18. Gotycyzm, fantastyka grozy w polskiej literaturze romantycznej - wpływy obce i rodzime inspiracje.
Gotycyzm (ang. gothicism) - nurt kultury europejskiej, stanowiący jeden z jej przedromantycznych prądów. Dążył on do przywrócenia rangi i znaczenia utworom i budowlom pochodzącym ze średniowiecza. Prądowi nadano nazwę gotycyzmu, gdyż tradycje średniowieczne były wiązane przede wszystkim z gotyckim stylem architektonicznym.
Gotycyzm narodził się w latach 60. XVIII wieku w Wielkiej Brytanii. Postrzegany jest jako reakcja na oświecenie, jako nawrót do estetyki średniowiecza, wydobycie elementów irracjonalnych i emocjonalnych w zbyt zracjonalizowanej epoce XVIII wieku. Pierwszą powieścią gotycką w literaturze światowej była powieść grozy - Zamczysko w Otranto (1764, wydanie polskie w 1974) Horace'a Walpole'a. Podobne do obecnych na Wyspach Brytyjskich tendencje można znaleźć także w utworach francuskiego trubaduryzmu, który nawiązywał do dorobku i tradycji trubadurów, oraz niemieckiego Sturm und Drang, np. w utworach Christiana Augusta Vulpiusa czy Gottfrieda Augusta Bürgera. Pojawienie się gotycyzmu w literaturze europejskiej spowodowało ożywienie w szwedzkim gotyzmie, który funkcjonował w tym skandynawskim państwie nieprzerwanie od czasów średniowiecza.
W Polsce gotycyzm rozwinął się w pierwszej połowie XIX wieku. Autorami powieści gotyckich byli m.in. Zygmunt Krasiński i Anna Mostowska.
Gotycyzm przejawił się także w architekturze, doprowadzając do powstania neogotyku. Wspomniany wyżej Horace Walpole zainicjował go przebudową swojej rezydencji Strawberry Hill. Ważnym elementem ruchu gotycystycznego było zainteresowanie średniowieczem w środowiskach wolnomularskich końca XVIII wieku i w XIX wieku.
(z wikipedii)
Gotycyzm
W II połowie XVIII w. zrodziły się w Europie zainteresowania przeszłością, głównie średniowieczem, które żywe były jeszcze w dobie romantyzmu. Uwidoczniły się one w literaturze, sztuce, a nawet o obyczajowości i modzie. Ojczyzną gotycyzmu była Anglia, gdzie powstała też specyficzna literacka odmiana gatunkowa - powieść gotycka, której akcję osadzono w scenerii starego zamku, lochów, klasztoru, ruin, cmentarza. Tendencja ta przeniknęła do innych dziedzin sztuki, np. w malarstwie reprezentował ją niemiecki malarz Caspar David Friedrich, który na swych płótnach utrwalił bodaj najpełniejszy zestaw typowych motywów górskich. Powstawały też zamki i pałace w stylu gotyckim, jak ten wzniesiony przez Horace'a Walpole'a, autora pierwszej powieści gotyckiej zatytułowanej „Zamek w Otranto” (a764), czy pałacyk Zygmunta Krasińskiego w Opinogórze lub pałac Działyńskich w Kórniku. Przedmioty codziennego użytku zdobiono elementami stylizowanymi na sztukę gotycką. Fascynacja gotycyzmem znalazła swój wyraz również w nowoczesnej modzie damskiej i męskiej. Popularne były stroje wyszczuplające, nadające sylwetce „strzelistość” na wzór gotyckich katedr (w ubiorze męskim ważną rolę odgrywał cylinder, który dodatkowo wysmuklał i wydłużał postać).
W okresie romantyzmu gotycyzm przeniknął zarówno do literatury wysokoartystycznej, jak i literatury popularnej, hołdującej upodobaniom odbiorcy mieszczańskiego. W twórczości m.in. Ernsta Theodora A. Hoffmanna, George'a Byrona, Friedricha Schillera, Adama Mickiewicza czy Juliusza Słowackiego gotycyzm spełniał ważne funkcje artystyczno-ideowe, w przypadku literatury polskiej wzbogacone o walor patriotyczny, służąc jako maska historyczna („Konrad Wallenrod”) czy współtworząc ojczyste obrazy Polski i jej pamiątek narodowych (pejzaż romantyczny). W nurcie popularnym powielał rolę wyznaczoną przez powieść gotycką i powieść grozy, epatując odbiorców mroczną, tajemniczą i krwawą nastrojowością, rekwizytami i fantastyką grozy.
(z Leksykonu M. Ursela)
Powieść gotycka - odmiana powieści uprawiana głównie na przełomie XVIII i XIX wieku. Typowymi jej elementami były: tajemnicza czy wręcz upiorna atmosfera narracji, odczuwane podczas lektury poczucie grozy (stąd również nazwa: powieść grozy), nawiedzone budowle, zamki, pułapki, śmierć, choroba, szaleństwo, klątwa itp., zaś bohaterami zazwyczaj była jakaś antynomiczna para, gdzie jeden biegun reprezentowany był przez osobnika o wyraźnie demonicznych cechach (jak na przykład Manfred w utworze Walpole'a), zaś drugim biegunem była czysta i niewinna osoba (zazwyczaj jakaś dziewica), jak Antonia w "Mnichu". Istotnym elementem powieści gotyckiej był fakt zaistnienia jakiejś ciemnej zbrodni, która odciskała piętno na fabule, a także wymowie ideowej powieści. Powieść gotycka była modyfikacją powieści sentymentalnej XVIII wieku. Wywarła znaczny wpływ na rozwój literatury romantycznej, a także horroru. Stanowiła również istotny element współczesnego prądu kulturalnego zwanego gotycyzmem.
Powieść gotycka była reakcją na racjonalizm epoki oświecenia, a pierwsze książki powstały w Anglii. Za wyznacznik i jednocześnie wzorzec gatunku uważa się Zamczysko w Otranto. Powieść gotycka (tyt. oryg. The Castle of Otranto, 1764, wydanie polskie 1974) autorstwa Horacego Walpole'a. Podtytuł nadany prez Walpole'a stał się nazwą dla całej rodziny tego typu powieści. Jednak pierwszy prawdziwy sukces powieść gotycka odniosła dopiero w realizacji Ann Radcliffe. Do najbardziej znanych utworów tego nurtu należą Mnich Matthew Gregory Lewisa, a także Italczyk wspomnianej już Ann Radcliffe. W Polsce powieść gotycką zainicjowała w XIX wieku Anna Mostowska, uprawiał ją także Zygmunt Krasiński. Popularność powieści gotyckiej zanikła jednak z początkiem XIX wieku.
Literaturoznawcy wyróżniają trzy odmiany powieści gotyckiej:
"powieść historyczna", historical novel (najwybitniejszy przedstawiciel - "Zamczysko w Otranto"), gdzie na pierwszy plan wysuwa się kostium historyczny,
"powieść sentymentalna", sentimental novel (najwybitniejszy przedstawiciel - powieści Ann Radcliffe), gdzie nadrzędnym czynnikiem jest sentymentalna w charakterze historia miłosna,
"powieść terroru", terror novel (najwybitniejszy przedstawiciel - "Mnich" M. G. Lewisa), gdzie wyróżnikiem jest frenezja i satanistyczna aura.
Do powieści gotyckiej nie zalicza się utworów Edgara Allana Poe, Mary Shelley czy Brama Stokera. Twórczość wyżej wymienionych autorów nie jest przypisywana do jednego nurtu literackiego.
Zobacz też
Powieść gotycka
Odmiana powieści, która narodziła się w Anglii w II połowie XVIII wieku jako protest przeciwko zracjonalizowanej wizji świata, niesionej przez klasycyzm i literaturę oświecenia. Twórcą gatunku jest Horace Walpole, autor „Zamczyska w Otranto” (1764), utworu osadzonego w scenerii gotyckiej (stąd nazwa tej odmiany powieściowej; gotycyzm) pełnego grozy, tajemniczości i sił nadprzyrodzonych (fantastyka). Dzieło Walpole'a znalazło wielu naśladowców, a także twórczych kontynuatorów, np. w osobie Ann Radcliffe („Tajemnice zamku Udolpho”, 1974), u której jednak nawet najbardziej niesamowite i fantastyczne zdarzenia uzyskiwały na końcu racjonalne wytłumaczenie, czy Clary Reeve („Zapaśnik cnoty powieść gotycka”, 1777). Dla dziejów gatunkowych niezwykle ważna okazała się powieść Matthew G. Lewisa „Mnich” (1796), która zainicjowała frenetyzm, tak charakterystyczny dla romantyzmu (także polskiego - niektóre utwory Juliusza Słowackiego, np. „Lilla Weneda”, „Sen srebrny Salomei” czy „Zamek kaniowski” Seweryna Goszczyńskiego). Wyodrębnia się trzy główne typy powieści gotyckiej uwzględniając preferowane przez nią stylizacje i natężenie grozy: odmianę sentymentalną, historyczną i makabryczną. Ta ostatnia odmiana dała początek rozwojowi powieści grozy, która lubowała się w jaskrawych efektach i pomysłach mających budować mroczną i duszną atmosferę grozy, rodzić strach czytelnika. Pierwszymi w tym guście utworami była wspomniana już powieść Lewisa „Mnich, „Malmoth Wędrowiec” (1820) Charlesa R. Maturina czy niektóre z opowiadań Edgara A. Poego ze zbiorów: „Arabeski” (1840) i „Tales” (1845). Kontynuacją współczesnej powieści grozy są dzisiejsze horrory.
Powieść gotycka współtworząc literaturę popularną znalazła w Polsce swe dwie różne realizacje literackie. Anna Mostowska („Strach w zameczku”, 1806) czy Łucja Rautenstrauchowa („Regana, czyli Płochość”, 1830) łączyły w swych utworach poetykę i rekwizytornię powieści gotyckiej z romansem i opracowywały w duchu literatury popularnej. Natomiast w dobie romantyzmu nastąpiła recepcja gotycyzmu w literaturze wysokoartystycznej w odmiennych celach artystyczno-ideowych. Gotyk i średniowiecze były wyzyskiwane z różnych pobudek ideowych, m.in. dla budzenia uczuć patriotycznych czy jako maska historyczna, pozwalająca mimo cenzury zaborczej mówić o istotnych sprawach narodowych specyficznym językiem ezopowym („Grażyna”, „Konrad Wallenrod”). Jedynie we wczesnej fazie można zaobserwować fascynację samym gatunkiem dla niego samego, czego przykładem są powieść poetycka Słowackiego „Hugo” lub utwory młodego Zygmunta Krasińskiego, związane z tzw. opinogórskim gotycyzmem (np. „Grób rodziny Reichstalów”, „Mściwy karzeł”).
(z Leksykonu M. Ursela)
Czarny romantyzm - był literackim prądem zaliczanym do romantyzmu, który zaistniał w roku 1793. Cechował się on - w odróżnieniu od romantyzmu - irracjonalnymi i melancholijnymi cechami, z fascynacją dotyczącą tworzenia się ludzkiego szaleństwa i zła. Artyści i autorzy kierunku zajmowali się inną stroną romantyzmu, przy czym ich dzieła miały często ponury, przepełniony rezygnacją charakter.
Pochodzenie
Termin "czarny romantyzm" wywodzi się zarówno od pesymistycznego prądu literackiego, jak i z wpływów z wczesnego romantyzmu. Powstanie tego kierunku było jednak przede wszystkim dziewiętnastowieczną reakcją na amerykański transcendentalizm, który wywodził się z Nowej Anglii i był bardzo popularny w latach od 1836 do 1840. Związani z nim byli Ralph Waldo Emerson, Henry David Thoreau i Margaret Fuller. Ruch miał wpływ na wiele dziedzin, wliczając w to literaturę.
Z czasem wielu autorów dorastających w transcendentalnej atmosferze zmieniło obrany kierunek. Niektórzy z nich jak Poe, Hawthorne czy Melville uważali jego idee za zbyt optymistyczne i egoistyczne i zareagowali zmianą przekonań w stosunku do prozy i poezji. Nowe dzieła, które składały się na ten kierunek nazwano czarnym romantyzmem. W oparciu o czarny romantyzm określa się także pisarzy jako przedstawicieli kultury powstałej z wpływów gotyku i Dark wave.
Cechy charakterystyczne
skrajnie - nadmierny
straszno - demoniczny
satanistyczny
fantastyczny
groteskowy
dekadencki
Opis
Wprawdzie transcendentalizm miał wpływ na niektórych przedstawicieli czarnego romantyzmu, to jednak krytycy zaobserwowali w dziełach kierunku porzucenie jego zasad w kilku kluczowych sprawach. Po pierwsze autorzy czarnego romantyzmu nie są tak entuzjastycznie nastawieni do myśli, że perfekcja jest wrodzoną cechą ludzkości, jak to miało miejsce w przypadku transcendentalizmu. Po drugie, czarny romantyzm przedstawia jednostkę jako istotę podatną na grzech i samo-destrukcję, nie mającą z natury rzeczy dostępu do boskości i mądrości. G.R. Thompson opisywał tę niezgodność, oświadczając, że myśl transcendentalna wiąże się ze światem, w którym boskość jest jego nieodzowną częścią. Czarny romantyzm natomiast zaadoptował obraz antropomorficznego zła w postaci szatana, duchów, wampirów i upiorów. W obu kierunkach uwidoczniona była wiara w głęboką moc duchową natury, ale czarny romantyzm odbiera ją jako bardziej złowrogą, niż transcendentalizm, który widzi w niej bardziej boskiego i uniwersalnego mediatora. Dla przedstawicieli czarnego romantyzmu świat natury jest ciemny i tajemniczy, a gdy ujawnia on człowiekowi prawdę, jawi się jako zły i piekielny. Wreszcie podczas gdy transcendentalizm wspiera społeczne zmiany, czarny romantyzm ukazuje często indywiduum, które zawodzi w swoich staraniach i dążeniach do zmian na lepsze.
Odniesienia do powieści gotyckiej
Popularna w Anglii w XIII i XIX wieku powieść gotycka była zainspirowana wieloma konwencjami, jakie można było znaleźć w czarnym romantyzmie. Powieść gotycka wywodzi się od dzieła pt. Zamczysko w Otranto (The Castle of Otranto) z 1764, której autorem był Horace Walpole.
Dzieła te cechowały się wszechobecną atmosferą strachu, wliczając w to elementy makabryczne i nadprzyrodzone, motywem nawiedzonych budowli lub poszukiwaniem własnej tożsamości. Krytycy często oceniali powieści gotyckie jako odznaczające się przesadnie melodramatycznymi treściami i zupełnie przewidywalną fabułą. Generalnie z takimi elementami jak ciemność i nadnaturalne zjawiska oraz z figurami i charakterami jak wampiry i maniacy, powieść gotycka jest bardziej skupiona na aspekcie strachu, niż wzory czarnego romantyzmu, bazujące na tajemnicach i sceptycyzmie w odniesieniu do człowieka.
Mimo to ów kierunek miał wpływ na dzieła z okresu późniejszego okresu tego prądu literackiego, jak np. niektóre prace Edgara Allana Poe. Niektórzy autorzy epoki romantyzmu jak Lord Byron, Samuel Taylor Coleridge, Mary Shelley, John Shek, czy John Polidori, którzy częściowo są wiązani z powieścią gotycką, również są wspominani w kontekście czarnego romantyzmu. Ich utowry cechują się osobistymi udrękami, motywem ludzi niedostosowanych społecznie oraz niepewnością, czy ludzka natura przynosi mu wybawienie czy zniszczenie. Ważnym dziełem tego kierunku jest powieść romantyczna "Straże nocne" (Nachtwachen) niemieckiego autora Ernsta Augusta Friedricha Klingemanna, który opublikował ją pod pseudonimem Bonawentura.
Motywy Czarnego Romantyzmu
Rozpacz
Rezygnacja
Szaleństwo
Mury (np. zamki, klasztory, więzienia, piwnice)
Forma bajkowa
Motyw wędrowca
Motyw okna
Przedstawiciele Czarnego Romantyzmu
Podbudowa filozoficzna
W literaturze światowej
W literaturze polskiej
Twórcy inspirowani Czarnym romantyzmem
Sztandarowe dzieła z okresu Czarnego Romantyzmu
Zobacz też
Przypisy
↑ Czasy Królestwa Kongresowego (1815-1830). Zakończenie. Spór romantyków z klasykami. W: Ryszard Przybylski, Alina Witkowska: Romantyzm. Warszawa: PWN, 2003, s. 199. ISBN 83-01-13848-3.
↑ Poemat i epika wierszowana. W: Witkowska, Alina ; Przybylski, Ryszard: Romantyzm. Warszawa: Wydawnictwo PWN, 2003, s. 469. ISBN 83-01-13848-3.
(z wikipedii)
Fantastyka - dziedzina literatury (a także filmu i innych dziedzin sztuki i kultury). Polega ona na kreowaniu istot, które są wytworem wyobraźni, części świata lub całej rzeczywistości zupełnie odmiennej od tej, którą znamy z życia.
Fantastykę cechuje duża swoboda w zakresie konstrukcji świata przedstawionego i postaci bohaterów. Swoboda niekoniecznie jednak oznacza absolutną dowolność - wiele utworów z tej kategorii zostaje umieszczonych w pseudorzeczywistości (pewne aspekty są zgodne z faktami, np. historią, czy fizyką), lub rzeczywistości wygenerowanej (wtedy reguły takie, najczęściej spisane, odnoszą się do wszystkich utworów napisanych w danej serii - przykładem może być saga J. R. R. Tolkiena).
Gatunki fantastyki to m.in. science fiction (dzieje się głównie w przyszłości), fantasy (najczęściej dzieje się w alternatywnej przeszłości, ew. teraźniejszości, wypełnionej istotami z mitologii i folkloru) oraz horror (czas może być różny - cechą spajającą jest obecność istoty, zdarzenia lub jakiejkolwiek innej formy zagrożenia życia bohatera, innych postaci, lub nawet całej ludzkości, przy czym zagrożenie to, z punktu widzenia rzeczywistości, musi być nierealne). Najwybitniejsze utwory tego gatunku pod przykrywką nietypowej scenerii uwypuklają odwieczne problemy bytu ludzkiego.
Fantastyka szczególnie ważną rolę pełniła w okresie romantyzmu (E.T.A. Hoffmann i E.A. Poe). W XX w. można zaobserwować szczególny rozwój science fiction oraz fantasy.
(z wikipedii)
Fantastyka
Romantyzm zasadniczo przeciwstawiając się klasycznej, zracjonalizowanej wizji świata, wielką wagę przywiązywał do fantastyki. Łączność i wzajemne przenikanie się świata realnego i nadzmysłowego obecne w większości ówczesnych utworów odgrywały przede wszystkim rolę manifestu światopoglądowego, inspirowanego m.in. zwrotem epoki ku tradycji średniowiecznej, szekspiryzmowi, barokowi, osjanizmowi, Literaturze Północy oraz ludowości. Niekiedy, głównie w nurcie literatury drugorzędnej czy rodzącej się w tym okresie literatury popularnej, funkcja fantastyki sprowadzała się do zadań wyznaczonych jej przez powieść gotycką i powieść grozy, czyli niemal wyłącznie do wywołania u odbiorcy strachu, zdziwienia, epatowania go nadnaturalnymi zjawiskami.
Do najważniejszych zadań fantastyki romantycznej należało przedstawienie romantycznej wizji świata składającego się z dwóch integralnie powiązanych części: realnych i nadzmysłowych. W początkach epoki odwoływano się w tym względzie do tradycji ludowej, w której to przekonanie tkwiło „odwiecznie”. Pojawienie się więc fantastyki w balladach A. Mickiewicza czy „Dziadów” cz. II miało również znaczenie manifestu estetyczno-ideowego. Niekiedy, jak np. w „Balladynie” Juliusza Słowackiego fantastyka staje się zasadą organizującą kompozycję utworu, nie ogranicza się do wprowadzania tylko pojedynczych postaci czy zdarzeń nadprzyrodzonych. Czasami, tak jak w „Pani Twardowskiej” Mickiewicza czy niektórych scenach „Balladyny”, fantastyka ukazuje swe oblicze groteskowe, nabierając też cech humorystycznych.
Jej funkcja moralizatorska wyrażała się głównie w utworach odwołujących się do rudymentarnej zasady etycznej ludzi: nie ma zbrodni bez kary, wszelki grzech czy występek musi wcześniej lub później być napiętnowany. Pojawiające się postacie fantastyczne były wyrazicielami owych „prawd życiowych”, tak jak w „Balladach i romansach” czy „Dziadów” cz. II. Jeśli zaś ludzka, ziemska sprawiedliwość była bezradna lub ślepa, to winowajcę kara spotykała z wyroku sił wyższych, jak choćby Balladynę z dramatu Słowackiego czy Doktora z „Dziadów” cz. III.
Fantastyka służyć mogła wyrażaniu treści i przesłań ideowych czy politycznych. Przykładem może być „Przygotowanie” w dramacie „Kordian” Słowackiego: fantastyczna scena sabatu na Łysej Górze posłużyła poecie do ostrej, radykalnej krytyki nieudolnych zachowań przywódców wojskowych i politycznych powstania listopadowego. Imperialny system i mechanizmy władzy odsłania z kolei sen Senatora z „Dziadów” cz. III, który jest sprawką diabelskich igraszek.
Fantastyka miała wzbudzać grozę, przestrach, wynikający z samego faktu obcowania z innym niż realny świat. Takie uczucie towarzyszyło wielu bohaterom literackim, m.in. ballad Mickiewicza.
Fantastyka też mogła być nastawiona wyłącznie na wywołanie grozy, czego przykładem jest ówczesna literatura popularna z powieścią gotycką i powieścią grozy na czele, które lubując się w efektach makabrycznych odwoływały się do frenetyzmu.
Fantastyka mogła napawać niepokojem, wynikającym z poznania własnej lub cudzej osobowości, wewnętrznego, skrywanego „ja”, które odsłaniało się niekiedy np. w wizjach sennych lub stanach pozazmysłowych.
Stosowana była w „psychologizującym” nurcie romantyzmu, m.in. twórczości Ernsta T. A. Hoffmanna, pojawiała się też „epizodycznie” w ważnych dla charakterystyki psychologicznej bohaterów sytuacjach (np. zmagania Kordiana z Imaginacją i Strachem przed niedoszłym zabójstwem cara).
Fantastyka jako element charakterystyki psychologicznej związana jest z większością bohaterów romantycznych. Karusia, otaczający ją tłum, mędrzec i narrator z „Romantyczności”, Gustaw-Konrad, Senator, Kordian i Balladyna, Mąż z „Nie-Boskiej komedii” to tylko przykład postaci, które w scenach fantastycznych odsłaniają różne tajniki swojej psychiki.
Fantastyka marzeń sennych i stanów wizyjnych (sen) służyła dwóm głównym celom: pogłębianiu charakterystyki psychologicznej postaci i wprowadzaniu profetyzmu, czyli przepowiadania, wieszczenia przyszłości indywidualnej, grupowej lub narodowej. W funkcji profecji patriotycznej szczególnie często pojawiała się w twórczości romantyków polskich, m.in. u Mickiewicza (sen Ewy czy widzenie Księdza Piotra z cz. III „Dziadów” lub w autobiograficznym wierszu „Śniła się zima…”) i Słowackiego („Sen srebrny Salomei”, „Król-Duch” czy „Samuel Zborowski”). Polscy poeci najczęściej odwoływali się do tradycji, wyobrażeń i symboliki chrześcijańskiej.
Przyjmując za kryterium podziału rodowód fantastyki, wyodrębnić można dwie jej odmiany: ludową i literacką. Pierwsza była omal wszechobecną w romantyzmie polskim, przenikała do utworów wysokoartystycznych począwszy od „Ballad i romansów”, przez „Dziady” Mickiewicza, „Marię” A. Malczewskiego, „Kordiana” i „Balladynę” Słowackiego, „Nie-Boską komedię” Zygmunta Krasińskiego aż po twórczość schyłku epoki, pełniąc ważne funkcje artystyczne i ideowe. Wynikało to m.in. z rangi, jaką przypisywano szeroko rozumianej ludowości i jej inspiracyjnym wartościom. Na trwałe fantastyka ludowa (z elementami baśniowej cudowności - baśń) zrosła się m.in. z takimi gatunkami, jak ballada, dramat romantyczny, powieść poetycka czy - rzadziej - powieść.
Natomiast fantastyka o proweniencji literackiej wywodziła się z tradycji Szekspira (szekspiryzm), powieści gotyckiej i gotycyzmu, powieści grozy, frenetyzmu romantycznego, a także literatury niemieckiej, pisarstwa J. W. Goethego i Hoffmanna. W nurcie wysokoartystycznym miała swe twórcze i oryginalne odczytania, interpretacje i kontynuacje (np. u Słowackiego i Krasińskiego), pod piórami twórców drugorzędnych ulegała najczęściej konwencjonalizacji, zbanalizowaniu, zamknięta w stereotypach literatury popularnej.
(z Leksykonu M. Ursela)
Frenezja romantyczna
Frenezja romantyczna (z fr. frénétique - gwałtowny, szaleńczy) - cecha utworów literackich, odznaczająca się obfitością motywów okropności, zbrodni i szaleństwa, a także rozmiłowaniem autorów w opisywaniu makabrycznych scen. W utworach frenetycznych bohaterowie ulegają nikczemnym namiętnościom, pogardliwie odrzuciwszy prawdziwe wartości, co kończy się dla nich tragicznie. Częsta jest też ingerencja piekielnych mocy w losy ludzi.
Frenezja była szczególnie popularna we wczesnym romantyzmie.
Najgłośniejsze utwory frenetyczne
* Han z Islandii Wiktora Hugo,
* Zamek kaniowski Seweryna Goszczyńskiego,
* Frankenstein Mary Shelley.
(z wikipedii)
Frenezja romantyczna
Właściwa jednemu z nurtów romantyzmu, tzw. literaturze szalonej lub czarnemu romantyzmowi tendencja do przesycania utworów motywami okropności, satanizmu, makabry, szaleństwa, krwawych zbrodni, sadystycznych zachowań, do wprowadzenia bohaterów ogarniętych straszliwymi namiętnościami i skłonnościami. Wywodziła się ona z powieści gotyckiej i gotycyzmu, wiążąc się też z ówczesną literaturą popularną. W tworzeniu wszechogarniającego nastroju i klimatu grozy znacznie jednak przerastała swe literackie pierwowzory.
Frenezję spopularyzowały utwory M. G. Lewisa („Mnich”, 1796), Ch. R. Maturina („Malmoth Wędrowiec”, 1820) i Victoria Hugo („Han z Islandii”, 1823). W Polsce wprowadził ją Jan Potocki „Pamiętnikiem znalezionym w Saragossie (1803-1815). W dobie romantyzmu polskiego chętnie sięgano po pierwiastki frenetyczne (np. ballada, powieść poetycka, dramat romantyczny). Jednak w literaturze wysokoartystycznej zmieniła się ich rola: pomagały wyrazić np. światopogląd romantyczny czy koncepcje historiozoficzne (głównie u Zygmunta Krasińskiego i Juliusza Słowackiego), obrazowały zainteresowania twórców literatury tajnikami ludzkiej psychiki. Frenezja szczególnie widoczna jest w twórczości Juliusza Słowackiego (np. „Żmija”, „Poema Piasta Dantyszka herbu Leliwa o piekle”, „Sen srebrny Salomei”, „ Lilla Weneda”), Seweryna Goszczyńskiego („Zamek kaniowski”) czy w młodzieńczej twórczości lub „Nie-Boskiej komedii” Krasińskiego. Natomiast w „Panu Tadeuszu” uwidacznia się żartobliwo-parodystyczne podejście do tego zjawiska i maniery literackiej oraz związanych z nimi upodobań i gustów czytelniczych.
Frenezja romantyczna dała początek współczesnym horrorom literackim i filmowym.
(z Leksykonu M. Ursela)