1.Ochrona przed zgorzelą siewek

Wymaga ona zabiegów (i jest) możliwa na drodze profilaktyki i terapii (leczenia):

- Profilaktyka dyspozycyjna – działania mające na celu zapobieganie upodatnieniu rośliny na zakażenie przez zarazki , przykłada dużą wagę m.in. do wyboru miejsca pod szkółkę leśną. Zaleca ona unikanie gleb ciężkich, wilgotnych, źle zdrenowanych, ale też zbyt piaszczystych, na których łatwo o niedostatki pokarmowe i wilgotnościowe, zalecane pH – 5,5 – 6,0

- Profilaktyka infekcyjna – chroni przed patogenem już obecnym na powierzchni gospodarza lub zagrażającym swym rychłym nadejściem

- Terapia- najczęściej ochrona chemiczna i biologiczna
2.Ochrona przed mączniakiem prawdziwym dębu.

Praktykowana jest przede wszystkim w szkółkach, rzadziej w 1-5 uprawach dębowych. Najskuteczniejsze są zabiegi chemiczne, przeciwdziałające zakażeniu – oprysk preparatami siarkowymi (duża wrażliwość na siarkę). Zabiegi należy wykonać gdy zaczynają pękać pączki (w czerwcu). Zaleca się 3 zabiegi w odstępach 3-4 tygodniowych.
3.Opisać zgnilizny - charakterystyka, przykłady, rodzaje.

Zgnilizna drewna jest to chemiczny rozkład i wynikający stąd rozpad substancji drzewnej, czyli ścian komórkowych drewna.

- Zgnilizna wczesna – w początkowej fazie zasiedlania drewna przez patogena, występują przebarwienia, ale nie zmieniają się jeszcze właściwości fizyczne drewna

- Zgnilizna późna – występuje w fazie procesów gnilnych, następuje znaczna zmiana właściwości fizycznych i strukturalnych drewna; tworzą się także dziuple w końcowym etapie).

- Zgnilizna brunatna – nazywana destrukcyjną lub czerwoną; rozkłada tylko celulozę, lignina pozostaje nietknięta, co powoduje rozpad na charakterystyczne klocki; przykładem jest rozkład drewna powodowany przez Serpula lacrymans

- Zgnilizna białą jednolita – drewno jest jaśniejsze niż zwykle; rozkładowi ulega celuloza, lignina i inne substancje (najdłużej rozkłada się celuloza i drewno); drewno nie kurczy, ale mięknie, traci na masie i kruszy się na włókniste fragmenty; przykładem jest zgnilizna powodowana przez Phlebiopsis gigantea

- Zgnilizna biała jamkowata – nazywana jest korozyjną bądź pstrą; następuje tutaj równy rozkład ligniny (której jest prawie 2x mniej) i celulozy, dlatego też zgnilizna odznacza się ciemnym zabarwieniem drewna na tle którego występują białe jamki wypełnione czystą, białą celulozą. Rozkładu dokonuje: Phellinus Pini i Stereum frustulosum

1. Mączniak prawdziwy dębu-etiologia (str. 28 – sprawca)

Przyczyną choroby jest grzyb Erysiphe alphitoides. Zimuje on w postaci grzybni, która usadawia się tylko w ograniczonej liczbie pączków gospodarza. Patogen może też zimować w postaci otoczni, jeżeli w ogóle je tworzy. Pędy rozwijające się na wiosnę z porażonych pączków są od razu ze wszystkimi młodymi liśćmi opanowane przez grzybnię patogena. Zaczyna on niezwłocznie wytwarzać konidia, a te przeniesione prądami powietrza lub w inny sposób na liście zdrowe, kiełkują na nich powodując zakażenie wtórne, powtarzające się następnie wielokrotnie w ciągu sezonu. Konidium kiełkuje w strzępkę kiełkową, która rozwija się z kolei w grzybnię powietrzną odżywiającą się za pomocą tzw. ssawek zawartością komórek skórki. Głębiej niż do skórki grzyb nie przenika. W grzybni powietrznej tworzy bardzo dużo trzonków konidialnych i konidiów (biały nalot na liściach) stanowiących źródło zakażeń wtórnych.
2. Uredinales - systematyka z charakterystyką i przykłady (kartki, materiały)

Podkrólestwo – Fungi, Gromada – Basidiomycota, Klasa – Urediniomycetes, Rząd – Uredinales

Są to pasożyty bezwzględne, powodujące choroby roślin ogrodniczych, rolniczych i leśnych. Do rozwoju patogena potrzebują dwóch roślin gospodarzy. Wytwarzają kilka typów zarodników (pleomorfizm). Przykłady: Cronartium flaccidum, Endocronartium Pini, Melampsorella caryophyllacearum, Gymnosorangium sabinae.
3. Źródła infekcji-wymienić i podać przykłady (fitopatologia ogólna)

- Zakażony gospodarz – najczęstsze źródło infekcji, szczególnie ważne dla pasożytów bezwzględnych, a zwłaszcza dla wirusów

- Saprofityczne stany rozwojowe patogenów – utrzymują się przede wszystkim w glebie. Patogenów tego typu jest wiele (Phytium, Fusarium, Rhizoctonia). Wywołują one głównie takie choroby jak zgorzele rozsady, zgnilizny korzeni i podstawy łodygi oraz choroby naczyniowe.

- Formy przetrwalnikowe patogenów – występują w przyrodzie bardzo często i stanowią dobre zabezpieczenie gatunku. Chodzi tu o zarodniki konserwacyjne i inne grzybniowe formy przetrwalnikowe, jak sklerocja, owocniki.

1. Holenderska choroba wiązów - objawy z podziałem na grupy

Podział objawów:

-zewnętrzne – występują na zewnątrz rośliny

-wewnętrzne – występują wewnątrz rośliny-gospodarza

-makroskopowe – uchwytne gołym okiem

-mikroskopowe – dostrzegalne tylko pod mikroskopem

-istotne – stale związane z występowaniem danej choroby

-nieistotne – nie wykazują tej stałości

-pierwotne – występują jako pierwsze na chorej roślinie wskutek działania czynników chorobotwórczych

-wtórne – ich występowanie jest następstwem warunków stworzonych przez objaw pierwotny

- swoiste – związane tylko z jedną chorobą

-nieswoiste – związane z więcej niż jedną chorobą

- właściwe – objawy będące efektem reakcji rośliny-gospodarza na działanie wywierane na nią przez czynnik chorobotwórczy, np. więdnięcia, przebarwienia, nekrozy, rany

-niewłaściwe – obecność na chorej roślinie różnych wegetatywnych utworów czynnika sprawczego jak np. owocniki grzybów, śluz bakteryjny, pędy jemioły

Objawy HCW bywają różne w zależności od jej przebiegu, który może być ostry lub przewlekły.

- Więdnięcia najmłodszych liści

- Zamieranie gałęzi, konarów i całych drzew

- Na przekroju porażonych gałęzi brunatne przebarwienia najmłodszych naczyń w formie plamek na przekroju poprzecznym, a smug na przekroju podłużnym
2. Metoda biologiczna - charakterystyka i zastosowanie w leśnictwie

Polega ona na unicestwieniu lub ograniczeniu aktywności czynników fitopatogenicznych za pomocą czynników ożywionych niebędących sprawcami chorób roślin.

- metoda powstała w XIXw.

- obecnie tworzy się biopreparaty na bazie określonych nadpasożytów

- do określenia jaki gatunek jest antagonistyczny względem pasożyta stosuje się metodę szeregów biotycznych

- sumaryczny efekt biotyczny – określa jaki wpływ na dany mikroorganizm ma w określonym zbiorowisku gatunek o konkretnej liczbie osobników

- negatywny wpływ bakterii na rozwój patogenów możemy podzielić na bezpośredni (antybioza, konkurencja lub pasożytnictwo na patogenie) i pośredni (wspomaganie roślin w obronie przed mikroorganizmami)

- Przykłady: bakteria Pseudomonas syringae wykazuje antagonizm wobec Ophiostoma ulmi

Tuberculina maxima atakuje Cronartium ribicola

Ampelomyces quisqualis atakuje Microsphera alphitoides
3. Sposoby szerzenia się patogenu w roślinie po wniknięciu do niej

1. rozprzestrzenianie się w martwych tkankach, np. Phellinus Pini – sprawca zgnilizny białej jamkowatej rozprzestrzenia się w martwych komórkach twardzielowych; rozprzestrzenianie się w komórkach żywych oraz martwych.

2. rozprzestrzenianie się bezładne, nieukierunkowane (pertofity – atakują żywe komórki bez wcześniejszego przygotowania) lub penetrowanie ciała gospodarza torami określonymi przez występowanie określonych tkanek (Ophiostoma ulmi)

3. przenikanie wewnątrzkomórkowe (intracelularnie) lub międzykomórkowo (intercelularnie) lub jednoczesne przemieszczanie wewnątrzkomórkowo i międzykomórkowo (Phytium debaryanum)

4. patogen może opanować wszystkie napotkane tkanki i komórki lub tylko konkretne, co nazywane jest selektywnym zasiedlaniem rośliny – gospodarza

5. patogen może rozprzestrzeniać się wewnątrz gospodarza (intrametrykalnie), na zewnątrz gospodarza (ekstrametrykalnie)

1. Ochrona przed zamieraniem pędów sosny

-Stosowanie w gospodarstwie leśnym odpornych odmian drzew

-Dobre pielęgnowanie drzewostanów

-Przemyślane kształtowanie środowiska leśnego (nie powinno sprzyjać nagromadzeniu się w lesie materiału zarazkowego)

-Wprowadzenie domieszek liściastych (do sośnin)
2. Odporność roślin przed chorobami

Odpornością (obronnością) określamy kompleks czynników określających zdolność ochrony roślin przed atakiem patogena oraz właściwości tej rośliny sprzyjające temu atakowi. Dzielimy ją na:

1. obronność bierną (oporność)

- działa preinfekcyjnie

- oporność polegająca na określonym rytmie rozwojowym

- oporność infekcyjna – bariery strukturalne lub chemiczne (wytwarzanie warstwy kutyny)

- oporność generalizacyjna – uniemożliwia rozwój i przemieszczanie się patogena wewnątrz organizmu, np. brak odpowiednich składników pokarmowych dla patogena

b) obronność aktywna (nazywana odpornością)

- działania postinfekcyjne

- powstawanie barier tkankowych uniemożliwiających przemieszczanie się pasożyta

- wytwarzanie przez gospodarza substancji chemicznych uniemożliwiających rozwój patogena np. – fitoaleksyny

- zjawisko odporności może mieć charakter hiperergiczny – kiedy to reakcja gospodarza jest dynamiczna, mająca na celu usunięcie patogena, lub normoergiczny – następuje wyrównanie sił pomiędzy patogenem i ciałem gospodarza)

- demarkacja histogeniczna – powstawanie warstwy martwego korka oddzielającego żywe komórki rośliny od tych zarażonych
3. Erysiphales

Przedstawiciele rzędu Erysiphales, rodziny Erysiphaceae są sprawcami mączniaków prawdziwych, chorób najbardziej rozpowszechnionych wśród roślin. Nazwa ta pochodzi od białego, mączystego nalotu tworzącego się na roślinach. Grzyby z rodziny Erysiphaceae są obligatoryjnymi pasożytami, tj. mogącymi rozwijać się tylko na żywych roślinach. Tworzą one grzybnię na powierzchni rośliny, nigdy nie wnikając do wnętrza ich tkanek. Czerpią one składniki pokarmowe za pomocą ssawek (haustoriów) wnikających do komórek epidermy porażonych organów. Grzybnia powietrzna tworzy krótkie trzonki z zarodnikami ułożonymi w łańcuszkach, rozprzestrzenianymi przez wiatr. W warunkach optymalnych pojedyncza kolonia sprawcy mączniaka prawdziwego może wytworzyć około 300 tys. zarodników. Zarodniki te są mitosporami, formą rozmnażania wegetatywnego. Zawierają one w cytoplazmie 52-72% wody. Z tego powodu zarodniki te mogą kiełkować bez obecności wody. Przy niesprzyjających warunkach środowiska lub niedoborze składników pokarmowych grzyby te tworzą zamknięty owocnik zaopatrzony w przyczepki. Wewnątrz tego owocnika znajduje się jeden lub kilka palisadowo ułożonych worków. Taki owocnik nazywany jest kleistotecjum.

1. Huba sosny-etiologia

Sprawcą jest grzyb Phellinus Pini. Rozmnaża się za pomocą zarodników podstawkowych, które są jednokomórkowe, jasnożółto-brunatne. Wytwarzają się w ogromnych ilościach w rurkach hymenoforu. Zarodniki unoszą się dzięki prądom powietrza. Patogen dokonuje zarażenia tylko gdy jego zarodnik osiądzie na powierzchni rany i zetknie się z drewnem twardzielowym (możliwość taka istnieje nie wcześniej niż po 30 roku życia drzewa). Grzybnia przerasta twardziel gałęziową rozprzestrzeniając się bardzo powoli. Po dotarciu do twardzieli strzałowej rozrasta się najsilniej w kierunku strzały, szybciej w górę niż w dół, wolniej w kierunku promieniowym, najwolniej w stycznym. Grzyb rozkłada mniej więcej i w równej mierze ligninę i celulozę. W drewnie iglastym celulozy jest ok. 2x więcej niż ligniny. Ta ostatnia w pewnym momencie zanika i pozostawia coraz rozleglejsze miejsca z czystą białą celulozą.
2. Metody chemiczne ochrony roślin przed chorobami

Polega na stosowaniu związków chemicznych (nieorganicznych lub organicznych), tzw. środków ochrony roślin (pestycydów), powodujących zabicie patogena lub istotne upośledzenie jego rozwoju.

- fungicydy – ochrona roślin przed chorobami powodowanymi przez grzyby

- bakteriocydy

- wirycydy

- nematocydy – ochrona przed chorobami powodowanymi przez nicienie

Skutki działania pestycydów:

- zabezpieczenie rośliny przed zakażeniem

- zniszczenie lub ograniczenie inokulum

- wyleczenie całej rośliny (czasami)

W leśnictwie bierzemy pod uwagę przede wszystkim fungicydy, ze względu na liczące się choroby drzew leśnych powodowane niemal wyłącznie przez grzyby. Sposoby stosowania pestycydów:

- opylanie, opryskiwanie, zamgławianie, zaprawianie nasion, sztyft

Klasy toksyczności ŚOR:

I – silnie trujący

II – trujący

III – środki szkodliwe

IV – praktycznie nieszkodliwe dla zdrowia

Okres karencji – prawnie zagwarantowany czas, który musi upłynąć od zastosowania środka ochrony roślin do zbioru plonu (wynosi na ogół od kilku dni do 2 tyg.), w którym następuje obniżenie zawartości środka w roślinie do poziomu nieszkodliwego dla zdrowia ludzkiego

3. Sposoby dokonywania infekcji

Czas potrzebny do dokonania infekcji to okres infekcyjny (od 2 h do kilku lat)

- zakażenie przez nieuszkodzoną tkankę okrywającą albo przez naturalne otwory w jego ciele (szparki oddechowe, przetchlinki)

- zakażenie przez miejsca uszkodzone, a więc różnego rodzaju i pochodzenia rany na ciele rośliny-gospodarza

2. Grzyby mitosporowe- stanowisko systematyczne, charakterystyka i przykłady

Są to grzyby nie rozmnażające się płciowo, stanowią anamorfę grzybów należących do Ascomycota lub Basidiomycota, określa się je jako Deuteromycotina (anamorficzne, niedoskonałe). Obecnie nie wyodrębnia się ich jako grupy, wspomnianej niegdyś po wymienieniu wszystkich typów (gromad).

3. Budowa i funkcje owocnika u Ascomycota

a) Cleistothecium – otocznia zamknięta, kształt kulisty, uwalnianie zarodników jednorazowo poprzez pęknięcie owocnika z workami w środku, w każdym worku 8 zarodników (zazwyczaj), worków od kilku do kilkudziesięciu – zależnie od gatunku

b) Perithecium – otocznia otwarta; zarodniki mogą się wydostawać wielokrotnie; występują parafiny i peryfizy (w szyjce, blokują możliwość powrotu zarodników)

c) Apothecium – miseczka; hymenium workowe wypełnia całe wnętrze miseczki, miseczka może się zamykać lub otwierać – zależnie od warunków otoczenia

d) Pseudothecium – kontakt ze środowiskiem utrzymują przez szyjkowate ujścia;

ściany otoczni i zawartość budowane w jednym czasie; też występują parafiny

e) Hymenium – skupienie worków

2. Grzybopływki dla roślin,

Są to organizmy należące do podkrólestwa Chromista. Zwykle jednokomórkowe o nitkowatej budowie plechy, rozmnażają się przez zarodniki, a ich ściany komórkowe posiadają celulozę. Spośród 10 wyróżnionych gromad w jednej Oomycota występują patogeny roślin. Organizmy należące do tej gromady mają budowę komórczakową - strzępki są wielojądrowe i z reguły nie posiadają ścian poprzecznych. Rozmnażanie bezpłciowe za pomocą pływek (zoospor), zaopatrzonych w wici (możliwość ruchu w środowisku wodnym), tworzonych w zarodniach pływkowych (zoosporangiach). Rozmnażanie płciowe poprzez gametangiogamię, w wyniku której powstają zarodniki przetrwalnikowe oospory. RządPeronosporales - organizmy powodujące mączniaki rzekome (białoszary nalot o spodniej stronie blaszki liściowej). Rząd: Pythiales - Pythium spp. i Phytophthora spp. - sprawcy zgorzeli siewek drzew leśnych oraz zamierania drzew.
1. Zamieranie pędów sosny- wymienić objawy i sklasyfikować.

Na wiosnę skażone igły wysychają i stają się szarozielone. Kiedy zaczynają się tworzyć pędy majowe, zakażone pączki szczytowe nie pękają, a zeszłoroczne igły brunatnieją od nasady, przy czym same ich końce zachowują niekiedy zabarwienie szarozielone. Szczególnie charakterystyczne objawy bywają na sosnach 5-15 letnich. Zakażone w okresie wiosennym tegoroczne pędy nie wytwarzają następnej wiosny w ogóle nowych pędów albo krótsze niż zwykle, ponieważ już wcześniej, mianowicie w jesieni i na początku zimy, ich pączki ulegają przeżywiczeniu i słabną lub zamierają. Znajdujące się w górnej części porażonych pędów igły brunatnieją i przedwcześnie opadają. W tej fazie porażenia można w górnej części korony i na gałęziach bocznych obserwować liczne martwe pędy, a w przypadku silniejszych ataków choroby drzewa mogą nawet całkowicie obumrzeć. W rok później z pączków przybyszowych, powstałych i nasady zamarłych pędów, wytwarzają się często gęste skupienia jasnozielonych pędów, przypominające małe czarcie miotły.

3. Wymienić i opisać stadia rozwoju patogenu w chorobie infekcyjnej. (atlas str.25)

1. Opieńkowa zgnilizna korzeni-etiologia.

Wyróżnia się aż pięć różnych gatunków rodzaju Armillaria (Basidiomycotina):

Armillaria mellea(opieńka miodowa), obscura(opieńka ciemna), bulbosa(opieńka bulwiasta), borealis(opieńka północna), cepistipes(opieńka maczugowata – nie ma w Polsce)(f. typica i pseudobulbosa). Charakterystyczne organy przytoczonych gatunków to owocniki i ryzomordy. Owocniki za młodu jadalne, występują gromadnie, pojawiają się pod koniec lata i w jesieni. Zawiązują się na końcu ryzomorf, z którymi pozostają związane przez cały czas swego rozwoju.
3. Wirusy -charakterystyka, przykłady.

- Najmniejsze czynniki patogeniczne za wyjątkiem wiroidów

- Nie rozmnażają się płciowo – występuje namnażanie się w komórkach gospodarza

- Składają się z materiału genetycznego oraz osłonki białkowej – kapsydu

- Przemieszczanie w roślinie zawsze bierne (pomiędzy komórkami przez plazmodesmy, a dalej przez komórki sitowe)

- Objawami mogą być przebarwienia, zniekształcenia, nekrozy

- Możemy je rozpoznać przy użyciu roślin wskaźnikowych(metoda biologiczna), metodą serologiczną, testem ELISA

- Choroby wirusowe nie mają znaczenia w leśnictwie

1. Ochrona przed hubą korzeni,
- Wprowadzenie domieszek liściastych do drzewostanów iglastych

- Dbałość o sanitarny stan lasu

- Zabezpieczenie ran na świeżo ściętych pniakach za pomocą preparatów chemicznych (mocznik) lub biologicznych – produktów do rozkładu pni drzew leśnych (opartych na grzybie Phlebiopsis gigantea)

- Usuwanie drzew obumarłych razem z korzeniami w okresie czyszczeń

- Trzebież najlepiej wykonywać w okresie wczesnowiosennym albo w zimie

1. Ochrona drzew przed osutką wiosenną sosny

- Zakładanie upraw z sadzonek sosnowych dobrze ukształtowanych i wolnych od porażenia osutką sosny

- Szkółki sosnowe najlepiej lokalizować z dala od d-stanów sosnowych, a zwłaszcza z dala od silnie zakażonych upraw i młodników sosnowych

- Ocienianie grzęd siewnych w szkółkach leśnych za pomocą włókniny (profilaktyka)

- Zabiegi chemiczne w szkółkach (oprysk fungicydami miedziowymi)

- Zmieszanie sosny z innymi gatunkami (liściastymi – są odporne)

2. Kwarantanna ochrony roślin
3. Basidiomycetes - budowa i funkcje

Choroby na egzamin:

1) Zgorzel siewek

2) Wiosenna osutka sosny

3) Jesienna osutka sosny

4) Mączniak prawdziwy dębu

5) Zamieranie pędów sosny

6) Zamieranie dębów

7) Huba korzeni

8) Huba sosny

9) Holenderska choroba wiązu

10) Opieńkowa zgnilizna korzeni