Ćwiczenie 1. Kapitał - majątek przedsiębiorstwa

Przepisy wynikające z polskich aktów prawnych dwojako ujmują zagadnienia dotyczące kapitału.

W ujęciu rachunkowym, wynikającym z ustawy o rachunkowości środki trwałe, to środki pracy oraz przedmioty i urządzenia, długotrwałego użytkowania, których okres eksploatacji przekracza jeden rok, są kompletne i zdatne do użytku oraz są przeznaczone na potrzeby jednostki, zaś ich wartość jest wyższa od prawnie ustalonej kwoty pieniężnej 3500 zł. Środki trwałe zużywają się stopniowo przenosząc część swojej wartości odpowiadającą ich zużyciu na wytworzone przy ich pomocy produkty.

Do środków trwałych zalicza się rzeczowe aktywa trwałe, w tym:

• nieruchomości: grunty, prawo wieczystego użytkowania, budynki, budowle;

• maszyny i urządzenia, środki transportu;

• inwentarz żywy.

W ujęciu podatkowym zakres definicji środków trwałych jest węższy niż w ujęciu rachunkowym bowiem nie obejmuje gruntów ani prawa ich wieczystego użytkowania, ani też składników majątku, które nie są używane na skutek zaprzestania działalności, w której były wykorzystywane.

Wśród środków trwałych możemy wyróżnić:

• produkcyjne środki trwałe - uczestniczące w procesach produkcyjnych lub umożliwiające jej prowadzenie np. chlewnie, obory, kombajny ciągniki;

• nieprodukcyjne środki trwałe - służące do zaspokajaniu potrzeb ludności (budynki mieszkalne, socjalne itp.).

Wskaźnikami wyposażenia przedsiębiorstwa w środki trwałe są na przykład:

• wartość środków trwałych w przeliczeniu na 1 pełnozatrudnionego.

Środki obrotowe - zużywają się w jednym cyklu produkcyjnym lub posiadają wartość początkową poniżej kwoty granicznej. Do środków obrotowych zaliczamy również inwentarz żywy (oprócz stada podstawowego) oraz różnego rodzaju środki nieprodukcyjne takie jak np. dzieła sztuki, książki, radia, TV itp.

Zasoby środków trwałych mogą być oceniane w następujący sposób:

• w jednostkach fizycznych, np. sztukach,

• wartościowo, czyli w jednostkach pieniężnych (zł); możemy wyróżnić kilka ujęć wartościowych:

• wartość początkowa (pierwotna, brutto) środków trwałych, stanowiąca wartość środków według ceny ich zakupu (z kosztami instalacji, montażu i uruchomienia kosztami transportu, załadunku, wyładunku, ubezpieczenia w drodze, kosztami opłat notarialnych, opłat skarbowych, odsetek, prowizji, ceł, akcyzy) lub też kosztów wytworzenia. Kosztem wytworzenia jest suma wartości (cen nabycia) rzeczowych składników majątku zużytych do wytworzenia środka trwałego oraz wykorzystanych usług, kosztów wynagrodzeń za pracę wraz z pochodnymi oraz innych kosztów dających się zaliczyć do wartości wytworzonych środków trwałych (montaż, prowizje, odsetki od kredytów, różnice kursowe zaistniałe do dnia przekazania środka trwałego do użycia);

• wartość bilansowa (netto) środków trwałych jest to wartość brutto pomniejszona o wartość dotychczasowego zużycia (wielkości umorzeń dokonanych od chwili oddania środków do użytku do okresu wyceny);

• wartość odtworzeniowa - koszt jaki należałoby ponieść w celu uzyskania (zakupu, inwestycji) identycznego lub bardzo zbliżonego cechami środka trwałego;

• wartość ewidencyjna (inwentarzowa), czyli taka jaka jest wpisana do księgowości przedsiębiorstwa (początkowa lub odtworzeniowa);

• wartość końcowa środka trwałego jest to ta część jego wartości, która nie ulega zużyciu, np. cena złomu z maszyn.

Amortyzacja jest to element kosztów, wyrażający pieniężne i fizyczne zużycie środków trwałych w procesie produkcji. Wartościowo równa się umorzeniu (zmniejszeniu wartości środków trwałych).

Roczna rata amortyzacyjna (roczne odpisy amortyzacyjne) zależy od:

 wartości początkowej środka trwałego (w momencie nabycia lub kosztów poniesionych na jego wytworzenie);

 przewidywanej wartości końcowej (gdy traci on techniczną lub ekonomiczną wartość użytkową);

 przewidywanego okresu użytkowania, w tym:

• częstości użytkowania (sezonowe, całoroczne) i warunków użytkowania (na zboczach, kamienistych polach, na małych czy dużych prędkościach),

• warunków utrzymania (konserwacja, nadzór techniczny, garażowanie, kwalifikacje obsługującego),

• jakości środka trwałego (materiału, konstrukcji itp.),

• postępu technicznego (zużycie ekonomiczne np.: komputery),

• zużycia nadzwyczajne (klęski naturalne);

 sposobu rozłożenia odpisów w ciągu okresu użytkowania.

Cele naliczania amortyzacji:

1. Periodyczne korygowanie wartości środków trwałych.

2. Rozłożenie kosztów nabycia lub wytworzenia środków trwałych.

3. Zmniejszenie ryzyka związanego z zamrożeniem kapitału na skutek nadzwyczajnych strat.

4. W celu dokonania bilansu.

5. W celach podatkowych.

Metody naliczania amortyzacji

• metody czasowe:

• prostoliniowa (stałe raty amortyzacyjne),

• degresywna (malejące raty amortyzacyjne),

• progresywna (wzrastające raty amortyzacyjne),

• metoda eksploatacyjna (naturalna),

• metoda corocznego ustalania odpisów amortyzacyjnych (zróżnicowane raty amortyzacyjne).

Metoda prostoliniowa

Metoda prostoliniowa (proporcjonalna) jest generalnie uznawaną i najczęściej stosowaną metodą obliczania amortyzacji. Zakłada ona, że zużycie danego środka produkcji jest proporcjonalne do czasu jego użytkowania lub do ilości wykonanej pracy albo wytworzonej produkcji.

Roczną ratę amortyzacji (a) oblicza się na podstawie poniższego wzoru:

Współczynnik amortyzacji (zmniejszenia wartości W_a) wynosi:

Wartość amortyzacji (wartość dotychczasowych umorzeń DU) po t latach użytkowania wynosi:

Odejmując wartość dotychczasowych umorzeń (DU) od wartości początkowej (Wp), otrzymujemy wartość danego środka po t latach użytkowania czyli wartość bieżącą (W_b) (netto):

Stopa amortyzacji (i) wynosi:

W powyższych i kolejnych wzorach wykorzystano następujące symbole:

- wartość początkowa,

W_k- wartość końcowa (likwidacyjna),

- współczynnik amortyzacji, czyli współczynnik zmniejszenia wartości środka produkcji,

DU - dotychczasowe umorzenia (wielkość amortyzacji dla dowolnego okresu t),

- okres trwałości środka produkcji,

a- rata amortyzacyjna - lub odpis amortyzacyjny,

i- stopa amortyzacji, czyli określana w procentach norma zużycia środka trwałego (ustalana jest urzędowo),

- wartość bieżąca (netto).

Zależność między wartością bieżącą środka trwałego i sumą odpisów amortyzacyjnych w prostoliniowej metodzie liczenia amortyzacji przedstawia rysunek 2.

Rysunek 2. Wartość środka trwałego i odpisów amortyzacyjnych w kolejnych latach użytkowania

a ₁ =a ₂=a ₃ =...=a ₁₀

Przykład 1. Obliczanie raty amortyzacyjnej metodą prostoliniową

Obliczymy ratę amortyzacyjną budynku.

Założenia są następujące:

Okres trwałości budynku T=50 lat,

Wartość początkowa ciągnika
= 239000 zł, wartość końcowa
= 19000 zł.

• I sposób obliczania:

zł

• II sposób obliczania:

Najpierw oblicza się stopę amortyzacji, która wyniosła w naszym przykładzie:

,

a następnie ratę amortyzacyjną:

zł

Kiedy środek trwały wymaga remontu kapitalnego, a w jego wyniku następuje zwiększenie wartości bieżącej środka trwałego. Wtedy należy ponownie ustalić wysokość rat amortyzacyjnych, pamiętając, że okres przewidywanego użytkowania może (lecz nie musi) ulec wydłużeniu. Za remont kapitalny można uznać naprawę, podczas której przynajmniej jedna zastosowana część (element) miała cenę jednostkową powyżej kwoty granicznej 3500 zł. Ustalenie raty amortyzacyjnej po przeprowadzonym remoncie kapitalnym odbywa się według rozszerzonej formuły:

gdzie:

W_b - wartość bieżąca przed remontem kapitalnym,

- koszt remontu kapitalnego,

W_k - wartość końcowa,

- okres trwałości środka produkcji,

t - dotychczasowe lata użytkowania środka trwałego,

t₁ - dodatkowe lata użytkowania środka trwałego (wydłużenie użytkowania).

Ustalenie wartości bieżącej (W_bR) w kolejnych latach po remoncie odbywa się według wzoru:

Metoda degresywna

Metoda degresywna jest zalecana i stosowana szczególnie do tych środków produkcji, które są narażone na szybkie zużycie moralne. Polega ona na tym, że amortyzację oblicza się nie od wartości początkowej, lecz od wartości bieżącej. W ten sposób z każdym rokiem raty amortyzacyjne są mniejsze. Stopę amortyzacji można obliczyć według wzoru:

Wartość amortyzacji po t latach użytkowania wynosić będzie:

Przy tej metodzie największe obciążenie kosztami amortyzacji przypada na pierwsze lata użytkowania danej maszyny, kiedy koszty remontów są jeszcze bardzo małe. Gdy wraz ze zużyciem wzrastają koszty remontów, maleją koszty amortyzacji. Rozłożenie więc kosztów eksploatacji jest bardziej równomierne w całym zakresie eksploatacji. Stosowanie tej metody zmniejsza również ryzyko związane ze zużyciem moralnym danych środków trwałych.

Metoda progresywna

Metoda progresywna (nazywana także metodą kwadratów) przystosowana jest do obliczenia amortyzacji żywych środków produkcji takich jak inwentarz żywy (stado podstawowe) oraz plantacje wieloletnie (sady). Za punkt wyjścia amortyzacji przyjmuje się tu tzw. okres największej zdolności produkcyjnej. Jeśli wartość końcowa środka produkcji jest wysoka odejmuje się ją od wartości początkowej. Amortyzacja dla okresu t wynosi:

Metoda średnioprogresywna

W metodzie tej wychodzi się z założenia, że zużycie nie jest proporcjonalne do czasu trwania, lecz progresywnie się zwiększa. Jeśli amortyzacja ma odpowiadać zużyciu, rata amortyzacji z każdym rokiem użytkowania powinna się również zwiększać. Przy zastosowaniu tej metody współczynnik amortyzacji wynosi:

Wartość amortyzacji po t latach użytkowania wynosi:

Coroczne ustalanie odpisów amortyzacyjnych:

Stosowane gdy:

• mylnie oszacowano czas użytkowania środka trwałego,

• zużycie środka trwałego jest mniejsze lub większe niż przewidywano początkowo,

• nastąpiło nadzwyczajne zużycie np. na skutek klęsk żywiołowych,

• nastąpiła radykalna zmiana cen.

Metoda eksploatacyjna

Metoda ta bierze pod uwagę faktyczne wykorzystanie środka trwałego, które może być większe lub mniejsze od przyjmowanego w metodzie liniowej. Według metody eksploatacyjnej roczną ratę amortyzacyjną obliczamy następująco:

gdzie:

- wartość początkowa,

W_k - wartość końcowa (likwidacyjna),

m - całkowity (życiowy) poziom wykorzystania środka trwałego, wyrażony w godzinach pracy (przewidziany przez producenta),

e_x - poziom wykorzystania środka w danym roku (w godzinach pracy).

Przykład 9. Obliczanie raty amortyzacyjnej metodą eksploatacyjną

Obliczymy ratę amortyzacyjną maszyny o mocy 28 kW. Założenia są następujące: okres użytkowania ciągnika wynosi m =10000 h, wartość początkowa maszyny
= 23900 zł, wartość końcowa
= 900 zł. Maszyna rocznie pracuje 800 h.

Przy takich założeniach roczna rata amortyzacyjna maszyny wynosi:

zł

Możemy również obliczyć po ilu latach tak użytkowana maszyna się zamortyzuje:

Amortyzacja poszczególnych składników majątkowych

Ziemia

W zasadzie ziemi nie amortyzuje się, ponieważ jej wartość nie zmienia się w wyniku użytkowania. Bywają jednak sytuacje wyjątkowe, gdy następuje zmiana wartości ziemi np. eksploatuje się bogactwa naturalne (piasek, żwir, glinę). Wtedy za wartość początkową przyjmuje się najczęściej jej wartość rolniczą. Końcowa wartość ziemi wynosi zero, gdyż staje się nieużytkiem. Dopiero po rekultywacji stanie się przydatna do dalszego użytkowania. Należy zatem uwzględnić koszty rekultywacji przy ustalaniu odpisów amortyzacyjnych.

Budynki i budowle

Budynki i budowle to podstawowa grupa środków trwałych, stwarzająca warunki do prowadzenia produkcji i usług. Wyróżniamy budynki mieszkalne i gospodarcze. Budynki wykorzystywane do produkcji i świadczenia usług można podzielić na następujące grupy:

Stopa amortyzacji budynków kształtuje się następująco:

 budynki murowane - 2% wartości rocznie,

 budynki drewniane - 3% wartości rocznie,

 budynki murowano - drewniane - 2,5% wartości rocznie.

Do budowli zalicza się utwardzone drogi i podwórza, mosty oraz ogrodzenia. Roczna stopa amortyzacji budowli wynosi 4%.

Maszyny i urządzenia

Każda maszyna, niezależne od jej wykorzystania, ma określony maksymalny czas użytkowania. Posiadanie maszyn i narzędzi wiąże się z obciążeniem gospodarstwa kosztami amortyzacji oraz kosztami eksploatacyjnymi, obejmującymi koszt paliwa, smarów oraz napraw. Rolnik kupując maszynę powinien brać pod uwagę koszt jej użycia we własnym przedsiębiorstwie i porównać go z kosztami usług świadczonych przez inne podmioty.

Roczna stopa amortyzacji wynosi od 10,0% do 12,5% przy zastosowaniu metody prostoliniowej. Do tej grupy środków ma zastosowanie także metoda eksploatacyjna.

Inwentarz żywy

Amortyzację liczy się dla zwierząt przebywających w przedsiębiorstwie ponad 1 rok. Zmiana wartości początkowo mała, następnie rośnie, by w końcu znowu maleć. Wartość końcowa inwentarza, to wartość sprzedanego mięsa.

Zadanie 1.

• Obliczyć: stopę amortyzacji (i), roczną ratę amortyzacji (
  ), wartość amortyzacji po 5. latach użytkowania oraz wartość bieżącą maszyny wg założeń:

65 000 zł,
2500 zł (wartość złomu),
= 8 lat.

Zadanie 2.

Ustal wysokość rat amortyzacyjnych maszyny w kolejnych latach użytkowania jeżeli:

40 000 zł,
2000 zł (wartość złomu),
= 10 lat. Na początku 7 roku użytkowania przeprowadzono remont kapitalny silnika zwiększający wartość środka trwałego o 6000 zł i wydłużający czas pracy maszyny o 2 lata.

Zadanie 3.

Oblicz, przy jakim poziomie eksploatacji (h/rok) rata amortyzacji samochodu była taka sama przy zastosowaniu metody eksploatacyjnej jak liczona metodą prostolinową, jeżeli wiemy, że:

W_p = 150 000 zł, W_k = 0, i=10%, m=16000 h.

Zadanie 4

Oblicz wartość bieżącą (na 31.XII. 2007), dotychczasowe umorzenie na podstawie danych z poniższej tabeli:

Wyszczególnienie	Rok zakupu lub wytworzenia	Stopa amortyzacji [%]	Wartość początkowa [zł]	Wartość końcowa [zł]	Kwota remontu kapitalnego [zł]	Data remontu	Roczna rata amortyzacji [zł]	Dotychczasowe umorzenia [zł]	Wartość bieżąca [zł]
Budynki: Budynek 1 Budynek 2 Garaż	1985 1984 2000	2.0 2.5 3,0	45 000 26 000 10 000	5 000 2 000 0	2 0000 0	I 2000
Maszyny: Maszyna 1 Maszyna 2	1999 1998	10,0 10,0	166 000 10 000	10 000 0	12000	I 2003
Środki transportu Samochód Autokar	2001 1987	12,5 14,0	145 000 610 000	13 000 0

Uwaga: Remont wydłużył użytkowanie budynku drugiego o 15 lat, a maszyny 1 o 4 lata.

9

Wartość początkowa t₀

Wartość końcowa t₁₀

Wartość środka trwałego

Rok użytkowania

1

2

4

3

10

5

6

7

8

9

Wartość t₁

Wartość t₂

Wartość t₃

Wartość t₄

Wartość t₅

Wartość t₆

Wartość t₇

Wartość t₈

Wartość t₉

0

---