych kosztów . Wyjaœnienie oparte na regule zaanga¿owania Starasz siê usprawiedliwiæ swoj¹ decyzjê poprzez koncentrowanie siê na jej pozytywnych aspektach. Czujesz siê zobligowany wobec osoby, z któr¹ podj¹³eœ pertraktacje.
Regu³a sympatii Ulegamy tym, których lubimy Lubimy tych, których: znamy, s¹ do nas podobni s¹ atrakcyjni fizycznie prawi¹ nam komplementy Znaczenie pochlebstwa: Oznaka sympatii Wzajemnoœæ Zmiana relacji Podwy¿szenie nastrojuPodwy¿szenie samooceny
Regu³a niedostêpnoœci Rzadkie dobra wydaj¹ siê cenne - s³odsza czekoladka Reaktancja - motywacja pojawiaj¹ca siê w sytuacji ograniczenia swobody wyboruW sferze poznawczej - wzrost atrakcyjnoœci zabranej mo¿liwoœci W sferze emocjonalnej - bunt wobec Ÿród³a ograniczeñ W sferze motywacji - tendencja do podejmowania zakazanych zachowañ
Porusz Ja - egotystyczne techniki wp³ywu Zwracaj siê po imieniu - dowartoœciowanie Podkreœl podobieñstwo - odniesienie do Ja, sympatia Uœwiadom hipokryzjê - rozbie¿noœæ miêdzy tym co g³oszê i co robiê rodzi dysonans poznawczy i tendencjê do redukcji Wykorzystaj osobê towarzysz¹c¹ - autoprezentacja
Specyficzne techniki wp³ywu Huœtawka emocjonalna czyli stan bezrefleksyjnoœci i deficyt zasobów poznawczych WyobraŸnia i przewidywanie Moc dotyku Jak siê Pan czuje? Dialog czyli stopa w ustach
S³owa, s³owa, s³owa 97 groszy czyli proœ w sposób nietypowy - wytr¹cenie ze stanu bezrefleksyjnoœci Liczy siê ka¿dy grosz - nie dzia³a automatyczna odmowa Jesteœ hojn¹ osob¹ - czyli etykietowanie Powiedz mi, dlaczego nie mo¿esz pomóc
Podatnoœæ na wp³yw - ró¿nice indywidualne Cechy osobowoœci: umiejscowienie kontroli Wiek: Najwy¿sze tendencje konformistyczne w okresie adolescencji; zw³aszcza w zakresie zachowañ nieakceptowanych spo³ecznie. P³eæ wiêkszy konformizm kobiet??? Konformizm zale¿y od spostrzeganej w³asnej kompetencji w danej dziedzinie (bardziej „mêskie” i bardziej „kobiece” dziedziny). samoocena
….......................................................................................................................................................................................................................................................................
Pojêcie Ja:geneza, sposoby poznawania siebie,to¿samoœæ Trafna samowiedza wyj¹tkiem H. Brycz, badani okreœlali, czy wystêpuj¹ u nich i u innych znane prawid³owoœci psychologiczne (129 - m. in. efekt Pollyanny, aureoli) 80 proc. prawid³owo ocenia³a innych 80 proc. pope³nia³a b³êdy w ocenie siebie - przy du¿ej subiektywnej pewnoœci s¹dów 80% ludzi ma pozytywn¹ samoocenê, wbrew rachunkowi prawdopodobieñstwa
Pocz¹tki pojêcia Ja Pojêcie Ja (self-concept): spostrzegane przez nas nasze w³asne myœli, przekonania i cechy osobowoœci. Rozpoznawanie siebie Rozpoznawanie siebie w lustrze przez naczelne (G. Gallup, 1967 - próby z czerwon¹ kropk¹ na czole).Pocz¹tki rozpoznawania siebie przez dzieci w wieku 18 - 24 miesiêcy (Lewis & Brooks-Gunn, 1979 - test czerwonej kropki).
Postawy poznawczeRichard Robins, Oliver John, 1997
Naukowiec - d¹¿y do adekwatnej wiedzy o Ja, prywatna teoria Ja, by zrozumieæ i przewidywaæ Negocjator - poszukuje spójnoœci przekonañ i podtrzymuje posiadan¹ wiedzê Polityk - d¹¿y do skutecznoœci, miar¹ - presti¿, sposobem dane, jak na mnie reaguj¹ inni Egoista - d¹¿y do podtrzymania dobrego samopoczucia, widzi siebie takim, jak pragnie siê widzieæ, porównania, zniekszta³cenia
Poznawanie siebie: Introspekcja Obserwacja w³asnych stanów wewnêtrznych: kierowanie uwagi na w³asne myœli i uczucia, niedostêpne obserwacji innych ludzi. Jak czêsto myœlimy o sobie (Csikszenmihalyi i Figurski, 1982): Badani (N=107, wiek: 17 - 63 notowali swoje myœli na dŸwiêk brzêczyka, w³¹czaj¹cego siê w odstêpach przypadkowych w ci¹gu dnia
O czym myœlimy? Praca - 15% Brak myœli - 14% Czas - 11,5% Codzienne obowi¹zki, dom - 11% Odpoczynek - 9% Ja - 8% Ludzie - 7,5% Rozmowa - 6% Telewizja i radio - 5,5% Jedzenie - 5% Projekt badawczy - 3%
Ograniczenia introspekcji jako sposobu poznawania dokonujemy jej rzadko wymaga bowiem stanu samoœwiadomoœci bariery emocjonalne - mechanizmy obronne (Freud), totalitarne ego (Greenwald) bariery poznawcze - automatyzmy mówimy wiêcej ni¿ wiemy - teorie przyczynowoœci (Nisbett, Wilson, 1980) zmiana postaw spowodowana wyszukiwaniem przyczyn
Teoria samoœwiadomoœci (Wicklund i in. 1975) Stan samoœwiadomoœci: kierowanie uwagi na siebie, (np. pod wp³ywem czynników takich jak: swoje odbicie w lustrze, nagrany swój g³os). Gdy koncentrujemy siê na sobie, oceniamy w³asne zachowanie, porównujemy je z wewnêtrznymi normami i wartoœciami, stajemy siê œwiadomi rozbie¿noœci miêdzy zachowaniem a standardami; jeœli mo¿na zmieniæ zachowanie, zmieniamy; jeœli nie - uciekamy od stanu samoœwiadomoœci. Sposoby ucieczki od samoœwiadomoœci: alkohol, narkotyki, objadanie siê, zagubienie siê w t³umie
Stan samoœwiadomoœci a zachowania moralne Stan zwiêkszonej samoœwiadomoœci sprawia, ¿e uœwiadamiamy w³asne normy moralne i mo¿emy odpowiednio ukierunkowaæ swoje zachowanie. Diener i Wallbom (1976): stworzono sytuacjê sprzyjaj¹c¹ oszukiwaniu (trudny test, mieli 5 minut, eksperymentator wychodzi³). Po³owa badanych siedzia³a przed lustrem i s³ysza³a w³asny g³os nagrany na magnetofonie). Druga po³owa mia³a lustro za sob¹ i s³ucha³a g³osu innej osoby. W sytuacji drugiej oszukiwa³o - 71%. W sytuacji pierwszej oszukiwa³o tylko 7% osób,
Poznawanie siebie:Obserwacja w³asnego zachowania Teoria spostrzegania siebie Daryla Bema (1972) Zdobywamy wiedzê o swoich stanach wewnêtrznych przez wnioskowanie na podstawie swego zachowania i/lub okolicznoœci, w jakich siê ono pojawia. Gdy wskazówki wewnêtrzne s¹ s³abe, niejednoznaczne lub trudne do zinterpretowania, to podmiot musi polegaæ na wskazówkach zewnêtrznych. Ludzie nie wyci¹gaj¹ wniosków na podstawie obserwacji swego zachowania, jeœli zachowanie zosta³o wymuszone przez kary lub nagrody. Badania wspieraj¹ce teoriê: Fazio i in. (1981): zadawanie pytañ sugeruj¹cych ekstrawersjê b¹dŸ introwersjê prowadzi³o do definiowania siebie w terminach tych cech. Strack i in. (1988): trzymanie pióra w zêbach/ustach i ocena rysunków.
Obserwacja w³asnych motywacji Rodzaje motywacji Wewnêtrzna: anga¿owanie siê w dan¹ aktywnoœæ dla przyjemnoœci, z ciekawoœci, bo jest wyzwaniem itp. Zewnêtrzna: anga¿owanie siê w dan¹ aktywnoœæ ze wzglêdu na czynniki zewnêtrzne, np. pieni¹dze. Efekt nadmiernego uzasadnienia: Motywacja wewnêtrzna plus zewnêtrzna (np. pieni¹dze za coœ, co sprawia³o przyjemnoœæ; nagrody za dobre stopnie), Ludzie w nadmiernym stopniu uzasadniaj¹ swoje dzia³anie czynnikami zewnêtrznymi; nie doceniaj¹c wewnêtrznych, trac¹ zainteresowanie aktywnoœci¹.
Efekt nadmiernego uzasadniania (eksp. Leppera i in. 1973) Ocena poziomu wyjœciowego motywacji wewnêtrznej do rysowania kolorowymi markerami u dzieci w wieku przedszkolnym (ile czasu poœwiêcaj¹). Po 2 tygodniach dzieci podzielono na 3 grupy: 1 - proszono o narysowanie obrazka (bez nagrody) 2 - jeœli coœ narysuj¹, otrzymaj¹ nagrodê, 3 - po narysowaniu, nieoczekiwanie otrzyma³y nagrodê. Po tygodniu dzieci ponownie rysowa³y: W grupie 2. Poœwiêci³y najmniej czasu na rysowanie; motywacja wewnêtrzna znacznie siê obni¿y³a.
Wp³yw nagradzania na motywacjê wewnêtrzn¹ (Lepper i in. 1973) Poznawanie siebie: Wp³yw innych ludzi
Czynniki spo³eczne Cooley (1902) - Ja-lustrzane (looking-glass self): inni ludzi s³u¿¹ nam jako lustro, w którym mo¿emy zobaczyæ siebie Mead (1934) - poznajemy siebie przez wyobra¿enie sobie, co myœl¹ o nas Osoby Znacz¹ce. Spontaniczny opis Ja (McGuire & McGuire, 1988) na pytanie: „Kim jesteœ?” zawiera g³ównie cechy, które wyró¿niaj¹ jednostkê od innych ludzi, atrybuty dystynktywne (zale¿nie od kontekstu) Teoria porównañ spo³ecznych (L. Festinger, 1954): Kiedy ludzie s¹ niepewni swoich opinii (przy braku standardów obiektywnych), porównuj¹ siê z innymi ludŸmi; Do porównañ wybieramy raczej „innych - podobnych do nas”, np. pod wzglêdem wieku, p³ci, statusu itp.
Wp³yw innych ludzi na wiedzê o w³asnych stanach emocjonalnych W ocenie w³asnych emocji ludzie pos³uguj¹ siê wskazówkami pochodz¹cymi z obserwacji innych ludzi. Eksp. Schachtera (1959) nad potrzeb¹ afiliacji: ludzie oczekuj¹cy na eksperyment z u¿yciem szoków elektrycznych, poszukuj¹ towarzystwa innych ludzi. Dwuczynnikowa teoria emocji (Schachter i Singer, 1962) Osoba musi doœwiadczaæ pobudzenia fizjologicznego (np. przyœpieszone bicie serca, pocenie siê itp. )Musi znaleŸæ poznawcz¹ interpretacjê swego pobudzenia, np. obserwuj¹c inne osoby.
Eksperyment Schachtera i Singera (1962) Pierwsza faza: podzia³ na grupy I grupa: lek (epinefryna) + informacja badani otrzymali lek produkuj¹cy objawy pobudzenia fizjologicznego i poinformowani o efektach dzia³ania leku II grupa: lek - brak informacji o dzia³aniu III grupa: placebo Druga faza: oczekiwanie na w³aœciwy eksperyment wraz z osob¹ podstawion¹ prezentuj¹c¹ weso³oœæ b¹dŸ z³oœæ. Trzecia faza: wyjaœnianie przyczyn pobudzenia II grupa wyjaœnia³a stosowanie do zachowania partnera I grupa - mia³a wyjaœnienie; III grupa - nie musia³a wyjaœniaæ
Poznawanie siebie: Pamiêæ autobiograficzna Pamiêæ autobiograficzna pozwala na zachowanie poczucia ci¹g³oœci i sta³oœci Ja. Podlega zniekszta³ceniom zgodnie z potrzebami Ja: Organizowanie informacji zgodnie z aktualnie posiadanymi teoriami dotycz¹cymi Ja, Tendencja do myœlenia o zdarzeniu przesz³ym z perspektywy teraŸniejszej (efekt „Ja wiedzia³em, ¿e tak bêdzie”),
Fa³szywe wspomnienia Wilkomirski, dziecko Holocaustu Loftus, Pickrell, zagubiony w centrum handlowym, myœlenie o nim wywo³uje fa³szywe wspomnienia u 1/3 osób badanych Teoria rozmytego œladu - tylko na meritum, b¹dŸ mylenie Ÿróde³ wspomnieñ dos³ownych Model monitorowania Ÿród³a, wspomnienia rzeczywiste vs zdarzenia wyobra¿one
Schematy Ja (Markus, 1977) Zorganizowane struktury wiedzy o sobie, Kieruj¹ przetwarzaniem informacji dot. danego obszaru Ja; szybciej rozpoznawane, d³u¿ej pamiêtane, z wiêksz¹ pewnoœci¹ przewiduj¹ swoje zachowanie, niezale¿ne, opór wobec informacji sprzecznych Cechy schematowe to cechy wa¿ne i wysoce charakterystyczne Osoba ze schematem „oty³a”: uwa¿a siebie za osobê bardzo grub¹ /chud¹; doœwiadczenia aktualne i przesz³e (jedzenie, zakupy, ubranie, pla¿a) s¹ interpretowane ze wzglêdu na wagê cia³a; informacje o innych tak¿e (np. nawyki ¿ywieniowe kole¿anki)
Konstruowanie spójnego pojêcia Ja Ograniczony dostêp: W danej chwili mamy dostêp tylko do niektórych informacji o sobie, np. na zachowaniach œwiadcz¹cych o introwersji, albo o ekstrawersji; Selektywnoœæ pamiêci autobiograficznej: „totalitarne Ego” - ocenzurowana rekonstrukcja przesz³oœci, np. jeœli jednostka zmieni³a siê z osoby nieœmia³ej w towarzysk¹, pamiêta dane odnosz¹ce siê do towarzyskoœci; Procesy atrybucyjne: Interpretujemy nasze niespójne zachowania jako zale¿ne od sytuacji Koncentracja na kilku kluczowych cechach: Rola schematów Ja
Specyfika reprezentacji Ja Najmniejszy wspólny mianownik doœwiadczenia (Greenwald) Ja w porównaniu z innymi reprezentacjami jest: bardziej z³o¿ona, wielowymiarowa zró¿nicowana, wiêcej skojarzeñ lepiej zorganizowana, w¹skie kategorie czêœciej aktywizowana, poznawczo dostêpna bardziej zwerbalizowana, kod reprezentacji silniej nasycona afektywniew efekcie g³êbsze przetwarzanie, lepsze przypominanie
Self-reference decisionRogers, Kuiper, Kirker, 1977 Efekty specyfiki reprezentacji Ja efekt odniesienia do Ja, Rogers i in. chronicznie podwy¿szona dostêpnoœæ - cocktail party effect, dwudzielne s³uchanie, Moray 1959 Ja jako prototyp - asymetria porównañ, J-P Codol Ja jako reprezentacja kategorialna - efekt fa³szywej powszechnoœci, Ross
Obszary wiedzy o sobie Kim jestem - poczucie w³asnej to¿samoœci Jaki(a) jestem - poczucie w³asnej wartoœciJaki mam wp³yw - poczucie kontroli nad otoczeniem Te poczucia to zarazem trzy potrzeby, specyficzne dla „ja” motywy Ka¿dy z nas chce zachowaæ poczucie to¿samoœci, zachowaæ i podwy¿szaæ poczucie w³asnej wartoœci i wp³ywu na otoczenie Cz³owiek wspó³czesny szuka nie s³awy, lecz to¿samoœci - Jean Baudrillard Dziœ problemem najbardziej dra¿liwym i zapalnym sta³a siê nie majêtnoœæ, a to¿samoœæ - Ryszard Kapuœciñski Idea to¿samoœci zrodzi³a siê z kryzysu przynale¿noœci To¿samoœæ jako problem, zadanie, celPytanie: kim jesteœ? ma sens tylko wtedy, gdy uwa¿a siê, ¿e mo¿na byæ kimœ innym ni¿ sob¹, gdy ma siê wybór - Zygmunt Bauman
To¿samoœæ Aspekty to¿samoœci: poczucie odrêbnoœci, ci¹g³oœci mimo zmian, wewnêtrznej spójnoœci i treœci Dookreœlana w toku porównañ z innymi ludŸmi W toku tych porównañ szukamy: ró¿nic JA-INNI co zapewnia nam to¿samoœæ osobist¹, poczucie odrêbnoœci i indywidualnoœci podobieñstw JA-INNI - zapewnia nam to¿samoœæ spo³eczn¹, poczucie wspólnoty i przynale¿noœci, suma wa¿nych identyfikacji spo³ecznych Gdy obie tendencje razem preferujemy poœredni¹ odrêbnoœæ/podobieñstwo - Snyder, Fromkin Naprzemiennie - identyfikujemy siê, aby na tle podobnych siê wyodrêbniæ, Ziller Roz³¹cznie - od „ludzi w ogóle” i pod wzglêdem cech osobowoœci szukamy odrêbnoœci
Dwa rodzaje to¿samoœci Ró¿na geneza, zakres w³aœciwoœci i zasady regulacji to¿samoœæ indywidualna - podstaw¹ jest dostrzeganie ró¿nic i odrêbnoœci w³asnej osoby. Obejmuje cechy i atrybuty, które odró¿niaj¹ osobê od pozosta³ych cz³onków grupy, do której nale¿y i czyni¹ j¹ niepowtarzaln¹. Jarymowicz i Szustrowa (1980). Ja ten sam choæ nie taki sam to¿samoœæ spo³eczna - to ujmowanie siebie jako kogoœ przynale¿nego do grup i kategorii spo³ecznych, dostrzeganie powi¹zañ z innymi ludŸmi, co zapewnia poczucie wspólnoty (Sedikides i Gaertner, 2005; Jarymowicz, 1984). Obejmuje w³aœciwoœci, które charakteryzuj¹ osobê jako cz³onka wybranej grupy, s¹ wspólne dla wszystkich cz³onków grupy i odró¿niaj¹ j¹ od cz³onków grup obcych. Ja taki sam choæ nie ten sam
Znaczenie to¿samoœci spo³ecznej Tajfel, potrzeba pozytywnej to¿samoœci spo³ecznej d¹¿enie do pozytywnego wyró¿nienia grupy w³asnej konsekwencj¹ - faworyzowanie swoich Turner: to¿samoœæ jest wynikiem procesów kategoryzacji. maksymalizowanie ró¿nic miêdzygrupowych w stosunku do ró¿nic wewn¹trzgrupowych
Formy MY My grupowe odnosi siê do realnych grup i osób, z którymi ³¹cz¹ osobê bezpoœrednie relacje: „moja rodzina”, „zgrana paczka”. My kategorialne dotyczy szerszych zbiorowoœci, realnych lecz nieprzeliczalnych, w obrêbie których niemo¿liwe s¹ bezpoœrednie relacje, a wieŸ oparta jest o œwiadomoœæ przynale¿noœci. My to: „studenci”, „Polacy”, „mieszkañcy Krakowa”, „osoby m³ode”. My atrybucyjne to zbiorowoœci wyodrêbnione w oparciu o wspólnotê cech lub celów, niezale¿nie od przynale¿noœci osób do realnych grup czy kategorii: My to „ludzie poszukuj¹cy mi³oœci”, „idealiœci, pragn¹cy zmieniæ œwiat”, „osoby wra¿liwe na piêkno”.
To¿samoœæ kulturowa Relacja osoby do symboli, wartoœci wiedza o nich + przywi¹zanie + zachowania niepisane zasady postêpowania, nabywane bezrefleksyjnie Kultura zwi¹zana z doœwiadczeniem œmierci, Bauman Oferuje obietnicê ró¿nych form nieœmiertelnoœci Ze zbli¿aniem siê koñca roœnie praktykowanie standardów w³asnej kultury; Wzrost uprzedzeñ wobec kultur odmiennych Uwra¿liwienie na œmieræ a punitywnoœæ wobec prostytutki (kaucja 455 $ vs 50 $), tylko u tych z negatywn¹ postaw¹ I nagradzanie czynów bohaterskich Sos tabasco dla tych o przeciwnych pogl¹dach Niechêæ wobec emigrantów, faworyzowanie w³asnej grupy
Rozwój to¿samoœci Teoria relacji z obiektem (Klain, Mahler) Indywiduacja przebiega od symbiozy do separacji Konflikty dotycz¹ce poczucia odrêbnoœci Tendencje symbiotyczne Obrona przed prze¿yciem symbiotycznym Konflikt wokó³ separacji - ambiwalencja Warunki wystêpowania zaburzeñ to¿samoœci: silny stres, deprywacja sensoryczna, gwa³towna zmiana warunków, zmiany we w³asnej osobie, utrata obiektu uczuæ, sytuacja nieustrukturalizowana (czas wolny) Sposoby obrony to¿samoœci: Autostymulacja, poszukiwanie kontaktów, trzymanie siê utartych schematów, szukanie sytuacji ustrukturalizowanych (wiele obowi¹zków, przynale¿noœæ)
Typy to¿samoœci, Erikson, Marcia Kryzys to¿samoœci, to¿samoœæ negatywna Eksploracja i zaanga¿owanie Dyfuzja - brak eksploracji i zaanga¿owania Moratorium - wieczna eksploracja bez zaanga¿owania Nadana (przejêta) - zaanga¿owanie bez eksploracji Osi¹gniêta - po eksploracji zaanga¿owanie
Spo³eczno-kulturowa natura JAwg Oyserman i Markus (1993) JA jest kszta³towane przez ró¿ne czynniki spo³eczno-kulturowe, np. rodzina, szko³a, praca, religia, rasa, klasa spo³eczna, naród, pañstwo, region, wydarzenia historyczne. Œrodowisko spo³eczno-kulturowe u³atwia i promuje pewne sposoby definiowania siebie, a utrudnia b¹dŸ blokuje inne. dostarcza materia³u do kszta³towania to¿samoœci. JA otrzymuje komunikaty, które informuj¹ o tym, co jest w œwiecie wa¿ne i co to znaczy „BYÆ” (byæ wartoœciowym cz³owiekiem) w danym spo³eczeñstwie.Ja Niezale¿ne i Ja Wspó³zale¿neJa Niezale¿ne i Ja Wspó³zale¿ne(Markus i Kitayama, 1991)Samoopis w kulturach indywidualistycznych i kolektywistycznych Indywidualistyczne Cechy osobiste (Ja jestem nieœmia³y) Cechy bardziej ogólne, zgeneralizowane (np. Ja jestem towarzyski; Jestem leniwy) Czêste u¿ywanie zaimków Ja / moje Opisywanie emocji w relacji do Ja (z³oœæ, zazdroœæ, duma)
…......................................................................................................................................................................................................................................................................
Pojêcie Ja: samoocena, kontrola i wp³yw
Motywy zwi¹zane z Ja (wg Wojciszke, 2002) Autowaloryzacja D¹¿enie, by Ja by³o pozytywne do obrony, podtrzymania lub nasilenia dobrego mniemana o sobie Autoweryfikacja D¹¿enie, by Ja by³o wewnêtrznie zgodne do zgodnoœci miêdzy istniej¹cymi przekonaniami o sobie, a nowo nadchodz¹cymi informacjami Samopoznanie D¹¿enie, by wiedza zawarta w Ja by³a prawdziwa do pozyskania prawdziwej i dok³adnej informacji na temat Ja Samonaprawa D¹¿enie, by Ja by³o faktycznie dobre D¹¿enie do rzeczywistego poprawienia w³asnych cech
Przejawy d¹¿enia do autowaloryzacji Oceniamy siebie powy¿ej przeciêtnej, zw³aszcza pod wzglêdem cech trudnych do oceniania (np. inteligencja, uczciwoœæ, Wiêkszoœæ biznesmenów ocenia siebie, ¿e s¹ bardziej etyczni ni¿ przeciêtni biznesmeni: Lovett, 1997: 50% biznesmenów oceni³o siebie powy¿ej 90 pkt., Tylko 11% oceni³o siebie poni¿ej 75 pkt. Wiêkszoœæ kierowców, nawet hospitalizowanych w wyniku wypadków, które spowodowali, uwa¿a ¿e s¹ lepsi ni¿ typowy kierowca (Svenson, 1981). wierzymy, ¿e w wiêkszym stopniu pomagamy swoim rodzicom ni¿ rodzeñstwo (Lerner i in., 1991).Przypisujemy wiêksz¹ wagê posiadanym zaletom i mniejsz¹ posiadanym wadom - posiadamy wa¿ne zalety i drobne wady w³asne zalety wa¿ne i wyj¹tkowe, wady niewa¿ne i powszechne, Rosenberg 1968 Oceniamy bardziej pozytywnie rzeczy, które do nas nale¿¹; nawet litery, które wystêpuj¹ w naszym nazwisku (Nuttin, 1987).
Przejawy d¹¿enia do autowaloryzacji cd. Egotyzm atrybucyjny - sukcesy przypisujemy czynnikom wewnêtrznym, a pora¿ki - czynnikom zewnêtrznym „schud³am dziêki silnej woli ” „nie mogê schudn¹æ, bo moja praca wymusza na mnie taki tryb ¿ycia” Wybieramy sytuacje, w których mo¿emy odnieœæ sukces, a unikamy sytuacji, w których mo¿emy odnieœæ niepowodzenie.
Przeceniamy swój wk³ad we wspólne projekty zakoñczone sukcesem; brak tego efektu w odniesieniu do projektów zakoñczonych niepowodzeniem. Nieakceptowane u siebie cechy projektujemy na innych Lepiej pamiêtamy pozytywne zdarzenia w swojej autobiografii ni¿ negatywne.
Przejawy d¹¿enia do autowaloryzacji cd. Wybór na partnerów tych, którzy podtrzymuj¹ poczucie w³asnej wartoœci, zgodnych co do przekonañ (Byrne 1971), lub na tle których dobrze wypadamy P³awienie siê w blasku cudzej chwa³y - BIRG (Bask in Reflected Glory) - Cialdini i in. (1976). Identyfikujemy siê z ludŸmi odnosz¹cymi sukces - MY wygraliœmy, „MÓJ syn jest najlepszym uczniem”) Odcinanie siê od cudzych niepowodzeñ - CORF (Cut Off Reflected Failure)- „ONI przegrali”, „TWÓJ syn to chuligan”
Porównania spo³eczne z gorszymi od siebie („w dó³”) Wg teorii Festingera
ludzie porównuj¹ siê z innymi (podobnymi do siebie), aby uzyskaæ trafn¹ informacjê o sobie. Porównania spo³eczne mog¹ podnosiæ samoocenê, gdy dokonujemy porównañ „w dó³”, tj. z osobami gorszymi od siebie, w gorszej sytuacji, z osobami odnosz¹cymi niepowodzenia. Marsh i Parker (1984): Dzieci ze szkó³ o niskim poziomie (np. ze szkó³ specjalnych) maj¹ wy¿sz¹ samoocenê ni¿ dzieci ze szkó³ o wysokim poziomie („lepiej byæ du¿¹ ryb¹ w ma³ym stawie ni¿ odwrotnie”).Nie zawsze porównania „w dó³” s¹ mo¿liwe,np. w sytuacji, gdy ktoœ ci bliski jest lepszy od ciebie.
Model utrzymania samooceny A. Tessera Efekt porównañ zale¿y od:
osi¹gniêtych rezultatów stopnia bliskoœci z obiektem porównañ
stopnia wa¿noœci danej dziedziny dla Ja Mo¿liwe reakcje wg SEM: Samoocena jest wy¿sza, gdy osoba bliska odnosi sukces w dziedzinie dla mnie ma³o wa¿nej (efekt BIRG), np. ¿ona profesora medycyny zdobywa laury w konkursie szopenowskim.Samoocena jest wy¿sza, gdy osoba bliska odnosi niepowodzenie w dziedzinie dla mnie wa¿nej (porównanie w dó³), np. ¿ona znakomitego chirurga oblewa egzamin ze specjalizacji w chirurgii.Sposoby obrony samooceny zwiêkszanie ró¿nicy miêdzy rezultatami zwiêkszanie dystansu zmiana wagi dziedziny
Samoutrudnianie (Self-Handicapping) Pojawia siê, gdy przewidujemy niepowodzenie w wa¿nej sytuacji: w celu ochrony swojej samooceny (najgorsz¹ implikacj¹ niepowodzenia jest przyznanie siê do braku zdolnoœci); jako wymówek u¿ywaj¹ choroby, nieœmia³oœci, lêku, jakiejœ traumy. Sabotowanie w³asnych dzia³añ („rzucanie sobie k³ód pod nogi”): Celowe utrudnianie wykonania zadania w celu zapewnienia sobie wygodnego alibi. Np. urz¹dzanie przyjêcia tu¿ przed egzaminem, zaniechanie treningu przed meczem, obra¿anie szefa przed podpisaniem nowego kontraktu
Samoutrudnianie - Berglas i Jones (1978) Cel: Wp³yw leków na sprawnoœæ intelektualn¹. I faza: wykonywanie pierwszego testu analogii zakoñczonego sukcesem I grupa: Zastosowano ³atwy test; badani mogli oczekiwaæ sukcesu w nastêpnym zadaniu; II grupa: Zastosowano bardzo trudny test; badani nie byli pewni co do wyników w nastêpnym zadaniu. II faza: oczekiwanie na drugi test i mo¿liwoœæ wyboru jednego z dwóch leków: Actavil - poprawiaj¹cy sprawnoœæ intelektualn¹, Pandocrin - upoœledzaj¹cy sprawnoœæ intelektualn¹. Rezultat: I grupa: wybiera³a g³ównie Actavil, II grupa: Pandocrin, ale tylko mê¿czyŸni. Lek obni¿aj¹cy sprawnoœæ intelektualn¹ - wygodne usprawiedliwienie w razie pora¿ki.
Samoutrudnianie - ró¿nice indywidualneIstniej¹ ró¿nice w zakresie si³y tendencji do samoutrudniania i w zakresie wybieranych sposobów: Mê¿czyŸni czêœciej wybieraj¹ œrodki odurzaj¹ce (np. alkohol), zaniechanie uprzednich przygotowañ, „daj¹ fory” przeciwnikowi, Kobiety czêœciej wybieraj¹ choroby (skargi somatyczne).
Samoutrudnianie a poziom samooceny: Osoby z nisk¹ samoocen¹ - w celach obronnych („zachowanie twarzy” - „to nie by³a moja wina”); Osoby z wysok¹ samoocen¹ - w celu uzyskania dodatkowych dowodów na swoj¹ „doskona³oœæ” („odnios³em sukces, mimo choroby”)
Wartoœciowanie siebie Podstawy poczucia w³asnej wartoœci: Stan posiadania wygl¹d rezultaty w³asnych dzia³añ opinie innych ludzi samooceny Poziom samooceny najczêœciej jest kompromisem miêdzy trafn¹ percepcj¹ siebie a nierealistyczn¹ tendencj¹ do podwy¿szania w³asnej wartoœci.
Skala samooceny Rosenberga (SES)Przekonanie, ¿e jest siê wystarczaj¹co dobrym, wartoœciowym cz³owiekiem, niekoniecznie lepszym od innych Uwa¿am, ze posiadam wiele pozytywnych cech Lubiê siebie Czasem czujê siê bezu¿yteczny Niekiedy uwa¿am, ¿e jestem do niczego
Teoria rozbie¿noœci Ja Tory Higginsa (1987) (1)Oceniamy siebie pozytywnie, b¹dŸ negatywnie Na podstawie stopnia rozbie¿noœci miêdzy Ja Realnym („Jestem leniwa”) a Ja Idealnym („Chcia³abym byæ pracowita”) i Ja Powinnoœciowym („Powinnam wykonaæ pracê na czas”). Standardy idealne dotycz¹ aspiracji jednostkiStandardy powinnoœciowe dotycz¹ zobowi¹zañ jednostki.
Teoria rozbie¿noœci Ja (2) Specyficzne konsekwencje dla samooceny i dla samopoczucia zale¿¹ od tego, których standardów nie mo¿na osi¹gn¹æ.
Ka¿dy doœwiadcza rozbie¿noœci, lecz nie ka¿dy cierpi z tego powodu. To zale¿y od: Stopnia rozbie¿noœci; Stopnia, w jakim koncentrujemy siê na rozbie¿noœciach (teoria samoœwiadomoœci Wicklunda).Ten sam cel, np. ma³¿eñstwo, mo¿e dla ró¿nych osób reprezentowaæ b¹dŸ aspiracje, b¹dŸ powinnoœæ. Niektórzy swoje cele ¿yciowe widz¹ w postaci aspiracji, inni - powinnoœci.
Konsekwencje rozbie¿noœci Samoocena a emocje Poziom samooceny (SES) a ocena depresyjnoœci, Rosenberg, 1965 Wiêcej objawów psychosomatycznych
60% osób z ?Sa zg³asza co najwy¿ej 1 symptom 42 % z ? Sa zg³asza ich 5 i wiêcej, tylko 16% ujawnia 1 symptom Negatywna korelacja miêdzy poziomem Sa a lêkiem (-0,64), depresj¹ (-0,54) i anomi¹ (-0,43), Blascovich, Tomaka, 1991 Mniejsze poczucie szczêœcia i satysfakcji z ¿ycia Diener, 1995 Samoocena i depresyjnoœæ tworz¹ jeden czynnik, Watson i in. 2002
Samoocena a dzia³anie Samoocena poœredniczy w ka¿dym dzia³aniu motywacja = wartoœæ celu x prawdopodobieñstwo sukcesu Samoocena dzia³a jak samospe³niaj¹ce siê proroctwo, wp³ywa na: wybór trudnoœci zadania motywacjê, inicjatywê, wysi³ek reagowanie na trudnoœci i przeszkody interpretacjê rezultatów interpretacjê informacji zwrotnych od innych
B³êdne ko³o niskiej samooceny Samoocena a relacje z ludŸmi Osoby z ?Sa spostrzegaj¹ siebie jako b. lubiane, posiadaj¹ce umiejêtnoœci spo³eczne, asertywnoœæ, wsparcie, rozwi¹zywanie konfliktów, Battistisch i in. 1993 wspó³mieszkañcy tego nie potwierdzaj¹, Baumeister 2003 wyj¹tkiem: inicjowanie interakcji, zgodnoœæ samoocen i ocen innych Osoby o ? Sa uwa¿aj¹, ¿e zyskuj¹ ma³o aprobaty i wsparcia spo³ecznego, mimo tego, ¿e s¹ konformistyczne aby potwierdziæ swoja Sa na partnerów wybieraj¹ tych, co myœl¹ o nich negatywnie, De La Ronde i Swann, 1993 czêœciej doœwiadczaj¹ nieodwzajemnionych mi³oœci, Dion, 1975, brak wiary w wyra¿an¹ mi³oœæ i wsparcie oczekuj¹ odrzucenia i bycia porzuconym, Murray, 2002 rzadziej decyduj¹ siê na zerwanie relacji, gdy problemy
Samoocena a zdrowie psychiczne Taylor i Brown (1988): Realistyczne widzenie siebie jest charakterystyczne dla osób z depresj¹: Atrybucje dyspozycyjne w przypadku niepowodzeñ, nie przeceniaj¹ swojej kontroli nad zdarzeniami, nie s¹ nierealistycznymi optymistami co do przysz³oœci, porównuj¹ siê z innymi podobnymi i nie czyni¹ porównañ w dó³. Pozytywne z³udzenia przyczyniaj¹ siê do zdrowia psychicznego zadowolenia z ¿ycia, do troski o innych, do anga¿owania siê w konstruktywne zadania. Colvin i Block (1994): nie jest to jednoznaczne, bo doraŸne efekty s¹ pozytywne, d³ugoterminowe - niejasne, osoby z zawy¿on¹ samoocen¹ nie zawsze s¹ lubiane przez innych
Co mo¿e samoocena Ludzie z pozytywn¹ samoocen¹: Czuj¹ siê szczêœliwsi, S¹ zdrowsi (œpi¹ lepiej, rzadziej miewaj¹ wrzody), S¹ w stanie wykonywaæ d³u¿ej trudniejsze zadania, Maj¹ wiêcej zaufania do siebie S¹ bardziej akceptowani przez innych W mniejszym stopniu poddaj¹ siê presji innych ludzi Ludzie z nisk¹ samoocen¹: S¹ bardziej lêkowi, depresyjni, pesymistyczni, Sk³onni do niepowodzeñ,
Nie maj¹ zaufania do siebie, Maj¹ s³abszy system immunologiczny Samoocena wysoka ale niestabilna - zagro¿ona, podatna na obni¿enie, Kernis 2003
wra¿liwoœæ, podatnoœæ na zranienie silna tendencja odczuwania gniewu, wrogoœci (Baumeister, 2003) Sk³onnoœæ do ryzyka, skok do wody, wiêcej mandatów, Pelham 1993 Stosowanie strategii obrony przed pora¿k¹: zaprzeczanie odpowiedzialnoœci, deprecjonowanie Ÿróde³ negatywnej inf. zwrotnej, samoutrudnianie Samoocena wysoka i stabilna ceni¹ swoje mocne i s³abe strony rzadziej stosuj¹ strategie wzmacniania samooceny pora¿ka nie narusza ich poczucia w³asnej wartoœci wyniki dzia³añ odnosz¹ do specyficznej dziedziny
Prawda? Fa³sz? Sprzyja adaptacji - czasem, bardziej szczêœliwi, mniej korzystaj¹ z informacji zwrotnych, ma³o plastyczni, nie ucz¹ siê na b³êdach Sprzyja aktywnoœci i wytrwa³oœci - czasem, rezygnuj¹ po serii pora¿ek Sprzyja sukcesom zawodowym - raczej odwrotnie Udane relacje - czêœciowo, lepsze wra¿enie, na krótko Motywacja prospo³eczna - nie, faworyzuj¹ w³asn¹ grupê Zachowania prozdrowotne - nie, sk³onnoœæ do eksperymentowania Klarowna samowiedza i dobre samopoczucie - tak, mniej konfliktów wewnêtrznych
Motywacja do posiadania pozytywnej samooceny Pozytywna samoocena przyczynia siê do osi¹gania ró¿nego rodzaju celów.Wysoka samoocena podnosi oczekiwanie sukcesu Przyczynia siê do wzmo¿onych wysi³ków i lepszych wyników Mark Leary i in. (1995): Teoria socjometru samoocena jest wskaŸnikiem naszego statusu spo³ecznego, tj. stopnia w³¹czenia b¹dŸ wy³¹czenia ze spo³ecznoœci, stopnia akceptacji przez innych ludzi.
Greenberg, Solomon i Pyszczynski (1997): teoria opanowania trwogi (lêku przed œmierci¹) Pozytywna samoocena pozwala widzieæ siebie jako wartoœciowego cz³onka spo³eczeñstwa; uczestniczenie w spo³eczeñstwie, w kulturze zapewnia jednostce symboliczn¹ nieœmiertelnoœæ.
Teoria opanowania œmiertelnej trwogi Lêk zwi¹zany ze œmierci¹ (jak ka¿dy lêk) koncentruje na Ja, w³asnej to¿samoœci i wartoœci efekt - obrona samooceny, poszukiwanie informacji j¹ podwy¿szaj¹cych tendencja szczególnie silna u osób z nisk¹ samoocen¹ Samoocena buforem przed „œmiertelnym” lêkiem pozytywna samoocena pozwala widzieæ siebie jako wartoœciowego cz³onka spo³eczeñstwa; uczestniczenie w spo³eczeñstwie, w kulturze zapewnia jednostce symboliczn¹ nieœmiertelnoœæ.
Sposoby opanowywania trwogi Podnoszenie samooceny dobre mniemanie o sobie chroni przed trwog¹ doœwiadczenie wyrazistoœci œmierci - do podwy¿szania poczucia w³asnej wartoœci Aktualizacja przekonañ œwiatopogl¹dowych szukanie bliskoœci z osobami o podobnych pogl¹dach, niechêæ do obcych, stereotypowe ich spostrzeganie wzrost gotowoœci do pomocy swoim wzrost nacjonalizmu, dumy z przynale¿noœci waga symboli narodowych, zainteresowanie korzeniami
Samoocena w kontekœcie kulturowymD¹¿enie do podnoszenia w³asnej wartoœci jest zjawiskiem powszechnym, lecz ma ró¿ne formy w kulturach zachodnich i wschodnich. Studenci japoñscy (studiuj¹cy u siebie b¹dŸ w USA) osi¹gaj¹ ni¿sze wyniki na skalach samooceny.Wykazuj¹ wiêksz¹ sk³onnoœæ do akceptowania raczej negatywnych ni¿ pozytywnych informacji o sobie.Wra¿liwoœæ na negatywne informacje o sobie w kulturze kolektywistycznej:Jest form¹ samokrytycyzmu, pozwalaj¹cego na „polepszenie” siebie i osi¹gniêcie ostatecznego celu, jakim s¹ harmonijne relacje z innymi.Samokrytycyzm jest wiêc sposobem na podniesienie poczucia w³asnej wartoœci
D¹¿enie do posiadania kontroli i wp³ywu Preferujemy sytuacje na które mamy wp³yw Warunkiem poczucia sprawstwa jest przekonanie o:Wolnoœci wyboru czyli posiadanie wiêcej ni¿ jednej mo¿liwoœci dzia³ania - od nas zale¿y wybór (Brehm) Kontroli czyli dostrzeganie zwi¹zku miêdzy dzia³aniem a jego rezultatem (Seligman) Skutecznoœci (kompetencji) czyli wiara, ¿e mamy mo¿liwoœci osi¹gniêcia po¿¹danych rezultatów Ulegamy z³udzeniom, aby zachowaæ poczucie kontroli: Z³udzenie wspó³zale¿noœci, kontrolowalnoœci i swobody wyboru Przeceniamy stale liczbê zadañ, jakie jesteœmy w stanie wykonaæ
Nierealistyczny optymizm Przecenianie prawdopodobieñstwa wyst¹pienia wydarzeñ pozytywnych, niedocenianie prawdopodobieñstwa wyst¹pienia wydarzeñ negatywnych. Studenci przewidywali, ¿e osi¹gn¹ lepsze wyniki w nauce ni¿ ich koledzy, ¿e znajd¹ lepsz¹ pracê, ¿e ich ma³¿eñstwo bêdzie szczêœliwsze, ¿e bêd¹ mieæ utalentowane dzieci (Weinstein, 1980).Polski optymizm defensywny
Skutki pozbawienia swobody wyboru Maksymalna wolnoœæ odczuwana, gdy: Umiarkowana liczba alternatyw, wszystkie atrakcyjne, Ró¿nice ich atrakcyjnoœci niewielkie wybrane zajêcia wydaja siê atrakcyjniejsze Reaktancja - reakcja na ograniczenie swobody wyboru W sferze poznawczej wzrost atrakcyjnoœci utraconej mo¿liwoœci W sferze emocji z³oœæ i bunt wobec Ÿród³a ograniczeñ W sferze motywacji - tendencja do podejmowania zakazanych zachowañ
Skutki braku wp³ywu i kontroli Wyuczona bezradnoœæ - gdy brak zwi¹zku miêdzy dzia³aniem a jego rezultatem (Seligman) W sferze poznawczej - przekonanie, ¿e wszelkie dzia³anie jest bez sensuW sferze emocji - apatia i rezygnacjaW sferze motywacji - spadek motywacji i zdolnoœci uczenia siê nowych sytuacji Skutki zale¿¹ od atrybucji przyczyn braku zwi¹zkuWyuczona bezradnoœæ gdy skutki niekorzystnych zdarzeñ przypisujemy przyczynom: wewnêtrznym, ogólnym i sta³ym Pesymistyczny vs optymistyczny styl atrybucji
Spostrzegana kontrola Umiejscowienie kontroli wzmocnieñ - Rotter Osoby z wewnêtrznym umiejscowieniem kontroli s¹: Bardziej aktywne Maja wy¿sz¹ samoocenê Modyfikuj¹ oczekiwania i strategiê dzia³ania S¹ bardziej niezale¿ne w opiniach Ale boleœniej przezywaj¹ pora¿ki ¯adne skrajne przekonanie o kontroli lub braku nie jest realistyczne i adaptacyjne
Konsekwencje poczucia sprawstwa Motywacja wewnêtrzna Wiêksza zgodnoœæ postaw z zachowaniem Mniejsza podatnoœæ na presjêWiêksza odpornoœæ na stres
…......................................................................................................................................................................................................................................................................
Narcyzm,to¿samoœæ, kontrola
Obszary wiedzy o sobie Kim jestem - poczucie w³asnej to¿samoœci Jaki(a) jestem - poczucie w³asnej wartoœci Jaki mam wp³yw - poczucie kontroli nad otoczeniem Te poczucia to zarazem trzy potrzeby, specyficzne dla „ja” motywy Ka¿dy z nas chce zachowaæ poczucie to¿samoœci,zachowaæ i podwy¿szaæ poczucie w³asnej wartoœci i wp³ywu na otoczenie
Narcystyczna osobowoϾ
Patologiczna mi³oœæ siebie, samoocena jak nadêty balon nastawienie wy¿szoœciowe, d¹¿enie do górowania, a zarazem hiperwra¿liwoœæ na krytykê potrzeba adoracji, zale¿noœæ od pochwa³ obawa przed byciem przeciêtnym rozbie¿noœæ miêdzy niepohamowanymi ambicjami a tym, co mo¿e osi¹gn¹æ, zachwyt na kruchych podstawach Patologiczna mi³oœæ do obiektu wykorzystywanie innych osób do w³asnych celów inni wa¿ni poprzez to, co dla niego robi¹ brak empatii, zaufania, zale¿noœci Zawiœæ, dewaluacja innych, ci¹g³a rywalizacja Patologiczne superego samoocena regulowana przez wstyd niezdolni do wyrzutów sumienia, poczucia winy Aspekty to¿samoœci: poczucie odrêbnoœci, ci¹g³oœci mimo zmian, wewnêtrznej spójnoœci i treœci Dookreœlana w toku porównañ z innymi ludŸmi W toku tych porównañ szukamy: ró¿nic JA-INNI co zapewnia nam to¿samoœæ osobist¹, poczucie odrêbnoœci i indywidualnoœci podobieñstw JA-INNI - zapewnia nam to¿samoœæ spo³eczn¹, poczucie wspólnoty i przynale¿noœci, suma wa¿nych identyfikacji spo³ecznych Gdy obie tendencje razem preferujemy poœredni¹ odrêbnoœæ/podobieñstwo - Snyder, Fromkin Naprzemiennie - identyfikujemy siê, aby na tle podobnych siê wyodrêbniæ, Ziller Roz³¹cznie - od „ludzi w ogóle” i pod wzglêdem cech osobowoœci szukamy odrêbnoœci
Dwa rodzaje to¿samoœci Ró¿na geneza, zakres w³aœciwoœci i zasady regulacji to¿samoœæ osobista - obejmuje cechy i atrybuty, które odró¿niaj¹ osobê od pozosta³ych cz³onków grupy, do której nale¿y i czyni¹ j¹ niepowtarzaln¹. Jarymowicz i Szustrowa (1980). Ja ten sam choæ nie taki sam to¿samoœæ spo³eczna - to ujmowanie siebie jako kogoœ przynale¿nego do grup i kategorii spo³ecznych (Sedikides i Gaertner, 2005; Jarymowicz, 1984). Obejmuje w³aœciwoœci, które charakteryzuj¹ osobê jako cz³onka wybranej grupy, s¹ wspólne dla wszystkich cz³onków grupy i odró¿niaj¹ j¹ od cz³onków grup obcych. Ja taki sam choæ nie ten sam
Znaczenie to¿samoœci spo³ecznej Tajfel, potrzeba pozytywnej to¿samoœci spo³ecznej d¹¿enie do pozytywnego wyró¿nienia grupy w³asnej konsekwencj¹ - faworyzowanie swoich Turner: to¿samoœæ jest wynikiem procesów kategoryzacji. maksymalizowanie ró¿nic miêdzygrupowych stosunku do ró¿nic wewn¹trzgrupowych
Formy MY My grupowe odnosi siê do realnych grup i osób, z którymi ³¹cz¹ osobê bezpoœrednie relacje: „moja rodzina”, „zgrana paczka”. My kategorialne dotyczy szerszych zbiorowoœci, realnych lecz nieprzeliczalnych, w obrêbie których niemo¿liwe s¹ bezpoœrednie relacje, a wieŸ oparta jest o œwiadomoœæ przynale¿noœci. My to: „studenci”, „Polacy”, „mieszkañcy Krakowa”, „osoby m³ode”. My atrybucyjne to zbiorowoœci wyodrêbnione w oparciu o wspólnotê cech lub celów, niezale¿nie od przynale¿noœci osób do realnych grup czy kategorii: My to „ludzie poszukuj¹cy mi³oœci”, „idealiœci, pragn¹cy zmieniæ œwiat”, „osoby wra¿liwe na piêkno”.
To¿samoœæ kulturowa Relacja osoby do symboli, wartoœci wiedza o nich + przywi¹zanie + zachowania niepisane zasady postêpowania, nabywane bezrefleksyjnie Kultura zwi¹zana z doœwiadczeniem œmierci, Bauman Oferuje obietnicê ró¿nych form nieœmiertelnoœci Ze zbli¿aniem siê koñca roœnie praktykowanie standardów w³asnej kultury; Wzrost uprzedzeñ wobec kultur odmiennych Uwra¿liwienie na œmieræ a punitywnoœæ wobec prostytutki (kaucja 455 $ vs 50 $), I nagradzanie czynów bohaterskich Sos tabasco dla tych o przeciwnych pogl¹dach Niechêæ wobec emigrantów, faworyzowanie w³asnej grupy
Rozwój to¿samoœci Teoria relacji z obiektem (Klain, Mahler)Indywiduacja przebiega od symbiozy do separacji Konflikty dotycz¹ce poczucia odrêbnoœci Tendencje symbiotyczne Obrona przed prze¿yciem symbiotycznym Konflikt wokó³ separacji - ambiwalencja Warunki wystêpowania zaburzeñ to¿samoœci: silny stres, deprywacja sensoryczna, gwa³towna zmiana warunków, zmiany we w³asnej osobie, utrata obiektu uczuæ, sytuacja nieustrukturalizowana (czas wolny) Sposoby obrony to¿samoœci: Autostymulacja, poszukiwanie kontaktów, trzymanie siê utartych schematów, szukanie sytuacji ustrukturalizowanych (wiele obowi¹zków, przynale¿noœæ)
Typy to¿samoœci Kryzys to¿samoœci, to¿samoœæ negatywnaEksploracja i zaanga¿owanieDyfuzja - brak eksploracji i zaanga¿owania Moratorium - wieczna eksploracja bez zaanga¿owania Nadana (przejêta) - zaanga¿owanie bez eksploracji Osi¹gniêta - po eksploracji zaanga¿owanie
Spo³eczno-kulturowa natura JAwg Oyserman i Markus (1993) JA jest kszta³towane przez ró¿ne czynniki spo³eczno-kulturowe, np. rodzina, szko³a, praca, religia, rasa, klasa spo³eczna, naród, pañstwo, region, wydarzenia historyczne. Œrodowisko spo³eczno-kulturowe u³atwia i promuje pewne sposoby definiowania siebie, a utrudnia b¹dŸ blokuje inne. dostarcza materia³u do kszta³towania to¿samoœci. JA otrzymuje komunikaty, które informuj¹ o tym, co jest w œwiecie wa¿ne i co to znaczy „BYÆ” (byæ wartoœciowym cz³owiekiem) w danym spo³eczeñstwie.
Ja Niezale¿ne i Ja Wspó³zale¿ne Ja Niezale¿ne i Ja Wspó³zale¿ne(Markus i Kitayama, 1991) Samoopis w kulturach indywidualistycznych i kolektywistycznych D¹¿enie do posiadania wp³ywu Preferujemy sytuacje na które mamy wp³yw Ulegamy z³udzeniom, aby zachowaæ poczucie kontroli:Z³udzenie wspó³zale¿noœci, kontrolowalnoœci i swobody wyboru Warunkiem poczucia sprawstwa jest przekonanie o: Wolnoœci wyboru czyli posiadanie wiêcej ni¿ jednej mo¿liwoœci dzia³ania - od nas zale¿y wybór (Brehm) Kontroli czyli dostrzeganie zwi¹zku miêdzy dzia³aniem a jego rezultatem (Seligman) Skutecznoœci (kompetencji) czyli wiara, ¿e mamy mo¿liwoœci osi¹gniêcia po¿¹danych rezultatów
Skutki pozbawienia swobody wyboru Maksymalna wolnoœæ odczuwana, gdy: Umiarkowana liczba alternatyw, wszystkie atrakcyjne,Ró¿nice ich atrakcyjnoœci niewielkie wybrane zajêcia wydaja siê atrakcyjniejsze Reaktancja - reakcja na ograniczenie swobody wyboru W sferze poznawczej wzrost atrakcyjnoœci utraconej mo¿liwoœci W sferze emocji z³oœæ i bunt wobec Ÿród³a ograniczeñ W sferze motywacji - tendencja do podejmowania zakazanych zachowañ
Nie bêdê Ograniczenie osobistej wolnoœci (zew. lub wew.) - opór Reaktancja: oczekiwanie wyboru i groŸba ograniczenia konsekwencje poznawcze, emocjonalne, motywacyjne i behawioralne Tym wiêksza, im: wa¿niejszej sprawy dotyczy swoboda wyboru wiêksze zagro¿enie czêœciej siê powtarza
Skutki braku wp³ywu i kontroli Wyuczona bezradnoœæ - gdy brak zwi¹zku miêdzy dzia³aniem a jego rezultatem (Seligman) W sferze poznawczej - przekonanie, ¿e wszelkie dzia³anie jest bez sensu W sferze emocji - apatia i rezygnacja W sferze motywacji - spadek motywacji i zdolnoœci uczenia siê nowych sytuacji Skutki zale¿¹ od atrybucji przyczyn braku zwi¹zku Wyuczona bezradnoœæ gdy skutki niekorzystnych zdarzeñ przypisujemy przyczynom: wewnêtrznym, ogólnym i sta³ym Pesymistyczny vs optymistyczny styl atrybucji
Spostrzegana kontrola Umiejscowienie kontroli wzmocnieñ - Rotter Osoby z wewnêtrznym umiejscowieniem kontroli s¹: Bardziej aktywne Maj¹ wy¿sz¹ samoocenê Modyfikuj¹ oczekiwania i strategiê dzia³ania S¹ bardziej niezale¿ne w opiniach Ale boleœniej prze¿ywaj¹ pora¿ki ¯adne skrajne przekonanie o kontroli lub braku nie jest realistyczne i adaptacyjne
Konsekwencje poczucia sprawstwa Motywacja wewnêtrzna Wiêksza zgodnoœæ postaw z zachowaniem Mniejsza podatnoœæ na presjê Wiêksza odpornoœæ na stres
Myœlenie ¿yczeniowe Na pozór kontrola siebie ³atwiejsza
od kontroli œwiata, ale…. planujemy wiêcej ni¿ jesteœmy w stanie wykonaæ, Barbara i Federick Hayes-Roth, 1983 Przeceniamy liczbê zadañ Nie korygujemy b³êdu Wyolbrzymiamy mo¿liwoœæ kontroli Przeceniamy sprawnoœæ i czas Nie doceniamy przeszkód B³êdu tego nie pope³niamy w odniesieniu do innych
Wola i samokontrola, Baumeister Dokonywanie wyboru Podejmowanie decyzji Inicjowanie dzia³ania Sprawowanie kontroli nad Ja Dokonywanie zmian w obrêbie Ja Koszty zmiany: samokontrola wywo³uje zu¿ycie energii i zasobów poznawczychRó¿ne akty samokontroli zu¿ywaj¹ wspólne zasoby: t³umienie myœli, powstrzymanie siê od ekspresji emocji, opieranie siê pokusie, kontynuacja czynnoœci w obliczu pora¿ki
…......................................................................................................................................................................................................................................................................
Spostrzeganie ludzi
Specyfika percepcji
Z³udzenie naiwnego realizmu: œwiat nie jest taki, jakim go spostrzegamy
Percepcja jest:
aktywnym procesem szukania sensu tego, co widzimy
subiektywnym interpretowaniem zgodnie z wiedz¹, przekonaniami, oczekiwaniami, emocjami, postawami
Im mniej jednoznaczny obraz, tym silniejszy wp³yw oczekiwañ i emocji
Percepcja ludzi jest szczególnie subiektywna, bo ludzie s¹:
Ÿród³em silnych emocji,
bardziej z³o¿onym, wiêc mniej jednoznacznym obiektem poznania
w oparciu o to, co widaæ, wnioskujemy o tym, co niedostêpne percepcji: dyspozycje, cechy, zamiary