DO EGZAMINU OBOWIĄZUJE TYLKO I WYŁĄCZNIE WYKŁAD

Z PODRĘCZNIKA MOŻEMY DOCZYTAĆ JEDYNIE TE FRAGMENTY, KTÓRE BYŁY UMAWIANE NA WYKŁADZIE, ALE NIE BĘDZIE PYTAŃ Z MATERII, KTÓRA NA WYKŁADZIE NIE BYŁA OMAWIANA.

Wykład 1

9.X.2007

Kryminologia jako dyscyplina nauki.

Crimen(przestępstwo)+ logos (nauka) = nauka o przestępstwie

Twórcy kryminologii

- Cesare Lombroso (1836-1909)

antropologia kryminalna

- Paul Topinard (1830-1911)

1879 r. „kryminologia” po raz pierwszy

-Rafaele Garofalo (1851-1934)

1885-> pierwszy podręcznik kryminologii

Przedmiot kryminologii

Przestępstwo <-> przestępczość <-> przestępca

Ofiara przestępstwa <-> kontrola społeczna

Definicja:

nauka społeczna o charakterze teoretycznym i empirycznym, zajmuje się opisem/wyjaśnianiem/prognozowaniem przestępstwa jako szczególnej formy zachowania, przestępczości jako zjawiska społecznego oraz osoby sprawcy przestępstwa, ofiary przestępstwa i instytucji/mechanizmów kontrolnych, jakie tworzą społeczeństwa w celu zapobiegania/zwalczania przestępczości.

Przestępstwo jest formą zachowania dewiacyjnego.

Przestępstwo jako kategoria społeczna i prawna:

-czym jest przestępstwo?

-czym przestępstwo wyróżnia się od innych zachowań?

-czy pojęcie przestępstwa ma stały/zmienny charakter?

-czy przestępstwo to tylko kategoria normatywna?

Przestępczość jako zjawisko społeczne:

-fenomenologia (symptomatologia) przestępczości

*aspekty ilościowe

# rozmiary przestępczości (ilość zdarzeń w danej społ. w danym czasie)

# nasilenie przestępczości (wysokość nasycenia zbiorowości przestępstwami)

# dynamika przestępczości (zmiany w czasie rozmiarów/natężenia)

# struktura przestępczości (miejsce danego przestępstwa w liczbie ogólnych czynów)

# trudność pomiaru zjawiska przestępczości -> przestępczość ujawniona, nieujawniona (ciemna liczba przestępstw), rzeczywista.

*aspekty jakościowe

# charakterystyka opisowa zjawiska przestępczości

Przestępca jako przedmiot badań kryminologicznych

-etiologia przestępstwa-> teoria (wyjaśnianie) zachowania przestępnego

Cesare Lombroso->

Kryminologia pozytywistyczna:

*nauka behawioralna; o przestępcy

*nauka o przyczynach przestępczości

Pytanie lombrozjańskie-> dlaczego jedni ludzie popełniają przestępstwa, a inni nie? (pytanie „etiologiczne”)

Przestępstwo jako zjawisko społeczne:

Etiologia przestępczości:

-teoria (wyjaśnianie) przestępczości

A.Quetelet (1796-1874)

G.Tarde (1843-1904)

*problem nierówności dystrybucji przestępczości

*nurt socjologiczny w kryminologii

*pytanie queteletowskie-> dlaczego nasilenie przestępczości jest różne w ramach różnych grup społecznych?

Ofiara przestępstwa jako przedmiot badań

Wiktymologia= victima (ofiara)+ logos (nauka)-> nauka o ofierze; rozwój w latach 60. XX

-fenomenologia ofiary (kto staje się ofiarą; klasyfikacje ofiar)

-etiologia wiktymizacji (przyczyny wiktymizacji, wiktymność; predestynacja wiktymizacyjna)

-badania wiktymizacyjne

-lęk (strach) przed przestępczością

-postawy wobec przestępczości (punitywność)

Instytucje kontroli społecznej

Kryminologia tradycyjna:

-penologia i polityka kryminalna

-dział kryminologii empirycznej

Kryminologia współczesna:

-nurt socjologii prawa karnego i kontroli społ.

-pyt. o źródła kryminalizacji

-istota i funkcje instytucji kontroli społ. i instytucji wymiary spr. w społ.

-pyt. „reaktywne” (reactive question)-> dlaczego pewne zachowania uznawane są za przestępstwa i pewni ludzie za przestępców, a inne zachowania i inni ludzie nie?

Kryminologia a inne dyscypliny nauki:

Nauka o charakterze interdyscyplinarnym:

*nauki medyczne i biologiczne:

-cechy biologiczne jednostki a zachowania przestępne:

# antropologia, biologia

# medycyna, medycyna sądowa

#psychiatria

*psychologia

-cechy indywidualne jednostki a zachowania przestępne

# kryminologia kliniczna

*pedagogika

-pedagogika resocjalizacyjna

#resocjalizacja sprawcy przestępstwa

*statystyka

-systemy gromadzenia danych statystycznych dotyczących przestępczości

# statystyka policyjna, prokuratorska, sądowa, penitencjarna

-statystka kryminalna jako dział kryminologii (interpretacja danych statystycznych)

-matematyczne metody statystyczne jako element metodologii empirycznych badań kryminologicznych

*ekonomia

-warunki ekonomiczne a przestępczość (poziom zamożności, kryzys ekonomiczny)

-ekonomiczna teoria przestępstwa i przestępczości

*historia

-historia społ.

-kryminologia historyczna

*socjologia

-socjologia kryminalna-> szkoła socjologiczna prawa karnego

F. von Liszt, R. Garofalo, E. Ferri

-proces “socjologizacji” kryminologii w USA, Wielkiej Brytanii i w Europie:

# patologia społ.

# socjologia zachowań dewiacyjnych

# socjologia problemów społ.

# socjologia prawa

# socjologia prawa karnego

Typy rozważań socjologicznych w kryminologii:

*społ. uwarunkowania zachowań przestępczych znajdujące się poza jednostką, w jej środowisku społ. na poziomie:

-mikrostruktur społ. (rodzina, grupa rówieśnicza)

-struktur średnich (sąsiedztwo, zbiorowość lokalna)

-makrostruktur (warstwy, klasy, państwo)

*społ. uwarunkowania zjawiska przestępczości:

-problem społ. dystrybucji przestępczości

*społ. mechanizmy kontroli przestępczości

-socjologia kontroli społ.

Relacja między kryminologią a dyscyplinami stricte prawnymi

*nauki empiryczne i normatywne

-przedmiotem nauk empirycznych-> fakty, sfera bytu (niem. Sein) -> jak jest?

-przedmiotem nauk normatywnych-> normy, sfera powinności (niem. Sollen)-> jak być powinno?

W przeciwieństwie do nauk prawnych kryminologia jest nauką empiryczną.

Rola i funkcja kryminologii jako nauki:

*nauka stosowana

-pomocnicza pr. karnego mająca dostarczać naukowych, empirycznych podstaw działalności wymiaru sprawiedliwości.

*nauka teoretyczna

-samodzielna dyscyplina naukowa mająca w sposób niezależny opisywać, wyjaśniać, prognozować zjawiska kryminalne

Wykład 2

16.XI.2007

Główne nurty (paradygmaty) kryminologii

*wszystkie koncepcje opierają się o pewne podst. założenia dot. człowieka, społ. i istoty przestępstwa, zachowania przestępnego i zjawiska przestępczości

*uwzględniając te założenia-> trzy podstawowe typy refleksji kryminologicznej (uprawiania kryminologii, paradygmaty kryminologiczne)

-kryminologia klasyczna oraz neoklasyczna

-kryminologia pozytywistyczna

-kryminologia krytyczna i radykalna (antynaturalistyczna)

Kryminologia klasyczna

Szkoła klasyczna prawa karnego (XVIII-XIX w.)

• C.Beccaria „Dei delitti e delle pene” („O przestępstwach i karach” 1764 r.)

• J.Bentham

• I. Kant

• G.Hegel

• P. J. A. von Feuerbach

Założenia dot. człowieka

*indeterminizm

-człowiek jest wolny (ma wolną wolę)

-człowiek wolny jest odpowiedzialny za swoje czyny

*pesymistyczna wizja natury ludzkiej

-człowiek jest z natury zły

-każdy jest potencjalnym przestępcą

-nawiązanie do koncepcji umowy społecznej

*liberalizm

-człowiek jest racjonalny

*hedonizm

-naturalna cecha człowieka-> dążenie do unikania kar/uzyskiwania nagród

-człowiekiem można sterować z zewnątrz

Koncepcja prawa karnego

*prawo karne czynu

-kara ma być reakcją na to co sprawca uczynił

-kara ma być dostosowana do wyrządzonego zła

-dla wymiaru kary istotnym jest to co sprawca uczynił (strona przedmiotowa), a nie to kim sprawca jest (właściwości/warunki osobiste)

-karę wymierza się, ponieważ popełniono przestępstwo

Koncepcja kryminologii

*kryminologia zorientowana na normę

*kryminologia-> nauka dedukcyjna dot. zasad odpowiedzialności wolnego człowieka za jego czyny

Kryminologia pozytywistyczna

Szkoła pozytywna prawa karnego (II poł. XIX w.)

*C.Lombroso („L'uomo delinquente” 1876-> człowiek-zbrodniarz)

*E. Ferri

*R.Garofalo

*F von Liszt

Scjentyzm

*wiara w nieograniczone możliwości poznania naukowego

*wiara w nieograniczone możliwości przekształcania rzeczywistości (także społ.) w oparciu o wyniki badań naukowych

Kryminologia pozytywistyczna: naturalizm metodologiczny

*A.Comte

*H.Spencer

Naturalizm metodologiczny

*możliwym i koniecznym jest uprawianie nauk społ. przy zastosowaniu wzorów metodologicznych nauk przyrodniczych

-determinizm

*założenie o istnieniu wolnej woli jest spekulacyjne i nienaukowe

*wszystkie zjawiska w świecie przyrody mają swoje przyczyny

*człowiek jest częścią przyrody

*swoje przyczyny mają też zachowania człowieka/zjawiska społ.

*człowiek/jego zachowania są zdeterminowane działaniem określonych przyczyn

Konsekwencje stanowiska deterministycznego w kryminologii:

*zachowania przestępne mają przyczyny

*kryminologia-> nauka o przyczynach przestępczości (etiologia przestępczości)

*pytanie lombrozjańskie (pyt. etiologiczne)-> „dlaczego jedni ludzie popełniają przestępstwa, a inni nie?”

Indywidualizm

*sprawca przestępstwa różni się w jakiś sposób od innych ludzi

*sprawca przestępstwa jest „odmieńcem”

Konsekwencje indywidualizmu dla kryminologii i prawa karnego:

*człowiek jest z natury dobry (optymistyczna wizja natury ludzkiej)

*przestępcami niewielka mniejszość ludzi posiadających pewne szczególne cechy

*podstawowym przedmiotem badań powinna być osoba sprawcy

*kryminologia zorientowana na sprawcę

*koncepcja kryminologii-> indukcyjna nauka empiryczna-> centrum zainteresowania-> osoba sprawcy + jego zachowanie

Korekcjonizm (correctionalism)

*prawo karne sprawcy-> kara/inne środki stosowane wobec sprawcy przestępstwa nie mogą służyć odwetowi/odstraszaniu (leczenie objawowe), lecz mają oddziaływać na przyczyny przestępczości

Istotna prawa karnego sprawcy i korekcjonalizmu:

*celowy charakter kary

*prewencja indywidualne (specjalna)

*karę wymierza się po to, aby nie popełniono (ponownie) przestępstwa

*oddziaływanie karą na sprawcę, kara nie ma być tylko dolegliwością, kara ma „leczyć”

*kara ma być dostosowana nie do tego co sprawca uczynił (strona przedmiotowa), lecz do tego kim on jest (gł. jego właściwości/ warunki osobiste, a nie strona podmiotowa)

Kryminologia jako nauka stosowana na usługach prawa karnego:

*ma dostarczać naukowych metod postępowania ze sprawcami przestępstw

*kryminalistyka-> naukowe metody wykrywania sprawców

*jeśli kara ma mieć charakter korekcjonistyczny, jej wymiar nie jest kwestią czysto normatywną

*jeśli kara ma być dostosowana do tego kim sprawca jest, musi opierać się na stosownej diagnozie sprawcy

*diagnoza wymaga „wiadomości specjalnych”

*taką diagnozę-> ekspert-kryminolog

Dwa nurty kryminologii pozytywistycznej:

*indywidualistyczny (paradygmat rodzajów ludzi)-> przyczyny przestępstwa tkwią w samej jednostce

-> koncepcje biologiczne/antropologiczne przyczyn przestępstwa

-> koncepcje psychologiczne przyczyn przestępstwa

*środowiskowy (paradygmat rodzajów otoczenia)-> przyczyny tkwią w środowisku jednostki

-> koncepcje socjologiczne przyczyn przestępstwa

Kryminologia pozytywistyczna: teoria kontroli

*E.Durkheim

szczególny przypadek teorii kontroli w kryminologii:

-odwrócona wersja pyt. etiologicznego-> „dlaczego większość ludzi nie popełnia przestępstw?”- pytanie durkheimowskie

-sprawca przestępstwa nie różni się zasadniczo od innych ludzi

-wszyscy ludzie są tak samo skłonni popełniać przestępstwa

-większość nie robi tego dzięki mechanizmom kontroli, w przypadku niektórych zawodzą

-pesymistyczna wizja natury człowieka

-ludzie bez kontroli są skłonni do przestępstw

-z klasycyzmem łączy tą teorię pesymistyczna wizja natury ludzkiej

-więcej wspólnych z pozytywizmem (koncentracja na osobie sprawcy, na przyczynach, czemu niektórzy ludzie wyłamują się spod kontroli)

Kryminologia krytyczna i radykalna (antynaturalistyczna)

*G.Simmel

*G.H. Mead

*R.Dahrendorf

*E.Lemert, H.S.Becker, E.Schur

Antynaturalistyczna postawa metodologiczna

*akcentowanie swoistości metodologicznej nauk społ. i niemożliwości uprawiania ich na wzór przyrodoznawstwa

*wynik przyjęcia interakcjonistycznej i konstruktywistycznej wizji społ.-> świat społ. to fakty, wartości, oceny, znaczenia z procesów społ.

Konfliktowa wizja społ. i prawa karnego:

*społ. nie opierają się na powszechnym podzielaniu podst. norm/wartości (konsens społ.), ale na powszechnym konflikcie norm/wartości uznawanych przez różne grupy społ.

-tym, co umożliwia istnienie społ. nie jest konsens społ., ale instytucja władzy utrzymująca konflikt społ. w ryzach.

-prawo karne i wymiar sprawiedliwości nie są wyrazem podzielanych powszechnie norm/wartości służących na równi wszystkim, lecz instrumentem w rękach grup sprawujących władzę i służących ich interesom

Interakcjonistyczna koncepcja przestępstwa:

*żadne zachowania nie mają same przez się charakteru przestępnego

*przestępny charakter zachowań-> wynik społ. procesów interakcji, w ramach których niektórym zachowaniom nadawana jest cecha przestępności

*pytanie reaktywne (reactive question)-> „dlaczego pewne zachowania są uznawane za przestępstwa, a pewni ludzie za przestępców?”

Mechanizmy funkcjonowania instytucji kontroli społ. jako przedmiot zainteresowania

*mechanizmy tworzenia norm, gł. prawa karnego (mechanizmy kryminalizacji)

*mechanizmy stosowania norm, gł. norm prawa karnego

*kryminologia zorientowana na normę-> koncepcja kryminologii jako socjologii prawa karnego

Problem wartości i ocen w kryminologii (kryminologia neutralna czy zaangażowana)

*przestępstwo jako kategoria obiektywna czy normatywna

*czy możliwe są neutralne wobec wartości wypowiedzi o przestępczości

*kryminologia pozytywistyczna jako przykład pomieszania wypowiedzi o faktach z wypowiedziami o wartościach

Problem niezależności kryminologii jako nauki

*odrzucenie koncepcji kryminologii jako nauki stosowanej i dążenia do „praktyczności”

*koncepcja kryminologii jako niezależnej nauki społ. o charakterze teoretycznym i krytycznym

Kryminologia neoklasyczna

Reakcja na dominację w kryminologii w USA socjologicznych teorii przestępczości i ich konsekwencje kryminalnopolityczne:

*pozytywistyczna polityka kryminalna nie sprawdza się w praktyce

*kosztowna

*nie prowadzi do redukcji przestępczości

*postulat powrotu do prawa karnego opartego na tradycyjnych zasadach

*możliwości wywierania wpływu na indywidualne/społ. przyczyny przestępczości są minimalne

*zagrożenie karą i jego realizacja są jedynymi czynnikami, które ma do dyspozycji państwo w walce z przestępczością

Inspiracje kryminologii neoklasycznej

*koncepcja racjonalnego sprawcy przestępstwa

*psychologia behawiorystyczna

*ekonomiczna teoria przestępczości

*teoria kontroli

*G.S. Becker

Istota neoklasycyzmu w kryminologii

*odejście od deterministycznego modelu sprawcy i etiologicznego modelu kryminologii

*kontrola społeczna jako przedmiot zainteresowania (elementy klasycyzmu i teorii kontroli)

*podst. zagadnienie: jakie są możliwości zwiększenia efektywności instytucji kontroli społ. we współczesnych społ. tak, aby stosunkowo najmniejszym kosztem osiągnąć możliwie największe efekty w postaci redukcji nasilenia przestępczości.

Kryminologia neoklasyczna a pozytywizm

*elementy wspólne

-scjentystyczne podejście do przedmiotu badań

-czysto praktyczne i pragmatyczne traktowania badań kryminologicznych

*różnice

-neoklasycyzm zdecydowanie odrzuca deterministyczną wizję człowieka

-neoklasycyzm odrzuca koncepcję kryminologii jako nauki o przyczynach przestępczości

Wykład 3

23.X.2007

Badania kryminologiczne:

1. Przestępstwa

Czym jest przestępstwo?

-z punktu widzenia prawa karnego odpowiada na nie art. 1 KK

1. Czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia (kryterium formalne)

2. Społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż nieznacznym (kryterium materialne)

Materialna definicja przestępstwa wskazuje, że o przestępstwie decyduje coś więcej niż tylko formalny zakaz.

Stanowisko obiektywistyczne:

Istnieją takie czyny (zachowania), które same przez się, obiektywnie, niezależnie od oceny, miejsca, czasu, okoliczności są złe, a więc przestępne ze swej natury. W skrajnym ujęciu wszystkie przestępstwa mają taki charakter. W umiarkowanym- taki charakter mają przestępstwa najcięższe. Kryminalizacja jest zatem wynikiem prawidłowego uznania przestępstw z natury.

Kryminalizacja danego zachowania to akt o charakterze deklaratoryjnym.

W prawie rzymskim: mala in se i mala prohibita. Istnieje zło samo w sobie-> mala in se; mala prohibita złe, bo ktoś tak postanowił.

Socjologiczna koncepcja przestępstwa

Sutherland. Kryterium społ. szkodliwości, dlatego szkodliwe czyny „białych kołnierzyków” są przestępstwem, nawet jeśli nie są za takowe uznawane przez obowiązujące ustawodawstwo.

To jest definicja przestępstwa oderwana od kryteriów prawnych.

Krytyka stanowiska obiektywistycznego

*żadne zachowanie nie jest przestępstwem samo przez się

*stanowisko takie potwierdza historia, bo przestępstwo jest względne w czasie i przestrzeni

*problem traktowania homoseksualizmu-> przestępstwo w XVIII w., dziś już nie-> przykład względności przestępstw. Problem traktowania samobójstwa, sposób traktowania aborcji.

*problem traktowania zabójstwa-> relatywność pojęcia zabójstwa w zależności od czasów

*problem z zabójstwem-> konsekwencje przyjęcia lub nie zamiaru ewentualnego (w Pl. dolus eventualis- umyślne przestępstwo)

*problem traktowania kazirodztwa-> to pojęcie jest powszechne we wszystkich kulturach, ale treść może być rozmaita

*nie ma takich czynów, które same przez się stanowią przestępstwo

*przestępczość jest wynikiem nadania zew. oceny <- symbolicy

Interakcjonizm-> bez oceny nie można odróżnić zabójstwa od bohaterskiego czynu żołnierza na wojnie; legalnej egzekucji od linczu.

*nawet pojęcie społ. szkodliwości ma charakter ocenny

Stanowisko relatywistyczne

Kryminalizacja to akt o charakterze konstytutywnym. Przestępstwo nie istnieje w oderwaniu od ocen prawnych. Przestępczość nie zależy od cech immanentnych, tylko od zew. oceny.

2. Przestępca

1.C.Lombroso: 1876 „Człowiek-zbrodniarz”, 1893 „Kobieta jako zbrodniarka i prostytutka”. Twórca teorii biologicznej przestępcy.

Biologiczne teorie zachowania przestępnego: teoria urodzonego zbrodniarza, ludzie rodzą się zbrodniarzami. Przestępcy dotknięci są atawizmem- osoba na niższym poziomie ewolucyjnym. Zew. przejawia się to w cechach zew., antropologicznych, zwł. głowa. Cofnięcie czoła, deformacja czaszki, zniekształcenie szczęk, wystające kości policzkowe.

Teoria Lombroso ulegała ewolucji, odszedł od skrajnego biologizmu.

*przestępcy urodzeni

-musieli posiadać co najmniej 6 specyficznych cech antropologicznych

*przestępcy dotknięci epilepsją

*przestępcy obłąkani (niedorozwój umysłowy, melancholia, demencja)

*przestępcy przypadkowi

-pseudoprzestępcy (nieumyślni)

-przestępcy z przyzwyczajenia (recydywa)

-epileptolici (resztki epilepsji)

2.Dziedziczenie skłonności przestępczych: badania genealogiczne

Przestępczość jest zachowaniem dziedzicznym. Wskazuje na to wysoka częstotliwość angażowania się różnych pokoleń tej samej rodziny w działalność przestępczą. Problemem tego podejścia poza poziomem metodologicznym-> brak uwzględnienia czynników środowiskowych.

3.Koncepcja chromosomalna- opierała się na badaniach genotypu człowieka, nie na spekulacjach jak powyższe koncepcje.

Wykład 4

30.X.2007

PSYCHOLOGICZNE TEORIE ZACHOWANIA PRZESTĘPNEGO

Sprawca anormalny: neurozy

*nerwice tj. zakłócenia czynności psychicznych, psychicznych których podstawową rolę odgrywają reakcje wywołane urazami psychicznymi.

*różnica między psychozami a nerwicami:

-różnica ilościowa

-różnica jakościowa

Osoba cierpiąca na psychozę żyje poza rzeczywistością, a osoba cierpiąca na nerwicę żyje w ramach rzeczywistości, nie może sobie jednak z nią poradzić.

Sprawca anormalny: psychopatia

J.Pritchard (1834): moral insanity (tłum. obłęd moralny)

*psychopatia to nieprawidłowość osobowości, a nie choroba w lekarskim rozumieniu

*psychopata albo sam cierpi z powodu swej nienormalności albo cierpi z tego powodu społ.

Osobowość antyspołeczna: (anti-social personality disorcter)

Cechy osobowości psychopatycznej:

*brak trwałych związków uczuciowych

*niezdolność do przewidywania skutków własnych działań

*niezdolność do wyprowadzania wniosków praktycznych z dotychczasowych doświadczeń

*nieobecność poczucia winy i niezdolność do warunkowania poprzez kary

*brak istotnych zainteresowań

*zmienność i nietrwałość dążeń, „początki bez końca”, brak konsekwencji w realizacji zamierzeń

*wyraźna aktywność dla osiągnięcia celu doraźnego, zanikająca wobec minimalnych niepowodzeń

*brak wglądu, zdolności oceny samego siebie, zrozumienia zależności niepowodzeń od własnych cech

Przejawy behawioralne

*brak wykształcenia mimo dobrej inteligencji

*brak zawodu

*brak stałych związków z ludźmi/rodzinnych

*nieuporządkowane życie seksualne

*uleganie nałogom

*lekceważenie wzorów i standardów grupowych, czemu towarzyszą zachowania aspołeczne

*częste konflikty z porządkiem prawnym

Krytyka pojęcia psychopatii (B.Wootton)

*diagnostyczny worek na śmieci- jeśli nie da się stwierdzić jakiegoś znanego zaburzenia, ale widać, że „coś jest nie tak” diagnozuje się psychopatię

`*rozumowanie tautologiczne: anormalność wnioskowana jest na podstawie aspołecznego zachowania, a ono jest wyjaśniane przy pomocy swej anormalności

Sprawca normalny: osobowość przestępcza

Osobowość: system określonych, względnie trwałych dyspozycji specyficznych dla każdej jednostki, które można opisywać na podstawie jej zachowania, a także jej relacji introspektywnych. Osobowość tworzy się stopniowo i zmienia w procesie interakcji jednostki z otoczeniem i leży u podłoża każdej zaszłości psych. i każdego zachowania jedn.

Elementy osobowości, np.

Inteligencja, poglądy, potrzeby, przekonania, postawy, temperament.

H.J.Eysenck

„Crime and Personality” (1970)

Trzy wymiary osobowości:

*neurotyzm (labilność/ stabilność emocjonalna)

*ekstrawersja/introwersja (łatwość/trudność pobudzenia)

*psychotyzm (łatwość/trudność kontaktów z otoczeniem)

Przestępcy to osoby o podwyższonym stopniu neurotyzmu, ekstrawersji oraz psychotyzmu.

Koncepcja Eysencka:

*skłonności przestępcze są uniwersalne

*w większości wypadków są jednak trzymane na wodzy przez „sumienie”

*”sumienie” jest kształtowane w dzieciństwie w procesie socjalizacji zgodnie z mechanizmami warunkowania klas. (nagrody i kary)

*zaburzenia w kształtowaniu „sumienia” wynikają albo z nieodpowiednich warunków środowiskowych albo z wadliwie funkcjonujących mechanizmów warunkowania jednostki

*jednostki neurotyczne, ekstawertywne i psychotyczne mają tendencję do słabszego warunkowania, przy czym ma to w znacznym stopniu podłoże biologiczne

*dlatego proces kształtowania „sumienia” jest u takich osób zakłócony

PRZESTĘPCA JAKO PRZEDMIOT BADAŃ KRYMINOLOGICZNYCH:

SOCJOLOGICZNE TEORIE PRZESTĘPSTWA:

Socjologiczne teorie zachowania przestępnego

Klasyfikacja socjologicznych teorii zachowania przestępnego

*teorie procesów społ.

*teorie strukturalne (teorie napięcia strukturalnego)

*teoria kontroli

Teorie ekologiczne

*szkoła chicagowska w socjologii: R.Park, E.Burgese

*przestrzenne uwarunkowania życia społ.

*C.Shaw, H. McKay „Jurenile Delinquency and Urban Areas”

*związki między typem przestrzeni miejskim a nasileniem przestępczości (nieletnich)

E.SUTHERLAND

Teoria zróżnicowanych powiązań

*zachowanie przestępcze jest zachowaniem wyuczonym, a proces ten jest identyczny z procesem prowadzącym do zachowań zgodnych z prawem

*zachowanie przestępcze jest wynikiem powiązań z tymi, którzy popełniają przestępstwa, tak jak zachowanie zgodne z prawem jest wynikiem powiązań z tymi, którzy prawa przestrzegają:

-czy chodzi o powiązania z wzorami czy osobami?

-czy chodzi o umiejętności techniczne czy wzory zachowań i wartości?

*proces uczenia się zachodzi w obrębie grup pierwotnych

-nie obejmuje się wpływu mediów

*prawdopodobieństwo zaangażowania się w systematyczne zachowania przestępcze określane jest przez częstotliwość i trwałość jej kontaktów ze wzorami zachowań przestępczych.

-nadwyżka określeń sprzyjających naruszeniom prawa

*indywidualne różnice między ludźmi pod względem cech osobowości bądź sytuacjo społ. są przyczyną przestępczości tylko o tyle, o ile wpływają na zróżnicowane powiązania lub na częstotliwość i trwałość kontaktów ze wzorami przestępczymi

*u podstaw zróżnicowanych powiązań, a tym samym systematycznego zachowania przestępnego leży konflikt kultur

*podstawową przyczyną systematycznego zachowania przestępczego jest dezorganizacja społeczna (zróżnicowana organizacja społeczna)

Wykład 5

6.XI.2007

Koncepcja kultury klasy niższej jako środowiska generującego przestępczość-> teoria Millera

*amerykańska klasa niższa wytworzyła specyficzną kulturę, różniącą się w istotny sposób w zakresie uznawanych w jej ramach wartości i obowiązujących norm od kultury klasy średniej i wyższej

*normy te wywodzą się z punktów koncentracji, skupienia uwagi (focal concerns) przedstawicieli tej grupy społecznej wpływających na zachowania stwarzające podstawy do zachowania grupy niższej

Cechy:

*twardość (toughness)- specyficznie pojmowana męskość, sprawność fizyczna, gotowość reagowania agresją i przemocą

*cwaniactwo (smartness)- umiejętność „podejścia”, przechytrzenia innych i niedopuszczenia, by samemu stać się ofiarą

*podniecenie (excitement)- poszukiwanie specyficznie pojmowanych mocnych wrażeń (seks, alkohol, hazard)

*los (fate)- przekonanie o decydującym znaczeniu „szczęścia” dla powodzenia różnych przedsięwzięć

*niezależność (autonomy)- sprzeciw wobec zew. kontroli i ulegania autorytetom.

Tworzą szkielet i system wartości dla klasy niższej.

*zachowania zgodnie z oczekiwaniami i nastawione na realizację sposobu życia klasy niższej, naruszają automatycznie niektóre normy prawne

*w sytuacjach, w których istnieją różne drogi do tego samego celu, droga sprzeczna z prawem zapewnia członkom klasy niższej relatywnie większe i bezpośrednie korzyści, przy relatywnie niższych nakładach

*oczekiwana w ramach klasy niższej reakcja na określone, często występujące w tym środowisku sytuacje, zakłada popełnianie czynów sprzecznych z prawem

Koncepcja technik neutralizacji

G.M. Sykes, D. Matza

*młodzież dopuszczająca się przestępstw posiada ten sam co wszyscy konwencjonalny system wartości

*naruszenia stojących na ich straży norm pociągają za sobą konieczność neutralizacji związanego z tym poczucia winy (pojawiają się nieprzyjemne emocje, dlatego z założenia ludzie ich unikają)

*popełnianie przestępstw jest możliwe dzięki istnieniu owych technik neutralizacji, inaczej jednostki dopuszczające się przestępstw miałyby nieustanne poczucie winy

Techniki (formy) neutralizacji

*kwestionowanie odpowiedzialności (denial of responsibility)

*kwestionowanie szkody (denial of injury)

*kwestionowanie ofiary (denial of victim)

*potępienie potępiających (the condemnation of the condemners)

*odwołanie się do wyższych racji (the appeal to higher loyalties)

TEORIE STRUKTURALNE (NAPIĘCIA STRUKTURALNEGO)

Pojęcie anomii

E.Durkheim

*anomia- osłabienie/utrata mocy wiążącej norm społ.

*pojawia się w procesie gwałtownej zmiany społ.

R.Merton

Teoria anemii

*struktura kulturowa: zorganizowany zespół wartości i norm ukierunkowujących zachowania i wspólny członkom danego społ.

-kulturowo zdefiniowane cele

-kulturowo zdefiniowane środki osiągania celów

*struktura społeczna- zespół społ. relacji, w którym członkowie społ. lub grup są umieszczeni

*anomia- niemożność realizacji kulturowo zdefiniowanych celów za pomocą kulturowo zdefiniowanych środków na skutek strukturalnej blokady takiej możliwości.

*anomia- na skutek dezintegracji systemu wartości kult. nacisk na realizację pewnych kult. zdefiniowanych celów jest o wiele większy od stopnia nacisku na przestrzeganie kult. zdef. środków ich osiągania (cel uświęca środki)

Typ przystosowania	Stosunek do celów	Stosunek do środków
Konformizm	+ akceptacja	+
Innowacja	+	-
Rytualizm	- brak akceptacji	+
Wycofanie	-	-
Bunt	+/-	+/-

A.K.Cohen

Teoria podkultury gangu

*cechy kultury klasy średniej- ambicja, odpowiedzialność osobista, szacunek dla osiągnięć, zdolność do odkładania na przyszłość realizacji dążeń („świecki ascetyzm”), racjonalność, dbałość o wygląd, maniery, kontrola agresywności, rozsądny wypoczynek, szacunek dla własności

*tendencja do przyjmowania, iż powyższe cechy mają charakter ponadklasowy i narzucania ich innym grupom społecznym

*członkowie klasy niższej zdają sobie sprawę, że droga awansu wg wzorów klasy średniej jest dla nich ograniczona/zamknięta

*gdy chłopiec z klasy niższej zinternalizuje normy klasy średniej, a będzie świadom swoich braków w konkurencji może rozwinąć ambiwalentną postawę wobec obu systemów wartości

*college boy- porzucenie standardów swego środowiska i wejście do klasy średniej

*corner boy- akceptacja ograniczenia wł. możliwości i podjęcie działań mających na celu zapewnienie sobie jak najlepszej pozycji w obrębie niższej klasy

*delinquent boy- zerwanie z tradycjami/normami obu klas, poprzez stworzenie własnego systemu specyficznych norm podkulturowych

*podkultura gangu nie jest po prostu odmienna czy pozostająca w konflikcie z kulturą dominującą

* negatywizm podkultury gangu- pewne formy zachowania uważane są w niej za dobro tylko i wyłącznie dlatego, że są uważane za niedobre w kulturze klasy średniej

*podkultura gangu to „postawiona na głowie” kultura klasy średniej

R.A.Cloward, L.Olin

Teoria zróżnicowanych szans

*synteza teorii zróżnicowanych powiązań oraz teorii anemii

*dzieci z klasy niższej są w sytuacji zablokowania możliwości pełnego sukcesu, możliwego dla klasy średniej

*czy wejdą na drogę przestępstwa w ramach kolektywnego przystosowania do sytuacji anomii zależy od tego, czy będą miały ku temu okazję

*przestępstwo jest nie tylko wynikiem braku możliwości legalnego zaspokojenia tych potrzeb/aspiracji

*podkultura przestępcza (criminal subculture)- pojawia się tam gdzie istnieje już długa tradycja przestępcza

podkultura konfliktowa (conflict subculture)- przy braku możliwości zorganizowanej działalności przestępczej i braku takich wzorów powstają gangi stosujące bezsensowną przemoc, chuligaństwo

*podkultura wycofania (retreatis subculture)- niepowodzenie działalności legalnej w połączeniu z brakiem możliwości/chęci nielegalnej rodzi takiej zjawiska jak narkomania, alkoholizm itp.

TEORIA KONTROLI

*dlaczego większość ludzi nie popełnia przestępstw?

*mechanizmy psychospołeczne (kontrola wew.)

-wytworzone w procesie socjalizacji, posłuszeństwo wobec norm będące wynikiem ich internalizacji

*mechanizmy materialno-społeczne (kontrola zew.)

-związane ze stosowaniem nacisku zew. przez jedn., zbiorowości i instytucje; posłuszeństwo wobec norm to wynik groźby/rzeczywistego zastosowania kary lub obietnicy/rzeczywistego przyznania nagrody

T.Hirschi

Teoria więzi społecznej

*socjologiczna teoria kontroli- wychodzi poza czystą psychologię i mechanizmy kontroli wew. (brak koncentracji na kontroli zew. i nacisku)

*podst. mechanizm kontroli- więź społeczna

*zerwanie/osłabienie ich- zanik/osłabienie mechanizmów kontrolnych

Elementy więzi społecznej

*przywiązanie (attachment)- pozytywny związek emocjonalny z osobami bliskimi w postaci wrażliwości wobec innych i zainteresowania innymi

*zaangażowanie (committment)- czas, energia, wysiłek włożone w ważne obszary aktywności (konwencjonalną)

*zaabsorbowanie (involvement)- stopień zaangażowania w działalność zgodną z prawem, która nie pozostawia czasu na działalność przestępczą

*przekonanie (belief)- gotowość do przestrzegania norm wynikająca z ich akceptacji

Wykład 6

20.XI.2007

PRZESTĘPCA JAKO PRZEDMIOT BADAŃ KRYMINOLOGICZNYCH: SPRAWCA PRZESTĘPSTWA W ŚWIETLE WYBRANYCH DANYCH

PŁEĆ

Podejrzani wg płci- do 10% wszystkich podejrzanych to kobiety-> stabilny odsetek w latach 1990-2001-> min. 8,3% w 1990 i max. 9,7 w 1998 r.

Jeszcze niższy odsetek skazanych kobiet-> max. 7,5% w 2000 r., min. 5,5% w 1991 r.

Są to dane ogólne dotyczące wszystkich kategorii przestępstw.

Kobiety relatywnie więcej popełniają zabójstw niż innych przestępstw.

WIEK

Przestępczość jest rozłożona nierównomiernie.

Silnie skorelowana z wiekiem.

Związana wyraźnie z młodszym wiekiem.

Najwięcej młodych mężczyzn w wieku 17-29 lat.

W 1990 r. osoby w wieku 13-29 lat są rozłożone równomiernie, natomiast trend europejski (zaznaczył się w Polsce w roku 2001) wskazuje gwałtowny wzrost w wieku 17-20, a później stopniowy spadek w kolejnych przedziałach wiekowych.

Podobny rozkład, jeśli chodzi o statystyki wiekowe wśród skazanych.

Zjawisko wyrastania z przestępczości, bo z wiekiem nasilanie popełniania przestępstw maleje.

Nasilenie skazań kobiet jest relatywnie równe aż do 50 lat, natomiast u mężczyzn następuje spadek w każdej kategorii wiekowej.

UPRZEDNIA KARALNOŚĆ

Przestępczość wielokrotna

Kategorie sprawców przestępstw:

*jednokrotni (okazjonalni)

*wielokrotni

Kryteria zaliczenia do kategorii sprawców wielokrotnych

*ponowne popełnienie przestępstwa

*ponowne zatrzymanie (aresztowanie)

*ponowne podejrzenie (postawienie zarzutów)

*ponowne oskarżenie

*ponowne skazanie

Pojęcie recydywy (powrotu do przestępstwa)

*recydywa kryminologiczna- osoba ponownie skazana za przestępstwo

*recydywa kodeksowa: art. 64

-recydywa specjalna zwykła (art. 64 § 1 KK)

-recydywa specjalna wielokrotna (art. 64 § 2 KK)

*recydywa penitencjarna- ponowne odbywanie kary pozbawienia wolności

Najczęstsza recydywa kryminologiczna, najmniej penitencjarnej.

Generalnie mniejszy udział wśród sprawców recydywistów (stanowią margines wszystkich skazań) Więcej jest osób podpadających pod recydywę kryminologiczną, ale ich odsetek też jest niezbyt wielki.

Charakterystyka przestępczości osób uprzednio karanych:

Powrotność do przestępstwa w poszczególnych grupach przestępstw (dane z lat 80.tych)

*przeciw wymiarowi sprawiedliwości- 60%

*przeciw mieniu indywidualnemu- 50%

*przeciw rodzinie, opiece i młodzieży- 45%

*przeciw władzom i urzędom- 35%

*przeciw mieniu społecznemu- 32%

*przeciw życiu i zdrowiu- 23%

Struktura skazań osób uprzednio karanych (dane z lat 80.tych)

*przestępstwa przeciw mieniu indywidualnemu- 1/3

*przestępstwa przeciw mieniu społecznemu- ¼

*przestępstwa przeciw rodzinie, opiece i młodzieży- 1/5

Skazania za te trzy grupy przestępstw stanowiły przez rokiem 1990 ok. 78% wszystkich skazań przestępców powrotnych.

Kategorie sprawców wielokrotnych (badania S.Szelhausa z lat 70 i 80-tych)

*recydywiści o wczesnym początku karalności (rozpoczęły w relatywnie młodym wieku)

*recydywiści o późnym początku karalności

Głównie są to osoby mające problemy z alkoholem.

U tych młodych alkoholizm jest wtórnym zjawiskiem, bo najpierw przestępczość, a później rozwój alkoholizmu. Z recydywistami o późnym początku karalności jest odwrotnie, bo w ich przypadku przestępczość jest wtórnym zjawiskiem.

*sprawcy przestępstw poważnych (rozboje, włamania, przeciw osobie)

*sprawcy drobnych występków

Ciężar gatunkowy przestępstw popełnianych przez recydywistów:

*ok. 12% recydywistów uznać można za sprawców niebezpiecznych ze względu na dokonywane czyny agresywne

*ok. 12% recydywistów sprawców wyrządzających swymi kradzieżami poważne szkody

Charakterystyka recydywistów:

*brak przestępców zawodowych

*osoby społecznie uciążliwe

*osoby dotknięte defektami psychicznymi, nadużywające alkoholu

*ok. 88% alkoholików

*tylko u ok. 15% nie stwierdzono żadnych defektów psychicznych

*sprawcy społecznie uciążliwi, ale niegroźni

*osoby głęboko wykolejone i nieprzystosowane społecznie, ale dobrze przystosowane do życia w zakładzie karnym

*kolejne skazania pogłębiają brak przystosowania do życia na wolności

*grupa recydywistów wielokrotnych, skazywanych po raz n-ty z każdym kolejnym skazaniem zmniejsza się, ale z każdym kolejnym skazaniem prawdopodobieństwo skazania po raz n+1 zwiększa się

*równocześnie okresy pobytu na wolności między skazaniami ulegają coraz to większemu skróceniu

Badania kohortowe M.E. Wolganga w Filadelfii (lata 50. XX w.)

*śledzenie przestępczości 9945 chłopców przez szereg lat

*ok. 1/3 była rejestrowana przez policję z powodu naruszeń prawa o poważnym charakterze

*ponad połowa spośród nich w późniejszym wieku zaprzestała naruszeń prawa

*tylko 627 spośród całej kohorty (6,2%) dopuściło się przed ukończeniem 18 roku życia więcej niż 5 przestępstw

*ta grupa była odpowiedzialna za ponad połowę wszystkich przestępstw popełnionych przez członków całej kohorty, w tym 2/3 wszystkich przestępstw z użyciem przemocy.

Kariery przestępcze (criminal careers)

*kariera przestępcza (criminal career)

*kariera przestępcy- przestępca zawodowy (career criminal)

Czynniki charakteryzujące karierę przestępczą:

*udział

*początek

*rozpowszechnienie

*częstotliwość

*waga

*długość

*zakończenie

Wykład 7

27.XI.2007

PRZESTĘPCZOŚĆ JAKO PRZEDMIOT BADAŃ KRYMINOLOGICZNYCH: PRZESTĘPCZOŚĆ RZECZYWISTA, UJAWNIONA, CIEMNA LICZBA PRZESTĘPSTW I STATYSTYKI PRZESTĘPCZOŚCI

Przestępczość rzeczywista:

Zbiór zdarzeń stanowiących przestępstwa (realizujących znamiona przestępstwa) w danym okresie czasu na danym terenie.

Przestępczość ujawniona (zarejestrowana)

Zbiór zdarzeń stanowiących przestępstwa, wiadomość o których dotarła do organów ścigania, które zostały przez te organy uznane za przestępstwa i jako przestępstwa zostały zarejestrowane.

Przestępczość nieujawniona (ciemna liczna przestępstw)

Zbiór zdarzeń stanowiących przestępstwa, o których wiadomość nie dotarła do organów ścigania lub dotarła, lecz nie zostały one przez nie zarejestrowane jako przestępstwa.

Przestępczość rzeczywista = przestępczość ujawniona + ciemna liczba

Pr = Pu +Pn

Relacja między przestępczością ujawnioną a nieujawnioną

Hipoteza A optymistyczna NIEUJAWNIONA

Hipoteza B relatywnie neutralna

Hipoteza C pesymistyczna

*hipoteza A- prawdziwa przede wszystkim odnośnie najpoważniejszych przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu

*hipoteza B- pośrednia

*hipoteza C- prawdziwa dla przestępstw drobniejszych, np. wiele przestępstw przeciwko mieniu

Przestępczość ujawniona

Przestępstwa rzeczywiście popełnione (przestępczość rzeczywista)

▼

Przestępstwa ujawnione (przestępczość ujawniona)

▼

Przestępstwa wykryte (takie, w których ustalono sprawcę)

▼

Liczba przestępców

Relacja między przestępczością ujawnioną a wykrytą

Sytuacja optymalna- wykrywalność = 100%

Sytuacja optymistyczna- 50% < wykrywalność < 100%

Sytuacja pesymistyczna- wykrywalność < 50%

*sytuacja optymalna- nie występuje w rzeczywistości jako przeciętna, może dotyczyć takich przestępstw, w których ujawnienie przestępstwa jest równoznaczne z wykryciem sprawcy

*sytuacja optymistyczna- jako przeciętna występuje w wielu krajach, dotyczy szczególnie poważniejszych przestępstw

*sytuacja pesymistyczna- jako przeciętna nie jest rzadka w wielu uprzemysłowionych krajach świata, dotyczy szczególnie mniej poważnych przestępstw

Czynniki kształtujące rozmiary przestępczości ujawnionej:

*czynniki o charakterze normatywnym (zakres kryminalizacji)

-neokryminalizacja (ustawodawca tworzy nowe typy przestępstw)

-kryminalizacja

-dekryminalizacja

-depenalizacja

*czynniki wpływające na gotowość obywateli do meldowania o fakcie pokrzywdzenia

-stosunek ofiary do czynu

-stosunek ofiary do sprawcy

-stosunek ofiary do organów ścigania

-sytuacja, w jakiej znajduje się ofiara

-cechy osobowe ofiary

*czynniki wpływające na praktykę przyjmowania przez policję zgłoszeń o popełnieniu przestępstwa oraz ich rejestrowanie

-formalne mechanizmy selekcji ścigania na etapie podejmowania decyzji o wszczęciu/odmowie wszczęcia postępowania

-nieformalne mechanizmy selekcji ścigania na etapie podejmowania decyzji o wszczęciu/odmowie wszczęcia postępowania

*czynniki związane z polityką ścigania i strategiami działań policyjnych

-reaktywna strategia działań policyjnych (mała aktywność policji)

-proaktywna strategia działań policyjnych

Mechanizmy selekcji:

*w procesie karnym wszczęcie postępowania i zarejestrowanie przestępstwa w statystyce policyjnej nie oznacza automatycznie, iż dojdzie do skazań

*proces karny= proces „odpadania”, eliminowania spraw na kolejnych etapach postępowania na skutek podejmowania decyzji selekcjonujących.

*mechanizmy selekcji- proces prowadzący do zmniejszania się liczby spraw będących przedmiotem rozpoznania na kolejnych stadiach postępowania

*ustawowe (prawne) kryteria selekcji

*pozaustawowe (pozaprawne) kryteria selekcji (to ostatnie nie oznacza zawsze sprzeczne z prawem)

*zasada legalizmu ścigania a mechanizmy selekcji (od razu wnoszony akt)

*zasada oportunizmu ścigania a mechanizmy selekcji (decyduje celowość wniesienia aktu oskarżenia)

Przestępczość ujawniona

Podstawowe mierniki przestępczości ujawnionej:

*rozmiary przestępczości

- liczba zdarzeń będących przestępstwami w pewnym okresie czasu (liczba bezwzględna całkowita)

*nasilenie przestępczości

-liczba zdarzeń będących przestępstwami w pewnym okresie czasu na określoną stałą liczę mieszkańców, najczęściej 100 tysięcy (liczba bezwzględna ułamkowa)

-współczynnik przestępczości: liczba przestępstw stwierdzonych przypadających na 100 tysięcy osób

*dynamika przestępstw

-zmiany, jakim podlegają rozmiary/nasilenie przestępczości w określonym przedziale czasowym (odsetki przy przyjęciu stanu w określonym momencie czasowym, punkcie wyjściowym, na 100%)

-wskaźnik dynamiki przestępczości-procentowa ilustracja wzrostu/spadku rozmiarów/nasilenie przestępczości w określonym przedziale czasowym

*struktura przestępczości

-odsetek jaki dany typ przestępstwa, dana grupa przestępstw stanowi w stosunku do ogólnej liczby zdarzeń przestępnych w danym okresie czasu (odsetki)

Popełnione przestępstwa

▼

Stopień zakłócenia porządku prawnego przez przestępczość

Przestępcy (sprawcy)

▼

Stopień kryminalizacji społeczeństwa

Podstawowe mierniki dotyczące sprawców

*liczba podejrzanych

*współczynnik podejrzanych na 100 tysięcy ludności

*współczynnik podejrzanych na 100 tysięcy ludności w danej grupie wiekowej

*liczba skazań

*liczba skazanych

*współczynnik skazań na 100 tysięcy ludności w wieku odpowiedzialności karnej

*współczynnik skazań na 100 tysięcy ludności w danej grupie wiekowej

Główne rodzaje statystyk

*policyjna

*prokuratorska

*sądowa

*penitencjarna

Statystyka policyjna

*jednostki obliczeniowe

-postępowanie przygotowawcze

-przestępstwo stwierdzone (zameldowane-> tak w większości krajów)

-podejrzany

Wykład 8

4.XII.2007

Statystyka policyjna

*współczynnik przestępczości- liczba przestępstw stwierdzonych przypadających na 100 tysięcy mieszkańców

*współczynnik wykrywalności- stosunek procentowy liczby przestępstw wykrytych do liczby przestępstw stwierdzonych

*wskaźnik dynamiki- stosunek procentowy liczby przestępstw stwierdzonych lub współczynnika przestępczości w roku bieżącym i w ubiegłym lub innych latach

Statystyka prokuratorska łączona była do 1992 roku z policyjną

Statystyka sądowa

*jednostki obliczeniowe

-sprawa- podstawowa jednostka obliczeniowa

-osądzenie osoby (skazanie, warunkowe umorzenie, umorzenie, uniewinnienie, orzeczenia)

-skazanie osoby (orzeczenia pierwszej instancji/prawomocne)

Zawiera dane dotyczące skazań, a nie skazanych.

Zwykle nieco większa liczba skazań niż skazanych.

*współczynnik skazań

-liczba skazań (prawomocnych) przypadająca w danym roku na 10 tysięcy ludności w wieku odpowiedzialności karnej (tj. powyżej 17 roku życia)

Statystyka penitencjarna

*jednostki obliczeniowe

-osoba tymczasowo aresztowana

-osoba skazana

-osoba ukarana (w przypadku wykroczeń)

Populacja więzienna-> liczba osób pozbawionych wolności w danym okresie czasu, w danym momencie lub przeciętna dla danego okresu (liczby bezwzględne, element statyczny)

Przyjęcia do zakładów karnych-> liczby bezwzględne, element dynamiczny

Zwolnienia z zakładów karnym-> liczby bezwzględne, element dynamiczny

Współczynnik prizonizacji:

-liczba osób pozbawionych wolności (tymczasowo aresztowanych, skazanych, ukaranych) przypadająca na 100 tysięcy mieszkańców

Współczynnik zaludnienia (przeludnienia)

-stosunek liczby osądzonych do liczny miejsc w zakładach karnych

PRZESTĘPCZOŚĆ JAKO PRZEDMIOT BADAŃ KRYMINOLOGICZNYCH: CHARAKTERYSTYKA PRZESTĘPCZOŚCI UJAWNIONEJ W POLSCE NA TLE PORÓWNAWCZYM

Dynamika przestępczości ujawnionej w Polsce w latach 1980-2006

*niższe wskaźniki do 1989 roku

*po 1990 roku wzrost dynamiki

*w 1990 roku radykalna zmiana protokołów przyjęć przestępstwa i zmiana poglądów społeczeństwa

*w okresie PRL przestępczość była niedorejestrowana

*transformacja przyniosła wzrost przestępczości, ale także wzrost przestępczości ujawnionej

*zmiany w penalizacji jakichś czynów powodują wzrost/spadem przestępczości

*2000 r.-> art. 178a-> przestępstwem jazda po nietrzeźwemu-> stało się występkiem, a nie wykroczeniem-> dlatego wzrost przestępczości nastąpił

*na dynamikę przestępczości/krzywą ma wpływ zmiana ustawodawstwa

Dynamika zabójstw w Polsce w latach 1980-2006

*w PRL niższy wskaźnik

*po roku 1990 nasilenie wzrosło, najwyżej 2000-2001, później sukcesywny spadek

*w najlepszy sposób określa to, co się dzieje

*zabójstwo może być dokonane albo usiłowane

Dynamika zabójstw dokonanych i usiłowanych w Polsce w 1990-2001

*znaczną część za wzrost liczny przestępstw zabójstwa ponoszą odpowiedzialność usiłowania, bo one sukcesywnie się zwiększają

*usiłowanie-> też zamiar wynikowy/ewentualny

*wszystko zależy tak naprawdę od kwalifikacji danego czynu zabronionego

Dynamika uszczerbku na zdrowiu w Polsce w latach 1980-2006

*generalnie wnioski podobne jak wcześniej

*od 1990 roku sukcesywny wzrost, kumulacja w 1997, później spadek

Dynamika bójek i pobić w Polsce w latach 1980-2006

*bardzo duża różnica między PRLem, a III RP

*od 1990 roku stały wzrost, od roku 2000 wyrównało się, stabilizacja dynamiki

Dynamika rozbojów w Polsce w latach 1980-2006

*bardzo wyraźne zróżnicowanie między PRLem, a III RP

*od 1990 roku tąpnięcie, prawie dwukrotny wzrost, nieprzerwanie do góry, max. w 2000 roku, a później spadek delikatny, a od 2004 roku jednoznaczny spadek

Dynamika zgwałceń w Polsce w latach 1980-2006

*generalnie stały czynnik

*przestępstwo ścigane na wniosek

Wykład 9

11.XII.2007

Dynamika kradzieży w Polsce w latach 1980-2006

*względnie stały współczynnik

*nieco się zwiększył po upadku PRL

*od roku 1998 wzrost, od ostatnich dwóch spadek sukcesywny

Dynamika kradzieży z włamaniem w Polsce w latach 1980-2006

*w okresie PRL niski czynnik

*gwałtowny skok w 1990 r.

*później delikatny spadek+ wahania

*od 1999 roku sukcesywny spadek; w 2006 roku poziom prawie jak w PRL

Struktura przestępczości ujawnionej w Polsce w latach 1980-2002

*bardzo niewielki procent przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu

*przestępstwa gospodarcze- zbyt często w przekazach medialnych w porównaniu z ich strukturą przestępczości

*obecnie ok. 50% przestępstw to „inne” (np. art. 178a KK od 2001 r.)

*90% wszystkich to przestępstwa przeciwko mieniu i „inne”

*inny jest obraz przestępczości w świadomości-> dokładnie odwrotny

*media 95% czasu poświęcają marginalnym zjawiskom

Udział rozbojów w strukturze przestępczości w latach 1980-2006

*generalnie stały poziom

*wzrost nieco od lat 90. do 2000 roku, później spadek

Dynamika przestępczości ujawnionej w latach 1985-2005- narkotyki

*gwałtowny skok od 1999 roku

*powodem zmiana ustawy, kiedy karalne stało się handlowanie i posiadanie narkotyków

Dynamika przestępczości w mieście i na wsi w latach 1970-2001

*przestępczość jest zjawiskiem wielkomiejskim

*dopiero po roku 1990 widać te różnice, że przestępstwa ujawnia się więcej razy w mieście

*częściej ludzie ze wsi nie popełniają przestępstw na terytorium swojego miejsca zamieszkania. Wielkie miasto jest terenem ściągającym przestępstwo.

*70-80% -> przestępstwa na terenie miasta

1935-1937 przestępczość- różnica między wschodem- dotyczy współczynnika zabójstw, zachód mniejszy; 1978-83- wschód mniejsze, zachód większe; 2001 najwyższa przestępczość-> pomorskie, potem zachód, północ, Warszawa.

1991-> przestępstwa w miastach od najwyższej: Warszawa, Szczecin, Wrocław, Łódź, Gdynia, Bydgoszcz, Gdańsk, Lublin, Częstochowa, Białystok, Gliwice, Kraków. W 2005 roku-> Katowice, Gdańsk, Poznań, Wrocław, Kraków, Kielce, Opole, Warszawa.

Przestępczość ujawniona w Europie

Czynienie porównań międzynarodowych jest dosyć nieadekwatne.

Rok 2000-> najbardziej niebezpieczne kraje Szwecja, Finlandia. Dlaczego? Bo te wyniki opierają się na statystyce policyjnej, w tych krajach nawet błahe sprawy są wliczane do statystyk policyjnych. Większa przestępczość w Europie Zachodniej niż Wschodniej- znów jest inaczej niż ogólne myślenie.

Dynamika przestępczości 2000-2003. Znów dominuje Szwecja, Finlandia, Norwegia. W tym okresie wszystkie państwa przeżywały wzrost przestępczości.

PRZESTĘPCZOŚĆ RZECZYWISTA. CIEMNA LICZBA

Metody badania przestępczości rzeczywistej (ciemnej liczby)

1. eksperyment (bardzo rzadko)

2. metoda self-report (samo-przyzna się) Wybór grupy respondentów- pytamy ich, czy kiedykolwiek popełnili jakieś przestępstwo w danym okresie. Tylko przy małych/drobnych naruszeniach prawa. Nie będziemy nikogo pytać, czy kiedyś zabił. Często problem z niedowartościowaniem lub nadwartościowaniem: ukrywam lub chwalę się. Inne pytanie, czy ta osoba poniosła konsekwencje i czy wiadomość o tym zachowaniu dotarła do organów ścigania.

3. Badania wiktymizacyjne (najpopularniejsze) Odwrotność badań self-report. Pytamy ludzi, czy byli ofiarami przestępstwa, nadal jednak ankieta. Poza tym ludzie nie mają powodu, by ukrywać bycie ofiarą (wyjątek- ofiara gwałtu)

Wykład 10

18.XII.2007

Różnica między „self-report” a statystyką policyjną-> nie ma sprzeczności, bo trzeba uwzględnić problem gotowości obywateli do zgłaszania wiktymizacji.

Wskaźnik zgłoszeń w Polsce

Wzrost zameldowania; wzrost gotowości społeczeństwa do meldowania liczony w % z wszystkich krzywd zgłoszonych.

Nawet niewielki wzrost gotowości w statystyce policji może wyrażać się olbrzymią liczbą zgłoszeń.

Gotowość do meldowania wzrosła zwłaszcza w przypadku przestępstw z użyciem przemocy.

Ogólne wskaźniki wiktymizacji w wybranych krajach

Spadek przestępczości występuje od pewnego czasu w państwach uprzemysłowionych bez względu na metody polityki karnej.

Wskaźniki wiktymizacji rozboju w 2005 r.

*powyżej przeciętnej

*kradzież poniżej przeciętnej

*włamanie poniżej przeciętnej

*kradzież samochodu- równo z przeciętną

SOCJOLOGICZNE TEORIE PRZESTĘPCZOŚCI

KRYMINOLOGIA POZYTYWISTYCZNA

Dwa pytania w ramach nurtu socjologicznej

*pytanie lombrozjańskie- dlaczego jedni ludzie popełniają przestępstwa, a inni nie?

-wyjaśnianie zachowania przestępnego

*pytanie queteletowskie- dlaczego nasilenie przestępczości w ramach różnych grup społecznych jest różne?

-wyjaśnianie zjawiska przestępczości

Kwestia sporna:

-czy wyjaśniające indywidualne zachowania przestępne koncepcje socjologiczne należące do paradygmatu rodzajów ludzi, tj. odwołujące się w tym zakresie do czynników środowiskowych, mają rzeczywiście socjologiczny charakter?

Teoria zachowania przestępnego a teoria przestępczości

*Nominalizm- procesy i zjawiska społeczne stanowią sumę indywidualnych zachowań jednostek.

*Realizm- procesy i zjawiska społeczne to coś więcej niż suma indywidualnych zachowań

Stanowisko nominalistyczne-> nieuprawniony redukcjonizm

Socjologizm- wyjaśnianie zjawisk i procesów społecznych poprzez odwołanie się do zmiennych socjologicznych, socjologicznych nie zachowań jednostek.

Prawdziwie socjologiczne są teorie wyjaśniające społeczną dystrybucję przestępczości, a nie te opierające się na indywidualnych zachowaniach.

*czy istnieją teorie kryminologiczne spełniające tak rozumiany postulat socjologiczności- teoria anemii R.Mertona zdaje się spełniać ten warunek.

Dystrybucja przestępczości w strukturze społecznej

OFIARA PRZESTĘPSTWA JAKO PRZEDMIOT BADAŃ KRYMINOLOGICZNYCH: WIKTYMOLOGIA

Pojęcie wiktymologii

Victima (ofiara) +logos (nauka)= nauka o ofierze

*ujęcie szerokie-> nauka o wszelkich rodzajach ofiar (dyskryminacja polityczna, rasowa, religijna)-> wiktymologia jako nauka o cierpiącym człowieku

*ujęcie wąskie-> nauka o ofierze przestępstwa (wiktymologia kryminalna)

Powstanie wiktymologii

*H. von Henting-> „The Criminal and His Victim” (1948)

*B. Mendelsohn-> “Un nouvelle brouche de la science bio-psychosociale: victimologie” (1956)

Podstawowe pojęcia wiktymologii:

*pokrzywdzony (pojęcie prawne)- osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone/zagrożone przez przestępstwo (art. 49 § 1 KPK)

*ofiara (pojęcie wiktymologii)- konkretny człowiek, który ponosi szkodę na skutek przestępstwa.

*czy zdarzenie/zachowanie określane mianem przestępstwa implikuje zawsze istnienie ofiary?

Pojęcie przestępstw bez ofiar (victimless crimes)

*E.Schur- akt dobrowolnej wymiany między osobami dorosłymi silnie pożądanych, lecz prawnie zakazanych dóbr/usług-> stosunki homoseksualne, narkotyki, prostytucja, aborcja

Powodem kryminalizacji jest nie tyle naruszenie określonych dóbr prawnych, czy też istnienie rzeczywistej ofiary, co naruszenie norm moralnych.

Dalsze kategorie-> cudzołóstwo, łapownictwo, szpiegostwo, żebractwo, włóczęgostwo, nietrzeźwość publiczna.

*H.Bedau- zachowanie człowieka zakazana przez ustawę karną polegające na wymianie dóbr i usług między dorosłymi osobami, które wyraziły na to zgodę i uważają, że czyn taki nie przynosi im szkody, dlatego nie informują dobrowolnie o swoim udziale w takiej czynności.

Zachowanie nielegalne, ale o charakterze konsensualnym.

*L.Falandysz

-kategoria merytoryczna-> czyny kryminalizowane głównie siłą tradycji, ze względu na pewne wartości moralne.

-kategoria techniczna-> czyny, w których brak określonego pokrzywdzonego, doznającego na skutek przestępstwa szkody i mogącego złożyć zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa.

Wiktymizacja-> proces stawania się ofiarą: kto, dlaczego i w jaki sposób staje się ofiarą przestępstwa?

*bezpośrednia- dotyczy ofiary przestępstwa; oznacza konsekwencje stania się ofiarą przestępstwa.

*pośrednia- dotyczy krewnych, znajomych ofiary lub innych osób, których nie dotknęły bezpośrednie konsekwencje przestępstwa; oznacza konsekwencje zetknięcia się w jakiś sposób z faktem bezpośredniej wiktymizacji innych.

*pierwotna- proces stawania się ofiarą w wyniku popełnienia przestępstwa

*wtórna- doznanie przez ofiarę dalszych szkód i krzywd, jako konsekwencja społecznej reakcji na wiktymizację pierwotną

-> wiktymizacja wtórna przez wymiar sprawiedliwości

-> wiktymizacja wtórna przez otoczenie społeczne

Wiktymność = podatność wiktymizacyjna

B.Mendelssohn-> podatność, predyspozycja do stania się ofiarą przestępstwa. Jeśli istnieje skłonność do popełnienia przestępstwa, to istnieje odpowiednio skłonność do bycia ofiarą.

Różni ludzie, w różnym stopniu, ze względu na różne okoliczności predysponowani są do tego, aby stawać się ofiarami przestępstw.

*„Wina ofiary”

*Przyczynienie się ofiary (victim precipitation)

-M.Wolfgang- przyczynienie się ofiary do zabójstwa; ofiara jako czynnik inicjujący zdarzenie kulminujące zabójstwem.

-M.Amir- przyczynienie się ofiary poprzez jej szczególne zachowanie do przestępstwa zgwałcenia.

Predestynacja wiktymizacyjna:

*bierna- jednostka staje się ofiarą bez wystawiania się na ryzyko i niebezpieczeństwo

*czynna- jednostka staje się ofiarą na skutek wystawienia się na ryzyko i niebezpieczeństwo (nie musi to być świadome)

Czynniki predestynacji czynnej:

*zawód/rodzaj działalności

*styl życia i typ rutyny dnia codziennego

*płeć

*wiek-> kluczowa determinanta podatności wiktymizacyjnej

*status społeczny-> wśród osób o relatywnie niskim statusie społeczno-ekonomicznym

Wykład 11

8.I.2008

ZWIĄZKI ŁĄCZĄCE OFIARĘ ZE SPRAWCĄ

*ofiarę i sprawcę przestępstwa łączą najczęściej określonego typu związki, a charakter tych związków ma często istotny wpływ na to, że w ogóle doszło do przestępstwa.

*ofiara przypadkowa-> sprawcę i ofiarę nic nie łączy, o wiktymizacji decyduje miejsce i czas

*ofiara biernie podatna-> ofiara nie ma związku ze sprawcą, ale ma pewne cechy osobiste, które skłaniają sprawcę do jej wyboru, np. naiwność.

*między ofiarą a sprawcą istnieje konflikt oddziałujący na motywy sprawcy, np. zemsta, obrona

*między sprawcą a ofiarą istnieje stosunek zależności

*przestępstwo popełnione na żądanie/za zgodą ofiary (eutanazja)

*ofiarą sam sprawca (samookaleczenie się)

*brak żadnych związków (wiktymizacja przez obcych)-> relatywnie częstszy w przypadku przestępstw przeciwko mieniu

*istnienie związków (wiktymizacja przez osoby znane)-> bardzo częste w przypadku przestępstw z użyciem przemocy, w tym najpoważniejszych (zabójstwo) i na tle seksualnym (gwałt)

GENERALNA KONKLUZJA:

*ofiarę i sprawcę najczęściej łączą określone związki i nie są oni sobie całkowicie obcy

*przestępczość jest w znacznym stopniu zjawiskiem endogenicznym: ofiary, świadkowie i sprawcy rekrutują się najczęściej z tym samych grup i zbiorowości społecznych.

*dotyczy to nie tylko tzw. przestępczości pospolitej, ale w znacznym stopniu też przestępczości gospodarczej

*sprawcy są jednocześnie ofiarami przestępstw i vice versa.

PROBLEMATYKA LĘKU I STRACHU PRZED PRZESTĘPCZOŚCIĄ

*Społeczeństwo ryzyka

*Społeczeństwo strachu-> wbrew pozorom żyjemy w czasach bardzo bezpiecznych

Znaczenie i konsekwencje zjawisk lęki i strachu przed przestępczości

*jeden z podstawowych problemów współczesnych społeczeństw

-zasadniczy wpływ ma jakość życia

-podważanie legitymizacji państwa i wymiaru sprawiedliwości

-podważanie racjonalizacji prawa karnego i stymulowanie postaw punitywnych

Pojęcia

*lęk przed przestępczością (fear of crime, Kriminalitätsangst)

-reakcja emocjonalna nie związana z określoną przyczyną czy sytuacją; abstrakcyjna obawa wiktymizacji

*strach przed przestępczością (fear of crime, Kriminalitätsfurcht)

-reakcja emocjonalna na obiektywne, rozpoznawalne zewnętrzne zagrożenie; konkretna obawa wiktymizacji.

Pomiar zjawiska lęku (strachu) przed przestępczością

Miary rozmiarów lęku (strachu) przed przestępczością

*aspekt społeczny-> ocena zagrożenia przestępczością

*aspekt kognitywny-> ocena prawdopodobieństwa wiktymizacji

*aspekt emocjonalny-> poczucie bezpieczeństwa w określonych miejscach (pytanie standardowe „jak bezpiecznie czujesz się spacerując samotnie po zmroku obok miejsca swojego zamieszkania?”)

*aspekt konatywny (behawioralny)-> zachowania mające na celu uniknięcie wiktymizacji.

Źródła lęku przed przestępczością

*bezpośrednie doświadczenia wiktymizacyjne

*pośrednie doświadczenia wiktymizacyjne

*generalny poziom poczucia zagrożenia i braku bezpieczeństwa w danym społeczeństwie

*incivilities (nieporządki)

*stosunki z policją

*środki masowego przekazu

Wykład 12

15.I.2007

SPOŁECZNA REAKCJA NA PRZESTĘPSTWO I PRZESTĘPCZOŚĆ JAKO PRZEDMIOT ROZWAŻAŃ KRYMINOLOGICZNYCH

Teoria naznaczania społecznego

*labelling theory

*teoria stygmatyzacji

*teoria etykietowania

*teoria naznaczania społecznego

Dwie warstwy teorii naznaczania społecznego:

*warstwa psychologiczna

*warstwa socjologiczna

Warstwa psychologiczna

E.Lemert

*dewiacja pierwotna (primary deviance)

-dokonanie aktu naruszenia normy

*dewiacja wtórna (secondary deviance)

-reakcja społ. na dokonanie aktu naruszenia normy i jej konsekwencje dla jednostek i społ.

-procesy psychiczne i społ. towarzyszące naznaczeniu jednostki jako dewianta (przestępcy)

Przebieg procesu naznaczania

Zachowanie naruszające normę

▼

Wykrycie przez organa ścigania

▼

Decyzja o naznaczeniu jako przestępca

▼

Wytworzenie nowej autoidentyfikacji

▼

Akceptacja naznaczania

▼

Wzmocnienie zachowań dewiacyjnych

*E.Schur

Przebieg procesu naznaczania:

-stereotypizacja (steretyping)

*retrospektywna interpretacja (retrospective interpretation)

*negocjacja (negotiation)

*pochłanianie roli (role engulfmnent)

Konsekwencje:

-„bycie przestępcą” („bycie dewiantem”) to status przypisany, a nie status osiągnięty

-naznaczenie kogoś jako przestępcy, dewianta spełnia często rolę prognozy samorealizującej

WARSTWA SOCJOLOGICZNA

Interakcjonistyczna koncepcja rzeczywistości społecznej

„Działanie społ. nie jest jedynie zew. zachowaniem; dołączony jest do niego wysoce znaczący element subiektywnego znaczenia” E.Schur

Symboliczny interakcjonizm

H.G.Mead

*przedmioty i zjawiska społ. istnieją niezależnie od ocen i znaczeń

*ale dopiero oceny i znaczenia czynią z nich składniki rzeczywistości społ., fakty społ., a nie czysto fizykalne

*przedmioty i zjawiska są tym czym są tylko w wyniku nadania im w procesie interakcji społ. stosownych znaczeń.

Interakcjonistyczna teoria przestępstwa

„Żaden czyn, żadne zachowanie nie jest przestępstwem samo przez się.”

„Dewiacja nie jest cechą jakościową aktu zachowania się, lecz raczej konsekwencją zastosowania przez innych w stosunku do sprawcy norm i sankcji” H.S.Becker

„Dewiacyjność nie jest właściwością immanentną pewnych form zachowania się: jest właściwością nadaną tym zachowaniom przez audytorium społeczne, które je bezpośrednio/pośrednio obserwuje” K.Erikson

Interakcjonistyczna koncepcja przestępcy

Przestępców i nie-przestępców nie różnicują żadne cechy biologiczne, psychologiczne czy socjologiczne, lecz fakt bycia lub nie naznaczonym.

„Formy zachowania się same przez się nie różnicują dewiantów i niedewiantów; to odpowiedź zwykłych, zachowujących się konformistycznie członków społeczeństwa, którzy identyfikują i interpretują zachowanie jako dewiacyjne, przeistacza ludzi w dewiantów. Wyniki badań sugerują, iż decydującą cechą procesu definiowania jednostki jako dewianta nie jest jej zachowanie, ale raczej interpretacje, jakie inni czynią na temat tych zachowań, bez względu na to, czy te zachowania są.” J.Kitsuse

Interakcjonistyczna koncepcja przestępstwa:

Reakcja społ., jako kryterium dewiacyjności zachowania

Możliwe kryteria dewiacyjności zachowania:

*kryterium statystyczne

*kryterium normatywne

*kryterium reaktywne (reakcji)

H.S.Becker:

Zachowania	Posłuszne normie	Naruszające normę
Postrzegane jako dewiacyjne	Fałszywie oskarżony	Dewiant
Postrzegane jako niedewiacyjne	Konformista	Ukryty dewiant

F.Sack

Wypowiedzi deskryptywne i askryptywne

X jest zabójcą (a nie X zabił)

*stanowisko pozytywistyczne-> wypowiedź ta ma charakter deskryptywny i deklaratoryjny-> stwierdza jedynie obiektywne fakty

*stanowisko teorii naznaczania społecznego-> wypowiedź ta ma charakter askryptywny i konstytutywny-> nie opisuje ona istniejące rzeczywistości, lecz tworzy zupełnie nową rzeczywistość

Interakcjonistyczna koncepcja badań kryminologicznych

„Zasadniczą zmienną w badaniach nad dewiacją jest raczej audytorium, a nie jednostka, albowiem to audytorium decyduje czy określone zachowanie lub grupa zachowań zostaną naznaczone jako dewiacja” K.Erikson

Pytanie „reaktywne” (reactive question) w kryminologii

„Dlaczego pewne zachowania są uznawane za przestępstwa, a pewni ludzie za przestępców?”

*prawo karne jako zmienna zależna

*kryminologia zorientowana na normę

*kryminologia jako teoria kryminalizacji, a nie teoria przestępczości

*kryminologia jako socjologia prawa karnego

*kryminologia jako socjologia instytucji i mechanizmów kontroli społecznej

Społeczne funkcje prawa karnego

*społeczne funkcje ustaw o włóczęgostwie (vagrancy laws)

W.Chambliss i „Socjologiczna analiza ustaw o włóczęgostwie”

Przyczyny kryminalizacji włóczęgostwa w krajach anglosaskich:

-przekonanie o niemoralności

-potrzeba zapewnienia dopływu rąk do pracy

*prawo karne jako instrument wzmacniania wew. integracji gr.

K.Erikson i „Niepokorni Purytanie”

-podłoże trzech „fal herezji” w purytańskiej kolonii Massachussets

# spór o antynomie (1636-1638)

# inwazja kwakrów (1656-1665)

# incydent z „czarownicami z Salem” (1692)

-wskazanie co jest dewiacją, definiuje równocześnie konformizm.

-wskazanie zew./wew. wroga jest środkiem prowadzącym do umocnienia integracji wew. gr., najczęściej wokół jest przywódców-> G.F.Simmel

Dwa rodzaje funkcji prawa karnego w społeczeństwie:

*oficjalnie deklarowane funkcje penologiczne

*rzeczywiście realizowane funkcje ukryte

Wykład 13

22.I.2007

Modele społeczeństwa a prawo karne

*konsensualny model społeczeństwa (M. Webber)

*konfliktowy (koercyjny) model społeczeństwa (K.Marks)

Jak jest możliwe współżycie ludzi w społeczeństwie?

Odpowiedzi na te pytanie można znaleźć wg tych dwóch teorii

W tym pierwszym ujęciu społ. istnieje dzięki istnieniu w społ. immanentnych sił dośrodkowych, które trzymają je w „kupie”. Jest to coś co nazywamy konsensem, zgodą społeczną, obejmującą elementarne wartości/normy, co do których ludzie powszechnie się zgadzają. Uznają je ludzie z własnej woli, podporządkowują się im.

Konfliktowy model społeczeństwa twierdzi wręcz przeciwnie. Immanentną cechą jest istnienie potężnych sił odśrodkowych, dezintegrujących społeczeństwo. Coś takiego jak konsens nie istnieje w społeczeństwie. Dominujący jest konflikt między społeczeństwami/grupami/jednostkami, na różnych płaszczyznach i poziomach. Tym co tak naprawdę trzyma społeczeństwo jest władza i jej mechanizmy. Każde społ. posiada pewne mechanizmy i instytucje władzy, które zapobiegają negatywnym konsekwencją tych sił odśrodkowych. Społeczeństwo nie jest dobrowolnym tworem, bo dominujący jest przymus władzy, aby to społeczeństwo w ogóle mogło istnieć.

Konsensualny model prawa karnego

*zdecydowana większość członków społeczeństwa podziela pewne wspólne wartości i normy

*społeczeństwo jest możliwe właśnie dzięki podzielaniu podstawowych wartości i norm przez jego członków

*prawo wyraża owe wartości i służy na równi wszystkim członkom społeczeństwa

*ludzie naruszający prawo stanowią unikalną podgrupę (i to nawet niezbyt liczną, skoro przeważa zgoda) Przestępczość to margines każdego społeczeństwa, wyłamujący się z tego powszechnego konsensu.

Konfliktowy model prawa karnego

*społeczeństwo składa się z rozmaitych grup społecznych, które podzielają różne, często pozostające ze sobą w konflikcie (często bardzo ostrym) normy i wartości (nie oznacza to jednak od razu, że istnieje między nimi konflikt)

*tym, co utrzymuje istnienie społeczeństwa jest przymus, stosowany przez władzę, które trzyma te konflikty w ryzach, aby nie doszło do destrukcji całego społeczeństwa

*prawo wyraża przede wszystkim wartości i interesy tych, którzy posiadają władzę tworzenia i stosowania prawa (nie wyraża tego, co wszyscy myślą; nie reprezentuje ich interesów) W gruncie rzeczy dotyczy to wszystkich społeczeństw, niezależnie od sposobu sprawowania władzy.

*ludzie naruszający prawo to przede wszystkim ludzie pozbawieni władzy politycznej. Nie są oni w stanie przywlec swoich własnych norm w obowiązujące prawo, bo nie mają właśnie władzy politycznej, która by im na to pozwoliła.

MODEL SPOŁECZEŃSTWA KONSENSUALNEGO

MODEL SPOŁECZEŃSTWA KONFLIKTOWEGO

Konfliktowy model przestępstwa i prawa karnego

G.B.Vold

Teoria konfliktu grupowego

*człowiek jest istotą „grupową”: jego życie jest częścią, a równocześnie produktem związków grupowych (G.F.Simmel) Nasze życie zawsze odbywa się w jakiś grupach, od tej pierwotnej, którą jest rodzina. Nie zawsze mamy tego świadomość, ale to mogą być rozmaite grupy, np. klasa społeczna, grupa zainteresowań/zawodowa. Pełnimy zwykle jakieś role w tych grupach.

*społeczeństwo jako zbiór grup utrzymywanych w zmiennej, lecz dynamicznej równowadze przeciwstawnych interesów grupowych. Zachodzą między nimi bardzo dynamiczne interakcje.

*grupy społeczne powstają, gdy jednostki posiadają wspólne interesy i potrzeby, które w najlepszy sposób mogą być zaspokojone w drodze wspólnych działań. W grupie łatwiej/ efektywniej można te wspólne interesy realizować. Człowiek jest istotą grupową. Grupy są tworami funkcjonalnymi. Są przekaźnikiem interesów jednostkowych na wyższe poziomy.

*do konfliktu między grupami dochodzi wówczas, gdy interesy i cele jakim one służą zaczynają zachodzić na siebie, stają się konkurencyjne: gdy próbują działać w ramach tego samego pola interakcyjnego. Dopóki mamy jedną grupę zainteresowaną danym celem, to raczej nie dojdzie do konfliktu z grupą, która ma inne cele.

*grupa musi być zawsze przygotowana aby bronić swych interesów wobec innych grup.

*lojalność członków grupy w stosunku do grupy jako całości jest jednym z podstawowych faktów psychologii społecznej; konflikt między grupami skutkuje rozwojem i intensyfikacją lojalności poszczególnych członków w stosunku do owych grup.

*Proces polityczny tworzenia, naruszania i egzekwowania prawa odbija bezpośrednio zakorzenione i fundamentalne konflikty pomiędzy grupami społecznymi i walka o kontrolę nad aparatem przymusu państwowego wniosek z tych wszystkich tez postawionych przez Volda.

*Przebieg procesu kryminalizacji:

-konflikt wartości i interesów różnych grup społecznych

-mobilizacja jednej grupy przeciwko drugiej, poszukiwanie przez obie strony pomocy państwa celem obrony swych praw i ochrony interesów.

-domaganie się ustanowienia stosownego prawa

-ta grupa, która zdoła zapewnić sobie poparcie większości parlamentarnej, ta uzyska korzystny dla siebie kształt i treść prawa, w tym też prawa karnego.

-uchwalenie nowego prawa ma jednak istotną konsekwencję: mniejszość, która była mu przeciwna i nie godziła się z jego treścią może nie akceptować jego egzekwowania, tym egzekwowania norm prawa karnego.

-kontynuacją wcześniejszego konfliktu jest proces wykonywania nowego prawa wyrażający się w ściganiu, oskarżaniu i skazywaniu osób je naruszających.

Przestępstwo jako zachowanie grupy mniejszościowej

*przestępstwo to często zachowanie członków grupy mniejszościowe wypływające z silnej lojalności grupowej, a pozostające w niezgodzie z poglądami większości.

*w tym sensie część przynajmniej przestępczości ma zawsze polityczny charakter

*przykłady

-geneza prohibicji w USA

-działalność rewolucyjna, która może prowadzić do zwykłej przestępczości kryminalnej (casus PPS w 1905 r. i Piłsudskiego).

-oszustwa i machinacje wyborcze (afera Watergate)

-odmowa służby wojskowej ze względu na przekonania (tzw. conscientious objectioners w czasie II wojny światowej w USA i Anglii)

-konflikt interesów pomiędzy zarządzającymi przedsiębiorstwem, a związkami zawodowymi (np. akty przemocy w stosunku do łamistrajków, starcia z siłami porządkowymi itp.)

-przestępstwa będące elementem walki np. z dyskryminacją rasową (Czarne Pantery w USA, Nelson Mandela)

*przestępstwo może być wynikiem naturalnej i normalnej reakcji jednostek ludzkich walczących w dających się uzasadnić, naturalnych i normalnych sytuacjach o utrzymanie stylu życia do jakiego są przyzwyczajone.

*F.Znaniecki: „przekraczanie pewnych norm powodujące ich (tj. osób należących do klas niższych) kwalifikację jako przestępców przez pewne grupy społeczne, zwłaszcza państwo, nie są objawami zboczeń indywidualnych, lecz wynikami konfliktów między porządkiem normatywnym uznawanym w ich najbliższym otoczeniu, a porządkiem szerszego społeczeństwa. Nie jest wszak zboczeńcem chłop polski kradnący drzewo z lasu pańskiego, ani robotnik wykonujący w czasie strajku akt sabotażu lub zemsty na łamistrajkach; są to normalni ludzie pracy, działający w sposób dopuszczalny, lub nawet wymagany przez ich kręgi.”

*Reinterpretacja koncepcji W.B.Millera w kategoriach konfliktowych (kultura klasy niższej, jako środowisko generujące przestępczość)

-Interpretacja w kategoriach wyjaśniania etiologicznego

#przestępczość członków klasy niższej jest wynikiem szczególnych cech kultury tej grupy powodujących, prowadzących do zachowań wchodzących w konflikt z prawem.

-Interpretacja w kategoriach teorii kryminalizacji

#przestępczość członków klasy niższej jest wynikiem tego, że zachowania charakterystyczne dla tej grupy i będące w jej obrębie czymś normalnym są przedmiotem kryminalizacji, jako że prawo karne wyraża wartości reprezentowane w kulturze klasy średniej i wyższej, a klasa niższa nie ma wpływu na jego treść.

Problem ocen i wartościowania w kryminologii

Dwa stanowiska:

*pozytywizm dążenie do tego, aby ocenianiu i wartościowaniu stanowiącym nieodłączne atrybuty prawa karnego nadać naukowe postawy.

*ujęcie interakcjonistyczne przestępstwo, przestępca i przestępczość nie są obiektywnymi, ontologicznymi i empirycznymi faktami, lecz produktami wartościowania i oceniania.

*problem

-kryminologia pozytywistyczna akceptując i przyjmując za punkt wyjścia prawną definicję przestępstwa, akceptuje równocześnie pewien porządek normatywny i hierarchię wartości uznawanych przez ustawodawcę i odzwierciedlone w obowiązującym ustawodawstwie.

-każda wypowiedź o przestępności, szkodliwości czy patologiczności nie stanowi wypowiedzi o faktach, lecz zawsze ocenę.

#konsensualna wizja społeczeństwa- wartości i oceny reprezentowane przez prawo karne odzwierciedlają wartości i oceny reprezentowane przez olbrzymią większość społeczeństwa.

#konfliktowa wizja społeczeństwa- porządek normatywny, hierarchia wartości, oceny wyrażane przez prawo karne stanowią tylko jeden alternatywnych porządków normatywnych w ramach danego społeczeństwa.

-akceptacja prawnokarnej definicji przestępstwa czyni z kryminologii pozytywistycznej naukę podporządkowaną interesom państwa i władzy, a tym samym grup znajdujących się u władzy. Nie jest neutralną nauką, wolną od wartości, jest podporządkowana określonemu systemowi norm i wartości. Kryminologia w takim ujęciu nie jest żadną neutralną, obiektywną i niezaangażowaną nauką, spełnia bowiem funkcje legitymizujące wobec aktualnego porządku społeczno-politycznego.

-rozwiązanie powyższego dylematu-> uczynienie prawa karnego przedmiotem badań kryminologicznych: kryminologia jako socjologia prawa karnego zajmująca się społeczną genezą oraz funkcją norm prawa karnego, a także mechanizmami ich stosowania w praktyce. Czyniąc ten system przedmiotem swych badań kryminologia uwalnia się od patrzenia na świat „przez okulary prawa karnego”. Umożliwia to spojrzenie na ów system z zewnątrz, w sposób niezależny. Istotą tego stanowiska jest postulat „uwolnienia” kryminologii od prawa karnego.

Konsekwencje konfliktowego ujęcia prawa karnego: kryminologia radykalna i krytyczna

*instytucja władzy sprawowanej w imieniu określonych grup, jako zmienna wyjaśniająca:

-mechanizm selektywności kryminalizacji

-mechanizm selektywności ścigania

Treść i sposób stosowania prawa karnego odzwierciedla interesy grup sprawujących władzę.

*problem ciemnej liczby przestępstw na gruncie kryminologii pozytywistycznej

-istnieje zależność pomiędzy strukturą klasowo-warstwową społeczeństwa a nasileniem przestępczości. Ciemna liczba nie ma związku ze strukturą społeczną przestępczości. Zwykle jest to mniej więcej taka sama wielkość, bez względu na to, w której grupie społecznej miałaby być.

*problem ciemnej liczby przestępstw na gruncie kryminologii radykalnej

-zależność pomiędzy nasileniem przestępczości a strukturą klasowo-warstwową społeczeństwa jest pozorna.

-widoczna jest ona tylko w odniesieniu do przestępczości ujawnionej (oficjalnych statystyk przestępczości)

-przestępczość rzeczywista jest w społeczeństwie rozłożona w miarę równomiernie.

-ze strukturą klasowo-warstwową powiązane są natomiast rozmiary przestępczości nieujawnionej („ciemna liczba”)

-wg tej teorii (teoria naznaczania społecznego) ciemna liczba jest odwrotnością społecznego uwarstwienia przestępstw, czyli znacznie większa jest ciemna liczba w klasie wyższej niż w klasie niższej. To przedstawiciele klasy niższej są znacznie częściej pociągani do odpowiedzialności karnej, bo ich przestępstwa są znacznie częściej ujawniane/ wykrywane.

Sprawcy

Jednorazowi

Sprawcy

wielokrotni

Przestępczość

Jednorazowych

Przestępczość

wielokrotnych

UJAWNIONA (U)

N

U

N

U

N

Ujawniona

(U)

Wykryta

(W)

U

W

U

W

Klasa wyższa

Klasa średnia

Klasa niższa

---