1. Okres wspólnoty wschodniosłowiańskiej w granicach Rusi Kijowskiej – J. Trojanczuk

Długo w źródłach historycznych nie ma informacji o różnicowaniu wschodnich Słowian na poszczególne księstwa ani tym bardziej narody. Pierwsze poważniejsze kontakty wyłaniających się dopiero zrębów państwowości Słowian wschodnich z cywilizowanym światem datować należy na połowę IX wieku i organizowane wówczas wyprawy łupieżcze na ośrodki Bizancjum. Oczywiście, Słowianie jako tacy przekraczali graniczny Dunaj już wcześniej (pierwsze wzmianki o nich w kronikach bizantyńskich z pierwszej połowa wieku VI, kiedy to odnaleźli dla siebie przestrzeń po upadku potęgi Hunów, związanym ze śmiercią Attyli, kontynuowane były też w latach późniejszych), jednak ciężko twierdzić, aby kontakty te miały charakter poważniejszy i trwalszy niż zdobycie dóbr materialnych, tudzież poszukiwanie nowych miejsc osiedlenia. Wiek IX natomiast, obok wspomnianych wypraw łupieżczych, to już pierwsze kontakty handlowe i polityczne (w tym wojenne) Rusi z Bizancjum. Szybko doprowadziło to do pogłębienia wzajemnych więzów, o czym świadczą choćby traktaty z lat 911 i 944 (ten drugi wspomina już o chrześcijanach na Rusi). We władcach, rezydujących wówczas w Kijowie, powoli dojrzewała świadomość tego, iż pełnoprawnym partnerem największego imperium ówczesnej Europy mogą stać się dopiero po przyjęciu chrześcijaństwa. Podczas swej wizyty na dworze w Konstantynopolu w 957 roku wielka księżna Olga nie doszła jednak do porozumienia z władcami Bizancjum i zwróciła się do cesarza Ottona II z prośbą o przysłanie misjonarzy. Mieli przybyć jednak dopiero w 962 r., wtedy jednak na Rusi władał już nieskory do przyjęcia chrztu jej syn Światosław. Chrystianizacja części ruskiej elity miała miejsce jednak już o wiele wcześniej (w 839 r. lub krótko po 860 r.) w Konstantynopolu. W 867 r. patriarcha konstantynopolitański Focjusz wspomina w w swej encyklice o Rusach, którzy «porzucili swą naukę pogańską... na rzecz czystej wiary» oraz przyjęli «biskupa i pasterza». Wielka księżna Olga przyjęła chrzest z imieniem Helena około 946 r. w Konstantynopolu z rąk patriarchy i w obeności basileusa. Wg. Antoniego Mironowicza zaś Olga została chrześcijanką jeszcze w Kijowie, zaś do Konstantynopola przybyła celem ustalania warunków utworzenia biskupstwa na ziemiach ruskich. Religią państwową chrześcijaństwo stało się w roku 988, po poślubieniu cesarzówny bizantyńskiej Anny przez księcia Włodzimierza (wnuka Olgi). Wtedy to Słowianie wschodni stali się pełnoprawnymi uczestnikami europejskiej sceny politycznej. Jednocząca ich Cerkiew cieszyła się też opieką wielkiego księcia Jarosława, syna Włodzimierza, co doprowadziło w 1037 roku do utworzenia metropolii w Kijowie. Warto w tym miejscu przypomnieć, iż dzieje się to na 110 lat przed założeniem Moskwy. Po jego śmierci w 1054 roku Ruś wchodzi jednak w okres rozbicia dzielnicowego, które zaowocowało tym, że największy kraj ówczesnej Europy nie był w stanie obronić się przed najazdem tataro-mongolskim, a jego poszczególne części weszły wcześniej czy później na wiele wieków w skład państw sąsiednich, co z kolei doprowadziło do zróżnicowania się językowego i kulturowego ludności zamieszkującej ten obszar.

2. Upadek Rusi Kijowskiej i powstanie nowych organizmów państwowych: Wielkiego Księstwa Litewskiego, Księstwa Moskiewskiego oraz Rusi Halicko-Wołyńskiej – J. Trojanczuk

Po zdobyciu i zniszczeniu przez Tatarów w 1240 roku resztki dawnej świetności traci podupadający od dwóch wieków Kijów. Stąd też wynika konieczność poszukiwania nowego centrum ziem ruskich. Stolica Włodzimierza Wielkiego i Jarosława Mądrego przestaje być «stolicą cerkwi ruskiej» w 1309, gdy metropolita przenosi się do Włodzimierza nad Klaźmą, aby ostatecznie w 1326 osiąść w Moskwie, której pozycja będzie odtąd nieprzerwanie rosnąć. W tym samym okresie na południowo-zachodnich rubieżach Rusi, w księstwie halicko-wołyńskim, w najmniejszym stopniu dotkniętym najazdem tataro-mongolskim, wygasa w 1323 linia Romanowiczów. Jest to o tyle istotne, że księciem zostaje w nim wsparty przez Władysława Łokietka Bolesław Jerzy. Fakt ten stanowi preludium mającego wkrótce nastąpić zdominowania podzielonych i osłabionych ziem ruskich przez rosnących w siłę sąsiadów, stanowiąc tym samym cechę charakterystyczną wieku XIV w historii Rusi. W tym też okresie niedawno powstała poprzez zjednoczenie plemion litewskich przez księcia Mendoga Litwa, korzystając z kryzysu państwowości ziem ruskich, podbija znaczące ich obszary. Ludność litewska (pogańska) stanowić zaczyna w Wielkim Księstwie Litewskim mniejszość. Litwinami nazywa się wtedy przede wszystkim Słowian z Wielkiego Księstwa Litewskiego, zaś Litwini w dzisiejszym tego słowa rozuieniu określani byli Żmudzinami.

Latopis Nestora pod rokiem 1189 wspomina już o księstwie halicko-wołyńskim pod nazwą «Ukraina Hałyczskaja». Już w XIII wieku pojawia się nazwa «Mała Ruś» na oznaczenie księstwa wołyńsko-halickiego, stanowiąc dowód wyodrębniania się w obrębie dawnego żywiołu rusiego mniejszych odłamów. Termin ten rozszerza się również na księstwo kijowskie po tym, jak używanie nazwy «Ruś» rozpoczyna księstwo moskiewskie w wieku XIV. Ludność tejże Małej Rusi rozpoczyna tytułowanie siebie «Ukraińcami» w wieku XVII (jego powszechne przyjęcie i akceptacja to jednak dopiero koniec wieku XIX); wówczas też język starocerkiewnosłowiański zaczyna być w piśmiennictwie zastępowany potoczną mową ruską. Dla wzmocnienia Rusi Halicko-Wołyńskiej wielkie zasługi położył książę Daniel (władał 1238-1264), jednak nie wystarczyło to do utrzymania samodzielności politycznej. Po śmierci wspomnianego Bolesława Jerzego, ostatniego księcia halicko-wołyńskiego, w 1340 roku rozpoczyna się epoka wypraw polskich i węgierskich na Ruś, doprowadzając tym samym z czasem do utraty samodzielności politycznej przez jej południowo-zachodnią część. Na Rusi północno-zachodniej sytuacja nie wyglądała lepiej — pod koniec rządów wielkiego księcia litewskiego Giedymina (1315-1341) praktycznie wszystkie ziemie dzisiejszej Białorusi były już pod zwierzchnictwem litewskim, doprowadzając do sytuacji graniczenia przez dzisiejsze tereny ukraińskie na północy z Wielkim Księstwem Litewskim. Królestwo Polskie zaś celem podboju Rusi halicko-wołyńskiej uzyskało pomoc papiestwa, które na kilka lat odstąpiło od pobierania świętopietrza. Zdecydowana większość tychże ziem ruskich dostała się pod panowanie polskie do roku 1366. Przed swą śmiercią w 1370 Kazimierz Wielki dążył do utworzenia hierarchii łacińskiej, co jednak mu się nie udało. Plany te ziściły się w roku 1375, gdy Rusią Halicką zarządzał Władysław Opolczyk. W pełni Ruś Halicka została przyłączona bezpośrednio do Królestwa Polskiego w 1387 roku po odebraniu reszty grodów załogom węgierskim. Nieco odmiennie przedstawia się kwestia zajmowania terytoriów współczesnej wschodniej Ukrainy przez władców litewskich. Wielki książę Olgierd (1345-1377) co prawda już w 1361 podporządkował sobie Kijów, jednak w odróżnieniu od władców polskich ograniczył się do przekazania poszczególnych tronów członkom swej dynastii (którzy zresztą szybko przyjmowali ruską kulturę). Już po unii krewskiej rozpoczęła się jednak centralizacja państwa litewskiego, kontynuowana w wiekach XV i XVI, prowadząc do zacierania się odrębności ziem ruskich. Unia horodelska z 1413 roku sankcjonuje faworyzowanie bojarstwa wyznania rzymskokatolickiego (zwłaszcza litewskiego), przyznając mu liczne przywileje i przynosząc szereg nowych uprawnień. Bojarstwo ruskie, a więc prawosławne, zostało tym samym poszkodowane. Elementem wojny domowej na Litwie było zrównanie w prawach szlachty ruskiej z litewską w roku 1434 przez Zygmunta Kiejstutowicza, jednego z pretendentów do litewskiego tronu wielkoksiążecego. Jednym z księstw powstałych po rozbiciu dzielnicowym Rusi Kijowskiej było księstwo moskiewskie. Po 1240 roku nie dostało się ono nigdy pod władanie Tatarów. Po przeniesieniu tam stolicy z Włodzimierza ranga księstwa wzrosła. W miarę słabnięcia potęgi tatarskiej jego rola jako jedynego niezależnego księstwa ruskiego rosła — rozpoczęło ono proces «zbierania ziem ruskich», zwieńczony w 1547 koronacją cara Iwana IV Groźnego na cara Wszechrusi.

Same zaś określenia «Małorosja» i «Wielkorosja» są kalkami nazw greckich (odpowiednio Mikra Rossia i Megale Rossia), użytych w XIV w. w kancelarii patriarchy konstantynopolitańskiego dla rozróżnienia metropolii halickiej od kijowskiej.

3. Budzenie się białoruskiej, ukraińskiej i rosyjskiej świadomości narodowej – K. Niczypor

Białoruska świadomość narodowa

Społeczność białoruska historycznie miała charakter wiejski. Jeszcze na początku XX w. ponad 85 proc. ludności białoruskojęzycznej mieszkało na wsi. W zasadniczy sposób wpływało to na spostrzeganie przez nią otaczającej ją rzeczywistości. Chłopstwo jako grupa z założenia konserwatywna i zamknięta, o wyraźniej dominacji postaw statycznych nad aktywnymi, nastawiona była na stabilizację oraz trwałość zasad i form społecznego współżycia. Silnie związana z otaczającymi ją warunkami, jakąkolwiek zmienność realiów polityczno-społecznych odbierała jako istotny element zagrożenia poczucia bezpieczeństwa. Większej dynamiki zmian oczekiwano jedynie w przypadku uwarunkowań klasowych.

W okresie carskim Białorusini nie byli traktowani jako oddzielny naród, a jedynie jako szczep wielkiej wspólnoty rosyjskiej. Popularna w drugiej połowie XIX w. tzw. teoria zapadnoruska, wyodrębniała w ramach narodu rosyjskiego trzy grupy: Wielkorusinów (Rosjan), Małorusinów (Ukraińców) i Białorusinów. Wchodzili oni w skład wschodniosłowiańskiej, prawosławnej wspólnoty. Bazując na tej koncepcji, zaczęto eliminować z oficjalnego nazewnictwa terminy Wielkie Księstwo Litewskie, Litwa czy Białoruś, zastępując je pojęciem Północno-Zachodni Kraj. Okres Wielkiego Księstwa Litewskiego przedstawiany był jako epizod w rosyjskich dziejach tych ziem, który przerwał kształtowanie się jednolitej wspólnoty opartej na dziedzictwie Rusi Kijowskiej.

Władze carskie umiejętnie odsuwając wspólne białorusko-litewskie dziedzictwo Wielkiego Księstwa Litewskiego, przeciwstawiły sobie dwie nowoczesne siły narodowe - rosyjską i polską. Emancypujący się chłop białoruski w rzeczywistości otrzymał wybór dwóch opcji narodowych - rosyjskiej bądź polskiej. Ta pierwsza utożsamiana była z panującą administracją i prawosławnym dziedzictwem, a drugą reprezentował lokalny dwór, polski szlachcic i Kościół katolicki. Na tym tle słabo sprecyzowana świadomość białoruska nie wypadała zbyt atrakcyjnie. Nie stała za nią żadna realna siła, a dziedzictwo charakterystyczne było dla typowej zbiorowości etnicznej, odbieranej na poziomie wspólnot lokalnych. Białoruś nie posiadała własnej, mitycznej nawet państwowości, brakowało wspólnych legend, przekazów ustnych sławiących sukcesy przodków, do których można byłoby się odwołać i na ich bazie budować nowoczesną świadomość. Otaczającą rzeczywistość chłop odbierał w kategoriach ojcowizny (ziemi - matki karmicielki), nie potrafiąc przejść na poziom poczucia wspólnoty narodowej.

Budowa zalążków administracji białoruskiej możliwa była dopiero w okresie okupacji niemieckiej (1915-1918). Powstały wtedy pierwsze szkoły z białoruskim językiem nauczania, a 25 marca 1918 roku Rada Białoruskiej Republiki Ludowej ogłosiła niepodległość. W rzeczywistości jednak sami Niemcy nie mieli sprecyzowanej koncepcji, jak rozwiązać kwestię białoruską, a za faktyczną stronę do rozmów w sprawie przyszłości ziem okupowanych dalej uznawali państwo rosyjskie.

Po zakończeniu działań militarnych ziemie białoruskie podzielone zostały pomiędzy Rzeczypospolitą Polską a Rosję bolszewicką. Co prawda w 1920 roku ustanowiono kadłubową bolszewicką republikę białoruską, jednak jej celem nie było budowanie niepodległych struktur narodowych. Po krótkim okresie względnej swobody kulturalnej, od lat 30. XX w. władze sowieckie prowadziły politykę skutecznie blokującą powstanie samodzielnego narodu białoruskiego. Jeszcze przed wybuchem II wojny światowej doprowadzono do eksterminacji praktycznie całej świadomej rodowo elity białoruskiej.

W czasach sowieckich skutecznie przeciwstawiono hasłom narodowym hasła socjalistyczne. Wszystko, co wiązało się z elementami narodowymi (tożsamymi w propagandzie sowieckiej z nacjonalistycznymi), uważane było za złe. W tych kategoriach traktowano również "białoruskich kolaborantów" z czasów II wojny światowej, którym przeciwstawiano bohaterów Wielkiej Wojny Ojczyźnianej. Lata 1941-1944 dodatkowo wzmocniły negatywną wymowę narodowych symboli białoruskich. Dzięki umiejętnej propagandzie, herb (pogoń) i flaga (biało-czerwono-biała) w mniejszym stopniu wiązały się z dziedzictwem Wielkiego Księstwa Litewskiego, a utożsamiane były częściej z profaszystowską działalnością białoruskich narodowców w latach II wojny światowej, a później na emigracji. Wartości i postawy narodowe, które gdzie indziej były uznawane za zdecydowanie pozytywne, w Białorusi Sowieckiej były tożsame z nacjonalizmem - terminem niosącym (zwłaszcza w czasach sowieckich) znacznie silniejszy ładunek negatywnych emocji niż w innych krajach europejskich.
Zasadnicze procesy modernizacyjne na terenie Białorusi rozpoczęły się po II wojnie światowej. Przebudowa gospodarki (kraj przestał mieć tylko charakter zaplecza rolniczego imperium) oraz rozwój ośrodków miejskich spowodowały duże przemieszczenia się ludności w obrębie republiki, jak i napływ osób z innych obszarów Związku Sowieckiego. Ludność wiejska chłonąc kulturę miejską, robiła to zgodnie ze standardami zaproponowanymi przez system sowiecki. W Białorusi, inaczej niż w Europie Zachodniej, procesy modernizacyjne nie szły równolegle z rodzącym się ruchem narodowym, a z postępującą coraz skuteczniej w latach 50. i 60. sowietyzacją. W miastach białoruskich brakowało wzorów drobnomieszkańskich, z których czerpać mogłaby napływająca ze wsi masa chłopska. Nowa kilkumilionowa chłopska grupa mieszczan przyniosła ze sobą charakterystyczne dla społeczności wiejskiej cechy: bierność, podległość, konformizm, zamkniętość. Była to grupa całkowicie uległa autorytetowi władzy komunistycznej. Taka postawa uniemożliwiała rozwój klasy średniej, niezależnej finansowo i potrafiącej spostrzegać rzeczywistość alternatywnie do wizji zaproponowanych przez państwo komunistyczne. W ten sposób w miastach zamiast tworzyć się aktywna światopoglądowo grupa społeczna, powstała mało samodzielna klasa urzędnicza, całkowicie zależna od wytycznych płynących z Moskwy. Na bazie chłopstwa białoruskiego udało się władzom stworzyć sowiecką nomenklaturę - obywatela sowieckiego, ukształtowanego zgodnie z wytycznymi partii komunistycznej.

Przenosząc się do miast, społeczność chłopska rezygnowała także ze swojego dotychczasowego języka na rzecz bardziej "cywilizowanego" rosyjskiego. Było to możliwe, bowiem w Białorusi język białoruski, utożsamiany z językiem chłopskim, nie był odbierany w kategoriach narodowych. Język ten kojarzony był z dotychczasowym wiejskim sposobem życia, o którym starano się raczej zapomnieć. Traktowano go jako wyznacznik różnic socjalnych, a nie narodowych. W nowej miejskiej rzeczywistości awans cywilizacyjny gwarantował tylko język rosyjski.

Procesy modernizacyjne, jakie zaszły w Białorusi w XX w., umożliwiły przejście z etapu wspólnot lokalnych (wiejskich) do zurbanizowanego świata sowieckiego, z pominięciem procesów narodowych. W Białorusi Sowieckiej, inaczej niż to było w Litwie, w Polsce czy nawet w Rosji, obok świata komunistycznego nie funkcjonowała równolegle alternatywna rzeczywistość narodowa. Dlatego też nie powinien dziwić fakt, iż wraz z upadkiem komunizmu wytworzyła się próżnia, którą to w latach 1991-1995 starały się nieumiejętnie zagospodarować kształtujące się białoruskie środowiska narodowe.

Po upadku Związku Sowieckiego w 1991 roku wśród postsowieckiej elity białoruskiej pojawiła się bezradność. Zabrakło wszechwładnej Moskwy, która przez ostatnie dziesięciolecia wyznaczała kierunki rozwoju społecznego i ekonomicznego republiki. Darowana Białorusinom niepodległość traktowana była jako zło konieczne, a likwidację Związku Sowieckiego odbierano w kategoriach zachodniego spisku. Szybko niepodległość zaczęła się kojarzyć ze złą sytuacją ekonomiczną, brakami w zaopatrzeniu i coraz większą inflacją. Niezrozumiałe były też nowe zasady życia politycznego. Wolne wybory, spory polityczne traktowano nie jako element postępu, lecz jako objaw "degręgolady" nowej klasy politycznej. Pozbawiona tradycyjnych rosyjskich rynków zbytu rozchwiana gospodarka białoruska w połączeniu z brakiem stabilności w życiu politycznym szybko rozbudziła nostalgiczne uczucia za systemem sowieckim. Większość społeczeństwa marzyła o powrocie czasów sowieckich. Była gotowa poprzeć każdą siłę gwarantującą przywrócenie starych, dobrze znanych zasad współżycia politycznego i społecznego. Darowana w 1991 roku wolność zaczęła nieznośnie ciążyć.

Bardzo umiejętnie tendencję tę wyczuł startujący w wyborach prezydenckich w 1994 roku Aleksander Łukaszenko. Był on autentycznym reprezentantem ludu białoruskiego. Myślał, mówił, działał i zachowywał się zgodnie z oczekiwaniami większości obywateli Białorusi. Po rozchwianym okresie pierwszej połowy lat 90. XX w., społeczeństwo tęskniło za silną osobowością, obiecującą powrót starych, dobrych czasów. Wyrazem nostalgii za czasami sowieckimi były wyniki referendum przeprowadzonego w maju 1995 roku, w których to 83 proc. społeczeństwa opowiedziała się za zrównaniem w prawach języka białoruskiego i rosyjskiego, 82 proc. za zbliżeniem gospodarczym z Rosją, a 73 proc. za powrotem nieco zmienionej flagi i symboliki z czasów sowieckich. Poczuciu związku emocjonalnego z Rosją sprzyjały zorganizowane z wielkim rozmachem uroczystości z okazji 50-lecia zwycięstwa nad nazizmem. Administracja Łukaszenki w umiejętny sposób wykorzystała jeden z niewielu elementów dziedzictwa dzisiejszego państwa białoruskiego, z którym utożsamia się większość mieszkańców - dumę z sukcesu Związku Sowieckiego nad Niemcami nazistowskimi. Wybór stosunkowo nieodległych wydarzeń z czasów II wojny światowej okazał się bardzo dobrym rozwiązaniem. Pozwoliło to Łukaszence skutecznie powiązać elementy białoruskie i rosyjskie z czasów sowieckich i wykorzystać je w nowej rzeczywistości.

Rozpatrując proces kształtowania się białoruskiej świadomości narodowej, błędem byłoby porównywanie go do procesów zachodzących w Polsce. Należy pamiętać, iż białoruskiego życia narodowego nie sposób jest mierzyć polskimi czy litewskimi miarami. Trzy wielkie narody zamieszkujące ziemie dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego, wybrały własne drogi rozwoju. Wybór białoruski wynikał ze splotu uwarunkowań kulturowych i struktury społecznej oraz polityki prowadzonej na dzisiejszych ziemiach białoruskich w XX w. przez kolejne funkcjonujące tam państwa. Doświadczenia XX w. wzmocniły w społeczeństwie białoruskim związek z kulturą wschodnią. Dzisiejsze poczucie świadomości narodowej Białorusinów jest konglomeratem dziedzictwa prawosławnego, nostalgii za siłą i potęgą Związku Sowieckiego oraz wytworem współczesnego modelu patriotyzmu zaproponowanego i wcielanego w życie przez obecną administrację państwa białoruskiego.

Ukraińska świadomość narodowa

Budzenie się świadomości narodowej wśród Ukraińców rozpoczęło się w XVII w. Na przeszkodzie jednak rozwoju tej świadomości stał fakt braku państwa. Ludność ruska (ukraińska) została pominięta również jako część składowa Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Magnateria i szlachta ukraińska zostały zrównane w prawach ze szlachtą polską, jednak nie odnalazło to swojego skutku w podniesieniu warunków ludności ruskiej. Szlachta integrowała się w ramach swego stanu, o czym zadecydowało poczucie stanowej solidarności. Sprzyjało to asymilacji braci szlacheckiej z województw ruskich, która stopniowo polonizowała się, odżegnując się od pokrewieństwa z posługującym się ruską mową chłopstwem.

Bezpośrednie wcielenie ziem ruskich do Korony i w konsekwencji nieuregulowanie statusu Ukrainy wywołało procesy społeczne, które w konsekwencji doprowadziły do wielu powstań kozackich¹ przeciw Rzeczypospolitej. Okres tzw. Kozaczyzny utożsamiany jest z narodzeniem się ukraińskich aspiracji do politycznej odrębności. Początkowo w wystąpieniach kozackich dominowały postulaty dotyczące sytuacji społecznej. Bunty przybierały postać rebelii chłopskich skierowanych przeciw lokalnej szlachcie. Z czasem jednak dążenia kozackiej elity przywódczej nabrały charakteru politycznego. Stało się bowiem jasne, że uzyskanie praw społecznych dokona się dopiero przy wywalczeniu jakiejś formy autonomii terytorialnej. Najbliżej realizacji tego celu było powstanie pod wodzą Bohdana Chmielnickiego, które doprowadziło do ukonstytuowania się quasi-niezależnej państwowości ukraińskiej.

Zwycięstwa Chmielnickiego spowodowane było przejściową słabością militarną Rzeczypospolitej. Organizacja i elity Siczy Kozackiej nie podołały jednak zadaniu stworzenia własnych struktur państwowych. Stało się to tym bardziej skomplikowane od czasu, gdy zainteresowanie tymi ziemiami zaczęła wykazywać Rosja, podnosząca się po upadku swojej państwowości na początku XVII w. Starszyzna kozacka lawirująca między otaczającymi ją potęgami (Polską, Rosją i Turcją) ostatecznie zdecydowała się na układ ze swoim wschodnim sąsiadem. Na mocy tzw. ugody perejasławskiej w 1654 r. Ukraina Naddnieprzańska (lewobrzeżna) została włączona w skład Rosji. Wbrew jednak oczekiwaniom Kozaków carat natychmiast przystąpił do rusyfikacji nowo zagarniętych ziem dążąc do ich pełnej integracji z resztą państwa. W ciągu XVIII w. stopniowo ograniczano autonomię Hetmańszczyzny, aż do całkowitej likwidacji Siczy Zaporoskiej w 1775 r. Nielicznej części Kozaków co prawda nadano tytuły szlacheckie, lecz przyspieszyło to jedynie ich rusyfikację. Pozostałym przypadł los chłopów pańszczyźnianych. Podobny proces trwał także na zatrzymanych przez Rzeczypospolitą ziemiach prawobrzeżnej Ukrainy, gdzie również zniesione wszelkie znamiona organizacyjnej odrębności Kozaczyzny w końcu XVII wieku.

Autonomia kozacka stanowiła zatem krótki epizod w historii narodu ukraińskiego. Wydarzenie to jednak miało duże znaczenie dla kultywowanie idei państwowej na Ukrainie. Przede wszystkim miało to swoje odniesienie w sferze patriotycznej mitologii. Legenda bohaterów i państwa kozackiego stała się ważnym elementem kształtującej się świadomości narodowej Ukraińców. Stąd też w procesie rozwoju ukraińskiej tożsamości dużą rolę odgrywa idea buntu przeciw niesprawiedliwości społecznej. Walka z uciskiem miała niekiedy większe znaczenie aniżeli pragnienie posiadania własnego państwa. Czynnik ten należy koniecznie brać pod uwagę rozpatrując późne, bo dopiero w 1991 r., uzyskanie własnego państwa przez Ukraińców.

Pomimo, że głównym efektem wydarzeń z XVII w. były dezorganizacja gospodarki oraz ogromne straty materialne i ludzkie, to przyniosły one także rozwój w wielu dziedzinach kultury, jak na przykład piśmiennictwa politycznego oraz ustnych przekazów ludowych, w których opiewano bohaterstwo stepowych wojowników. Istotne z tego punktu widzenia są również przemiany w sferze wyznaniowej. Unia Brzeska podpisana w 1596 r. mająca za cel połączenie religii prawosławnej i katolickiej na terenach Rzeczypospolitej zakończyła się jednak niepowodzeniem. Kozacy opowiedzieli się po stronie prawosławia broniąc niezależności Cerkwi. W ten sposób doszło, oprócz podziałów społeczno-politycznych, także do konfliktu na tle religijnym. Wyznanie stało się czynnikiem określającym przynależność etniczną: katolik, unita – Polak, prawosławny – ruski.

Kwestia wyznania miała istotny wpływ na ewolucji stanowiska Kozaczyzny wobec Rosji. Rosja zaczęła bowiem występować w roli obrończyni wiary prawosławnej, co powodowało ciążenie ludności ukraińskiej w stronę państwa rosyjskiego. Miało to istotne znaczenie w kulturowym zbliżeniu Rosji i Ukrainy. Integracja struktur wyznaniowych w ramach jednego państwa pogłębiała rusyfikacje ludności ukraińskiej. O ile bowiem w ramach Rzeczypospolitej konflikt pomiędzy katolikami a prawosławnymi sprzyjał budowaniu poczucia odrębności, o tyle jedność wyznaniowa w Rosji w dużej mierze zahamowało ten proces.

Istotną cezurą w kształtowaniu się idei państwowości ukraińskiej był wiek XIX. Podobnie jak w reszcie Europy, tak i na Ukrainie wiek ten stał się okresem intensyfikacji poczucia tożsamości narodowej i narodzin nacjonalizmu. Tendencje te objęły tereny ukraińskie znajdujące się w granicach dwóch europejskich potęg: Rosji i Austrii. W zamyśle rosyjskich władz carskich ziemie ukraińskie miały stać się nierozdzielną częścią imperium oraz zostać zasiedlone elementem rosyjskim. Pomimo trudnych warunków przejawiających się w negowaniu istnienia języka i narodu ukraińskiego oraz bezpośredniej walce z przejawami niezależności ukraińskiej kultury i oświaty to właśnie z terenów Ukrainy rosyjskiej wyszedł w XIX w. impuls do narodzin nowoczesnego narodu ukraińskiego.

Od XIX w. w rosyjskiej części Ukrainy (zw. oficjalnie Małorosją) trwała rusyfikacja, prześladowanie kultury ukraińskiej (koncepcja rosyjskich nacjonalistów trójjedynego narodu rosyjskiego: Rosjanie, Białorusini, Ukraińcy). Po rewolucji 1905 pojawiły się partie polityczne, wybitni działacze. W tym czasie w Galicji Wschodniej, poza rozbudowującym się ruchem politycznym, powstawały ukraińskie organizacje paramilitarne (np. Sokił, sicze). Z nich w czasie I wojny światowej sformowały się oddziały Strzelców Siczowych (analogiczne do Legionów Polskich), z hasłem Ukrainy połączonej z monarchią habsburską.

Po rewolucji lutowej 1917 w Rosji na Ukrainie zaczął się ruch na rzecz niepodległości. W III 1917 powstała Centralna Rada Ukrainy (CRU), a wyłoniony przez nią Sekretariat Generalny zaczął tworzyć administrację państwową. Konflikt na tym tle z rosyjskim Rządem Tymczasowym trwał do rewolucji październikowej 1917 i po upadku tego rządu; CRU proklamowała (III Uniwersał) powstanie Ukraińskiej Republiki Ludowej (UNR). Niezadowolenie na wsi z niezdecydowanej polityki władz UNR doprowadziło do przewrotu: 29 IV 1918 obwołano hetmanem Ukrainy gen. P. Skoropadskiego. Porażka Niemiec w I wojnie światowej przesądziła losy hetmana (14 XII 1918 zbiegł z Kijowa do Niemiec). 13 XI działacze UNR utworzyli Ukraiński Dyrektoriat i rozpoczęli powstanie narodowe. Tegoż dnia Armia Czerwona rozpoczęła atak na Ukrainie. 6 I 1919 proklamowano w Charkowie (do 1934 stolica Ukrainy) Ukraińską SRR (USRR). Od wschodu naciskały na Ukrainie siły antybolszewickie (gen. A.I. Denikin), na wybrzeżu czarnomorskim lądowały wiosną 1919 interwencyjne wojska francuskie. W Galicji Wschodniej X 1918 utworzono Zachodnioukraińską Republikę Ludową (ZURL), ale po ciężkich walkach oddziały ZURL zostały wyparte z Galicji przez siły polskie. Na Ukrainie wielu atamanów usamodzielniło się, pewną rolę odegrał też anarchizujący ataman N. Machno (na południu Ukrainy). Ostatnim aktem na rzecz niepodległości Ukrainy było zawarcie IV 1920 sojuszu UNR z Polską oraz wspólna walka przeciw bolszewikom (wyprawa kijowska J. Piłsudskiego). Ludność Ukrainy nie poparła tej walki, a ryski traktat pokojowy, zawarty III 1921 przez Polskę z bolszewikami, przekreślił dalsze istnienie UNR. W wyniku I wojny światowej, wojny z Polską i decyzji władz sowieckich poza granicami Ukrainy znajdowały się: Galicja Wschodnia i część Wołynia (Polska), Ruś Podkarpacka (od 1918 w Czechosłowacji), północna Bukowina i Besarabia (Rumunia), Krym (w Rosyjska FSRR).

W końcu XII 1922 USRR weszła z innymi republikami sowieckimi w skład ZSRR. Przez kilka lat prowadzono tzw. korienizację (ukrainizacja, unarodowienie biurokracji państw. i kultury), która wraz z upowszechnieniem oświaty miała służyć głównie indoktrynacji w duchu komunistycznym. Głód 1921–22 wykorzystano, jak w całym ZSRR, do walki z religią i duchowieństwem (zamykanie świątyń, konfiskata dobytku).

Po wybuchu II wojny światowej ZSRR w sojuszu z Niemcami 17 IX 1939 dokonał agresji na Polskę i anektował jej ziemie wschodnie (wg uzgodnień tzw. paktu Ribbentrop–Mołotow, VIII 1939). Obszar nazwany wówczas Ukrainę Zachodnią wcielono do USRR. W VIII 1940 przyłączono (wymuszona zgoda Rumunii) północną Bukowinę i Besarabię.

Po wojnie na Ukrainie odbudowano reżim komunistyczny, bez zmiany statusu USRR. Zniszczony ukraiński ruch narodowy odbudowywał się, ale z większym udziałem nurtu demokratycznego, szerzyły się nielegalne wydawnictwa (tzw. samizdat). Mimo prześladowań opozycja przetrwała, podobnie jak Kościoły unicki i katolicki. Wstrząsem dla Ukrainy, który pobudził ją do nowej aktywności, była już w okresie pieriestrojki katastrofa w Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej (1986). Władze centralne zademonstrowały typowy dla dawnych czasów styl wyciszania i załatwiania sprawy; reakcją był żywiołowy protest społeczny. We Lwowie wracano do tradycji Strzelców Siczowych, III 1988 powstał Ukraiński Związek Helsiński (UHS). Zaczęła się odradzać ukr. Cerkiew autokefaliczna, Kościoły unicki i katolicki. W 1989 powstał szeroki Ukraiński Ruch Narodowy na Rzecz Przebudowy, 1990 przekształcony w Ukraińską Partię Republikańską, a 1990 centrowa Demokratyczna Partia Ukrainy. W VII 1990 Rada Najwyższa Ukrainy uchwaliła ustawę o suwerenności w ramach ZSRR, a przewodniczącym został Ł. Krawczuk.

24 VIII 1991 r.Rada Najwyższa Ukrainy proklamowała pełną niepodległość i zdelegalizowała partię komunistyczną. Wybory prezydenckie wygrał jesienią 1991 Krawczuk (komunista orientacji niepodległościowej), a powszechne referendum zatwierdziło niepodległość (ponad 90%). Ukraińskie dążenia narodowe w końcu ziściły się w postaci pierwszego państwa ukraińskiego.

4. Los ziem białoruskich i ukraińskich po rozbiorach Rzeczypospolitej – K. Niczypor

Traktaty rozbiorowe z lat 1772, 1793 i 1795 podzieliły Rzplitą. Rosja zagarnęła 62% obszaru – wschodnie ziemie litewsko-ruskie, Prsuy 20% obszaru – Pomorze Gdańskie, Wielkopolskę i Mazowsze, Austria 18% - województwa małopolskie z częścią województw ruskich.

Ziemie białoruskie po rozbiorach Rzeczypospolitej

W wyniku I rozbioru Polski Rosja zagarnęła Inflanty Polskie oraz ziemie białoruskie - wschodnie, peryferyjne krańce Rzeczypospolitej za Dnieprem, Drucią i Dźwiną (województwa: mścisławskie, witebskie i połockie oraz część mińskiego i inflanckiego). W wyniku drugiego rozbioru Rosja przesunęła swje granice do linii: Druja (od północy) poprzez Pińsk aż po rzekę Zbrucz na Podolu, zajęła m. in. centralną Białoruś (województwa brzeskie, częściowo mińskie, wileńskie). W 1795 r. Białoruś w całości dostała się pod władzę carską.

W Rosji już po I rozbiorze została wprowadzona nowa administracja: powołano dwie gubernie: pskowską i mohylewską (1772 r.). W skład pierwszej wchodziły prowincje: pskowska, wielkoruska, dźwińska, połocka i witebska, do drugiej: mohylewska, mścisłowska, Rogaczewska i orszańska. Kilka lat później utworzoną nową gubernię z siedzibą w Połocku. Po II rozbiorze zostało zorganizowane namiestnictwo w Mińsku dla nowo zagarniętych ziem. Natomiast w 1796, po III rozbiorze utworzono gubernie wileńską i słonimską. W 1801 r. dokonano ostateczne organizacji administracyjnej, w których ziemie białoruskie podzielono na 5 guberni: witebskiej, mohylewskiej, mińskiej, grodzieńskiej i wileńskiej. W W Ilnie rezydował generał-gubernator dla trzech guberni: wileńskiej, grodzieńskiej i mińskiej.

Ziemie ukraińskie po rozbiorach Rzeczypospolitej

W wyniku drugiego rozbioru Polski w 1793 r. do Rosji przyłączone zostały województwa kijowskie i bracławskie, wschodnia część województw wołyńskiego i podolskiego. Pozostałą część Wołynia włączono do Rosji w 1795 r. w rezultacie trzeciego rozbioru Polski. W ten sposób w końcu XVIII w. w skład imperium rosyjskiego weszło 9/10 ziem obecnego państwa ukraińskiego. Austrii w wyniku III rozbioru przypadła Galicja Wschodnia.

Na zjednoczonych pod berłem rosyjskim ziemiach ukraińskich dokonano nowego podziału administracyjnego. W 1796 r. Lewobrzeże zostało włączone do guberni małorosyjskiej, słobożańszczyzna do słobodzko-ukraińskiej (przemianowanej na charkowską w 1835 r.), zaś prawobrzeżna Ukraina została podzielona na trzy gubernie: kijowską, wołyńską i podolską. W 1797 r. powstała gubernia małorosyjska, która na początku wieku XIX została zmieniona na generał-gubrenatorstwo z dwoma guberniami: czernihowską i połtawską. Natomiast południowa Ukraina i Krym w 1802 r. zostały podzielone na trzy gubernie: Jekaterynosławską, Chersońską i Taurydzką. Po przyłączeniu Besarabii do Rosji w 1812 r. powstało noworosyjsko-besarabskie generał-gubernatorstwo.

Źródła:

W. A. Serczyk, Historia Ukrainy, Warszawa 2001;

E. Mironowicz, Historia Białorusi, Warszawa 1979

5. Zmiany ustrojowo-polityczne w wyniku rewolucji październikowej – G. Muzylak

Nieudolność rządów carskich, klęski na froncie(I wojna światowa) i zła sytuacja gospodarcza Rosji były przyczynami niezadowolenia społecznego, które doprowadziło do obalenia caratu w lutym 1917r –rewolucja lutowa. W dniu abdykacji cara został utworzony Rząd Tymczasowy, złożony z burżuazji i ziemiaństwa. Niezależnie od niego zawiązała się Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich. Powstała dwuwładza w państwie.

Bolszewicy wykorzystali niezadowolenie społeczne oraz panujący chaos i dokonali zbrojnego przewrotu w październiku 1917r.-tzw rewolucja październikowa, w jej wyniku przejęli władzę w Rosji. Obalili Rząd Tymczasowy i ustanowili rząd bolszewicki – Radę Komisarzy Ludowych.

„Tezy kwietniowe” Lenina-program przejścia od rewolucji burżuazyjno-demokratycznej do dyktatury proletariatu: ”Cała władza w ręce rad!”.

Zmiany:

-forma ustrojowa: monarchia (carat)-> przejście do monarchii ograniczonej-> po rewolucji październikowej dyktatura bolszewicka.

-Bolszewizm zakładał zastosowanie socjalistycznych rozwiązań w gospodarce, nacjonalizację i kontrolę robotniczą.

-przywrócenie cenzury

-utworzenie 'Cze-Ka', czyli nieograniczony prawem organ policyjnych represji wobec przeciwników politycznych

- wycofanie Rosji z koalicyjnego udziału w I wojnie światowej- zawarcie w Brześciu traktatu pokojowego z Niemcami, Austro-Węgrami, Bułgarią i Turcją , kosztem znacznych cesji terytorialnych na rzecz Państw Centralnych.

- odebranie majątków cerkwi prawosławnej, znacjonalizowanie fabryk i banków

- Bolszewicy rozpoczęli prześladowanie partii niebolszewickich (w tym socjalistycznych - eserowców i mienszewików), aresztowania, zabójstwa i zmuszanie do emigracji działaczy, zamykanie gazet. Zorganizowano sieć obozów koncentracyjnych. Odebrano robotnikom prawo do strajku.

-wojna domowa w latach 1917-1922 wygrana przez bolszewików

-rozpoczęcie budowy pierwszego na świecie państwa komunistycznego

6. Druga wojna światowa - zmiany granic państwowych oraz struktury ludnościowej – K. Niczypor

Sprawa wschodnich granic Polski po zakończeniu II Wojny Światowej została uzgodniona na spotkaniu tzw. Wielkiej Trójki (Churchill, Roosevelt, Stalin) w Jałcie w lutym 1945 r. Ogłoszono wówczas, że wschodnia granica Polski powinna oprzeć się na tzw. Linii Curzona . Sprawa zachodnich granic Polski została natomiast postanowiona na kolejnej konferencji w Teheranie w lipcu 1945 r. Uzgodniono oddać Polsce byłe terytoria niemieckie leżące na wschód od linii Odra-Nysa Łużycka, część Prus Wschodnich oraz obszar Wolnego Miasta Gdańska.

Sprawa granicy wschodniej ostatecznie została uregulowana w podpisanej w sierpniu 1945 r. umowie granicznej pomiędzy Polska a ZSRR, która była jedynie formalnym zatwierdzeniem faktów wcześniej uzgodni0nych. Linia graniczna przebiegać miała od źródeł Sanu, na zachód od Rady Ruskiej, wzdłuż Bugu, na wschód od Białowieży, i Hajnówki, na zachód od Grodna, na wschód od Puńska oraz wzdłuż linii równoleżnikowej przebiegającej na północ od Braniewa i Gołdapi aż do Zalewu i Mierzei Wiślanej.

Powierzchnia państwa w nowych granicach wyniosła 311,7 tys. km². Poza granicami pozostały nie tylko lasy i bagna poleskie, ale i żyzne tereny Wołynia i Podola, wspólnie zamieszkane przez Polaków, Białorusinów, Ukraińców i Żydów, oraz Wileńszczyzna, w przeważającej mierze etnicznie polska. Dwa największe miasta utracone przez Polskę po II wojnie światowej, Lwów i Wilno, miały dotąd polski charakter, i podobnie jak całość ziem II Rzeczpospolitej, były z nią silnie związane kulturowo i historycznie. Ustanowienie Linii Curzona zniszczyło ostatecznie dziedzictwo Wielkiego Księstwa Litewskiego.

W 1946 r. ludność nowej Polski wynosiła 23,9 mln osób, co w porównaniu z 1938 r. oznaczało spadek o ponad 30%. Oficjalnie, bezpośrednio z rąk niemieckich zginęło 644 tys, osób, w rezultacie terroru i eksterminacji hitlerowskiej 5 384 tys. Osób, czyli łącznie 6 028 tys. Obywateli RP, w tym około 3 mln Żydów. Do tej liczby należy dodać 1,5 mln żołnierzy i ludności cywilnej wymarłej lub wymordowanej w ZSRR w latach 1939-1945. Łączny szacunek wynosi wówczas 7,5 mln ofiar.

Na zachodnich Ziemiach Odzyskanych, zgodnie z ustaleniami w Poczdamie wysiedlono zamieszkałą tam ludność niemiecką – ok. 2,5 mln ludzi. Jednocześnie w latach 1945-1947 przemieszczono z Polski do ZSRR 480 tys. Ukraińców, 36 tys. Białorusinów i 20 tys. Litwinów.

Równocześnie dokonano przesiedlenia Polaków z Kresów Wschodnich. Ogółem z dawnych Kresów polskich przybyło 1 240 tys. osób.

W rezultacie bezprecedensowych w XX w. wędrówek ludów przez ziemie polskie, obejmujących w latach 1944-1950 około 7 mln ludzi, Polska stała się państwem jednolitym narodowościowo. Po wojnie w Polsce pozostało ponad 150 tys. Ukraińców, ok. 10 tys. Litwinów i ok. 200 tys. Ludności niemieckiej. Ogółem mniejszości narodowe stanowiły ok. 2 % ludności nowej Polski.

Źródła:

W. Roszkowski, Historia Polski 1914-2005, Warszawa 2006

7. Stosunki białorusko-rosyjskie – A. Dynek

Stosunki dyplomatyczne między Białorusią i Rosją zostały formalnie ustanowione 25 czerwca 1992 roku. Według władz Białorusi, sojusz z Federacją Rosyjską stanowi jeden z priorytetów polityki zagranicznej państwa. Oficjalnie strony deklarują umacnianie p przyjaźni i współpracy, pogłębianie integracji w ramach budowy Państwa Związkowego Białorusi i Rosji oraz koordynację działań w stosunkach międzynarodowych.

Stosunki polityczne

Etap pierwszy

• 21 lutego 1995 rok – podpisanie Traktatu o przyjaźni, dobrosąsiedztwie i współpracy. Symbolicznym krokiem stało się usunięcie słupa granicznego we wsi Rieczka na Białorusi, granica między państwami przestała istnieć.

• 2 kwietnia 1996 rok – zawarcie Układu o stowarzyszeniu Białorusi i Rosji – początek działań o charakterze integracyjnym.

• podpisanie przez przewodniczących parlamentów państw Porozumienia o zwołaniu parlamentu Stowarzyszenia Białorusi i Rosji.

• 2 kwietnia 1997 rok – zawarcie Porozumienia o utworzeniu Związku Białorusi i Rosji.

Etap drugi

• 25 grudnia 1998 rok – podpisanie m.in. Deklaracji o dalszym jednoczeniu Rosji i Białorusi.

• 8 grudnia 1999 rok – podpisanie Traktatu o utworzeniu Państwa Związkowego oraz Programu działań w celu realizacji jego założeń.

• 26 stycznia 2000 rok – wymiana dokumentów ratyfikacyjnych i wejście w życie Traktatu. Oznaczało to powstanie Państwa Związkowego.

Cele Państwa Związkowego zakładały:

• Zapewnienie pokojowego i demokratycznego rozwoju narodów, umocnienie przyjaźni, zwiększenie dobrobytu, poziomu życia.

• Utworzenie wspólnej przestrzeni gospodarczej.

• Przestrzeganie podstawowych praw i swobód obywatelskich zgodnie z zasadami i normami prawa międzynarodowego.

• Prowadzenie uzgodnionej polityki zagranicznej i obronnej.

• Prowadzenie uzgodnionej polityki społecznej.

• Zapewnienie bezpieczeństwa na terytorium Państwa Związkowego i walkę z przestępczością.

• Umacnianie pokoju, bezpieczeństwa.

Do realizacji zawartych w Traktacie celów miały zostać utworzone organy Państwa Związkowego. Utworzono: Wysoką Radę Państwa, Zgromadzenie Parlamentarne, Radę Ministrów i Stały Komitet.

Przyczyny niepowodzenia powstania Państwa Związkowego

Głównymi przyczynami niepowodzenia były rozbieżności między koncepcją FR a Białorusi dotyczącą Państwa Związkowego. Należały do nich:

1. Określenie modelu przyszłego Państwa Związkowego. Propozycja, białoruska zakładała integrację dwóch równoprawnych podmiotów, przypominającą konfederację, natomiast Rosja dopuszczała jedynie integrację odzwierciedlającą potencjały obydwu państw, co oznaczało jej dominację.

2. Kwestia podziału władzy i odpowiedzialność za podejmowanie decyzji. Pojawiła się potrzeba określenia ustroju politycznego Państwa Związkowego, a także formy rządów. Wiązało się to z rozgraniczeniem kompetencji dot. podziału władzy na poziomie ponadnarodowym i narodowym, a także określeniu przyszłej roli urzędu prezydenta w FR i na Białorusi. Strona białoruska proponowała związek państw o odrębnej suwerenności, niezawisłości, odrębnych systemach politycznych, w których przeważałaby forma regularnych posiedzeń wspólnych organów, niemających realnego wpływu na politykę i gospodarkę. Koncepcja rosyjska zakładała unifikacje prawa państw, jeden budżet, wspólną politykę obronną, parlament związkowy i realny rząd związkowy.

Część przyjętych dokumentów ma charakter ogólny i nie określono w nich zasad przyszłego zjednoczenia, ponadto nie są one w pełni ratyfikowane i realizowane. Nasuwa się wniosek, czy rzeczywiście Rosja i Białoruś tworzą państwo Związkowe, ponieważ faktycznie nie przystąpiły do wypełniania przyjętego planu jego budowy. Najważniejszych założeń, związanych z powstaniem wspólnej przestrzeni gospodarczej, nie udało się zrealizować, w tym utworzenia najprostszej formy integracji gospodarczej – strefy wolnego handlu.

Przyczyny braku realizacji postanowień zawartych w traktacie w/g I. Makuszoka:

1. Problem ten nie stanowił priorytetu w polityce zagranicznej FR.

2. Kwestia ta szybko zyskała charakter propagandowy i polityczny, bardzo często wykorzystywana była w polityce wew. FR, zarówno przez siły popierające jak i przeciwne zjednoczeniu.

3. Nacisk na Rosję ze strony USA i UE, które nie były zainteresowane powstaniem związku.

4. Dysproporcje w poziomie rozwoju gospodarczego państw.

Stosunki białorusko – rosyjskie przypominają raczej zwykle partnerskie relacje, jakie posiada FR z państwami WNP, niż stosunki w ramach Państwa Związkowego.

Co więcej FR uznaje władze Białorusi jako legalne i występuje w roli ich adwokata na arenie międzynarodowej, m.in. wobec ONZ, OBWE, Rady Europy, czy UE. Wsparcie Rosji dla A. Łukaszenki zapewnia utrzymanie tego państwa w strefie jej wyłącznych wpływów politycznych i gwarantuje prowadzenie przez Białoruś prorosyjskiej polityki zagranicznej.

Stosunki militarne

Bezpieczeństwo regionalne

• 26 grudnia 2001 rok – Wysoka Rada Państwa uchwaliła Doktrynę, wzorowaną na doktrynie wojennej FR z roku 2000. Zostało w niej przedstawione wspólne stanowisko w celu zapewnienia bezpieczeństwa militarnego członków Traktatu. Zakłada ona m.in. zachowanie integralności terytorialnej, suwerenności państw członków, utrzymanie stabilności strategicznej. W jej ramach państwa zastrzegają sobie również możliwość zastosowania sil nuklearnych w celach obronnych.

Realizacja wspólnej polityki obronnej zapewnia dużą zdolność obronną Państwa Związkowego. Działania w tym kierunku zakładają utrzymanie niezbędnego potencjału militarnego, wysokiej jakości sił zbrojnych, przygotowanie do przeciwdziałania zagrożeniom militarnym i odparcia ewentualnej agresji. Realizacja tych założeń wymaga przygotowania planów budowy i rozwoju narodowych sił zbrojnych, uzgadniania struktury Regionalnego Zgrupowania Wojsk (RZW), określenia obiektów tworzących wspólną infrastrukturę wojskową, a także dostaw techniki wojskowej.

• 25 grudnia 2002 roku podpisano Porozumienie o wspólnym zabezpieczeniu zaplecza Regionalnego Zgrupowania Wojsk Sił Zbrojnych Białorusi i Sil Zbrojnych Rosji, będące podstawą prawną funkcjonowania RZW

• 3 lutego 2009 roku podpisane zostało porozumienie o utworzeniu Regionalnego Systemu Obrony Powietrznej, co świadczy o dobrze funkcjonującej współpracy sił powietrznych Białorusi i FR oraz ochronie przestrzeni powietrznej.

Współpraca wojskowo – techniczna

W ramach współpracy wojskowo-technicznej są przeprowadzane przez armie Białorusi i Rosji regularnie ćwiczenia, m.in. dowódczo-sztabowe. Celem ich przeprowadzenia jest przygotowanie dowództwa do kierowania wspólnymi działaniami związanymi z obrona militarna Państwa Związkowego.

*Białoruś jest uzależniona od pozyskiwania techniki wojskowej, części zamiennych i serwisu od Rosji.

*W akademikach i szkołach wojskowych w Rosji wykształcenie zdobywają oficerowie i specjaliści Armii Białorusi.

Stosunki gospodarcze

Stosunki gospodarcze stanowią ważną i złożoną płaszczyznę współpracy białorusko-rosyjskiej. Wynika to z dużej dysproporcji potencjałów oraz różnic między systemami ekonomicznymi państw.

Rosja dąży do podporządkowanie Białorusi pod względem ekonomicznym. Zdaniem R. Sadowskiego, Rosja w znacznym stopniu dotowała gospodarkę Białorusi przez:

1. Utrzymanie niskich cen eksportowych surowców energetycznych

2. Specjalne warunki reeksportu przerabianej w białoruskich rafineriach rosyjskiej ropy

3. Ułatwienie dostępu do rosyjskiego rynku dla białoruskich eksporterów

4. Udzielanie kredytów finansowych na preferencyjnych warunkach

Utworzenie wspólnej przestrzeni gospodarczej stanowi jeden z priorytetów budowy Państwa Związkowego. Wiąże się to m.in. z wprowadzeniem wspólnej waluty i jednego centrum emisyjnego, utworzeniem strefy wolnego handlu, funkcjonowaniem połączonego systemu energetycznego i transportowego, współdziałaniem systemów łączności telekomunikacji. W praktyce nie udało się zrealizować najważniejszych założeń zjednoczenia na płaszczyźnie gospodarczej.

Współpraca energetyczna całości

Białoruś otrzymuje z FR gaz ziemny (100 % zużycia), ropę naftową (80-90%), węgiel kamienny i energię elektryczną. Stanowi to około 98% całości importu surowców energetycznych i 85-87% zużywanej w państwie energii. Podstawowym źródłem jej wytwarzania, ze względu na niskie ceny zakupu jest gaz ziemny.

Gaz ziemny

Stosowanie przez FR preferencyjnych cen sprzedaży gazu ziemnego stanowi jeden z instrumentów wywierania wpływu na Białoruś. Stopniowo łagodna polityka FR odnosząca się do nieuregulowanych należności finansowych wobec Gazpromu, a także niewywiązywania się przez Białoruś z zawartych porozumień uległa zmianie po objęciu władzy przez prezydenta Putina. Doprowadziło to do kryzysów energetycznych w 2002 i 2004 roku, które wiązały się z ograniczeniem lub czasowym wstrzymaniem dostaw gazu ziemnego na Białoruś.

Ropa naftowa

Do końca 2006 roku eksport ropy z Rosji nie był objęty cłami, a wpływy z tytułu ceł eksportowych trafiały wyłącznie do budżetu Białorusi. Niższe cła wywozowe na Białorusi niż w FR spowodowały, że część rosyjskich kompanii naftowych wykorzystywała istniejącą sytuację do eksportu ropy przez Białoruś lub przerabiania jej w białoruskich rafineriach. Pośrednictwo w przetwarzaniu ropy stanowiło ważne źródło dochodów Białorusi, ale tracił na tym budżet Rosji, którego nie zasilały opłaty celne. 1 stycznia FR wprowadziła cła na eksport ropy. W odpowiedzi na to Białoruś zastosowała podatek tranzytowy i zaczęła pobierać część ropy z rurociągu „Przyjaźń”. Kryzys zakończyło podpisanie 12 stycznia 2007 roku porozumienia o nowych warunkach obrotu ropa naftową.

Energia elektryczna

Import energii elektrycznej z FR jest opłacalny ze względu na atrakcyjną cenę i wysokie własne koszty jej wytwarzania. Według specjalistów, system energetyczny Białorusi jest w stanie samodzielnie zapewnić potrzebną ilość energii, ale ze względu na niską efektywność produkcji i nieracjonalne gospodarowanie surowcami energetycznymi jest ona droga.

Wymiana handlowa i inwestycje zagraniczne

FR na Białorusi stara się przejąć lub kontrolować kluczowe gałęzie gospodarki, w tym przede wszystkim sektor naftowo-gazowy i sieci rurociągów. Firmy z Rosji angażują się także w działalność m.in. w dziedzinie telekomunikacji, w przemyśle samochodowym, budowy aparatury i sektorze bankowym. Na terytorium Białorusi działa ok. 4 tys. firm z kapitałem zagranicznym, z czego na firmy rosyjskie przypada ok. 25%. Do najważniejszych projektów realizowanych przez przedsiębiorstwa z Rosji na terytorium Białorusi należą: gazociąg „Jamał-Jewropa”, modernizacja rafinerii w Mozyrzu, ora z budowę sieci telefonii komórkowej MTS-Biełorussija. Ważną pozycję na rynku Białorusi zdobyły koncerny energetyczne Gazprom, Russnieft, Łukoil. W kwietniu 2007 roku rosyjski bank OAO Bank WTB przejął pakiet kontrolny akcji (50%+jedna akcja) białoruskiego ZAO Banku WTB.

Opracowano na podstawie: Białoruś w stosunkach międzynarodowych, pod red. Ireneusza Topolskiego, wyd. UMCS, Lublin 2009.

8. Stosunki ukraińsko- rosyjskie przed i po rewolucji pomarańczowej na Ukrainie – K. Rudnik

Po uzyskaniu niepodległości, Ukraina stanęła przed wyzwaniem, jakim niewątpliwie było ułożenie stosunków z rosyjskim „starszym bratem”. Według badań przeprowadzonych w Rosji tuż po 1991 roku, większość mieszkańców nie mogła pogodzić się z istnieniem odrębnego ukraińskiego narodu. Według polityków panowało podobne przekonanie i uważali oni, że oba te państwa powinny łączyć „specjalne stosunki”, znacznie bliższe niż normalne „relacje międzypaństwowe”. Rosja poprzez uzależnienie od swoich dostaw, przede wszystkim gazu ziemnego, mogła wywierać naciski na Ukrainę w tej kwestii.²

W tej sytuacji Krawczuk zdecydował się jednak na zachowanie tylko dobrosąsiedzkich stosunków, a WNP traktował jako „cywilizowany rozwód”, unikając podpisywania w imieniu Ukrainy jakichkolwiek zobowiązań. Republika nie przystąpiła do wojskowego układu taszkienckiego i sabotowała integrację gospodarczą w ramach WNP. Krawczuk przyznał, że Ukraina postanowiła integrować się ze Wspólnotą Europejską”. Należy wspomnieć, że Ukraina przystąpiła do planu „Partnerstwo dla pokoju” firmowanego przez NATO³, a także podpisała układ o partnerstwie i współpracy z UE.⁴

Te działania tylko zaostrzyły stosunki z największym sąsiadem. Rosja kwestionowała granice Ukrainy, co jakiś czas mówiono, że Donbas powinien być przyłączony do FR, jednak dyżurnym tematem był oczywiście status Krymu i sprawa podziału Floty Czarnomorskiej. W 1992 roku Jelcyn zadeklarował, że Flota wraz z Sewastopolem położonym na Krymie należy i będzie należeć do Rosji. Później złagodzono to stanowisko i część floty została oddana Ukrainie.⁵

Leonid Kuczma wygrał wybory prezydenckie w 1994 roku zwyciężając z Leonidem Krawczukiem. Był uznawany za słabego mówcę, robiącego ciągle wrażenie obrażonego i lawirującego pomiędzy Zachodem a Rosją.⁶

Po wyborze Kuczma deklarował, że Ukraina musi rozwijać swoje stosunki zagraniczne przede wszystkim z Zachodem (Stanami Zjednoczonymi i Niemcami). Jeżeli chodzi o Rosję nowy prezydent wyraził zdanie, że nie może na nią liczyć, ponieważ Rosja ma tysiące własnych spraw i jest samowystarczalnym państwem. Chodzi więc o ułożenie z nią dobrosąsiedzkich stosunków. Wzorem powinno być współżycie Stanów Zjednoczonych i Kanady. Tam jest ścisła współpraca i kanada na tym nie cierpi. Stosunki ekonomiczne między naszymi państwami powinny się opierać na równoprawnym partnerstwie bez politycznych dyktatów- stwierdził Kuczma. Kuczma odrzucił możliwość przystąpienia do strefy rublowej, uważając ją za nonsens, gdyż Ukraina nie posiada mocnej waluty.⁷

W 1995 roku Leonid Kuczma był bardzo aktywny. Odbył kilkanaście wizyt w krajach, które były potencjalnymi sojusznikami Ukrainy. Wszystkie te podróży służyły zakotwiczeniu polityki ukraińskiej w sferze międzynarodowej.⁸ Z pierwszą swoją wizytą Kuczma udał się do Kanady (październik 1994 roku). Przy tej okazji wziął udział w konferencji G- 7 (najbogatsze kraje świata). Tam właśnie przyznał, że „nie został prezydentem Ukrainy, by stać się wasalem Rosji.⁹

Za największy sukces można uznać wizytę w USA. Amerykanie przekonali się, że Ukraina jest ważnym czynnikiem stabilizującym, po tym jak Kuczma wyraził jednoznaczną postawę w sprawie rozbrojenia atomowego, a także reform gospodarczych.¹⁰

Od roku 1994 Rosja coraz częściej uciekała się do szantażu swojego sąsiada, grożąc wstrzymaniem dostaw gazu ziemnego. Działania te nie były skuteczne, ponieważ Ukraińcy zaczęli „po cichu” podkradać Rosji gaz przeznaczony dla klientów zachodnich i płynący tranzytem przez Ukrainę. Trudne negocjacje zakończyły się po podpisaniu w 1997 roku układu o przyjaźni i współpracy. Podpisano również korzystny dla Ukrainy układ podziału Floty czarnomorskiej i dzierżawy przez Rosje bazy w Sewastopolu. Dopiero wtedy Jelcyn zjawił się w Kijowie z oficjalną wizytą.¹¹

Kuczmie udało się ostatecznie rozwiązać kwestię Krymu. Wiosną 1995 roku wykorzystując zaangażowanie Rosji w konflikt czeczeński Rada najwyższa Ukrainy zlikwidowała urząd prezydenta Krymu i uchyliła jej konstytucję. Rząd autonomii podporządkowano Kuczmie, lokalnemu parlamentowi zaś zagrożono rozwiązaniem. Jednocześnie władze ukraińskie potwierdziły autonomiczny status Krymu, co wymownie świadczyło o klęsce separatystów.¹²

Kolejnym świadectwem uniezależnienia się Ukrainy od Rosji było utworzenie Guam- regionalnego sojuszu obejmującego: Ukrainę, Gruzję, Azerbejdżan i Mołdawię.·

W 1999 roku Leonid Kuczma po raz kolejny wygrał wybory, co z jednej strony świadczyło o trwałości obranej przez Ukrainę niekomunistycznej drogi rozwoju, co ma spore znaczenie dla świata zachodniego. Z drugiej strony, jest synonimem braku realnej alternatywy demokratycznej.¹³

W 1999 roku Władzę w Rosji objął ekskagiebista Władimir Putin, który dążył do „miękkiego „wciągnięcia Ukrainy pod wpływy Moskwy. Wyraźnie wzrosła częstotliwość spotkań obu prezydentów.¹⁴

W 2000 roku Leonid Kuczma zwolnił ze stanowiska Ministra Spraw Zagranicznych Borysa Tarasiuka. Przyczyną najprawdopodobniej było niezadowolenie Kuczmy z braku sukcesów na arenie międzynarodowej, a także całkowite odwrócenie się od Rosji, jak i niepowodzenia, jeżeli chodzi o politykę wewnętrzną, a przede wszystkim brak reform, które pozwoliłyby napłynąć obcemu kapitałowi do biednej Ukrainy. Nowym ministrem spraw zagranicznych został były ambasador Ukrainy w Paryżu Anatol Zenka.¹⁵

Od roku 2000 do 2004, czyli do kolejnych wyborów prezydenckich na arenie międzynarodowej niewiele się zmieniło. Głównie przez to, że Ukraina przeżywała swój wewnętrzny kryzys. Afera goniła aferę (Gongadze¹⁶). W tym czasie na ambasadora Rosji na Ukrainie został mianowany, przez nowego prezydenta Władimira Putina- Wiktor Czernomyrdin. Był jednym z najbogatszych ludzi w Rosji, a także człowiekiem posiadającym dobre relacje z władzą. Prawdopodobnie właśnie dlatego zdecydowano się akurat jego wysłać na to stanowisko. Jego zadaniem było „podniesienie stosunków z Kijowem na wyższy poziom”.¹⁷

W 2002 roku na Ukrainie odbyły się wybory parlamentarne, które wygrał blok „nasza Ukraina” z ponad 25 procentowym poparciem. Dobrze poradziła sobie również partia Julii Tymoszenko- Socjalistyczna Partia Ukrainy zyskując 7% głosów wyborców.¹⁸

W 2002 roku doszło do spotkania Kuczmy z Putinem. Kuczma podkreślił, że Rosjanie lepiej rozumieją Ukraińców niż zachód. W lutym 2003 roku Putin odwdzięczył się wybierając Kuczmę na przewodniczącego rady WNP.¹⁹

W styczniu 2003 roku Ukraina przegrała walkę o strefę wpływów na Morzy Azowskim. Ukraina opowiadała się za rozgraniczeniem i podziałem terytorium, gdyż większość przypadła by właśnie jej. Rosja natomiast była za uznaniem akwenu wodnego za teren obu państw. Tak właśnie stało się w grudniu 2003 roku.²⁰

W 2004 roku po rewolucji pomarańczowej wybory wygrał Juszczenko, znany ze swojej prozachodniej postawy, ale zachowujący dyplomatyczne stosunki z FR.

Początkowo Rosja uważała, że rewolucja pomarańczowa w ogóle nie powinna się wydarzyć, ponieważ wybory, zarówno pierwsze jak i następne były sfałszowane. Uważał ona, że zachodni obserwatorzy przymykali oko na nieprawidłowości, jeżeli chodzi o liczenie głosów „za” prozachodniego Juszczenkę.²¹

Już w kilka dni po zaprzysiężeniu Juszczenki na stanowisko prezydenta Ukrainy (31 grudnia 2004 roku), związany bliskimi kontaktami politycznymi z Rosją, Turkmenistan ogłasza, że wstrzymuje dostawy gazu do Ukrainy. Natomiast dzień po tym wydarzeniu Rosja również oznajmia, że wstrzymuje dostawy rosyjskiego gazu. Obie strony wyjaśniają jednak, jakoby te decyzje nie miały podtekstu politycznego. Należy przypomnieć, że Ukraina jest uzależniona w 50% od turkmeńskiego gazu.²²

Rosjanie zaczęli również oskarżać Amerykanów jakoby to przelewali swoje pieniądze na konto Juszczenki, żeby wesprzeć go w trudnej walce z Janukowyczem.²³

Po wygranej Juszczenko Kreml oczywiście zaczął się zastanawiać czy nadal prowadzić taką samą politykę wobec Ukrainy i czy w ogóle jest sens ją prowadzić w zaistniałej sytuacji. Rosja oczywiście nie „straciła” Ukrainy, jednak jej polityka wobec niej musi zostać zmieniona.²⁴

Według Aleksandra Dugina²⁵ Rosja straciła swoje „okno” na Zachód i przez to będzie im ciężej prowadzić swoja politykę skierowaną w tym kierunku. Możliwe, że po Rewolucji Pomarańczowej Ukraina zmieni się z sojusznika Rosji w jego największego rywala.²⁶

Bez Ukrainy Rosja wciąż będzie pozostawać największym krajem na świecie, jednak z psychologicznego punktu widzenia, utrata Ukrainy może spowodować, że FR będzie czuć, że ich wpływ na zachód robi się coraz mniejszy. Jak wiadomo Rosja dąży do mocarstwowej pozycji na świecie i chce mieć jak najwięcej wpływów w polityce międzynarodowej, a przede wszystkim w państwach, które kiedyś należały do ZSRR. Jednak według Marata Helmana²⁷ imperialne zapędy Rosji upadły po tym jak Janukowycz przegrał wybory na Ukrainie.²⁸

Mimo tego, że Juszczenko swoją pierwszą wizytę złożył w Moskwie, a także deklarował chęć utrzymania dobrych stosunków z sąsiadami podkreślając, że we wzajemnych stosunkach nie ma mowy o kryzysie, to jednak najprawdopodobniej były to tylko czcze słowa i rzeczywistość okazała się inna, co pokazała przyszłość.²⁹

Już wtedy znany rosyjski politolog Gleb Pawłowski podczas konferencji prasowej zapowiadał, że „zwycięstwo Wiktora Juszczenki w wyborach prezydenckich na Ukrainie pomoże Rosji pozbyć się kompleksu imperialnego wobec byłych republik radzieckich”, zaznaczył jednak, że Rosja nie lubi tego typu sytuacji i będzie czynnie się im przeciwstawiać.³⁰

Szef rosyjskiej dyplomacji Siergiej Ławrow już w pierwszych dniach stycznia zadeklarował, że jego kraj nie będzie się przeciwstawiał członkowstwu Ukrainy w UE i NATO. Z kolei Wiktor Juszczenko w wywiadzie dla Der Spiegel zapewnił, że Rosja jest dla Ukrainy strategicznym partnerem w sferze politycznej, gospodarczej i wojskowej, i przekonanie to podtrzymywał w kolejnych wypowiedziach. Trzy dni później w Moskwie przyjęty został przez prezydenta Władimira Putina przewodniczący ukraińskiej Rady najwyższej Włożymy Łytwyn. Wkrótce po tym Julia Tymoszenko zamieściła na łamach rosyjskiego dziennika Wiedomosti artykuł, w którym stwierdziła, że Rosja nie przegrała na Ukrainie. Przegrali tylko rosyjscy „polityczni technolodzy” i garstka biznesmenów- uznała- którzy z Wiktorem Janukowyczem łączyli nadzieje na korzyści z przestępczej prywatyzacji majątku ukraińskiego.³¹

24 stycznia 2005 roku Juszczenko udał się w swoja pierwszą wizytę zagraniczną do Moskwy, podkreślając jeszcze w Kijowie, że Rosja jest odwiecznym strategicznym partnerem Ukrainy. Rozmowy z Władimirem Putinem trwały prawie trzy godziny; obie strony oceniły jest pozytywnie. Juszczenko zapewnił Putina, że uważa Rosję za strategicznego partnera. Obiecał respektować porozumienia zawarte przez poprzednia ekipę, w tym, w zakresie Wspólnej Przestrzeni Gospodarczej (z Rosją, Białorusią i Kazachstanem). Putin zapewnił, że Rosja nigdy nie prowadzi zakulisowych działań na terenie republik proradzieckich i nie kontaktuje się z opozycją za plecami władzy.³²

Kolejny zgrzyt nastąpił w 2005 roku, kiedy to na zaproszenie Juszczenki do Ukrainy przyjechał rosyjski biznesmen, który miał na celu sprywatyzowanie kilku spółek. Negocjacje jednak spełzły na niczym, ponieważ strony nie mogły się dogadać co do strony finansowej, a także ilości utworzenia miejsc pracy. Niektórzy zaczęli mówić, że przez to Ukraina straciła szansę być „mostem” pomiędzy Europą a światem wschodniosłowiańskim.³³

Jesienią 2005 roku Rosja przystąpiła do negocjacji ceny gazu ziemnego z Ukrainą. FR żądała znacznej podwyżki sięgającej 230 dolarów za tysiąc metrów sześciennych (wcześniej- 50 dolarów). Władze Rosji tłumaczyły się podniesieniem cen do poziomu światowego, jednak wiadomo było, że chodzi tylko o pretekst do zaczęcia nowego konfliktu, tym bardziej, że Białoruś płaciła za ten sam gaz 47 dolarów, a państwa bałtyckie 120. Ukraina odmówiła oczywiście zakupu gazu po nowych cenach grożąc podniesieniem czynszu za dzierżawę baz na Krymie.³⁴

1 stycznia 2006 roku Rosja przeszła od gróźb do czynów zmniejszając ciśnienie gazu. To jednak spowodowało tylko niepokoje w Europie Zachodniej- również uzależnionej od dostaw rosyjskiego gazu. FR rozumiejąc swój błąd doprowadziła do ugody z Ukrainą. Ukraińcy mieli płacić za tysiąc metrów sześciennych 95 dolarów.³⁵

Podczas wizyty w Niemczech, w kwietniu 2005 roku Putin skomentował Juszczenkowskie tendencje dążące do oderwania się od wpływów rosyjskich. „Jeżeli Ukraina wstąpi, bądź wyrazi chęć wstąpienia do strefy Schengen, będzie to stanowić pewien problem. Jak dobrze mi wiadomo nie mniej jak 17% populacji Ukrainy to Rosjanie. Będzie to w takim razie oznaczało podział kraju w taki sposób jak kiedyś podzielone były Niemcy- na wschodnie i zachodnie”³⁶. Tym samym ówczesny prezydent Rosji wyraził swoje niezadowolenie z faktu, że Ukraina stara się coraz bardziej odejść od imperialnych wpływów Rosji, nie mając na uwadze przy tym mieszkańców wschodniej części Ukrainy.³⁷

Rosjanie bali się również o to, że przez Rewolucję Pomarańczową Ukraiński biznes i polityka staną się „bardziej europejskie”. Wzajemna sytuacja tych dwóch krajów zmieniła się jednak po pewnym czasie, kiedy w 2005 roku Juszczenko mianował rosyjskiego liberała Borysa Niemcowa na swojego doradcę. Niemcow wprowadził do Ukrainy rosyjskich przedsiębiorców, którzy nie mieli już „miejsca” w Rosji, żeby powiększyć swoje wpływy. Ociepliło to trochę relacje po tym, jak Ukraina nie wykazała zainteresowania wprowadzenia z Rosjanami wspólnej waluty, zniesienia wszystkich taryf, a także stworzenie strefy wolnego handlu.³⁸

W 2010 roku na prezydenta Ukrainy został wybrany prorosyjski polityk Wiktor Janukowycz.

1 kwietnia Janukowycz skrytykował pomysł zawarcia bliskiego sojuszu pomiędzy Rosją, Białorusią i Ukrainą. Przy tym dodał, że głównym kierunkiem Ukrainy jest integracja z UE.³⁹

2 kwietnia Janukowycz zdecydował się na rozwiązanie międzyresortowej komisji do spraw przygotowania Ukrainy, do wejścia do struktur NATO.

21 kwietnia Janukowycz przedłużył stacjonowanie Floty Czarnomorskiej do 2025 roku. Dzięki tej umowie Ukraina ma dostawać do 2016 roku gaz po mniejszej cenie. Tym samym nowy prezydent Ukrainy naraził się opozycji, która tego samego dnia w parlamencie zaczęła rzucać w niego jajkami. Jednak dzięki szybkiej interwencji jego goryli uzbrojonych w parasole uniknął zmiany makijażu.⁴⁰

27 kwietnia Janukowycz powiadomił, że przystąpienie Ukrainy, Rosji i Kazachstanu do wspólnej przestrzeni gospodarczej jest niemożliwe, ponieważ prawo WTO⁴¹ nie zezwala na to.

Recenzent: Dr J. Grzybowski

1. Pojęcie kultury – jej wzory, wartości oraz uniwersalia - M. Bielecki

Pojęcie kultury rozumiane może być na wiele sposobów, jej definicja

różni się w zależności od konkretnego badacza, lub perspektywy badawczej

- inaczej definiują ją socjologowie, inaczej kulturoznawcy,

politologowie, antropolodzy kultury, psychologowie, filozofowie,

jeszcze inaczej przedstawiciele nauk przyrodniczych. Pojęcie kultury

pochodzi od łacińskiego "cultus agri" co oznacza uprawę roli.

Najczęściej rozumiana jest jako całokształt duchowego i materialnego

dorobku społeczeństwa. Bywa utożsamiana z cywilizacją ( choć niektórzy

badacze przeciwstawiają te pojęcia). Również charakterystyczne dla

danego społeczeństwa wzory postępowania, także to, co w zachowaniu

ludzkim jest wyuczone, w odróżnieniu od tego, co jest biologicznie

odziedziczone. Wartości kultury można rozumieć na dwa sposoby (za

wikipedią przyznaję się):

• w ujęciu obiektywistycznym - jako cechę, czy własność

obiektywną, przysługującą danemu przedmiotowi,

• w ujęciu subiektywistycznym - jako cechę, czy własność,

przypisaną mu przez jakiś podmiot."

Rozpatrzeć należy wartość jaką stanowi kultura, oraz kulturę rozumianą

jako system wartości.

Większość badaczy kultury wyznaje tak zwany relatywizm kulturowy, czyli

pogląd głoszący, że kultur nie wolno wartościować, dzielić na dobre i

złe, oceniać z punktu widzenia własnej kultury.

Uniwersalia kulturowe to cechy wspólne wszystkich kultur, inaczej

powszechniki kulturowe,jest ich nie za wiele, najlepszym przykładem

jest rodzina, jako uniwersalna instytucja społeczna. Innym przykładem

może być muzyka, ponieważ występuje we wszystkich kulturach, poczynając

od kultur pierwotnych.

Warto też wspomnieć o podziale na kulturę duchową i materialną.

A tu przykłady ważnych nazwisk dla rozwoju teorii kultury:

1. Margaret Mead - dzieli kultury na postfiguratywne (wysoka pozycja

ludzi starszych, dzieci uczą się od rodziców), kofiguratywne (rodzice

nie mogą dać wzorca dzieciom, ważne są grupy rówieśnicze) i

prefiguratywne (dzieci uczą swoich rodziców)

2. Joachim Lelewel - pierwszy polski badacz kultury, wskazuje na związek

wydarzeń historycznych z rozwojem kultury. Kultura jako proces.

3. Claude Levi-Strauss - kultura przeciwstawna naturze, czyli dorobek

nabyty wyuczony, człowiek może chłonąć tylko jedną kulturę.

4. Ruth Benedict - pojęcie WZORU KULTURY - zbiór sposobów myślenia,

zachowania się i wytworów materialnych opisujących daną społeczność.

Rozróżnia wzory behawioralne (zachowania się) i normatywne

(postępowania).

Polecam przeczytać hasło kultura na wikipedii, jest dobrze opracowane i

nie za szczegółowe i dokładniej opracować koncepcję kultury wybranego

badacza, niekoniecznie tych, których wymieniłem, może taką która

przypadnie wam najlepiej do gustu (np. Boas, Merton, Kroeber,

Czarnowski, Herder, Kardiner, Linton, Czerwiński, Weber).

2. Kultura narodowa – cechy specyficzne kultur narodowych. – O. Semeniuk

Kultura narodowa to ogół norm i wartości, wierzeń i tradycji historycznych i wytworów artystycznych uznawanych przez naród za własne, wyróżniający go na tle innych narodów i umacniający jego poczucie więzi i tożsamości narodowej. Cechą kultur narodowych jest przekazywanie jej z pokolenia na pokolenie głównie w formie ustnej ( język, historia ).

Cechy specyficzne kultur narodowych:

- odróżnia jeden naród od drugiego

- każda kultura narodowa ma kanon

1. język literacki

2. wybitne utwory powstałe w tym języku

3. dzieła sztuki

4. miejsca uważane za szczególnie ważne dla narodu

5. charakterystyczne dla narodu obyczaje, wartości i symbole

6. religia

7. panteon narodowy ( bohaterowie narodowi )

8. jest zarazem trwała i zmienna ( mają na nią wpływ inne kultury )

Elementy składowe kultury narodowej pełnią przede wszystkim funkcję integrującą członków danej zbiorowości oraz funkcję utrwalającą i stabilizującą system społeczny. Stanowią one o ciągłości, trwaniu i rozwoju danej społeczności. Decydują o ocenie przeszłości i teraźniejszości oraz stanowią podstawę do tworzenia wizji o przyszłości. Samo pojęcie K. narodowej ma charakter historyczny.

zbiór elementów polskiej kultury narodowej można podzielić na 3 grupy:

1. Wartości centralne - wartości co do których panuje powszechna zgoda i które są podstawą systemu społecznego.
2. Tożsamości kulturowe
3. Wytwory kultury. Stany psychospołeczne jednostek. (oceny przeszłości, postawy, sposób myślenia)

3. Kultura materialna i kultura duchowa Słowian wschodnich. – Anna Rzewuska

O Słowianach piszą trzej historycy antyczni - Kasjodor (którego dzieło się nie zachowało), Jordanes (który swoją "Gethicę" pisał w oparciu o pracę Kasjodora) i Prokopiusz z Cezarei. Kasjodor - i za jego pośrednictwem Jordanes - opisują państwo Hermanaryka (króla Gotów), które lokalizują na stepach Nadczarnomorskich. Dalej piszą, że Hermanaryk walczył z Wenetami, którzy w źródłach występują pod dwoma innymi nazwami - Antów i Sklawenów (ta ostatnia utożsamiana jest ze Słowianami). Przekaz Kasjodora datować możemy na połowę IV wieku, co mogłoby wskazywać na to, że w tym czasie Słowianie zajmowali tereny dzisiejszej północnej Ukrainy. W pierwszej połowie VI wieku Jordanes pisze o plemieniu Wenetów (zwanych też Sklawenami i Antami) zamieszkujących tereny na północ od Karpat, wzdłuż Wisły, co sugeruje, że przybyć tu musieli wcześniej (skoro zdążyli wejść w optykę pisarzy antycznych). Na potwierdzenie tego, że Słowianie nie stworzyli jeszcze jednolitej kultury, mającej swe odbicie w materiale archeologicznym, mogą być słowa Jordanesa, że "Sklaweni mają błoto i bagna zamiast grodów".

Około 520 roku ma miejsce szczyt ekspansji Słowian (od Karpat i lewobrzeżnego Dniepru na południe i zachód). Pojawia się wówczas w pełni wykrystalizowana kultura i zaczyna się podział na Słowian wschodnich i zachodnich. Największym jednak problemem jest jednak fakt, że Słowianie stworzyli kulturę bardzo jednolitą (obrządek pogrzebowy, osadnictwo, brak stratyfikacji społecznej, formy ceramiczne), dzięki czemu nie dysponujemy na tyle zróżnicowanym materiałem, aby dobrze poznać i wydatować pewne zjawiska.

Kultura materialna Słowian sprowadza się do niezbyt zróżnicowanej pod względem form i ornamentyki ceramiki, początkowo ciałopalnego obrządku pogrzebowego i zwyczajach ubogiego wyposażania swoich zmarłych. Również źródła pisane wnoszą więcej zamętu i zaciemniają i tak już niejasny obraz.

Możemy dziś przyjąć, że w skład panteonu słowiańskiego wchodziło czterech głównych bogów. Bogowi ci znani byli na całym terenie zamieszkałym przez plemiona prasłowiańskie.

Najważniejszy z nich to Dadźbóg Swarożyc. Bóg słońca, ognia, nieba i spraw ziemskich. Dadzbóg to ten, który daje szczęście. Słowo bóg oznaczało w języku Prasłowian bogactwo. Swar w nazwie Swarożyc oznacza słonce. W różnych rejonach zamieszkałych przez Słowian, nazywano tego boga również: Swietowitem, Trzygłowem, Stribogiem, Swarogiem. Przedstawiany był jako mężczyzna z obfitym wąsem. Jego atrybutem był róg zwierzęcy, który nosił u pasa oraz biały koń. Kolejny ważny bóg to Perun, władca błyskawic i pogody. Czasem pełnił funkcje boga wojny. Jego imię oznacza to samo, co dzisiaj piorun, grom, błyskawica. Perun zamieszkiwał według Prasłowian stare dęby, gaje dębowe lub szczyty wzgórz. Jego atrybutem był oczywiście grom. Piecze nad światem zmarłych trzymał bóg Weles. Opiekował sie duszami zmarłych ludzi (nawiami), strzegł prasłowiańskiej krainy szczęśliwości Nawii. Ostatni z bogów to Rod, personifikacja losu i przeznaczenia. Rod pełnił ważna role podczas narodzi dziecka. To on wyznaczał nowonarodzonemu jego przyszły los, szczęście i długie życie lub troski i rychła śmierć.

Święta:

Prasłowianie obchodzili cztery główne święta: 21 Marzec - pierwszy dzień wiosny. Święto Jare poświęcone narodzinom nowego życia po mroźnej zimie. W święto malowano pisanki, jajka które były symbolem odrodzenia życia. Święto poświecone bogu Rodowi. 21-22 Czerwiec - pierwszy dzień lata. Święto Kresu (kupała) obchodzone ku czci ognia. To właśnie w noc tego święta rósł legendarny kwiat paproci. W święto palono ogniska, puszczano wianki na wodę, chłopcy i dziewczęta łączyli sie w pary. Święto poświęcone bogu Dadzbóg Swarożycowi. 23 Wrzesien - Pierwszy dzien jesieni. Święto plonów poświęcone tegorocznym zbiorom zbóż. W święto dziękowano bogom za plony i proszono o jeszcze lepsze w przyszłym roku. Wróżono przyszłość , a po modlitwach organizowano rytualne biesiady. Święto poświęcone bogom Perunowi i Dadzbóg Swarożycowi. 21-22 Grudzień - pierwszy dzień zimy. Święto zmarłych poświęcone przodkom. W święto palono ogniska na cmentarzach by ogrzać zmarłych, organizowano obiaty (uczty ku czci zmarłych) by zmarli nie głodowali, na rozstajach dróg palono "grumadki", drewniane polana. Święto poświęcone bogu Welesowi.

4. Instytucje kulturalne w krajach EW – Olga Semeniuk

Podział istnieje na instytucje państwowe i instytucje niepaństwowe. W kontekście postsocjalistycznym państwo woli finansować większe i obszerniejsze instytucje kulturalne. Mniejsze ośrodki kultury nie mają natomiast racji bytu. W okresie przejściowym w krajach Europy Wschodniej ugruntowała się działalność zagranicznych fundacji , które podtrzymywały i podtrzymują niepaństwowe instytucje.

ROSJA:

- Rosyjskie Centrum Kultury i Nauki

- Teatr Wielki w Moskwie

- Teatr Maryjski w Sant Petersburgu

- Monastyr Nowodziewiczy pod Moskwą

- Cerkiew Wniebowstąpienia w Kołomienskoje

- Akademia Sztuk Pięknych w Petersburgu

- Ermitaż

-Galeria Trietiakowska

-Muzeum Rosyjskie w Sankt Petersburgu

-Muzeum Sztuk Pięknych im. Puszkina w Moskwie

-Muzeum Antropologii i Etnografii przy Akademii Sztuk w Sankt Petersburgu

- Instytut Kinematografii

- Cerkwie na wyspie Kiży na jeziorze Onega

- Zespół historyczny, kulturalny i naturalny Wysp Sołowieckich

- Zabytkowe centrum Jarosławia nad Wołgą

- Zespół monastyru Terapontowskiego

UKRAINA:

- Ławra Pieczerska i Sobór Mądrości Bożej (Sofijski) w Kijowie

- Stare miasto we Lwowie

- Południk Struvego - wpis transgraniczny wraz z Białorusią, Estonią, Finlandią, Litwą, Łotwą, Mołdawią, Norwegią, Rosją i Szwecją

BIAŁORUŚ:

- Zespół zamkowy w Mirze

- Architektoniczny, rezydencjonalny i kulturalny zespół rodu Radziwiłłów w Nieżwieżu

- Południk Struvego- wpis transgraniczny wraz z Estonią, Finlandią, Litwą, Łotwą, Mołdawią, Norwegią, Rosją, Szwecją i Ukrainą

5. Wybitni przedstawiciele kultury w Białorusi, Rosji i Ukrainie - M. Bielecki

Kultura krajów wschodniosłowiańskich od najdawniejszych czasów jest

niezwykle bogata i różnorodna. Na przestrzeni dziejów twórcy i teoretycy

sztuki pochodzący z Rosji, a także Ukrainy i Białorusi wnosili ogromny

wkład w dziedzictwo kultury europejskiej. Pierwiastek słowiańskości

ubogacał niejednokrotnie aktualnie istniejące tendencje i style w

malarstwie, muzyce literaturze, teatrze, czy kinematografii. Wschód to

także miejsce gdzie rodziły się zupełnie nowe kierunki w sztuce oraz

teorii sztuki. Dla przykładu wspomnieć wystarczy o powstałych w Rosji na

początku XX stuleci konstruktywizmie i supermatyzm (kierunki w sztuce

abstrakcyjnej), czy formalizmie (metoda badań literackich).

Wybrane postaci:

1. Muzyka.

Złoty okres dla muzyki rosyjskiej to romantyzm. W stylu tym tworzyli m.

in Modest Musorgski (1839-1881), Nikołaj Rimski-Korsakow (1844-1908),

Aleksandr Borodin (1833-1887), Sergiusz Rachmaninow (1873-1943 - niemal

do końca życia tworzy w stylu zeszłego stulecia). Za najwybitniejszego

rosyjskiego twórcę tej epoki uważa się Piotra Czajkowskiego (1840-1893).

Znany jest przede wszystkim jako autor oper (Eugeniusz Oniegin, Dama

Pikowa), baletów (Jezioro Łabędzie, Dziadek do orzechów, Śpiąca królewna

- przeobraża Czajkowski ten gatunek , nadając mu sensu dramaturgicznego)

i symfonii.

Historia nowej, XX-wiecznej, muzyki rosyjskiej i radzieckiej jest także

pełna wybitnych indywidualności takich jak: Igor Strawiński, Sergiusz

Prokofiew, Dymitr Szostakowicz, czy Ukrainiec Leonid Hrabowskij.

2. Kinematografia

Sergiusz Eisenstein - wybitny reżyser, działający zarówno w epoce kina

niemego, jak i dźwiękowego. Zachwyt ideami głoszonymi w czasie rewolucji

październikowej wyraża w trzech niemych filmach zwanych tryptykiem

rewolucyjnym (Strajk, Pancernik Potiomkin, Październik).

Niekwestionowany mistrz artystycznego zapisu historii (wybitne freski

historyczne kina dźwiękowego - Aleksander Newski, Iwan Groźny), także

teoretyk kina.

Dżiga Wiertow - radziecki scenarzysta, reżyser filmowy, twórca idei

kroniki filmowej, jeden z najwybitniejszych dokumentalistów w dziejach

kina, urodzony w Białymstoku w roku 1896.

Reżyserzy tworzący obecnie - Nikita Michałkow, Andriej Konczałowski.

3. Teatr

Konstanty Stanisławski (1863-1938) - ros. aktor i reżyser, reformator

teatru europejskiego, twórca MChAT-u. Stworzył metodę kształcenia aktora

opartej na realizmie psychologicznym, prowadzącym do całkowitego

zespolenia aktora z postacią sceniczną, zwana metodą Stanisławskiego i

wykorzystywaną po dziś dzień. Nauczyciel W. Meyerholda.

W XX wieku Rosja teatr rosyjski jest mekką eksperymentatorów teatralnej

awangardy. Najważniejszym reżyserem tego okresu jest Wsiewołod Meyerhold

(1874-1940), twórca autorskiego systemu gry aktorskiej zwanego

biomechaniką. Jego uczniem był S. Eisenstein, który w latach XX także

zajmował się reżyserią teatralną. W ich twórczości widoczne są

inspiracje futuryzmem, konstruktywizmem, produktywizmem, czy kubizmem.

4. Literatura

Skupię się na literaturze ukraińskiej i białoruskiej, jako że pisarze i

poeci rosyjscy tacy jak Dostojewski, Gogol, Lermontow, Puszkin, Czechow,

Tołstoj, Achmatowa są wam wszystkim znane, a ich notki biograficzne

znajdziecie w każdej encyklopedii.

Symeon Połocki, (ur. 1628 lub 1629 w Połocku, zm. 25 sierpnia 1680 w

Moskwie) – rosyjski pisarz pochodzący z Wielkiego Księstwa

Litewskiego zaliczany do skarbca kultury rosyjskiej, ukraińskiej,

białoruskiej i polskiej; twórca rosyjskiego wiersza sylabicznego.

Szymon Budny (ur. w styczniu 1550 w Budnym, zm.

13 stycznia 1593 w Wiszniowie), białoruski i polski działacz Reformacji,

pastor ariański, tłumacz Biblii i pisarz. Jeden z pionierów idei

demokracji w polityce, przeciwnik kary śmierci. Jeden z najważniejszych

twórców literackiego języka białoruskiego, pisał także po łacinie i po

polsku.

Datą przełomową, a także wyznaczającą początek nowożytnej literatury

ukraińskiej jest rok 1798– rok wydania Eneidy Iwana

Kotlarewskiego, trawestacji utworu Wergiliusza, w której autor przebrał

bohaterów łacińskiego poematu w stroje kozackie i otoczył ich realiami

życia ukraińskiego XVIII w., przy czym zachował główne wątki i perypetie

bohaterów rzymskiej epopei. Kotlarewski zreformował teatr ukraiński na

wzór zachodnioeuropejski, a zapoczątkowana przez niego tradycja

idealizacji ludu wiejskiego pozostała zasadniczym motywem literatury

ukraińskiej w pierwszej połowie XIX wieku. Za twórcę nowoczesnej

ukraińskiej prozy artystycznej uważany jest Hryhorij Kwitka-Osnowianenko

(1778-1843), także dramaturg.

Ukraińskim poetą narodowym jest Taras Szewczenko (1814-61). Polecam

zapoznać się z jego biografią, chociażby na wikipedii. Inne ważne

postaci ukraińskiej literatury to Iwan Franko, Łesia Ukrainka, Olha

Kobylańska, czy Mychajlo Kociubiński.

Wśród współcześnie tworzących w języku ukraińskim na uwagą zasługują

m.in. Jurij Andruchowycz, Oksana Zabużko czy młody Serhij Żadan.

5. Sztuki Plastyczne

Kazimierz Malewicz - malarz i teoretyk sztuki polskiego pochodzenia.

Zaliczany jest do rosyjskiej awangardy artystycznej. Twórca supermatyzmu

- najbardziej radykalnego kierunku abstrakcjonizmu. Odrzucał ikonografię

sztuki przedstawieniowej, uznając linię prostą oraz nie występujący

nigdzie w przyrodzie kwadrat jako symbole przewagi człowieka nad

chaosem, wywarł duży wpływ na twórczość konstruktywistów. Słynny Czarny

kwadrat na białym tle pokazany po raz pierwszy w 1915 roku.

6. Współistnienie i wzajemne oddziaływanie kultur, globalizacja poszczególnych wzorów kulturowych. – O. Semeniuk

Kultura wpływa na życie społeczne, socjalizując, a więc ucząc człowieka umiejętności dostosowania się do niej. Kultura stara się ustanowić kryteria wartości, jakimi powinni kierować się ludzie. Tworzą się ideały, do których dąży człowiek. Uczy, jak reagować na określone sytuacje. Kultura tworzy też typy instytucji społecznych.

Już jako dzieci spotykamy się z określeniem kultura osobista. Co przez to rozumieć? Kultura osobista jednostki to wszystkie wzory zachowania, metody działania, wytwory jej działalności, jej pomysły i myśli. Istnieje też zjawisko kultury zbiorowości, przez którą rozumiemy normy, wartości i modele zachowań, jakie przyjęła zbiorowość i które są dla niej wyznacznikiem właściwego postępowania. Kultura zbiorowości przechodzi na kolejne pokolenia. Kultura osobista zachodzi w ramach kultury zbiorowości. Jednakże są zachowania, które nie wejdą w jej skład. Są to charakterystyczne zachowania danej jednostki.

Pierwotnie termin kultura związany był z uprawą roli, bądź też hodowlą zwierząt i wiązał się z przeistoczeniem pierwotnego stanu zjawisk przyrody w stan bardziej użyteczny i przydatny człowiekowi. Także obecnie w terminologii rolniczej używa się wyrażeń takich jak: kultura rolna, kultura bakterii, bądź monokultura, co związane jest bezpośrednio z pierwotnym znaczeniem tego słowa.

Przykładem globalizacji kulturowej może być np. lęk przed amerykanizacją, który się rodzi gdy hamburgery McDonalda, coca –cola i dżinsy Levi’s pojawią się w całej Europie, Azji i Afryce. Stanowisko to ma jednak kilka słabych punktów. W pierwszej kolejności podział świata na wzajemnie od siebie ograniczone strefy kulturowe jest niemożliwe. Kultury różnicują się ze względu na wiek, płeć, klasę, status społeczny, w efekcie więc nakreślona w ten sposób strefa będzie obszarem współistnienia wielu kultur i wielość tę trzeba będzie uwzględnić w rozważaniach. Po drugie kultura to nie wyścig, gdzie słabsza kultura zostaje pokonana przez mocniejszą. Kultury nieustannie zmieniają się, przekształcają i dostosowują do zmienionych warunków. Kolejna rzeczą, jest fakt, że każda forma jest inaczej odbierana w danej kulturze. Przykładem może być nośnik – coca –cola, która dostosowała się do układów różnych sieci kulturowych. Przez jakiś czas była zakazana w Indiach jako symbol zniewolenia neokolonialnego, podczas gdy dla Brytyjczyków oznaczała wolność, wyzwolenie i osobistą autonomię.

1. Język specjalistyczny w porównaniu z językiem ogólnym – E. Korzeniowska

1. język specjalistyczny:

• posiada swój leksykon, którego podstawę stanowi określony system terminologiczny (Lt) i własne reguły wprowadzania jednostek terminologicznych do tekstu, czyli własną składnię kognitywną (Sk), określającą strukturę produkowanych tekstów (mz)

• mamy do czynienia z obiektem realnym albo idealnym. W pierwszym przypadku mamy relację: obiekt- idealny obraz obiektu- wyraz. W drugim wypadku zamiast idealnego wyrazu mamy pojęcie o obiekcie: obiekt—pojęcie- wyraz.

• wyrazy należące do pierwszej klasy to nazwy nomenklaturowe (nomeny) w przeciwieństwie do terminów- wyrazów należących do drugiej klasy.

1. język naturalny:

• jako język stosowany przez ludzi do komunikacji interpersonalnej (tu pojęcie jest stosowane głównie w dyscyplinach matematycznych i technicznych, aby odróżnić go od języków formalnych, np. od języków programowania),

• jako język powstały w drodze historycznego rozwoju określonych grup etnicznych, narodowych, w odróżnieniu od języków sztucznych

Funkcje języka naturalnego:

• ekspresywna (zdolność języka do przekazywania stanów emocjonalnych w akcie komunikacji),

• apelatywna (zdolność języka polegająca na oddziaływaniu na zachowanie odbiorcy w akcie komunikacji),

• poetycka (zdolność języka do pośredniego-poprzez obraz-oznaczania elementów rzeczywistości pozajęzykowej)

2. Terminologia jako dyscyplina naukowa, związki interdyscyplinarne terminologii – E. Korzeniowska

Terminologia:

- badanie nad funkcjonowaniem słownictwa specjalistycznego,

- konstruowanie nowych systemów terminologicznych,

- doskonalenie istniejących już systemów.

Wyróżniamy dwa typy działalności terminologicznej:

1. podstawowy-wypracowanie zasad metodologicznych pracy normalizacyjnej w zakresie terminologii.

2. specjalistyczny-rodzaje działalności zawodowej jak: poszukiwanie, gromadzenie i rejestracja danych terminologicznych; systematyzacja zebranego materiału faktograficznego; wypracowanie sposobów definiowania w ustalonych sferach przedmiotowych; konfrontacja systemów terminów oraz systemów pojęć należących do różnych języków.

Etapy pracy terminologicznej:

• precyzyjne określenie dziedziny wiedzy

• ustalenie repertuaru obiektów działalności zawodowej

• analiza poszczególnych obiektów pod katem ich właściwości

• ustalenie na podstawie istotnych w obrębie danej dziedziny wiedzy właściwości obiektów (charakterystyk) ich konstruktów intelektualnych(konceptów)

• systematyzacja pojęć

• ustalenie prototypu terminologicznego

• definiowanie pojęć

• przyporządkowanie zdefiniowanemu pojęciu jednostki terminologicznej

• określenie formalnych właściwości jednostki terminologicznej

• ustalenie kontekstów jednostki terminologicznej

• dobór obcojęzycznych ekwiwalentów

• sporządzenie karty terminologicznej

(co do związków interdyscyplinarnych w terminologii to chyba będą to te poniższe:

generalnie wyróżnia się trzy zasadnicze klasy relacji semantycznych:

- rodzajowo-gatunkowa

- relacja część-całość

- relacje asocjacyjne-bardzo różnorodne i w zasadzie nie tworzą spójnej pod względem semantycznym klasy

dla potrzeb konkretniejszej pracy terminologicznej bardziej przydatna jest poniższa klasyfikacja relacji semantycznych:

- relacja rodzaj-gatunek (przykład, obligacja-rodzaj papieru wartościowego)

- relacja część-całość (rekwizyt-cecha obowiązkowa dokumentu)

- relacja następstwo (wyprzedaż na giełdzie powoduje bessę)

- relacja przeciwstawienie (import-antyimport, bessa-hossa)

- relacja komplementarność (inflacji z reguły towarzyszy kryzys polityczny)

- relacja alternatywność (cena sezonowa lub cena stała) )

3. Rodzaje słownictwa specjalistycznego – E. Korzeniowska

Jeśli dobrze rozumiem to może to być np. informatyczne, prawnicze, lekarskie, sportowe, itd., takie na skojarzenie to jest, więc chyba nie ma co więcej wypisywać

4. Termin jako znak językowy języka specjalistycznego i aspekty badań terminologicznych – E. Korzeniowska

Podstawowym aspektem badań terminologicznych jest badanie nad
słownictwem konwencjonalnym:

- z pozycji znaku językowego (zajmuje się tym terminolog-językoznawca)

- z pozycji przekazywanego przez znak językowy pojęcia

- z pozycji relacji semantycznych stanowiących o istocie leksykonu terminologicznego

Terminoznawstwo:

• bada wyrazy jako nośniki wiedzy specjalistycznej i pod tym kątem formułuje własne zadania i określa charakter własnych procedur badawczych.

• ustalenie ewentualnych zależności miedzy poszczególnymi typami onomazjologicznymi terminów a ich strukturą formalną.

A więc zadaniem terminoznawstwa jest analiza konwencjonalnych znaków językowych jako jednostek składowych poszczególnych leksykonów terminologicznych w celu uzyskania skończonego zbioru struktur, określonych przy pomocy odpowiedniego zestawu parametrów lingwistycznych.

5. System terminologiczny – E. Korzeniowska

Trójkąt, gdzie: góra- F forma językowa, werbalny znak,

K na dole po lewej-koncept, zestaw charakterystyk obiektu działalności zawodowej

R- relacje semantyczne między konceptami zachodzące w obrębie danego Lt.

Czyli system terminologiczny jest to Lt uporządkowany na podstawie F, K i R-parametru.

Prawidłowo skonstruowany system terminologiczny:

-powinien przekazywać wiedzę specjalistyczną adekwatnie do jej przedmiotu (adekwatnie do właściwości obiektów stanowiących przedmiot badań specjalistycznych)

-odzwierciedlać jej stan aktualny (stan wiedzy utrwalonej w prymarnym systemie term.)

-stanowić podstawę do tworzenia nowych modeli teoretycznych w zakresie danej dziedziny wiedzy

6. Zasady sporządzania i oceny słowników terminologicznych – E. Korzeniowska

Zasady (a więc i kryteria które potem podlegają ocenie):

• porządkuje system terminologiczny jako zbiór leksykalny za pomocą systemu pojęciowego;

• wewnętrzną jednostką operacyjną jest pojęcie identyfikowane na podstawie jego miejsca we właściwym dla siebie polu.

• przedstawia stan wiedzy w sposób uporządkowany, poszczególne terminy są komponentami mniej lub bardziej złożonych struktur

• powiązania semantyczne charakteryzują się ciągłością, każdy termin jest reprezentatywny dla całego słownika w tym sensie, że może stanowić punkt wyjścia w omawianiu wszystkich jego struktur pojęciowych.

• produktywność tezaurusa. Wyczerpujący, ciągły i uporządkowany semantycznie opis danego zbioru terminologicznego staje się generatorem nowych terminów w obrębie określonej dziedziny wiedzy.

Przy sporządzaniu należy więc zwrócić uwagę czy dany słownik spełnia następujące funkcje: - intensywne kształcenie naukowe,

- efektywne prognozowanie nowych kierunków w rozwoju danej dyscypliny naukowej,

- kontrolna, pozwalająca na merytoryczne sprawdzenie treści powstających wciąż tekstów naukowych.

---

1. Słowo „kozak” wywodzi się z języka turecko-tatarskiego i posiadało kilka znaczeń. Według włoskiego słownika plemienia Połowców Codex Cumanicus z XIII w. oznaczało ono wartownika lub stróża (za: Z .Wójcik, Dzikie pola w ogniu: o Kozaczyźnie w dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa 1968, s. 9.). Zygmunt Gloger w swej Encyklopedii Staropolskiej wyjaśnia, że jest to nazwa pochodząca wprost „od wyrazu tatarsko-dżagatajskiego kazak, oznaczającego żołnierz-ochotnik, lekkozbrojny, bezżenny… jakoby chudy pachołek, zdobyczy sobie szukający, nikomu nie jest poddany, a za pieniądze komu chce służy. Polacy więc pod wyrazem Kozak rozumieli nie tylko Ukraińca, ale w ogólnym znaczeniu mołojca, hajdamakę i najezdnika” (za: R. Romański, Kozaczyzna, Warszawa 1999, s. 18-19). Natomiast wybitny ukraiński historyk Mychajło Hruszewski charakteryzuje Kozaków jako ludzi nie osiadłych, z niczym nie związanych, znanych polskiemu prawu jako hultai przebywających na stepach ukraińskich i zajmujących się „sportem pogranicznym, grasowaniem po stepie, a zwłaszcza prowadzeniem wojen z Tatarami” (za: M. Hrushevsky, History of Ukraine – Rus, vol. 7: The Cossack Age to 1625, Toronto 1999, s. 52 – 84). Odrzucić należy z kolei humorystyczne koncepcje XVII-wiecznych pisarzy polskich Pawła Piaseckiego i Wespazjana Kochowskiego, wywodzących nazwę Kozaków od kozy ze względu na podobną zwinność i zręczność (W. A. Serczyk, dz. cyt., s. 67).↩

2. A. Chojnowski, J.J. Burski, Ukraina, wyd. Trio, Warszawa 2009, str. 222↩

3. W związku z pozostawaniem na Ukrainie dużej ilości głowic atomowych↩

4. Tamże, str. 223↩

5. Tamże, str. 223- 224↩

6. B. Osadczuk, Niepodległa Ukraina, wyd. Pogranicze, Sejny 2003, str. 96- 98↩

7. Tamże, str. 100↩

8. Tamże, str. 121↩

9. A. Chojnowski, J.J. Burski, Ukraina, wyd. Trio, Warszawa 2009, str. 232↩

10. Tamże, str. 139↩

11. Tamże, str. 234↩

12. Tamże, str. 235↩

13. Tamże, str. 225↩

14. Tamże, str. 249↩

15. Tamże, str. 228↩

16. Ukraiński dziennikarz, pochodzenia gruzińskiego, porwany i zamordowany w 2000 r, po tym jak zostały opublikowane taśmy z nagraną rozmową, gdzie Leonid Kuczma sugeruje jego porwanie. Zniknięcie Gongadze stało się najgłośniejszą zbrodnią polityczną tego kraju. Skandal ten ("afera kasetowa", "Tapegate") miał długotrwały wpływ na stosunki innych państw z Ukrainą. Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Georgij_Gongadze↩

17. Tamże, str. 243- 244↩

18. Tamże, str. 247↩

19. Tamże, str. 262↩

20. Tamże, str. 265↩

21. A. Wilson, Ukraine’ s Orange Revolution, Yale University Press, New Haven and London, 2005, str. 175↩

22. W. Stanisławski, Pomarańczowa kokarda: kalendarium kryzysu politycznego na Ukrainie- jesień 2004, wyd. OSW, Warszawa 2005, str. 119↩

23. Tamże↩

24. Tamże↩

25. Rosyjski polityk, geopolityk i historyk religii, czołowy rosyjski ideolog. Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksandr_Dugin↩

26. A. Wilson, Ukraine’ s Orange Revolution, Yale University Press, New Haven and London, 2005, str. 177↩

27. Rosyjski polityk i publicysta. Źródło: http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%B0%D0%BD,_%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87↩

28. A. Wilson, Ukraine’ s Orange Revolution, Yale University Press, New Haven and London, 2005, str. 178↩

29. W. Stanisławski, Pomarańczowa kokarda: kalendarium kryzysu politycznego na Ukrainie- jesień 2004, wyd. OSW, Warszawa 2005, str. 114- 116↩

30. Tamże↩

31. Tamże, str. 121- 122↩

32. Tamże, str. 122- 123↩

33. A. Wilson, Ukraine’ s Orange Revolution, Yale University Press, New Haven and London, 2005, str. 180↩

34. A. Chojnowski, J.J. Burski, Ukraina, wyd. Trio, Warszawa 2009, str. 286↩

35. Tamże, str. 287↩

36. Varvara Zhlutenko, Putin’ s Energy Maneuver, Den’, 22 April 2005↩

37. A. Wilson, Ukraine’ s Orange Revolution, Yale University Press, New Haven and London, 2005, str. 178↩

38. Tamże↩

39. http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%AF%D0%BD%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87,_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D1%82%D0%BE%D1%80_%D0%A4%D1%91%D0%B4%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87 , dostęp z: 17:12, 30.04.2010↩

40. Źródło: TVN 24, czas edycji: 14:00 21.04.2010↩

41. World Trade Organization↩