Powstanie pieniądza i jego istota

Ewolucja form pieniądza /towarowy, kruszcowy, reprezentatywny ,itd.

W prehistorii ludzie nie używali pieniędzy, ponieważ ich nie potrzebowali. . Potrzebne do życia środki zyskiwali dzięki własnoręcznej produkcji. Wraz z rozwojem wspólnot plemiennych pojawiała się stopniowo specjalizacja: poszczególne grupy zajmowały się produkcją określonych rzeczy, a nadwyżki wymieniały z innymi [handel wymienny].

Lekarstwem na te problemy okazał się być pieniądz towarowy. Jakiś towar stawał się środkiem płatniczym, była to na przykład sól lub bydło. Problemy wiązały się z podzielnością i jednorodnością tych towarów.Jeśli pieniądzem towarowym było bydło, trudno było mówić o podzielności czy jednorodności: w końcu byk bykowi nierówny. Z tego powodu zastąpiono towary powszechnie stosowanymi metalami, później wprowadzono metale szlachetne - srebro i złoto. Początkowo wprowadzono odważane sztabki, które były niewogydnym rozwiązaniem, a następnie zastąpiono je kawałkami metalu, które łatwo można było liczyć. Pierwotnie były to kulki, ale aby przeciwdziałać psuciu pieniądza, zaczęto je spłaszczać i odbijać na nich pieczęcie. W taki właśnie sposób powstały monety.

Posługiwanie się monetami nie było jednak zbyt wygodne. Dlatego rozpoczęto deponowanie ich u złotników, którzy w zamian wydawali kwity depozytowe, potwierdzające ulokowanie monet. Jak nietrudno się domyślić, złotnicy wkrótce przekształcili się w bankierów, a kwity depozytowe w noty bankowe. (Słowo banknot powstało z niemieckiego słowa Banknote, czyli właśnie nota bankowa).

Pieniądz w postaci monet i banknotów okazał się z czasem mało wygodny. Dużo lepszym rozwiązaniem było umożliwienie korzystania z pieniędzy zgromadzonych na rachunku bankowym, bez wypłacania pieniędzy w okienku bankowym. W ten sposób powstał pieniądz depozytowy (bezgotówkowy). W XX w. wynaleziono karty kredytowe i płatnicze umożliwiające dostęp do pieniędzy zgromadzonych na koncie w każdym miejscu na świecie.

ISTOTA-jakiekolwiek dobra ogólne akceptowane jako środek płatniczy za bezpośrednie zakupy dóbr i usług, oraz do spłaty zobowiązań.

Istota systemu pieniężnego

Przyjmuje się, że w życiu gospodarczym pełni on trzy podstawowe funkcje:
• Jest miernikiem wartości: jako miernik wartości pieniądza pozwala wyrazić w postaci ceny wartość kosztów, które zostały poniesione na wytworzeni danego produktu lub usługi. Należy jednak pamiętać, iż cena nie zawsze odzwierciedla ujęcie kosztowe; w warunkach gospodarki rynkowej jest ona określana również na podstawie wzajemnego układu podaży i popytu z uwzględnieniem konkurencji w ujęciu marketingowym.
• Jest środkiem wymiany: dzięki posiadanym środkom finansowym każdy może nabyć towary i usługo oferowane na rynku. W tym przypadku pieniądz można określić jako towar, który w każdej chwili może zostać wymieniony na inne towary lub usługi.
• Jest środkiem akumulacji: funkcję środka akumulacji interpretuje się jako gromadzenie pieniędzy, stąd te funkcję określa się również jako środek tezauryzacji lub skarbienia. Pieniądz jako środek przechowywania wartości utrzymuje określony poziom siły nabywczej od chwili uzyskania przychodu do chwili jego wydatkowania na wybrany cel, co oznacza, że pieniądz na jakiś czas może być wyłączony z obrotu gospodarczego. Posiadacz środków pieniężnych wydatkuje je poprzez uczestniczenie w określonych transakcjach kupna - sprzedaży wybranych produktów, regulowaniu zobowiązań pieniężnych, lokowaniu w banku, zakupie papierów wartościowych, dzieł sztuki, biżuterii itd.
Istota, zalety i wady pieniądza kruszcowego, bimetalizm a monometalizm.

pieniądz kruszcowy (srebrny i złoty) - bardziej użyteczny, łatwiejszy do transportu, podzielny i trwały, łatwo rozpoznawalny.

* bimetalizm - rolę powszechnego ekwiwalentu spełniały dwa kruszce: złoto i srebro; pieniądze z obu kruszców dopuszczane do obiegu na równych prawach, przy ustalonych proporcjach (np. 1 moneta złota = 10. srebrnych); wypieranie z obiegu waluty „lepszej” przez „gorszą” (prawo Greshama,).

* monometalizm - rolę ekwiwalentu pełnił jeden metal: złoto (monometalizm złoty) lub srebro (srebrny). Od połowy XIX w. monometalizm złoty; podstawą obiegu pieniężnego - złoto.

Istota reprezentatywnego pieniądza i znaków pieniądza.

Pieniądz reprezentatywny pełnowartościowy - jest to towar o niskiej wartości ale mogący być w każdej chwili wymieniony na towar pełnej wartości. Przykładem są pierwsze prywatne banknoty, oznaczające ni mniej ni więcej jak to, że Bank X obowiązuje się wypłacić właścicielowi banknotu z napisem "10 gram złota" rzeczywiste 10 gram złota; nie musi to być oczywiście złoto, może to być cokolwiek. Ważne jest to, że banki musiały być wypłacalne żeby puszczać w obieg banknoty - tzn. żeby dać klientowi banknot z napisem "1kg złota" bank rzeczywiście musiał mieć ów kilogram szlachetnego metalu w swoim posiadaniu w sensie fizycznym.

Znak pieniężny - emitowany przez państwo materialny znak posiadania przez okaziciela określonej ilości pieniądza. Znaki pieniężne emitowane są w formie monet i banknotów. Gwarantem wartości znaku pieniężnego jest państwo.

Istota, zalety i wady systemu waluty złotej („gold standard”).

system waluty złotej „gold standard”- system pieniężny oparty na złocie i wymienialnym nań znaku pieniądza; System waluty złotej (funkcjonował jako pierwszy w Anglii w 1816 r.)funkcjonował oparty na złocie jako pieniądzu, który posiadał ostateczną zdolność do zwalniania z zobowiązań. Funkcjonowały również banknoty, ale tylko jako substytut złota, co oznaczało, że banknoty w każdej chwili można było wymienić na złoto. (wad i zalet nigdzie nie mogę znaleźć...)

Istota systemu waluty manipulowanej, przesłanki jego powstania.

system waluty manipulowanej (kierowanej) - cyrkulacja papierowych znaków wartości, emitowanych przez bank centralny państwa i niewymienialnych na złoto. W tym systemie pieniądz papierowy (papierowy znak pieniądza) jest to środek wymiany lub zasób wartości, który nie może zostać wymieniony na nic innego, jak tylko na własny duplikat. Ogólna akceptowalność pieniądza papierowego zależy wyłącznie od ludzkiej ufności, wiary w ich nieprzerwaną użyteczność w handlu i szerzej - w gospodarowaniu

Cechy i funkcje pieniądza papierowego.

Funkcje:
a) miernika wartości (jednostki rozrachunkowej)
b) środka cyrkulacji (wymiany)
c) środka płatniczego (regulacji zobowiązań)
d) tezauryzacji (gromadzenia skarbu, akumulacji)
e) pieniądza światowego

Pieniądz jako środek cyrkulacji i tezauryzacji.

Funkcja środka cyrkulacji (wymiany) oznacza, że pieniądz występuje w roli pośrednika wymiany towarów. Pierwotna bezpośrednia wymiana towarowa (barter: T-T), wraz z pojawieniem się pieniądza przyjęła postać: T-P-T. Czyli otrzymanie za jeden towar - drugiego wymaga najpierw transakcji sprzedaży własnego towaru (np. siły roboczej), tzn. zamienienia go na pieniądz, a następnie za otrzymany pieniądz możliwe jest kupno innego towaru. W funkcji tej pieniądz musi występować realnie - jako banknot czy moneta.

Funkcja tezauryzacji (gromadzenia skarbu, akumulacji) wyraża gromadzenie rezerw pieniężnych, które stanowią zbiór siły nabywczej gotowej do wykorzystania w określonym czasie w celach inwestycyjnych, konsumpcyjnych itp. Ponadto wzrost potęgi pieniądza rodzi potrzebę jego gromadzenia jako wyrazu bogactwa i społecznego prestiżu. Przy tym z samej istoty pieniądza, tzn. wymienialności na każdy towar wynika, że dążenie do gromadzenia skarbu z natury nie zna granic.

Istota i znaczenie płynności pieniądza.

Płynność to łatwość, z którą jakaś pozycja aktywów może być zamieniona na inną, łatwo wydatkowaną formę z nieznaczną lub żadną stratą wartości.
Właściciel pieniądza może go szybko zamienić na inne dobra, np.: meble, bochenek chleba lub jakąś akcję spółki.
Płynność pieniądza to szybki i łatwy obieg pieniądza na rynku. Jest to znaczące, gdyż pieniądz nie będący w płynności nie zarabia na siebie.

Co decyduje o wartości pieniądza.

Pieniądz ma wartość nie dlatego, że jest oparty na złocie, lecz z powodu zaufania ludzi - jest to niepisana umowa społeczna - do jego ogólnej akceptowalności i stabilności.

Prawny środek płatniczy posiada implikowaną prawnie wartość nadaną naszym monetom i pieniądzom papierowym.

Ogólne prawo podaży a specyfika podaży pieniądza.

Podaż pieniądza - ilość pieniądza wprowadzonego do obiegu.

Podaż pieniądza = tworzenie [kreowanie] pieniądza

Pieniądz tworzą banki.

Wartość pieniądza a popyt na pieniądz /transakcyjny, przezornościowy, spekulacyjny/.

Transakcyjny popyt na pieniądz - potrzeba pieniądza jako środka wymiany. Dążenie do posiadania sald gotówkowych w celu realizacji przewidywalnych zakupów dóbr i usług.

Przezorności owy popyt na pieniądz - dążenie do posiadania sald gotówkowych w celu finansowania nieoczekiwanych zakupów dóbr i usług.

Spekulacyjny popyt na pieniądz - dążenie do posiadania pieniądza w przewidywaniu spadku ceny innych aktywów i w przewidywaniu przyszłych zysków.

Determinanty ogólnej skali popytu na pieniądz.

Popyt na pieniądz - ilość pieniądza na jaką istnieje zapotrzebowanie w gospodarce.

Determinanty popytu na pieniądz:

1/Wzrost dochodów ludności wywoła ogólnie rzecz biorąc powiększenie transakcyjnego popytu na pieniądz. Wyższe dochody oznaczają większe zakupy, w związku z tym wyższe kwoty pieniężne potrzebne do ich sfinansowania.

2/Wzrost stóp procentowych podniesie koszt alternatywy posiadania pieniądza w formie gotówki, zmniejszając skłonność do utrzymywania dużych sald gotówkowych w jakimkolwiek celu. Ludzie będą próbować postępować bardziej oszczędnie przy stosowaniu pieniędzy. Popyt na pieniądz reaguje na zmiany stopy procentowej i jest stabilny w czasie.

3/Wzrost poziomu cen zwiększy popyt na pieniądz na sfinansowanie transakcji, które wymagają teraz większej ilości pieniądza.

4/Jeśli ludzie spodziewają się wzrostu cen, będą skłonni dokonywać zakupów teraz, w celu uniknięcia wyższych cen w przyszłości, zmniejszając zasoby gotówki, którą zwykle są skłonni trzymać. Jeśli ludzie spodziewają się, że ceny spadną, będą trzymać gotówkę, aby skorzystać z przyszłych niższych cen.

Miary zasobów pieniądza.

Zasoby pieniądza - suma wszystkich zidentyfikowanych form pieniądza posiadanych przez ludność (w odróżnieniu od pieniędzy posiadanych przez banki), w danym punkcie czasu.

Miary zasobów pieniądza:

M1 jest to całość zasobów pieniężnych (pieniądza papierowego i monet) posiadanych przez ludność (w odróżnieniu od zasobów będących własnością banków), rachunków płatnych na żądanie w bankach komercyjnych, czeków podróżniczych oraz innych rachunków bankowych.

Depozyty na rachunkach czekowych - stanowią szeroką klasę obejmującą depozyty znajdujące się na rachunkach, na które można wystawiać czeki lub ich ekwiwalenty.

M2 to M1 oraz rachunki oszczędnościowe i małe rachunki terminowe oraz certyfikaty depozytowe, jak również rachunki rynku pieniężnego i inne aktywa o wysokiej płynności.

M3 to M2 plus duże salda rachunków terminowych i inne względnie mniej ważne składniki.

L to M3 oraz inne płynne aktywa nie objęte pozostałymi agregatami, takie jak waluta bankowa, dokumenty handlowe i obligacje skarbowe.

Istota i elementy systemu bankowego.

Istotny element systemu bankowego - nadzór bankowy, sprawowany jest przez B C lub Min.Finansów.

Elementami systemu bankowego są różnego typu banki:

- bank centralny - emisyjny

- banki komercyjne [operacyjne (handlowe, kredytowe, depozytowe)]

- banki specjalne (inwestycyjne, hipoteczne)

- spółdzielnie kredytowe

- kasy oszczędnościowe

Podstawowe funkcje systemu bankowego.

1- kreowanie (tworzenie) pieniądza centralnego (podstawowego) będącego ostatecznym środkiem zapłaty; realizują ją banki centralne - emisyjne;

2- kreowanie pieniądza zdecentralizowanego jako środka płatniczego i instrumentu kredytowego; jest to właściwością bankowości komercyjnej, przede wszystkim banków kredytowych i depozytowych;

3- pośredniczenie między posiadaczami środków pieniężnych i ich użytkownikami; realizują ją - obok banków- także instytucje finansowe (giełdy, towarzystwa ubezpieczeniowe, kantory itp.).

Szczególna rola Banku Centralnego (BC) w systemie bankowym.

B C kreuje całokształt polityki pieniężnej w kraju.

Podstawowym działaniem - jest regulowanie dopływu i odpływu pieniądza w obiegu, w bankach komercyjnych i instytucjach finansowych.

Regulacja ta dokonywana jest za pomocą następujących 3. narzędzi:

-- ustalania obowiązkowej rezerwy finansowej;

-- określania wysokości stopy dyskontowej;

-- polityki tzw. otwartego rynku papierów wartościowych.

Funkcje BC w gospodarce i państwie.

Funkcje państwowego banku centralnego (BC):

1)B C jako bank emisyjny - „wypuszcza” pieniądze do obiegu i reguluje ich obieg, co stanowi podstawę systemu finansowego państwa.

2)Jako bank banków - BC stanowi rezerwę kapitałów dla banków komercyjnych, refinansuje te banki, prowadzi ich rachunki rezerw, kształtuje potencjał kredytowy odpowiednimi instrumentami pieniężnymi, zapewnia bezpieczeństwo i płynność rozrachunków międzybankowych.

3) BC jako bank gospodarki narodowej - reguluje cały obieg pieniężny w kraju i zasady rozliczeń pieniężnych w gospodarce, stabilność waluty narodowej, kursy walut oraz bilans płatniczy. BC zapewnia tym samym bezpieczeństwo i płynność całego systemu płatniczego.

4)Jako bank państwa - B C prowadzi rachunki rządowe /budżetowe/, wykonuje operacje zlecone przez organa rządowe, udziela państwu kredytów, utrzymuje rezerwy państwowe, reprezentuje finansowe interesy państwa w stosunkach międzynarodowych.

Narzędzia oddziaływania BC na wielkość obiegu pieniądza.

a) ustalanie (obowiązkowej) minimalnej rezerwy finansowej.
b) określenie stopy dyskontowej.
c) emisja pieniądza (polityka tzw. Otwartego rynku dla papierów wartościowych).

Przesłanki i istota ustalania przez BC stopy rezerw obowiązkowych w bankach komercyjnych.

Rezerwa obowiązkowa - (% wkładów) - jaką muszą utrzymywać banki komercyjne, wyznaczana jest przez Radę BC (Radę Polityki Pieniężnej). Banki mogą utrzymywać wyższe rezerwy, ale nie mogą posiadać mniejszej od wyznaczonego poziomu.

Przesłanki i istota ustalania przez BC stopy dyskontowej.

Stopa dyskontowa jako instrument regulacyjny wykorzystywana jest w dwóch formach.

Pierwsza z nich oznacza stopę procentową ustalaną przez B C przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym, tzw. kredytu refinansowego.

Kredyt refinansowy może również przybierać formę tzw. kredytu lombardo-wego, który udzielany jest pod zastaw papierów wartościowych. Poziom odsetek określany jest wówczas mianem stopy lombardowej.

Druga forma stopy dyskontowej związana jest z instytucją dyskontowania i redyskontowania weksla, czyli ustaleniem jego aktualnej wartości, niższej od wartości nominalnej figurującej na wekslu. Różnica ta, wyrażona w %, stanowi stopę dyskontową ustalaną przez B C. Weksel jest to papier wartościowy, w którym wystawca (dłużnik) zobowiązuje się uregulować wierzycielowi figurującą na wekslu kwotę w ściśle określonym terminie.

Istota „polityki otwartego rynku” jako narzędzia BC.

Polityka otwartego rynku polega na zakupie lub sprzedaży papierów wartościowych przez B C na rynku giełdowym. W operacjach takich biorą udział banki komercyjne, instytucje finansowe (także zagraniczne) i jednostki fizyczne, które chcą ulokować czasowo wolne środki pieniężne w państwowych papierach wartościowych. Przedmiotem operacji „otwartego rynku” są z reguły krótkookresowe obligacje państwowe (weksle skarbowe), lokowane na rynku metodą dyskonta, czyli potrącania od nominalnej wartości kwoty odsetek przypadającej za okres do dnia ich płatności. Wysokość tych odsetek (stopy %) ustala B C w zależności od stanu koniunktury.

Banki operacyjne w systemie bankowym państwa.

Rozbudowanym elementem systemu bankowego są banki operacyjne (komercyjne: handlowe, kredytowe, depozytowe).

Banki te zajmują się przyjmowaniem depozytów i udzielaniem kredytów, dokonywaniem na rzecz klientów rozliczeń gotówkowych i bezgotówkowych, operacji komisowych itp. Są one przedsiębiorstwami, dążą do osiągnięcia zysku.

Pojęcie zatrudnienia i zasobów siły roboczej.

ZATRUDNIENIE - liczba osób wykonujących pracę na podstawie obowiązujących norm prawnych, osób - ujmowanych w statystykach zatrudnienia, ubezpieczeń i organizacji związkowych.

Zasoby siły roboczej - ludzie w tzw. ustawowym wieku produkcyjnym, czynni i bierni zawodowo.

Kategorie zasobów siły roboczej, zatrudnionych i bezrobotnych.

Czynni zawodowo -zatrudnieni (pracujący) tzn. osoby, które podjęły pracę w oparciu o umowę z pracodawcą na zasadzie najmu, mianowania lub współużytkowania środków produkcji, jak i bezrobotni tzn. ludzie, którzy nie pracują, ale chcą pracować i poszukują pracy.

Bierni zawodowo (bezrobotni)- ci (poza czynnymi), którzy mogliby pracować, ale nie pracują i nie poszukują pracy. Są to: matki wychowujące dzieci, uczniowie szkół średnich oraz studenci. Ta grupa w każdej chwili może wejść na rynek pracy.

Istota i ekonomiczno-społeczne znaczenie bezrobocia.

BEZROBOCIE - liczba osób poszukujących pracy jest większa niż liczba wolnych stanowisk pracy.

Pewna ilość ludzi zdolnych do pracy, chcących pracować i akceptujących istniejący poziom wynagrodzeń, pozostaje bez pracy.

Stopa bezrobocia jako miara skali bezrobocia i stanu koniunktury.

Stopa bezrobocia - stosunek liczby ludzi uznanych za bezrobotnych do liczby uznanych za aktywnych (czynnych) zawodowo, wyrażony w procentach na koniec danego okresu - miesiąca, kwartału czy roku. Wielkość tej stopy zależy od wielkości bezrobocia (liczby osób zdolnych do pracy i chcących pracować, a pozostających bez pracy) oraz od ogólnej liczby aktywnych zawodowo.

Rodzaje bezrobocia wg kryterium przyczyn powstawania.

1. frykcyjne
2. cykliczne
3. strukturalne
4. technologiczne
5. płacowe
6. sezonowe
7. ukryte
8. utajone
9. dobrowolne
10. przymusowe

Bezrobocie frykcyjne a strukturalne.

Frykcyjne - ciągły ruch ludności, z jednego rejonu kraju do drugiego, z jednego rodzaju pracy do innego, ze zmiany zawodu itp. Jest to przejściowe zjawisko niedopasowania popytu i podaży siły roboczej

Strukturalne - aktualna podaż siły roboczej niedostosowana do struktury popytu na nią; wynika z przemian strukturalnych gospodarki.

Bezrobocie cykliczne a technologiczne.

Cykliczne (koniunkturalne)- wywoływane przez okresowe spadki koniunktury gospodarczej; wiąże się z typowym dla gospodarki rynkowej przebiegiem cyklu koniunkturalnego.

Technologiczne- bezpośredni wynik postępu technicznego, mechanizacji i automatyzacji procesów wytwórczych, które mają charakter pracooszczędny (często jest podst. strukturalnego bezrobocia).

Bezrobocie płacowe a sezonowe.

Płacowe - spowodowane ograniczaniem zatrudnienia na skutek zbyt wysokich płac realnych w gospodarce narodowej.

Sezonowe - wynika z osłabienia (redukcji) popytu na pracę z powodów naturalnych, podyktowanych porą roku. Dotyczy zwłaszcza rynku pracy w rolnictwie, budownictwie, transporcie itp., gdzie aktywność gospodarcza determinowana jest warunkami klimatycznymi.

Bezrobocie ukryte i utajone.

Ukryte - obejmuje ludzi nie ujętych w statystykach: są oni zatrudnieni w niepełnym wymiarze czasu pracy mimo gotowości pracy pełnoetatowej, pracują na stanowiskach niewymagających posiadanych przez nich kwalifikacji, lub zostali zniechęceni do dalszego poszukiwania pracy po długim okresie bezskutecznych prób jej podjęcia.

Utajone - szczególnie na wsi, obejmuje nadwyżkę siły roboczej zatrudnianej w rodzinnych gospodarstwach rolnych.

Istota i przyczyny naturalnej stopy bezrobocia.

Naturalna stopa bezrobocia - taki minimalny odsetek siły roboczej, który nie znajduje zatrudnienia z powodu frykcyjnych i strukturalnych problemów gospodarki wywołujących konieczność przemieszczania się ludzi między miejscami pracy, regionami; po raz pierwszy wkraczających do pracy zawodowej, powracających do pracy zawodowej czy też rezygnujących z pracy, itp. (ok. 4-6% z tendencją wzrostową).

Przyczyny tendencji wzrostowych naturalnej stopy bezrobocia.

Główne przyczyny wzrostu naturalnej stopy bezrobocia:
-niekorzystna sytuacja demograficzna krajów
-wzrost funkcji opiekuńczych państwa (rosnące płatności dla ludzi)
-wstrząsy inflacyjne

Makroekonomiczny koszt bezrobocia - luka PNB.

Luka PNB : straty z tytułu bezrobocia - różnica między potencjalnym PNB (tzn. występującym w warunkach pełnego zatrudnienia) a rzeczywistym PNB.

Istota i znaczenie prawa A. Okuna.

Prawo A. Okuna: dla każdego procentu wzrostu rzeczywistej stopy bezrobocia powyżej naturalnej stopy bezrobocia, luka PNB powiększa się o ok. 2,5 %.

Jeśli więc w danym kraju rzeczywista stopa bezrobocia wynosi np. 14%, a naturalna stopa bezrobocia określana jest na poziomie 6%, to owe 8% różnicy powoduje 20% (2,5x8) lukę PNB.

Czyli z tytułu nieczynnych w gospodarce zasobów siły roboczej, społeczeństwo traci aż 20% możliwych do uzyskania dóbr i usług; z kolei spadek bezrobocia o 1% to wzrost PKB o 2,5%.

Istota i ekonomiczno-społeczne znaczenie struktury bezrobocia.

Bezrobocie jest zjawiskiem społecznym polegającym na tym, że część ludzi zdolnych do pracy i deklarujących chęć jej podjęcia nie znajduje faktycznego zatrudnienia z różnych powodów

korzystny wpływ na konkurencyjność na rynku pracy, stymulacja wzrostu poziomu wykształcenia i kwalifikacji zawodowych wśród osób poszukujących pracy,

- wzrost motywacji do kształcenia, do zwiększania nakładów na inwestycje w kapitał ludzki, co prowadzi do przyspieszenia procesów długofalowego wzrostu gospodarczego kraju,

- możliwość realokacji zasobów ludzkich przy głębokich przemianach strukturalnych gospodarki z zawodów nieopłacalnych i nieefektywnych do zawodów nowoczesnych i efektywnych,

- walka z inflacją, wyższy poziom bezrobocia oznacza bowiem osłabienie pozycji pracowników i związków zawodowych w przetargach płacowych z pracodawcami, co z kolei prowadzi do zmniejszenia presji na wzrost płac. Wzrost bezrobocia osłabia także dynamikę popytu na towary, która odgrywa rolę w kształtowaniu inflacji,

- wzrost motywacji pracowników do bardziej efektywnej i solidnej pracy oraz ograniczenie nadmiernej fluktuacji kadr, przez co dochodzi do racjonalizacji zatrudnienia i poprawy efektywności gospodarowania.

Istota i współczesne przyczyny zjawiska bezrobocia.

Istnieje wiele powodów, dla których osoby chcące pracować i zdolne do pracy nie znajdują zajęcia odpowiadającego ich aspiracjom i wymaganiom finansowym:

- Między zakończeniem pracy w poprzednim miejscu pracy, a jej podjęciem w nowym mija pewien czas. Ten typ bezrobocia określa się mianem bezrobocia frykcyjnego i jest ono zazwyczaj niskie a także nie ma większego wpływu na gospodarkę.

- Osoby poprzednio pracujące mogły stracić pracę ze względu na przekształcenia gospodarcze, zmiany technologiczne czy upadek całych gałęzi przemysłu (bezrobocie strukturalne). W Polsce na początku lat 90. XX wieku była to bardzo duża grupa, co spowodowane było między innymi nadmiernym zatrudnieniem w okresie gospodarki planowanej a także restrukturyzacją przemysłu. Do tej grupy bezrobotnych należą m.in. górnicy, hutnicy, stoczniowcy, pracownicy PGR-ów. Duża liczba bezrobotnych, bez odpowiednich kwalifikacji, na niewielkim obszarze powoduje, że gospodarka regionu (często osłabiona upadkiem firm, w których bezrobotni poprzednio pracowali) nie może stworzyć wystarczająco szybko miejsc pracy i wchłonąć bezrobotnych. Bezrobocie takie utrzymuje się przez wiele lat na wysokim poziomie.

- Osoby które zakończyły edukację, ale nie mają jeszcze doświadczenia zawodowego nie są poszukiwaną grupą zawodową (z wyjątkiem niektórych specjalności). Wymagają one długiego szkolenia i nabywania doświadczenia, będąc przez ten czas mało produktywnymi. Z tego powodu absolwenci często nie mogą znaleźć pracy nawet, jeśli istnieje popyt na pracowników w danej branży.

- Miejsca pracy mogą znajdować się gdzie indziej, niż poszukujący pracy pracownicy. Ze względu na niewielką mobilność ludności (np. niechęć do przeprowadzki do miasta i trudności takiej przeprowadzki) oraz wysokie koszty dojazdu osobom takim trudno znaleźć zatrudnienie.

- Osoby potrafiące wytworzyć wartość dodaną na poziomie X, a których koszt zatrudnienia (płaca minimalna, podatki, składki na ubezpieczenia społeczne, koszty przeszkoleń i inne) są większe od X nie znajdą zatrudnienia. Obniżenie podatków lub płacy minimalnej może spowodować zwiększenie zatrudnienia w tej grupie, jest jednak politycznie kontrowersyjne.

- Pracodawcy mogą obawiać się zatrudniania osób, pomimo że aktualnie potrzebują siły roboczej, ze względu na trudność ich zwolnienia kiedy popyt będzie mniejszy. Sytuację tę rozwiązać mogą w pewnym stopniu inne formy zatrudniania, takie jak umowy na czas określony, umowy o dzieło, czy zlecenia.

Istota i rodzaje inflacji w makroskali.

Inflacja - wzrost ogólnego poziomu cen.

W praktyce inflacja na rynku konsumpcyjnym jest inna niż inflacja na rynku zaopatrzeniowym i nieco inaczej wpływa na kondycję gospodarki. Przeciwieństwem inflacji jest deflacja.

Korzystnym efektem niewielkiej inflacji może być ułatwienie renegocjacji realnej wartości niektórych cen oraz płac.

Rodzaje:

Według kryterium tempa:

pełzająca - nie przekracza 5% rocznie,

Inflacja umiarkowana(krocząca) - oscyluje w granicach 5-10% rocznie,

galopująca - roczny wzrost cen według stopy dwu- lub trzycyfrowej,

megainflacja - stan pośredni między inflacją galopującą i hiperinflacją,

hiperinflacja - miesięczny wzrost cen przekracza 50%,^[3]

Według kryterium przyczyny:

• wewnętrzna

• importowana

• endogeniczna

• egzogeniczna

• popytowa

• kosztowa

• pieniężna

• budżetowa

• kredytowa

• płacowa

Według kryterium przejawiania się oraz skutków:

• otwarta

• tłumiona

• jawna

• ukryta

Według kryterium całokształtu stosunków ekonomicznych w kraju:

• cywilizowana

• barbarzyńska

Według kryterium zależności od innych kategorii makroekonomicznych:

• stratoinflacja

• stagflacja

• slumpflacja

Według kryterium czynnika czasu:

• sekularna

• okresowa

Mierniki inflacji.

Pomiaru wymiernych skutków inflacji dokonuje się za pomocą zbioru mierników.

Do najczęściej stosowanych mierników inflacji należą:

a. deflator produktu narodowego brutto

b. indeks cen dóbr konsumpcyjnych

c. indeks cen dóbr produkcyjnych

d. stopa inflacji

Indeks cen konsumpcyjnych (ICK) jako miara poziomu cen i stopy inflacji.

ICK - wyraża stosunek kosztów określonych dóbr konsumpcyjnych (objętych reprezentatywnym zestawem -”koszykiem) z roku badania do kosztów tych dóbr w roku przyjętym za bazowy.

Stopa inflacji - stosunek cen w danym roku do cen w roku przyjętym za bazowy. Pomiar poziomu cen oraz stopy inflacji dokonywany jest za pomocą tzw. indeksu cen konsumpcyjnych.

„Koszyk rynkowy” jako podstawa ICK.

Koszyk rynkowy, czyli lista pozycji towarowych objętych badaniem ujmuje większość dóbr i usług nabywanych przez konsumentów miejskich. Do koszyka rynkowego zlicza się np. żywność, paliwa, uprawa, wyposażenie domu, lekarstwa, czynsze, opłaty za komunikację miejską, podatki itd. Ceny są ważone zgodnie z ich znaczeniem w budżecie rodzimym w badanym okresie. [używany jest następnie do obliczenia ICK]

Stopa inflacji jako miara aktywności gospodarczej

Stopa inflacji procentowy wyrost ogólnego poziomu cen w gospodarce w ciągu roku.

Stopa inflacji - stosunek cen w danym roku do cen w roku przyjętym jako bazowy. Pomiar poziomu cen oraz stopy inflacji dokonywany jest za pomocą tzw. Indeksu „cen konsumpcyjnych” (ICK), który wyraża stosunek kosztów określonych dóbr konsumpcyjnych z roku badania do kosztu tych dóbr w roku przyjętym za bazowy

Rodzaje inflacji wg kryterium czasu trwania:

- chwilowa (krótkookresową) - wzrost ogólnego poziomu cen dóbr i usług ma miejsce w krótkim okresie, do kilku m-cy;

- trwała (długoterminowa, chroniczna, inercyjna) - wzrost cen utrzymuje się przez dłuższy okres; trudna do zwalczania, mało skuteczne instrumenty pieniężne, poddaje się dopiero procesom restrukturyzacji w gospodarce narodowej;

Rodzaje inflacji wg kryterium charakteru

- pełzająca - do 5% rocznie (powolna, przytłumiona), skutki są znikome i nie powodują większych zakłóceń w społecznym procesie produkcji i konsumpcji, a przez to poddają się kontroli państwa;

- krocząca - do 10% rocznie (stąpającą, biegnącą, kłusującą), ujawnia tendencję do wymykania się spod kontroli i przyspieszania swojego tempa;

- galopująca - do 150% rocznie (superinflacja), stanowi poważne zagrożenie dla procesów wzrostu gospodarczego, prowadzi do erozji systemów motywacyjnych w mikroskali, wymyka się spod kontroli państwa;

- hiperinflacja - >150% rocznie (histeryczna lub szalejąca) uniemożliwia sterowanie procesami ekonomicznymi. Towarzyszy jej anarchizacja stosunków produkcji oraz eliminacja racjonalnego gospodarowania.

Istota i skutki inflacji galopującej i hiperinflacji

hiperinflacja-nazywamy zjawisko polegające na utrzymaniu się bardzo wysokiej stopy inflacji; uniemożliwia sterowanie procesami ekonomicznymi.

Skutki:

-wysoka inflacja i wysokie stopy procentowe mogą znacząco obniżyć popyt na realne zasoby pieniądza.

-w rezultacie gdy stopa inflacji i nominalna stopa procentowa rosną, ilość pieniądza i ceny mogą zmieniać się zupełnie niezależnie od siebie.

-prowadzi do załamania gospodarczego, zaburzeń politycznych i społecznych

Inflacja galopująca- stanowi poważne zagrożenie dla procesów wzrostu gospodarczego, prowadzi do erozji systemów motywacyjnych w mikroskali, wymyka się spod kontroli państwa.

Skutki:

-pieniądze tracą szybko swoją wartość

-rynki finansowe obumierają, a aktywa ludności są przeznaczane na lokaty jednorazowe, a nie bankowe

-gromadzi się towary, kupuje dolary i nigdy nie pożycza pieniędzy na zwykłą stopę %

-inflacja taka nie przekreśla jednak w pełni możliwości rozwoju kraju

Rodzaje inflacji wg kryterium przyczyn powstawania

- popytowa (inflacja nabywców-ciągniona przez popyt)-gdy całkowita wielkość planowanych wydatków ludności (popyt globalny) wzrasta szybciej niż całkowita wielkość produkcji (PNB); ludzie chcą kupić więcej niż gospodarka wytwarza przy danym wykorzystywaniu mocy wytwórczych. Potencjalni nabywcy rywalizując o ograniczony zasób dóbr i usług - sami „ciągną” ich ceny w górę. Może być stymulowana dodatkowo przez:

*wzrost podaży (ilości) pieniądza w obiegu,

*wzrost wydatków rządowych,

*podwyżki płac nie skorelowane ze wzrostem wydajności pracy.

- podażowa (inflacja dostawców- pchana przez koszty) -gdy ograniczona jest podaż jednego lub kilku ważkich zasobów, albo gdy ich cena ulega wyraźnemu wzrostowi. Przesłanki tej inflacji leżą więc po stronie podaży, a przyczyny - we wzroście kosztów.

- strukturalna -gdy podaż jest niedostosowana do popytu; producenci nie potrafią sprawnie zmienić struktury produkcji w odpowiedzi na zmiany w strukturze popytu. Czyli: ogólna struktura tego, co kupować chcą nabywcy (konsumenci, firmy, rząd) zmienia się, a producenci nie są w stanie dokonać szybkich zmian w alokacji za- sobów, a tym samym w strukturze produkcji i podaży. W wyniku ceny pożądanych dóbr (ograniczonych) gwałtownie rosną.

Istota i skutki inflacji popytowej

popytowa (inflacja nabywców-ciągniona przez popyt)-gdy całkowita wielkość planowanych wydatków ludności (popyt globalny) wzrasta szybciej niż całkowita wielkość produkcji (PNB); ludzie chcą kupić więcej niż gospodarka wytwarza przy danym wykorzystywaniu mocy wytwórczych. Potencjalni nabywcy rywalizując o ograniczony zasób dóbr i usług - sami „ciągną” ich ceny w górę. Może być stymulowana dodatkowo przez:

*wzrost podaży (ilości) pieniądza w obiegu,

*wzrost wydatków rządowych,

*podwyżki płac nie skorelowane ze wzrostem wydajności pracy.

Istota i skutki inflacji podażowej

podażowa (inflacja dostawców- pchana przez koszty) -gdy ograniczona jest podaż jednego lub kilku ważkich zasobów, albo gdy ich cena ulega wyraźnemu wzrostowi. Przesłanki tej inflacji leżą więc po stronie podaży, a przyczyny - we wzroście kosztów.

We wszystkich tych przypadkach podaż jest ograniczona: albo bezpośrednio - fizycznie, albo pośrednio - bo wysoka cena zmniejsza popyt. Natomiast konkurencja między nabywcami pchać będzie ceny w górę, wymusza ogólną podwyżkę cen.

(dochodzi do niej, gdy rosną ceny surowców, co zwiększa koszty produkcji i ceny. Do wzrostu kosztów produkcji może dojść, gdy nastąpi wzrost cen, np. węgla, ropy naftowej (np. z powodu wojny), ograniczenie dostaw surowców rolnych (np. z powodu nieurodzaju).)

Istota i skutki inflacji strukturalnej

strukturalna -gdy podaż jest niedostosowana do popytu; producenci nie potrafią sprawnie zmienić struktury produkcji w odpowiedzi na zmiany w strukturze popytu. Czyli: ogólna struktura tego, co kupować chcą nabywcy (konsumenci, firmy, rząd) zmienia się, a producenci nie są w stanie dokonać szybkich zmian w alokacji zasobów, a tym samym w strukturze produkcji i podaży. W wyniku ceny pożądanych dóbr (ograniczonych) gwałtownie rosną.

(występuje z powodu zmiany struktury gospodarczej danego kraju w pewnym okresie czasu. Producenci nie odpowiadają na zmianę popytu. Niedostosowanie struktury podaży do struktury popytu powoduje wzrost cen.)

Główne konsekwencje inflacji w gospodarce narodowej

Podstawowy- spadek siły nabywczej pieniądza /tzw. deprecjacja pieniądza/, a za tym ograniczenie jego funkcji. Następstwa:

- podejmowanie błędnych decyzji lokat kapitałowych;

- wzrost stopy procentowej kredytów i oszczędności;

- ucieczka rodzimych kapitałów za granicę;

- obawy obcego kapitału przed podjęciem inwestycji bezpośrednich;

- erozja realnego poziomu opodatkowania i skutki dla budżetu;

- wzrost kosztów produkcji oraz mniejsze od założonych zyski;

- ucieczka od pieniądza w wartości rzeczowe, prowadząca do nie-

prawidłowej alokacji kapitału, do nieuzasadnionych zakupów przez

gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa,

- ucieczka od pieniądza prowadząca także do powstrzymywania

się od sprzedaży.

Sposoby przeciwdziałania inflacji

Oczywista konieczność przeciwdziałania, tłumienia inflacji. Dwa główne problemy:

1-szy - ustalenie rodzaju inflacji, ponieważ każdy wymaga innego przeciwdziałania.

- Inflacja popytowa może być tłumiona przez ograniczanie wydatków rządowych lub zwiększenie podatków dochodowych, co prowadzi do ograniczenia wydatków konsumpcyjnych i zmniejszenia nacisku na ceny.

- Inflację podażową może ograniczyć program zwiększania podaży kluczowych surowców i produktów, takich jak np. ropa naftowa, stal itp. Służyć temu może zwiększanie wydobycia surowców strategicznych, wzrost importu itp.

- Zwalczanie inflacji strukturalnej musi polegać na dążeniu do eliminacji problemów, które napotykają producenci przy przemieszczaniu czynników produkcji (przemianie w alokacji zasobów), jak też problemów napotykanych przez pracowników przy przenoszeniu się do innych dziedzin gospodarki (mobilność kapitału i pracy)..

2-gi - przezwyciężanie polityczno-społecznych zastrzeżeń wdrażania odpowiedniej antyinflacyjnej polityki: np. kontrolowanie podaży pieniądza, ograniczenie skłonności rządu do nadmiernych wydatków, ograniczania programów państwowych świadczeń socjalnych itp., co nieuchronnie wywołuje kontrowersje społeczno-polityczne.

-środki polityki dochodowej( polityka dochodowa jest próbą bezpośredniego oddziaływania na wysokość płac i innych dochodów)

-eliminowanie inflacji

-przystosowanie się do życia z inflacją

-kontrola działań banku centralnego

-kontrolna systemu bankowego

Podstawy i istota krzywiej Philipsa

Krzywa Philipsa dowodzi, że wyższej stopie inflacji towarzyszy niska stopa bezrobocia i odwrotnie . Sugeruje to, że możemy wybrać niższe bezrobocie za cenę wyższej inflacji lub odwrotnie.

Stagflacja- równoczesne występowanie trwale wysokich stóp bezrobocia i inflacji.

Istota (pojęcie) inwestycji

Inwestycja- wytwarzanie i zakupy dóbr kapitałowych, tzn. zakładów produkcyjnych, wyposażenia, urządzeń, budynków, itp. oraz zmiany zapasów, które mogą być użyte w produkcji innych dóbr i usług. Inwestycje są to zakupy nowych dóbr kapitałowych przez przedsiębiorstwa.

Klasyfikacja inwestycji /inwestycje brutto i netto, realne i nominalne, planowe i niezamierzone.

- In. brutto - przyrost zapasów dóbr kapitałowych oraz wszystkie wytworzone w danym roku maszyny, urządzenia i budynki bezuwzględniania ubytku majątku w wyniku deprecjacji. Zalicza się do nich także takie In., które zastąpiły stare dobra kapitałowe.

- In. netto - wyrażają różnicę między In brutto i In restytucyjnymi; powodują faktyczne powiększenie rzeczywistych zasobów kapitałowych, a tym samym przyrost realnego majątku narodowego.

- In. realne - fizyczny zakup maszyn, urządzeń, wznoszenie budynków, hal fabrycznych itp.;

- In. nominalne - zakup akcji, obligacji itp. nowych firm; nie powodują wzrostu realnego majątku produkcyjnego (istnieje on już fizycznie w nowych firmach).

- In. planowane - przewidywane wytworzenie i zakupy zakładów produkcyjnych, budynków, wyposażenia, urządzeń itp., a także zakupy zapasów produkcyjnych.

- In. nieplanowe - powstają wskutek niedotrzymania kontraktów czy umów; prezentują dobra, które zostały wyprodukowane na sprzedaż ale musiały zostać zaliczone do zapasów („zamrożone”) ponieważ nie znalazły nabywców w normalnym czasie.

Inwestycje brutto a inwestycje netto.

Inwestycje brutto pomniejszone o amortyzację(rozłożenie wartości przez pewien okres) tworzą inwestycje netto.

Inwestycje netto- różnica między inwestycjami brutto i amortyzacją

Inwestycje realne a inwestycje nominalne

- In. realne - fizyczny zakup maszyn, urządzeń, wznoszenie budynków, hal fabrycznych itp.;

- In. nominalne - zakup akcji, obligacji itp. nowych firm; nie powodują wzrostu realnego majątku produkcyjnego (istnieje on już fizycznie w nowych firmach).

Istota i klasyfikacja oszczędności /prywatne, rządowe, reszty świata/.

Oszczędności- nieskonsumowana część DN, tzn. część dyspozycyjnych dochodów osobistych nie wydana na bieżąco; środki nie wydane nakonsumpcję

Na skalę oszczędności wpływa:

- poziom aktualnego i oczekiwanego dochodu

- bieżące i oczekiwane stopy oprocentowania depozytów oszczęd -

nościowych

- stopy podatku dochodowego

- poziom cen

- pewność zatrudnienia

Marginalna skłonność do oszczędzania (MSO)- wyrażona w % część przyrostu dochodu narodowego, którą konsumenci są skłonni zaoszczędzić.

MSO = (Δ Osz./ Δ DN ) %

Czynniki określające skalę oszczędności

Na skalę oszczędności wpływa:

- poziom aktualnego i oczekiwanego dochodu (gdy dochody osobiste rosną, ludzie zwiększają oszczędności podnosząc swoje rezerwy finansowe przewidywane m.in. na przyszłe wydatki, mniej pomyślne okresy, itp.);

- bieżące i oczekiwane stopy oprocentowania depozytów oszczędnościowych (wzrost stóp %% powoduje, że ludzie są skłonni ograniczać konsumpcję aby oszczędzić większą część dochodów);

- stopy podatku dochodowego (wzrost podatków wywołuje spadek oszczędności , i na odwrót.);

- poziom cen (jeśli ludzie spodziewają się wzrostu cen, będą skłonni kupować aktualnie więcej a oszczędzać mniej, aby uniknąć skutku wzrostu cen);

- pewność zatrudnienia (jeśli ludzie spodziewają się problemów pracowo-płacowych, obniżających przyszłe dochody, będą aktualnie bardziej oszczędzać, aby zwiększyć rezerwy gotówkowe).

Istota i wzór marginalnej skłonności do oszczędzania (MSO).

Marginalna skłonność do oszczędzania (MSO)- wyrażona w % część przyrostu dochodu narodowego, którą konsumenci są skłonni zaoszczędzić. W ujęciu skwantyfikowanym: stosunek względnych zmian oszczędności (Δ Osz.) do zmian dochodu narodowego (Δ DN).

MSO = (Δ Osz./ Δ DN ) %

Istota konsumpcji i czynniki warunkujące jej skalę

Konsumpcja (ind. i zb.) - całkowity popyt konsumpcyjny; planowane wydatki konsumpcyjne podmiotów gospodarczych.

Na skalę konsumpcji wpływa wiele czynników:

- Stopy odsetek od oszczędności ludności (gdy stopy te rosną, to ludzie wydają mniej środków na zakupy dóbr konsumpcyjnych);

- Oczekiwane stopy inflacji (jeśli ludzie przewidują wzrost stopy inflacji, będą więcej kupować aktualnie, by uniknąć płacenia wyższych cen w przyszłych okresach);

- Skala podatków dochodowych (gdy wzrastają podatki, ludzie ograniczają planowane wydatki konsumpcyjne, bo będą mieli niższe dochody dyspozycyjne po opodatkowaniu dochodów brutto);

- Poziom dochodu narodowego (wzrost poziomu DN wywoła wzrost planowanych wydatków konsumpcyjnych, ponieważ wyższy dochód umożliwi ludziom lepsze zaspokojenie potrzeb).

Przy wzroście dochodu -wydatki na konsumpcję wzrastają w mniejszym stopniu, ludzie nie wydają całego dodatkowo pozyskanego dochodu na zakupy, lecz tylko jego część - część zaś zostaje zaoszczędzona.

Istota i wzór marginalnej skłonności do konsumpcji (MSK).

Marginalna skłonność do konsumpcji (MSK) - wyrażona w %%część wzrostu dochodu, którą podmioty są skłonne wydać na konsumpcję.

Algebraicznie: stosunek względnej zmiany wielkości konsumpcji

(Δ K) do zmiany dochodu narodowego (Δ DN).

Czyli: MSK = ( Δ K/Δ DN ) %.

Istota współzależności miedzy MSO i MSK.

Współzależność tendencji oszczędzania i konsumpcji:

MSO + MSK = 1.

Wszelka część dochodu, której konsumenci nie wydadzą - zostaje zaoszczędzona; część nie oszczędzona - jest skonsumowana.

Relacje między oszczędnościami i inwestycjami jako warunek równowagi gospodarki.

Kanon równowagi makro: wypływ środków z obiegu (oszczędności) powinien być równoważony dopływem środków (inwestycje). Czyli: łączna suma zaoszczędzonych w gospodarce dochodów odpowiadać powinna całkowitym wydatkom inwestycyjnym.

In = Osz.; równość tożsamościowa, zawsze spełniona ex post; gdyż : DN - K = Osz.; DN - K = In, stąd też Osz. = In /ex post/.

Określamy tylko wpływ inwestycji. na wzrost dochodu narodowego, bo konsumpcja (MSK) i Oszczędności.(MSO)- względnie stałe - nie mogą być bezpośrednią przyczyną zmian DN.

- Wzrost Inwestycji. jest równoznaczny ze zwiększeniem przyrostu Dochodu narodowego, zaś zmniejszenie Inwestycji. spowoduje spadek przyrostu Dochodu narodowego (pomnożony..).

- Wzmocniony efekt oddziaływania Inwestycji. na Dochód narodowy wywołuje „mnożnik inwestycyjny”. Jest on określany zbiorowym postępowaniem konsumentów w dziedzinie wydatkowania i oszczędzania przyrostu ich indywidualnych dochodów, wyznaczanym przez MSO i MSK.

Dlaczego inwestycje równe są oszczędnościom ex post.

Ta równość ma charakter tożsamościowy, co wynika z jednakowego sposobu definiowania oszczędności i inwestycji jako części wartości bieżącej produkcji dóbr i usług finalnych. Jeśli oszczędności są nadwyżką dochodów nad bieżącą konsumpcją, zaś inwestycje są nadwyżka bieżącej produkcji, która nie została skonsumowana, wówczas oszczędności ex post zawsze będą równać się inwestycjom. Wzrost oszczędności oznacza zmniejszenie konsumpcji i tym samym wzrost zapasów niesprzedawanych towarów. Ten wzrost zapasów jest zaliczany do inwestycji i dlatego inwestycje ex post (po podjętych decyzjach o szczękaniu i konsumowaniu) będą zawsze równe oszczędnościom ex post.

In = Osz.; równość tożsamościowa, zawsze spełniona ex post; gdyż : DN - K = Osz.; DN - K = In, stąd też Osz. = In /ex post/.

Istota mnożnika inwestycyjnego; mechanizm jego wpływu na dynamikę DN.

Mnożnik inwestycyjny (m_i ) - liczbowy współczynnik wskazujący o ile jednostek wzrośnie Dochód narodowy jeśli Inwestycje wzrosną o jednostkę.

Ogólny związek między przyrostem inwestycji a -będącym tego efektem - przyrostem dochodu narodowego możemy zapisać: Δ I _* m_i = Δ DN

Wielkość mnożnika inwestycyjnego (m_i ) zależy od marginalnej skłonności do konsumpcji (MSK), albo od marginalnej skłonności do oszczędzania (MSO). Im większa marginalna skłonność do konsumpcji - MSK- (a tym samym: im mniejsza marginalna skłonność do oszczędzania - MSO) tym większy mnożnik - m_i, czyli tym większe będą efekty w postaci przyrostu dochodu narodowego (+Δ DN) w stosunku do pierwotnego nakładu inwestycyjnego (+ Δ In).

Czyli: im więcej ludzie oszczędzają i mniej wydają na konsumpcję, tym mniejszy będzie efekt mnożnikowy w postaci przyrostu DN.

Mechanizm działania mnożnika inwestycyjnego.

Mnożnik - w makroekonomii jest to stosunek zmiany dochodu do zmiany planowanych wydatków autonomicznych.

mnożnik inwestycyjny - informuje, o ile wzrośnie (spadnie) dochód narodowy, jeśli wydatki inwestycyjne wzrosną (zmniejszą się) o jedną jednostkę pieniężną (przy założeniu, że jedyną przyczyną zmiany dochodu narodowego są inwestycje).

Ponieważ w gospodarce zmiany dochodu narodowego są wypadkową równoczesnego działania wielu czynników, jedne z nich powodują podwyższenie poziomu mnożnika, inne go obniżają.

Wielkość mnożnika inwestycyjnego jest rosnącą funkcją krańcowej skłonności do konsumpcji i malejącej krańcowej skłonności do oszczędzania. Im więcej ludzie oszczędzają, tym mniej wydają na konsumpcję i tym mniejszy będzie efekt mnożnikowy w postaci przyrostu dochodu narodowego.

Im mniejsze są dodatkowe wydatki na konsumpcję, w stosunku do przyrostu dochodu narodowego, tym mniejszy będzie mnożnik, i odwrotnie, im większą część zarobionych pieniędzy ludzie będą przeznaczać na konsumpcję, tym wyższy będzie mnożnik.

Wzory: mnożnika inwestycyjnego i jego oddziaływania na dynamikę DN.

Ogólny związek między przyrostem inwestycji a -będącym tego efektem - przyrostem dochodu narodowego możemy zapisać:

Δ I _* m_i = Δ DN

Wielkość mnożnika inwestycyjnego (m_i ) zależy od marginalnej skłonności do konsumpcji (MSK), albo od marginalnej skłonności do oszczędzania (MSO). Im większa marginalna skłonność do konsumpcji - MSK- (a tym samym: im mniejsza marginalna skłonność do oszczędzania - MSO) tym większy mnożnik - m_i, czyli tym większe będą efekty w postaci przyrostu dochodu narodowego (+Δ DN) w stosunku do pierwotnego nakładu inwestycyjnego (+ Δ In).

Czyli: im więcej ludzie oszczędzają i mniej wydają na konsumpcję, tym mniejszy będzie efekt mnożnikowy w postaci przyrostu DN.

Wpływ oszczędności na procesy produkcyjne w gospodarce.

To, czy społeczeństwo oszczędza, ma fundamentalne znaczenie dla rozwoju nowoczesnej gospodarki. Duża masa zgromadzonych oszczędności gwarantuje stabilność pieniądza i prawidłowy rozwój rynku finansowego.

W skali całego kraju, oszczędności to pieniądze prywatnych osób i przedsiębiorstw, odłożone na późniejsze zakupy dóbr czy usług. Z oszczędności takich są finansowane inwestycje: przykładowo, dzięki zgromadzonym depozytom banki mogą udzielać kredytów, a zakupione na rynku publicznym akcje umożliwiają rozwój przedsiębiorstw. Jeśli więc w gospodarce brakuje oszczędności, spada też poziom inwestycji. A co za tym idzie, rozwój kraju zostaje zahamowany - dlatego problem oszczędzania jest tak istotny dla całej gospodarki.

Paradoks zapobiegliwości /oszczędzania/, jego znaczenie makroekonomiczne.

Paradoks zapobiegliwości- to zjawisko polegające na tym, że obniżenie skłonności do oszczędzania prowadzi do wzrostu produkcji, lecz nie wywołuje zmian w planowanych oszczędnościach, nadal odpowiadają one stanowi równowagi i muszą być równe planowanym inwestycjom
Krzywa popytu globalnego przesuwa się w górę W wyniku przesunięcia
w górę funkcji konsumpcji.

Podstawowe formy wywozu kapitału /kredyty, inwestycje/.

Formy wywozu kapitału:

- kredyty zagraniczne,

- inwestycje portfelowe,

- inwestycje bezpośrednie.

Istota zagranicznych kredytów celowych i finansowych.

Kredyty celowe - uwarunkowane sposobem ich wykorzystania, określony jest cel transakcji;

Kredyty finansowe - nie są uwarunkowane sposobem ich wykorzystywania przez kredytobiorcę

Istota i znaczenie tzw. rynku eurowalutowego.

Rynek eurowalutowy - tworzony przez międzynarodową sieć banków (europejskich i pozaeuropejskich), które przyjmują wkłady i udzielają pożyczek w walutach innych niż waluta kraju - siedziby banku

Zagraniczne inwestycje portfelowe a inwestycje bezpośrednie.

Inwestycje portfelowe: nabywanie przez eksportera kapitału - zagranicznych papierów wartościowych, przynoszących procent, np. obligacji emitowanych przez rządy czy spółki.

Inwestycje bezpośrednie:nabywanie przez zagranicznego inwestora majątku produkcyjnego za granicą; wywóz środków inwestycyjnych (maszyn, urządzeń, itp.) w celu tworzenia za granicą przedsiębiorstw - filii firmy macierzystej.

Kanały transferu technologii /umowy licencyjne, consulting, zakup obiektów

Umowy licencyjne - zawierane na zasadzie odpłatności, których przedmiot stanowią patenty, wzory użytkowe, szeroko rozumiane know-how - czyli technologie wdrażania postępu naukowo-technicznego; przedmiotem obrotu licencyjnego jest więc wiedza techniczna o różnym stopniu nowoczesności (promocja eksportu…).

Consulting międzynarodowy - odpłatne wykonywanie projektu technicznego lub odpłatne doradztwo przy wyborze projektu, urządzeń technicznych, formy rozwiązania organizacyjnego, itp.

Dostawy kompletnych obiektów przemysłowych - eksport obejmuje przygotowanie dokumentacji technicznej, dostawy maszyn i oprzyrządowania, narzędzi, ich montaż, szkolenie miejscowego personelu, rozruch technologiczny oraz nadzór nad eksploatacją obiektu w początkowej fazie jego funkcjonowania.

Zakup za granicą produktu gotowego, który jest następnie poddawany analizie technicznej i po uzyskaniu niezbędnych informacji,

wdrażany do masowej produkcji.

międzynarodowa kooperacja badawczo-rozwojowa, „drenaż mózgów”

Międzynarodowa kooperacja badawczo-rozwojowa - obejmuje współdziałanie w zakresie badań i rozwoju w dziedzinie już produkowanych wyrobów lub wprowadzanie na rynek nowych rozwiązań; może przybierać formę wymiany informacji, podziału pracy i specjalizacji w procesie badawczym, tworzenie wspólnych zespołów i instytucji badawczych itp., na szczeblu rządowym lub między firmami.

„Drenaż mózgów” - przemieszczanie się szczególnych ludzi, którzy dysponując określoną wiedzą i umiejętnościami, przekazują je od płatnie dysponentom w nowych miejscach zatrudnienia.

Istota emigracji i imigracji we współczesnym świecie.

Międzynarodowe przepływy siły roboczej - procesy migracyjne.

Migracja - zmiana przez ludzi miejsca pobytu na okres nie krótszy niż jeden rok.

Emigracja - opuszczenie przez ludzi dotychczasowego pobytu w celu osiedlenia się na stałe lub na okres długotrwały w innym kraju.

Imigracja - napływ do danego państwa ludzi z innych krajów.

Przyczyny współczesnych zjawisk migracyjnych siły roboczej.

- istnienie krajów i rejonów, w których występuje nadmiar siły roboczej i niemożność jej zatrudnienia, czemu z reguły towarzyszy niski poziom płac realnych i dochodów;

- są kraje (rejony), w których z różnych powodów (niskie zaludnienie, mały przyrost naturalny i in.) występuje brak siły roboczej, toteż wchłaniają one emigrantów; są to z zasady kraje o wyższym poziomie płac i dochodów realnych, co stanowi główny bodziec emigracji;

- emigracja wysoko kwalifikowanej siły roboczej do krajów (b. rozwiniętych jak i na niższym poziomie rozwoju), które oferują szczególnie wysokie dochody.

Konsekwencje międzynarodowej migracji siły roboczej.

w krajach-eksporterach:

- rosną możliwości zatrudnienia pozostałej siły roboczej, dotąd bezrobotnej, spada więc stopa bezrobocia;

- napływ - w trybie przekazów - zagranicznych środków płatniczych, co poprawia bilans płatniczy;

- powrót emigrantów sezonowych jest czynnikiem wzrostu poziomu kwalifikacji siły roboczej w kraju;

- emigracja stała powoduje odpływ z gospodarki wysoko kwalifikowanych pracowników i szczególnie przedsiębiorczych jednostek.

w krajach-importerach:

- imigracja rozwiązuje problem braku siły roboczej w gałęziach o dużym stopniu uciążliwości pracy (np. w gospodarce komunalnej);

- imigranci są z zasady niżej opłacani niż miejscowa siła robocza; ich zatrudnianie sprzyja obniżeniu kosztów produkcji;

- w okresach dekoniunktury importowana siła robocza staje się za grożeniem dla pracowników miejscowych, co może być przyczyną

napięć społecznych;

- odpływ za granicę części płacy roboczej imigrantów pogarsza bilans płatniczy kraju - importera siły roboczej.

Przesłanki i istota handlu zagranicznego /HZ/

Pojęcie „ handel zagraniczny” obejmuje wszelkie rodzaje działalności związane z utrzymaniem stosunków gospodarczych z zagranicą. Handel zagraniczny to w wąskim znaczeniu sprzedaż za granicę lub zakup dóbr materialnych. Podstawowymi formami handlu zagranicznego jest import, eksport oraz handel tranzytowy.

Import - polega na przywozie towarów z zagranicy w celu wykorzystania ich na rynku wewnętrznym.

Eksport - to wywóz za granicę towarów gotowych pochodzenia krajowego lub w znacznym stopniu przetworzonych w kraju w celu ich sprzedaży.

Handel tranzytowy - sprowadza się wyłącznie do obrotu towarowego i dotyczy sytuacji, w której siedziba firmy realizującej transakcje kupna-sprzedaży nie znajduje się ani w kraju importera, ani w kraju eksportera.

Korzyści z HZ: alokacja zasobów, konkurencja, ceny, specjalizacja produkcji.

Efekty handlu zagranicznego:

- Możliwości efektywnej alokacji zasobów: koncentrując się na produkcji określonej ilości towarów (asortymentów) i sprzedając je na rynku międzynarodowym dany kraj zbiera korzyści większej efektywności skali produkcji, a równocześnie oszczędza zasoby;

- Obniżka społecznych kosztów alternatywnych i promowanie specjalizacji - każdy kraj może produkować i wymieniać te towary, które jest mu najłatwiej wytwarzać;

- Łączna produkcja w danym kraju i świecie oraz ich możliwości konsumpcji stają się największe wtedy, gdy poszczególne kraje wytwarzają dobra o niskim koszcie alternatywnym i zamieniają je na towary o wysokim koszcie alternatywnym;

- Dostęp do szerszej i b. różnorodnej oferty towarowej, szczególnie gdy dany towar w ogóle nie jest produkowany w kraju i musi być importowany (np. w R P- kawa, cytrusy itp.) lub gdy jego produkcja w kraju jest trudna lub b. kosztowna (mikroprocesory, katalizatory itp.);

- Wpływ na rodzimą produkcję i konsumpcję poprzez oddziaływanie zagranicznej konkurencji powodujące:

* wyzwanie produkcyjne dla firm rodzimych;

* zwiększanie różnorodności oferty towarowej na rynku;

* obniżki cen produktów krajowych i zagranicznych;

* rozszerzanie wewnętrznej konsumpcji;

* hamowanie zapędów rodzimych monopolistów do opanowania dane-

go rynku dóbr czy usług.

Istota kosztów komparatywnych (porównawczych) w HZ.

Koszt komparatywny (alternatywny) jest kosztem wytworzenia jednego towaru wyrażonym w koszcie produkcji innego towaru w tym samym kraju.Jeżeli pomiędzy krajami występuje różnica w komparatywnym koszcie dóbr, to każdy z nich specjalizuje się w produkcji tego dobra, które wytwarza relatywnie taniej, czyli ma przewagę komparatywną (przy czym oba dobra mogą być jednocześnie droższe w produkcji w porównaniu do dóbr wytwarzanych w drugim kraju).

Przykład przewagi komparatywnej w HZ.

Należy ustalić, jaka część wytworzonych dóbr przypadnie któremu z krajów uczestniczących w wymianie. Granice opłacalności wymiany określone są kosztami komparatywnymi. Kraj B nie będzie chciał zapłacić za czajnik więcej niż 3 ręczniki, ponieważ za tę cenę sam może go wyprodukować. Podobny mechanizm działa w drugą stronę: kraj A „zapłaci” za trzy ręczniki co najwyżej „cenę” dwóch czajników.

Istota i znaczenie warunków wymiany /”terms of trade”/ w HZ.

W rzeczywistości istotny wpływ na podział korzyści odnoszonych z wymiany handlowej, oprócz ilości towarów i usług znaczenie ma również cena po jakiej odbywa się wymiana. Relację względnych cen eksportu do względnych cen importu określa się terminem cenowych (nominalnych) terms of trade. Wyrażona jest następującym wzorem:

Gdzie:

- średnia cena płacona za granicą za towary eksportowane w okresie badanym,

­- średnia cena płacona za granicą za towary eksportowane w okresie bazowym,

­­- średnia cena płacona za granicą za towary importowane w okresie badanym.

­- średnia cena płacona za granicą za towary importowane w okresie bazowym,

Wartość współczynnika większa od jedności oznacza korzystne warunki dla handlu zagranicznego - osiągnięcie większych korzyści z międzynarodowego podziału pracy.

Do określenia ceny po jakiej odbywa się wymiana handlowa nie wystarczą proste modele zaprezentowane powyżej. Wpływa na nią wiele czynników zewnętrznych, takich jak:

-Kształtowanie się podaży i popytu w poszczególnych grupach towarów,

-Konkurencyjność towarów,

-Polityka handlowa,

-Sytuacja polityczna,

-Polityka cenowa dużych koncernów,

-Stymulowanie własnego eksportu przez rządy krajów w reakcji na niezrównoważony bilans płatniczy,

-Stosowanie mechanizmów ochrony rynku.

Miary stosunków gospodarczych z zagranicą, rodzaje bilansów w wymianie międzynarodowej

Bilanse wymiany międzynarodowej:

# B. płatniczy kraju

# B. obrotów bieżących

# B. handlowy

# B. kapitałowy

Istota bilansu płatniczego i bilansu obrotów bieżących.

B. płatniczy kraju - zestawienie wszystkich międzynarodowych transakcji ekonomicznych i finansowych między danym krajem (osób prywatnych, firm i rządu) a resztą świata, dokonanych w ciągu pewnego okresu, zwykle roku.

B. obrotów bieżących - zestawienie wszystkich transakcji międzynarodowych danego kraju, bez przepływów kapitału. Zestawienie to obejmuje: transakcje handlowe, dochody i wydatki z tytułu inwestycji zagranicznych, obroty sprzętem wojskowym, wydatki i wpływy z turystyki i usług transportowych oraz jednostronne transfery w postaci darowizn.

Istota bilansu kapitałowego i handlowego wymiany międzynarodowej.

B. handlowy - zestawienie pieniężnej wartości towarów eksportowanych i importowanych: surowców, towarów przemysłowych i rolnych, dóbr inwestycyjnych i konsumpcyjnych (bez aktywów finansowych).

B. kapitałowy (druga część BP) - zestawienie zagranicznych aktywów lub inwestycji danego kraju za granicą oraz zagranicznych inwestycji w tym kraju (obejmuje aktywa finansowe -środki, za które zakupiono zagraniczne akcje czy obligacje lub przeznaczono na inwestycje poza granicami kraju).

Przyczyny i podstawowe narzędzia restrykcji w HZ ( bariery taryfowe i pozataryfowe).

Bariery taryfowe:

- Cło - specjalny podatek nakładany na towary importowane (lub eksportowane). Może stanowić pewien procent ceny danego towaru (cło adwalorem) lub określoną kwotę przypadającą na jednostkę towaru (cło określone). Taryfa celna może być wprowadzona w celu zwiększenia wpływów do budżetu państwa - cło eksportowe (dochody te są jednak umiarkowane), lub też (co zdarza się znacznie częściej) dla zapewnie nia ochrony części własnego przemysłu przed ostrą konkurencją zagraniczną - cło importowe.

- Kontyngent - limit ilościowy lub wartościowy puli towarów, które mogą być importowane lub eksportowane w ciągu pewnego czasu; wprowadzany administracyjnie, stanowi pewny sposób kontroli obrotów towa rowych z zagranicą.

Ograniczenia pozataryfowe:

- kontrola dewizowa,

- wymagania posiadania licencji importowych i eksportowych,

- zaostrzanie wymagań dotyczących bezpieczeństwa importu,

- wprowadzenie dodatkowych norm jakościowych, zdrowotnych, itp. (Wszystkie te zaostrzone normy importowe stanowią restrykcje mające na celu ograniczenie napływu towarów na krajowy rynek z zagranicy).

Istota ceł i kontyngentów w HZ.

Wprowadzenie ceł - możliwy wzrost ceny danego towaru na rynku importera dokładnie o wysokość cła, lub mniejszy od cła - co zależy głównie od cenowej elastyczności popytu na dany towar. Najbardziej prawdopodobny jest wzrost ceny mniejszy od kwoty cła, co i tak powoduje powstanie różnicy in plus między ceną krajową i zagraniczną danego towaru (i opłacalność przemytu). Ponadto cło jest równoznaczne z subwencją krajowych producentów towarów podlegających w imporcie opłatom celnym, a subwencja ta opłacana jest przez nabywców tych towarów w formie - wyższych cen.

Kontyngent - skutki cenowo-kosztowe bardziej drastyczne, o czym decyduje oderwanie się - w wyniku administracyjnych zarządzeń - od reguł rynku. Ponadto możliwe przerwanie międzynarodowych powiązań

cenowo-kosztowych ponieważ mechanizm rynkowy wiążący ceny między różnymi krajami zostaje sztucznie zatrzymany.

Wpływ ceł i kontyngentów na podaż globalną.

Cła, kontyngenty i bariery pozataryfowe obniżają efektywną podaż, powodują wzrost ceny na rynku krajowym oraz .. pobudzają krajową produkcję, promując jednak mniej efektywną alokację rzadkich zasobów. Formy te wspomagają więc krajowych producentów, przynosząc - z drugiej strony - szkody krajowym konsumentom.

Ponadto nawet niskie cła zmniejszają realny dochód danego kraju, a jednocześnie dokonują redystrybucji tego dochodu na rzecz ochranianych sektorów gospodarki.

Dlaczego protekcjonizm w HZ wspomaga krajowych producentów.

Celem protekcjonizmu jest podniesienie konkurencyjności własnych towarów na rynkach obcych, a zmniejszenie konkurencyjności towarów obcych na rynku własnym. Efekt ten uzyskuje się przez stosowanie bezpośrednich i pośrednich instrumentów polityki handlowej. W przypadku krajów wysokorozwiniętych protekcjonizm chroni przed zalewem tanich produktów z zagranicy, likwidowaniem miejsc pracy.

W przypadku krajów słabo rozwiniętych stosowanie protekcjonizmu ma sens, ponieważ stwarza szansę rozwoju rodzimej gospodarki, w szczególności tych jej gałęzi, które mają znaczenie strategiczne.

Główne problemy skutków restrykcji w HZ

-Protekcjonizm pozwala istnieć krajowym producentom wykazującym się wysokimi kosztami produkcji, którzy bez niego nie przetrwaliby na rynku.

-Restrykcje handlowe są przenoszone (ciągnione) z jednej do innych dziedzin przemysłu. Np. samochody wymagają środków protekcjonistycznych ponieważ produkcja wielu ich elementów (łożyska, stal, itp.) jest chroniona.

-Kraje dyskryminowane restrykcjami stosują z reguły środki odwetowe przeciwko protekcjonizmowi. Zasada „oko za oko” jest - jak dowodzi praktyka - roboczą regułą w handlu międzynarodowym.

Restrykcje handlowe nie zapewniają ani utrzymywania istniejących stanowisk pracy, ani kreowania nowych, lecz prowadzą do wymiany miejsc pracy.

-Stanowiska pracy w efektywnych, ale nie chronionych dziedzinach, są zastępowane miejscami pracy nawet w nieefektywnych lecz chronionych restrykcjami gałęziach gospodarki.

Pojęcie i istota koniunktury gospodarczej w gospodarce rynkowej.

Koniunktura - pojęcie wywodzące się od łacińskiego słowa „coniunctio”

- oznaczającego „łącznie”,

- rozumianego, jako splot warunków wywierających znaczny (zazwyczaj dodatni) wpływ na sytuację, położenie, ogólny stan „czegoś”.

- W odniesieniu do zjawisk ekonomicznych zastosowano stosunkowo późno, bo dopiero w XIX wieku.

- Poprzednio było używane najczęściej w astrologii, będąc synonimem złożonego układu wzajemnego oddziaływania, powstałego pod wpływem chwilowych okoliczności.

Pojęcie trendu i cyklu koniunkturalnego.

Cykl koniunkturalny - zjawisko występowania w gospodarce krótkookresowych wahań różnych mierników ekonomicznych charakteryzujących poziom koniunktury, wokół rosnącego trendu wzrostu gospodarczego, analizowanego w długim okresie.

Najczęściej tymi zmiennymi są: PKB, zatrudnienie, ceny, wielkość eksportu i importu, wskaźniki rynku kapitałowego, nakłady inwestycyjne i zapasy przedsiębiorstw, dochody i wydatki ludności, obroty i zyski przedsiębiorstw.

Wahadłowy ruch całkowitego produktu narodowego, dochodu i zatrudnienia, któremu towarzyszy wzrost lub spadek poziomu aktywności gospodarczej w większości sektorów (Samuelson)

Trend - inaczej tendencja rozwojowa produkcji to wygładzona ścieżka obrazująca rozwój produkcji w długim okresie po wyeliminowaniu krótkookresowych wahań.

Elementy cyklu koniunkturalnego

-czas trwania,

-fazy i ich wzajemne proporcje,

-punkty zwrotne koniunktury,

-amplituda wahań wokół linii trendu i ich intensywność.

Stanowią one jednocześnie podstawę rozróżnienia danego cyklu

Charakterystyka faz cyklu koniunkturalnego.

W Polsce największą popularność zyskała czterofazowa koncepcja /L.Mendelsona/

Fazy:

-kryzys

-depresje

-ozywianie(poprawa)

-rozkwit(prosperita)

Okresy:

-dwie pierwsze - recesja

-pozostale - ekspansja

Identyfikacja cyklu koniunkturalnego.

Koniunktura gospodarcza

- całokształt zjawisk składających się na sytuację gospodarczą danego kraju, regionu lub gospodarki światowej;

- splot warunków wywierających dodatni lub ujemny wpływ na stan i dynamikę zjawisk w gospodarce narodowej;

- w języku potocznym lub publicystycznym koniunktura jest synonimem stanu gospodarki;

Zazwyczaj pojęcie „koniunktura” używane jest do określenia zjawisk mających zasadniczy wpływ na sytuację, położenie i ogólny stan gospodarki, kraju, regionu, czy świata, takich jak:

-ruch cen,

-produkcji,

-sprzedaży,

-zatrudnienia itp.

Ogólna klasyfikacja cykli koniunkturalnych.

Dobra koniunktura oznacza:

-rozwój gospodarczy;

-zmiany strukturalne;

-równowagę ekonomiczną;

Zła koniunktura oznacza:

-zachwianą równowagę ogólną,

-spadek (lub zastój) produkcji,

-spadek wymiany towarowej,

-spadek dochodu narodowego.

Synchronizacja i asynchronizacja cykli koniunkturalnych.

Cykle koniunkturalne występujące w krajach wysoko rozwiniętych są w wysokim stopniu zsynchronizowane. Efekt ten dotyczy zwłaszcza tych krajów, które należą do ugrupowania integracyjnego. Stopień synchronizacji cykli jest mniejszy jeżeli dany kraj nie uczestniczy w procesach integracji gospodarczej. Synchronizacja występuje też w mniejszym stopniu w krajach, które niedawno podjęły procesy przebudowy systemowej i dostosowywania się do warunków integracji.

[nie mogę nic znaleźć o asynchronizacji]

PRZEWIDYWANIE CYKLU-WSKAŹNIK PILOTUJĄCY WSPÓŁBIEZNE I ZE ZWŁOKA

Określenie zmian przebiegu cyklu jest niezmiernie trudne. Wśród narzędzi, które wykorzystuje się do przewidywania stanu gospodarki stosowane są miary określane mianem wskaźników. Wyróżniamy następujące wskaźniki:

a)wskaźnik pilotujący - to taki wskaźnik poziomu aktywności, który wskazuje tendencje do wzrostu lub spadku na kilka miesięcy przed zmianą tendencji kształtowania się ogólnych wskaźników poziomu aktywności gospodarczej.

b)wskaźnik współbieżny - jest to wskaźnik, który zmienia się mniej więcej jednocześnie z ogólnym stanem gospodarki

c)wskaźnik reagujący ze zwłoką - to taki wskaźnik, który wskazuje tendencję wzrostu lub spadku na kilka miesięcy po zmianie tendencji kształtowania się aktywności gospodarczych.

d)kompleksowy indeks wskaźników pilotujących - stanowi on wynik łącznego policzenia 12 wskaźników stanu gospodarki, które wskazują tendencje do wzrostu lub spadku na kilka miesięcy przed zmianą tendencji kształtowania się ogólnych miar poziomu aktywności gospodarczej.

TEORIE EGZOGENICZNE O PRZYCZYNACH CYKLI KONIUNKTURALNYCH.

SZUKAJĄ PRZYCZYN SPRWCZYCH CYKLI KONUNKTURALNYCH W ZEWNĘTRZNYCH CZYNNIKACH W STOSUNKU DO DANEGO SYSTEMU GOSPODARCZEGO

- W XVIII/XIX WIEKU ROLNICZA TEORIA CYKLU KONIUNKTURALNEGO : FLUKTUACJE GOSPODARCZE WIĄZAŁA WYŁĄCZNIE Z ROLNICTWEM I JEGO WRAŻLIWOŚCIĄ NA ZMIANY POGODY, Z PLAMAMI NA SŁOŃCU

-WSPÓŁCZESNE TEROIE POLITYCZNEGO CYKLU KONIUNKTURALNERGO ; WIĄŻĄCA CYKLICZNOŚĆ Z MOŻLIWOŚCIĄ WPŁYWU RZĄDU NA WIELKOŚĆ GLOBALNEGO POTU ZA POMOCA POLITYKI PIENIĘŻNEJ I FISKALNEJ . CYKL WYNIKAŁBY ZE ZMIANY POLITYKI GOSPODARCZEJ MIĘDZY WYBORAMI

TEORIE ENDOGENICZNE

POSZUKUJA PRZYCZYN CYKLU KONIUNKTURALNEGO WEWNĄTRZ SYSTEMU GOSPODARCZEGO, KTÓRY WYWOŁUJE SAMOREGULUJĄCE SIĘ ZMIANY KONIUNKTURY.

-PIENIĘŻNO-KREDYTOWE: UPATRUJĄ CZYNNIKI WAHAŃ KONIUNKTURALNYCH W DZIAŁANIACH BANKÓW I BŁĘDACH ICH POLITYKI PIENIĘŻNEJ ]

-WAHANIA IMPORTU I EKSPORTU NETTO: FLUKTUACJE IMPORTU SA UWARUNKOWANE WAHANIAMI PRODUKCJI KRAJOWEJ, ZAS WAHANIA EKSPORTU -POWODUJA CYKLICZNE ZMIANY KONIUNKTURY ZA GRANICĄ. HZ może więc powodować przenoszenie cykli z jednych krajów do drugich

-TEORIE POPYTOWE PODSTAWOWE ZNACZENIE SPRAWCZE PRZYPISUJĄ KRAJOWYM WAHANIOM POPYTU GLOBALNEGO(KONSUMPCYJNEGO I INWESTYCYJNEGO).NIE STANOWIA GO JEDNAK W RÓWNEJ MIERZE WAHANIA WYDATKÓW KONSUMPCYJNYCH I INWESTYCYJNYCH. DLACZEGO? KONSUMENCI MOGĄ SZYBKO DOSTOSOWAC SWOJE WYDATKI DO ZMIENIAJĄCYCH SIĘ DOCHODÓW, NATOMIAST ZMIANY W WYDATKACH INWESTYCYJNYCH PRODUCENTÓW WYMAGAJA DŁUŻSZEGO CZASU - PRODUCENCI NIE ANGAŻUJĄ SIĘ POCHOPNIE W DUŻE I NIEODWRACALNE INWESTYCJE ; PRZYCZYNY CYKLU MIESZCZA SIĘ WIĘC W OBRĘBIE POPYTU INWESTYCYJNEGO A NIE KONSUMPCYJNEGO

-INWESTYCYJNE TEORIE KONIUNKTURY WSKAZUJA NA SPRAWCZĄ ROĘ WAHAŃ POPYTU INWESTYCYJNEGO W PRZEBIEG CYKLU GOSPODARCZEGO

INWESTYCYJNE TEORIE CYKLU KONIUNKTURALNEGO

WSKAZUJA NA SPRAWCZĄ ROLE WAHAŃ POPYTU INWESTYCYJNEGO W PRZEBIEGU CYKLU GOSPODARCZEGO ( MODEL MNONIKA-AKCELATORA (:ZASADA PRZYSPIESZENIA”).

ISTOTA I ELEMENTY SKŁADOWE SEKTORA PUBLICZNEGO W GOSPODARCE.

Sektor publiczny obejmuje działalność rządu i samorządu lokalnych, o której decyzje podejmowane są kolektywnie (przez parlament lub wyborców w referendum) i finansowanez budźetu (państwa lub samorządu).

funkcie budżetu państwa w gospodarce rynkowej

Budżet państwa- podstawa realizacji funkci publicznych.

FUNKCJE:

-FISKALNA-GROMADZENIE DOCHODÓW POPRZEZ RÓŻNE FORMY ŚWIADCZEŃ NA RZECZ PAŃSTWA (PODATKI,OPŁATY, ITP.) ORAZ FINANSOWANIE OGNIW APARATU PAŃSTWOWEGO I OKREŚLONYCH ZADAŃ PODEJMOWANYCH PRZEZ PAŃSTWO.

-REDYSTRYBUCYJNA- WTÓRNY PODZIAŁ DOCHODU NARODOWEGO: PAŃSTWO ŚCIĄGA DO SWEJ DYSPOZYCJI CZĘŚĆ DOCHODU NARODOWEGO I PRZEKAZUJE GO W RÓŻNEJ POSTACI OKREŚLONYM GRUPOM SPOŁECZNYM NP. ŚWIADCZENIA DLA BEZROBOTNYCH, RENTY, EMERYTURY ITP.)

-STYMULACYJNA -ODZIAŁYWANIE NA KONIUNKTURĘ I WZROST GOSPODARCZY (W TEJ FUNKCI ODZIAŁUJĄ ZARÓWNO DOCHODY JAK I WYDATKI BUDŻETOWE, NP. WYSOKIE OPODATKOWANIE ZYSKÓW MOŻE WPYWAĆ HAMUJĄCO NA INWESTYCJE, ZAŚ OBNIŻENIE STOPY PODATKOWEJ POBUDZA POPYT GLOBALNY I KONIUNKTURĘ.

ŹRÓDŁA DOCHODÓW BUDŹETOWYCH PAŃSTWA

-WSZELKIEGO RODZAJU PODATKI OD OSÓB FIZYCZNYCH I PRAWNYCH

-OPŁATY SKARBOWE I CŁA

-ODSETKI I DYWIDENDY OD KAPITAŁU PAŃSTWOWEGO ZAIWESTOWANEGO W PRZEDSIĘBIORSTWACH PRYWATNYCH I PUBLICZNYCH

-ZYSKI Z OPERACJI BANKU CENTRALNEGO (ponad część zatrzymywaną przez bank)

-dochody uzyskiwane PRZEZ JEDNOSTKI BUDŹETOWE (PODMIOTY FINANSOWANE W CAŁOŚCI PRZEZ SKARB PAŃSTWA ZE ŚRODKÓW BUDŻETOWYCH

KLASYFIKACJA WYDATKÓW BUDŻETOWYCH PAŃSTWA

1. Klasyfikacja wydatków ze względu na konieczność ponoszenia wydatków:
a) Wydatki konieczne - są to wydatki na obronę narodową, bezpieczeństwo zewnętrze i wewnętrzne na administrację państwową.
b) Wydatki pożyteczne - to takie, które mogą być ponoszone z budżetu ale nie muszą (oświatę, ochronę zdrowia, usługi bytowe).
2. Kolejną klasyfikacją wydatków budżetowych jest klasyfikacja ze względu na charakter ponoszonych wydatków:
a) Wydatki inwestycyjne - przeznaczone są na finansowanie inwestycji, zwiększenie kapitału własnego, instytucji finansowych.
b) Wydatki bieżące sfery budżetowej, do których zalicza się:
- wydatki na wynagrodzenie
- wydatki rzeczowe (a w tym zakup materiałów, opłaty za energię elektryczną)
- dotacje dla szkół wyższych
3. Następną klasyfikacją wydatków jest klasyfikacja ze względu na realizację zadań:
a) Wydatki na gospodarkę - są to środki pieniężne przeznaczone na walkę z niekorzystnymi zjawiskami ekonomicznymi takimi jak: inflacja, bezrobocie, łagodzenie cyklu koniukturalnego.
b) Wydatki na działalność niezbędną na funkcjonowanie państwa (obrona narodowa, utrzymanie porządku wewnętrznego administracja państwowa).
c) Wydatki socjalno-kulturalne (oświata, nauka, kultura, ochrona zdrowia, opieka społeczna).
4. Także wśród wydatków budżetowych wyróżnia się:
a) Wydatki zwyczajne - dokonywane z budżetów zwyczajnych, gromadzonych w drodze poboru podatków, odznaczają się stałością i powtarzalnością.
b) Wydatki nadzwyczajne - dokonywane z budżetów nadzwyczajnych, powstających przede wszystkim w drodze zaciągania długu publicznego, cechują się jednorazowością i przejściowym charakterem.
ISTOTA I ZNACZENIE PODATKU SYSTEMU PODATKOWEGO PAŃSTWA

Podatek -określone prawem świadczenia pieniężne na rzecz państwa , ma charakter powszechny , przymusowy, nieodpłatny i bezzwrotny.podatki uzasadnione są głównie koniecznością zdobycia pieniądza na finansowanie wydatków sektora publicznego, dokonywania redystrybucji dochodów między rózne sektory gospodarki grupy ludności dysponujące różnymi dochodami, ograniczanie konsumpcji niektórych podatków np.alkoholu.

KLASYFIKACJA PODATKÓW WG PRZEDMIOTU OPODATKOWANIA

Podatki przychodowe - podstawą opodatkowania jest przychód np.: podatek leśny, rolny. Opierają się na cenach świadczących o osiąganych dochodach. Pomijane są koszty poniesione na wszystkie przychody, a jedynie przyjmuje się w formie domniemania, że dochód został otrzymany.

Podatki dochodowe - podatek dochodowy od osób fizycznych i prawnych. Ma charakter osobisty (od nadwyżki przychodów nad poniesionymi kosztami uzyskania tych dochodów).

Podatki majątkowe (płacone od majątku)- w różnej postaci, nieruchomości od środków transportu i kapitału

Podatki od wydatków - płacone każdorazowo przez konsumentów-nabywców dóbr i usług, choć formalnym podatnikiem jest sprzedawca tych produktów

KLASYFIKACJA PODATKÓW WG PODZIAŁU DOCHODÓW PODATKOWYCH

-p.państwowe - zasilające wpływami budżet państwa; podatki:od towarów i usług (VAT), od gier akcyzy, od wzrostu wynagrodzeń oraz dywidendy i odsetki kapitałowe w spółkach skarbu państwa;

-p.samorządowe zasilające budżety gmin; podatki:rolny,leśny, od nieruchomości , od środków transportu, od spadków i darowizn, od posiadania zwierząt oraz opłaty skarbowe czynności cywilno-prawnych;

-p.wspólne wpływy dzielone między budżet państwa i budżety samorządów(gmin) w ustawowo określonych proporcjach: [odatki: dochodowy od osób fizycznych (z reguły 85% państwa i 15% gminom), podatek dochodowy od osób prawnych (odpowiednio 95% i 5%)

PROGRESYWNE REGRESYWNE I PROPORCJONALNE LINIOWE SYSTEMY PODATKOWE.

SYSTEM PODATKOWY-ZESPÓŁ NORM PRAWNYCH OKREŚLAJĄCYCH WEARUNKI, WYSOKOŚĆ ORAZ TERMINY PŁATNOŚCI ŚWIADCZEŃ PODATKOWYCH.

PROGRESYWNY SYSTEM PODATKOWY- TAKI SPOSÓB POBIERANIA DOCHODÓW , PRZY KTÓRYM PROCENT DOCHODU PŁACONY W POSTACI PODATKU WZRASTA WRAZ ZE WZROSTEM DOCHODU.

REGRESYWNY SYSTEJM PODATKOWY TAKI SPOSÓB POBIERANIA PODATKU, PRZY KTÓRYM PROCENT DOCHODU PŁACONY W POSTACI PODATKU ZMNIEJSZA SIĘ W MIARĘ WZROSTU DOCHODU. W TAKIM SYSTEMIE , GDY DOCHÓD ROŚNIE STAWKA PODATKU.

PROPORCJONALNY LINIOWY SYSTEM PODATKOWY- TAKI SPSÓB POBIERANIA ŚWIADCZENIA, W KTÓRYM WSZYSCY UZYSKUJĄCY DOCHÓD OBCIĄŻENI SA TA SAMA STOPĄ PODATKU.

ISTOTA KEYNESIZMU

Model Keynesa opracowany w celu wyjaśnienia przyczyn wysokiego poziomu bezrobocia i niskiego poziomu produkcji. Jest to model krótkookresowy, a więc próbuje odpowiedziec na pytanie dlaczego w krótkim okresie produkcja faktyczna odbiega od potencjalnej, wielkość produkcji w tym modelu zalezy od popytu globalnego, czyli ogólnej sumy pieniędzy, jaka ludzie chcą wydać na dobra i usługi w całej gospodarce, jet to tzw.model popytowy.

ISTOTA MONETARYZMU JAKO TEORII MAKROEKONOMICZNEJ

JEGO PRZEDSTAWICIELE UZNAJĄ INFLACJE ZA ZJAWISKO GŁÓWNIE PIENIĘŻNE, SPOWODOWANE NADMIERNĄ EMISJĄ PIENIĄDZA, ZALECAJĄ DOSTOSOWANIE EMISJI PIENIĄDZA DO TEMPA WZROSTU GOSPODARCZEGO I PROWADZENIE POLITYKI PROPODAŻOWEJ.

Istota ekonomii podaży jako alternatywnej teorii makroekonomicznej.

Ekonomia podaży (ekonomia strony podażowej) (ang. supply-side economics) - szkoła myśli ekonomicznej, która twierdzi, że rozwój gospodarczy następuje najszybciej kiedy zapewnione jest odpowiednie powiązanie wysiłku (pracy) i podejmowania ryzyka (inwestowania) z wynagrodzeniem (płacą lub zyskiem).

Ekonomia podaży zyskała popularność w latach 80 XX wieku, kiedy stała się podstawą polityki gospodarczej Ronalda Reagana. Głównym postulatem jej zwolenników była obniżka krańcowych stóp opodatkowania dochodów osobistych, zysków firm i zysków kapitałowych oraz nastawiona na zapewnienie stabilnej wartości pieniądza polityka monetarna.

Podstawowe postulaty i hipotezy ekonomii podaży.

Ekonomia podaży nawiązuje do teorii ekonomii klasycznej i opiera się na dwóch założeniach:

długookresowej stabilności systemu rynkowego decydującej roli jednostki w przebiegu procesów gospodarczych

Podażowcy dowodzili, że przez oddziaływanie w sferze mikroekonomicznej można osiągnąć cele makroekonomiczne: wzrost PKB, spadek bezrobocia i obniżenie poziomu inflacji.

Ekonomia podaży uznaje, że produkcja albo podaż jest kluczem do dobrobytu, zaś konsumpcja czy popyt jest jedynie jej efektem. Podobnie jak konsumpcja jest wtórna wobec produkcji, tak w gospodarce jako całości zagregowany popyt zależy wyłącznie od zagregowanej podaży. To jest istota prawa Say'a, które ekonomia podaży starała się zrehabilitować po krytyce Keynesa, który twierdził, że to zagregowany popyt jest głównym czynnikiem determinującym stan koniunktury.

Konsekwencje wysokich stóp podatkowych wg ekonomii podaży.

Wysokie opodatkowanie znacznie spowalnia rozwój gospodarki.

Istota krzywej Laffera (wpływy do budżetu a stopa podatkowa).

Krzywa Laffera - koncepcja teoretyczna, która za pomocą krzywej ilustruje zależność między stawką opodatkowania a dochodami budżetowymi państwa z tytułu podatków; opracowana w latach 70. XX w przez amerykańskiego ekonomistę Arthura Laffera; bywa używana jako argument za zmniejszeniem podatków.

Laffer w swojej koncepcji oparł się na następujących założeniach:

Przy stawce opodatkowania równej t = 0% podatnicy nie płacą żadnych podatków, zatem budżet państwa nie odnotowuje żadnych przychodów z podatków.

Wzrost stawki opodatkowania wyzwala dwa przeciwstawne efekty:

zwiększenie udziału budżetu państwa w dochodach podmiotów gospodarczych,

zmniejszenie deklarowanego do opodatkowania dochodu podmiotów gospodarczych.

Ten drugi efekt podniesienia stawki opodatkowania Laffer wyjaśnia:

Zmniejszeniem motywacji do podejmowania pracy i działalności gospodarczej - ograniczenie korzyści, jaką podmioty gospodarcze odnoszą ze swojej pracy i działalności gospodarczej skłania je do ograniczenia swojej aktywności w tej dziedzinie.

Zwiększeniem skłonności podmiotów gospodarczych do ukrywania swoich dochodów i wchodzenia w szarą strefę - przy wyższej stawce opodatkowania podmioty gospodarcze odnoszą większe korzyści z niepłacenia podatków, co skłania je do rozwinięcia tego procederu.

Zwiększeniem skłonności, zwłaszcza dużych przedsiębiorstw, do delokalizacji działalności gospodarczej, przeniesienia całości lub znacznej części czynników produkcji za granicę, do tzw. rajów podatkowych.

Przy poziomie opodatkowania t = 100% ustają wszelkie bodźce do pracy i prowadzenia działalności gospodarczej podlegającej opodatkowaniu. Nie mając motywacji do pracy i prowadzenia działalności gospodarczej, podmioty zaprzestają działalności i żadne dochody nie są wytwarzane (albo są wytwarzane w szarej strefie). W ten sposób przestaje istnieć przedmiot opodatkowania i przychody z tego tytułu mają wartość zerową.

Podstawowe elementy krytyki krzywej Laffera.

Ze względu na płynące z koncepcji krzywej Laffera wnioski o możliwości jednoczesnego obniżenia stawki podatku i zwiększenia przychodów budżetowych z tego tytułu krzywa ta często bywa wykorzystywana przez zwolenników liberalizmu gospodarczego do uzasadniania obniżania podatków. Należy podkreślić, że jakkolwiek koncepcja krzywej Laffera w określonych warunkach gospodarczych uzasadnia obniżenie podatków celem zwiększenia przychodów budżetowych, to jednak nie daje jednoznacznych przesłanek w tym zakresie. W szczególności powołanie się na krzywą Laffera wymagałoby wykazania, że obecna stawka opodatkowania jest wyższa od stawki odpowiadającej punktowi nasycenia, ponieważ tylko przy takich warunkach obniżenie stawki opodatkowania zwiększy przychody z tytułu podatków. Tym samym koncepcja krzywej Laffera nie w każdych okolicznościach może być uzasadnieniem dla obniżenia stopy opodatkowania. Wyznaczenie ex ante stopy maksymalizującej przychody podatkowe państwa jest niezwykle złożone i wiąże się z licznymi trudnościami (niektórzy ekonomiści wątpią w ogóle w możliwość jej jednoznacznego wyznaczenia). Jedynym pewnym sposobem wydaje się analiza ex post, czyli empiryczne badanie reakcji wysokości przychodów podatkowych na zmiany stopy opodatkowani

13

---