5 pyt otwartych

np. koncepcja pojęć wymienić i opisać

5min na pytanie!!

materiał

wyklady

Matuszewski

Sterlau

Psych twórczości Nęcka

Matczak i nosal typy umysłów style poznawcze

Tyszka

odpada inteligencja

wykład 6

1)reprezentacje pojęciowe

2) potrzeba domknięcia poznawczego

3) myślenie i rozwiązywanie problemów

4) modele umysłów

5) typologie umysłów

Nabywanie pojęć

• By zrozumieć i przyswoić jakieś pojęcie trzeba wydzielić i nazwać pochodzący z doświadczenia zbiór jakichś przedmiotów /np. dla pojęcia żółtości - słońce, szafran, światło, kurczak.../. Na drodze ABSTRAHOWANIA cechy z poszczególnych przedmiotów i na nowo zsyntetyzowania jej /UOGÓLNIENIA/ powstaje pojęcie - podstawowa forma myślenia, umożliwiająca poznawanie rzeczywistości

• nie wszyscy badacze uznają drogę abstrahowania za poprawną dla powstawania pojęć. Niektórzy są zwolennikami teorii cech semantycznych - zakłada ona, że podczas interpretacji znaczenia pojęć punktem wyjścia jest ten poziom ułożonych hierarchicznie znaczników semantycznych (elementów oznaczających znaku, odnoszące się do części sensu danego pojęcia), który charakteryzuje obiekty poziomu podstawowego. Podstawowym, więc kryterium zaliczania danego egzemplarza do zakresu pojęcia jest wymiar centralność- peryferyczność /ptak/

Stadia konstruowania pojęć wg K. Nelsona

• Stadium identyfikacji obiektu, czyli określenia pewnych cech dystynktywnych obiektu

(badania percepcyjno - motoryczne dokonywane przez dziecko)

• Stadium identyfikacji istotnych relacji między obiektami, podlegającymi następnie syntezie (indywidualne oznaczenia relacji funkcjonalnych)

• Stadium identyfikacji wytworzonego pojęcia (struktura pojęciowa - pamięć semantyczna połączona z hierarchizacją atrybutów)

• Istotny jest tu aspekt funkcjonalny, z powodu, którego identyfikowany jest dany obiekt, a dopiero później atrybutywny

Nabywanie pojęć

• J Bruner /konstruktywista/

pojęcia sztuczne (matrycowe) koniunkcyjne i dysjunkcyjne - na drodze testowania hipotez.

• Istota pojęcia

• Procedura identyfikacyjna (pojęcia Brunerowskie posiadają jedynie procedurę identyfikacyjną)

• Strategie odkrywania pojęć: całościowe (ogniskowe) i częściowe (leniwe)

• A.Lewicki - kontynuacja

• Klasyczne definiowanie pojęć: cechy konieczne i wystarczające - desygnaty/ niedesygnaty

• Eleonora Rosch - pojęcia naturalne - niematrycowy charakter pojęć: prototyp- element rdzeniowy, najlepszy egzemplarz oraz konstelacja reprezentacji innych egzemplarzy /desygnaty można wystawić wokół tego najlepszego egzemplarza, wyznacza się najlepszy egzemplarz, np. w Polsce najlepszy egzemplarz owocu to jabłko/

• E. Smith L Rips E Shoben - teoria psycholingwistyczna: cechy definicyjne i charakterystyczne /dołożyli do teorii Rosch występowanie cech definicyjnych, które przynależą niektórym reprezentantom czy desygnatom tego pojęcia//

• Teorie prototypowe J Bransforda i J Franka: prototyp - zespół średnich wartości na wymiarach (przestrzeń semantyczna) Prototyp nie musi mieć rzeczywistego egzemplarza / tak jak Rosch podawali pewne egzemplarze najlepiej, ale oni ustawili to w przestrzeni, a nie jak Rosch linearnie/

• Schematy poznawcze: atrybutywne, przedmiotowe, skrypty, metaschematy /które stanowią reprezentacje dla większych doświadczeń metapoziom, np. wizyta u lekarza, egzamin - pewna hierarchia np. egzamin pisemny, a poniżej egzamin testowy i egzamin z pytaniami otwartymi/

Nabywanie pojęć

• Produkt analizy i syntezy dokonywanych w trakcie podejmowania decyzji o przynależności danego obiektu do kategorii pojęciowej (interpretacja pojęcia)

• Proces ten jest zdeterminowany wiedzą podmiotu o:

• Cechach definicyjnych, danej kategorii pojęciowej

• Cechach charakterystycznych, określających stopień zindywidualizowania danego obiektu w ramach danej kategorii pojęciowej

• Istotne znaczenie w identyfikacji odgrywa KONTEKST, w jakim pojęcie się pojawia /model interakcyjny/

• Najistotniejszą role w procesie kontynuowania się pojęć oraz możliwości interpretacyjnych podmiotu odgrywa przyswojenie sobie przez jednostkę /przez pryzmat wiedzy społecznej/ umiejętności wykorzystywania specyficznej organizacji elementów składających się na znaczenie pojęcia

• Ta droga kształtuje się strukturalizowany system pojęciowy o naturze hierarchicznej, wyznaczający zakres i możliwości poznawcze i komunikacyjne jednostki

Medin i Wattenmaker

Wykazali eksperymencie że nazwa kategorii istotnie wpływa na to jakie pojęcia zostanie utworzone (zestawy rysunków; różniły się liczbą wagonów - jadące na wschód i zachód, poinformowano badanych ,że jeden wiezie towar legalny, drugi nielegalny, badani mieli podać cechy, które pozwalają na odróżnienie obu zestawów pociągów

Kasia

Relacje między kodami a pojęcie /trójkąt Odegna przedmiot - nazwa pojęcie/

Kody abstrakcyjne

sementyzacja/desemantyzacja sementyzacja/desemantyzacja

Werbalizacja Wizualizacja

Kody werbalne Kody obrazowe

Reprezentacje pojęciowe

Pojęcie a nazwa (nazwa jest nadaniem imienia pojęciu )

Pojęcie puste np. krasnoludek; pojęcie bez desygnatu

Nazwy puste - nie będzie za nim żadnego pojęcia np. neologizmy dziecięce np. mamotatobrumbrumautko)

Kontekstualizm

J Fodor - reprezentacyjna teoria umysłu RTU (intencjonalizm i naturalizm)

Teorie wyjaśniające - Putnam

• Nie zgada się z tezą, że pojęcia (przynajmniej większość z nich) są po prostu opisami cech i relacji (cechy definicyjne i charakterystyczne)

• Próbuje wyjaśnić rozkład cech i egzemplarzy pojęcia.

• Wyznacznikiem zakresu jest wiedza podmiotu /teoria, jaką on posiada/ a nie dane z percepcji /badania nad rozwojem pojęć/.Dla pojęć jednak nominalnych osoba może sądzić, że są one efektem konwencji.

• Przykład trójkąta - pojęcie tzw. nominalne, ale czasami (w odczuciu podmiotu) może pełnić funkcję pojęcia tzw. naturalnego (bycia bardziej bądź mniej egzemplarzem- zależnie od wiedzy i jej dojrzałości)

• Dzieci:, kto nie może być ojcem? - Ktoś, kto jest dwujajowy; ktoś, kto morduje, zabija, bije i kłamie.

• Jak się rodzą dzieci: gdy mężczyzna i kobieta najpierw się zestosunkują, potem wezmą ślub i potem rodzi się dziecko - wyraźny wpływ wiedzy zaczerpniętej z obserwacji, doświadczenia najbliższego

Teorie wyjaśniające

• Keil: - pojęcia jako teorie wyjaśniające są konstrukcjami wewnętrznie relacyjnymi (przyczynowe wyjaśniające) Odwołują się do wiedzy podmiotu, jego aktywności, doświadczenia i kontekstu.

• Wyróżnia on istnienie trzech różnych ontologicznie kategorii:

• Rodzajów naturalnych /referencje/,

• Rodzajów nominalnych /atrybucje/

• Wytworów człowieka /artefakty/, z nimi istotnie łączy się istotnie trzech odrębnych dziedzin pojęciowych

W trakcie rozwoju systemu poznawczego następuje rozwój pojęć, zmiana ich struktur, wyraźniejsze stają się cechy istotne z punktu widzenia wyjaśnień przyczynowych w poszczególnych dziedzinach

Pojęcia nabierają charakteru teorii przyczynowych, zawierających specyficzne wyjaśnienia /zależnie od potrzeb/

Wszelkie zmiany zasadnicze nie dokonują się w pojedynczym pojęciu lecz w całych dziedzinach, np. wiedzy o czymś. Zatem wyznacznikiem zakresu pojęcia staje się wiedza /teoria/ a nie dane pochodzące bezpośrednio z percepcji.

• Zatem ujecie pojęć w kategoriach teorii wyjaśniających traktuje je jako mini-teorie wyjaśniające wyodrębniony koherentny zbiór desygnatów wraz z bogactwem związków z innymi pojęciami

Teorie wyjaśniające a inne ujęcia

• Taki model nie koliduje z modelami schematowymi, lecz je ubogaca

• Model ten tłumaczy nadto podstawowe aspekty pojęć: naturalność spójność informacyjność oszczędność

Warianty koncepcji pojęć jako teorii wyjaśniających

1. Esencjalizm psychologiczny: Medin, Ortony, Keil.

Pojęcie jest reprezentacją „istoty” wyodrębnionego zbioru cech obiektów, który wszystkim desygnatom pojęcia zapewnia spójność. Kryteria uznawania cech za istotne bywają różne, zależnie od koncepcji. Tu może pasować wersja klasycznego rozumienia pojęć. Jednakże esencjalizm psychologiczny akcentuje, że to człowiek /podmiot/ zawiera jakieś przekonanie o tym, że rzeczy mają jakieś esencje /istotę/ [wg esencjalizmu metafizycznego rzeczy sa tym, czym są na mocy esencji ontologicznej].

• Zgodnie z esencjalizmem psychologicznym można wskazać kontinuum dostępności, które umożliwia, ze cechy bardziej powierzchowne są bliżej obserwacji /percepcja/; cechy mniej dostępne maja bardziej abstrakcyjny charakter. Są one jednak ze sobą nierozerwalnie powiązane /woda - percepcyjne, abstrakcyjne - wiedza o składzie chemicznym, występowaniu../

• Można tez wskazać tzw. znaczniki esencji pojęciowej - wskazanie podstawowych, zasadniczo nieobserwowalnych cech desygnatów pojęcia. Jest to termin niejednoznaczny: czasem są to cechy konieczne i wystarczające, ale częstej tak pojmowany jest zbiór początkowych /wstępnych/ przekonań, które bardziej przypominają „teorię” tego, co jest desygnatem pojęcia aniżeli listę cech.

• Znacznikiem esencji gwarantują spójność, tłumacząc, dlaczego desygnaty poszczególne pojęć występują razem.

2. Idealizowane modele kognitywne

• Lakoff: pojęcia są strukturami poznawczymi różnymi od wiedzy ogólnej, ale pozostają z nią w interakcji. Powstają w oparciu o informacje z doświadczenia (wiedzy), ale uwzględniają dodatkowe okoliczności czy przyjęte założenia /niekoniecznie prawdziwe/. Nie można ich trakto9wać w sposób izolowany od wiedzy /kawaler a mnich, kapłan../

3. Modele umysłowe - Johnosn Laird

• Jest on strukturą poznawczą, która w sposób uproszczony przypominająca jednocześnie i pojęcia i wyobrażenia, reprezentuje różne fragmenty świata. Może mieć charakter całościowo - analogowy bądź częściowo analogowy, częściowo - sądów

• Można je traktować w przybliżeniu jako reprezentacje sytuacji problemowej. Stanowią schematy pamięci długotrwałej. Mówią o tym, jak używać pojęć do konstrukcji modeli umysłowych w pamięci pracującej. Kodują informacje, w jaki sposób egzemplarze pojęcia współdziałają ze sobą i z innymi obiektami.

Pożytki z przyjęcia modelu opartego na wyjaśnianiu

• Istniejące warianty modelu opartego na wyjaśnianiu są kierunkiem obiecującym

• Pozwalają na wgląd w efekty kontekstu, łączenia pojęć, ukazują ich spójność oraz pojęciową naturalność, połączeni pomiędzy cechami powierzchniowymi (percepcyjnymi) i głębokimi (kognitywnymi)

• Sugerują, że pojęcia można zrozumieć tylko w kontekście wiedzy, ogólnej teorii poznania

• Problematyka pojęć wymaga podejścia interdyscyplinarnego.

Funkcje pojęć

• Kategoryzowanie i percypowanie poprzez pojęcia (duże porcje wiedzy połączone w jednostki)

• Organizacja pamięci i wiedzy

• Wnioskowanie i myślenie - funkcje instrumentalne (narzędzia)

• Ekonomia poznania /wiele obiektów ująć przy pomocy jednego pojęcia/

• Kontekst

• Informatywność /inne funkcje pozwalają wychodzić poza dostarczone informacje/

• Reidentyfikacja

Potrzeba domknięcia poznawczego - sposób radzenia sobie ze złożoną informacją (M. Kossowska)

1. Nieustanny dopływ nowych informacji - konsekwencja, konieczność zastosowania metody upraszczania

2. Proces strukturalizacji ułatwia radzenie sobie z nadmiarem informacji - to potrzeba dociekania poznawczego /Webster, Kruglawsky/ ich zdaniem to latentna zmienna jednowymiarowa

3. Inni badacze podważają jednowymiarowość potrzeby domknięcia poznawczego i traktują ją jako dwa niezależne wymiary: potrzebę strukturyzowania(porządku i przewidywalności, dyskomfort poznawczy) oraz zdecydowanie(szybkie i pewne podejmowanie decyzji)

1. Różnice indywidualne: Webster i Krughagvljsha 1994 - potrzeba ta wpływa na tworzenie i wykorzystywanie abstrakcyjnych reprezentacji mentalnych.

Osoby o wysokiej potrzebie domknięcia poznawczego w każdej sytuacji społecznej preferują porządek, przewidywalność, łatwo podejmują decyzje, są zamknięte poznawczo, odczuwają dyskomfort w obliczu wieloznaczności, jednostki te mają tendencje do redukcji dyskomfortu doświadczonego wobec niepewności poznawczej poprzez szybkie sformułowanie jasnej i pewnej opinii /jakość ma drugorzędne znaczenie/

Osoby o niskiej potrzebie domknięcia poznawczego lepiej tolerują niepewność; mogą dzięki temu bardziej wnikliwie i dokładnie

Poznawcze mechanizmy potrzeby domknięcia poznawczego:

• Proces hamowania poznawczego- utrudniający dostęp nowych informacji

• Efektywność pamięci roboczej /Baddeley/

• Szybkość mentalna /Kyllonem, Christal/, ci którzy maja dużą potrzebę domknięcia podejmują szybko decyzje/

Pojęcia i myślenie

• J Fodor - myślenie zawarte w pojęciach

• Pojęcia tworzywem myślenia

• Czy można myśleć bez pojęć? (co robisz? Siedzę i myślę. A co robisz, gdy nie myślisz? Tylko siedzę.)

• Jak można badać procesy myślenia?

(obserwacja zachowania, działanie, rozwiązywania problemów, głośne myślenie, dwadzieścia pytań)

4

---