ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE Z PRZEDMIOTU WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA

Dr Aneta Breczko

1. Systemy normatywne; rodzaje norm społecznych i ich rola

Prawo, a ściślej prawo w ujęciu przedmiotowym, to system norm prawnych, czyli ogólnych, abstrakcyjnych i w przybliżeniu jednoznacznych dyrektyw postępowania, które powstały w związku z istnieniem i funkcjonowaniem państwa, ustanowione lub uznane przez właściwe organy władzy publicznej i przez te organy stosowane, w tym z użyciem przymusu państwowego. Prawo cywilne reguluje relacje między podmiotami prawa w relacji poziomej, czyli żaden z podmiotów pozostających w stosunku prawnym nie jest władny narzucić swojej woli drugiej stronie. (cywilnoprawna metoda regulacji). Prawo pracy reguluje stosunki między pracodawcą a pracownikiem, a także organizacjami pracowników (związki zawodowe) metodą w zasadzie cywilnoprawną, jednak z dużym zakresem norm semiimperatywnych służących wyznaczeniu minimalnego poziomu ochrony pracownika. Prawo karne jest zbiorem norm mających na celu eliminację zachowań aspołecznych najcięższej wagi poprzez zastosowanie sankcji kary. (karnoprawna metoda regulacji). Prawo administracyjne reguluje relacje między podmiotami w stosunku pionowym, tj. Wówczas gdy jeden z podmiotów może władczo kształtować sytuację prawną drugiego podmiotu. (administracyjnoprawna metoda regulacji). Rodzaje norm społecznych;normy formalne - zasady sformułowane w postaci pisanych regulaminów lub przepisów. normy nieformalne - nie spisane normy, obowiązujące zwyczajowo w ramach danej grupy lub społeczeństwa. normy prawne - zasady zachowania się oparte na przepisach. W przeciwieństwie do innych norm są one ustanowione lub uznane za obowiązujące przez państwo. Ich nieprzestrzeganie jest sankcjonowane przez instytucje państwowe. normy religijne - w przeciwieństwie do norm prawnych, obowiązujących wszystkich członków danej zbiorowości, mają one ograniczony zasięg i dotyczą tylko osób danego wyznania. Często normy te, określające stosunki między ludźmi, traktowane są jako normy moralne. normy moralne (etyczne) - mają one charakter absolutny, co oznacza bezwzględny nakaz lub zakaz określonego zachowania. Nie dotyczą tylko postępowania jednostki, ale mogą dotyczyć całych grup społecznych. normy obyczajowe - nawyki zachowania się, rytuały czy sposoby ubierania się uznane w danej zbiorowości. Normy obyczajowe to reguły postępowania ludzi, które kształtowały się w ich świadomości pod wpływem nawyku, w wyniku wielokrotnego powtarzania w określonych okolicznościach tych samych zachowań (np. całowanie kobiety w rękę). Normy obyczajowe nie oceniają zachowań ani ich nie wartościują. Określają raczej co wypada lub czego nie wypada robić. Obyczaje kształtują się we wszystkich sferach życia. Najczęściej mają zasięg lokalny. normy zwyczajowe - nawyki, rodzaje zachowania charakterystyczne albo dla całego społeczeństwa, albo dla jakichś grup społecznych

2. Reprezentatywne poglądy na temat genezy oraz istoty państwa

a) podejście heteronomiczne

-państwo powst. W skutek działania sił od człowieka niezależnych(państwo isnitnieje od zawsze-od kiedy są ludzie) - podejście teistyczne-reprezentatywne podejście heteronomiczne - koncepcja podboju i przemocy- stworzona przez Gumplowicza - państwo istnieje odwiecznie, od kiedy istnieją 2 osoby-władca i poddany

b)podejście autonomiczne- opiera się na tezie że państwo jest tworem stworzonym przez ludzi na pewnym etampie (-podejście patriarchalne-powst. W wyniku rodziny; - podejście patrymonialne-powst. W wyniku rozrostu własności; -podejście marksistowskie-pojawienie się własności prywatnej; -kontraktualizm-na bazie różnych umów społecznych społeczeństwo ma uprawnienia i obowiązki

ISTOTA PAŃSTWA:

I. jako fikcja - mało popularne, w sferze realnej, nie ma odpowiednika państwa, państwo to abstrakcja

a) psychologizm prawniczy- podejście do prawa jak do psychologii, twórca Petrażycki, mówił że państwo to zbiór energii psychicznych, których doznajemy w społeczeństwie -emocje prawne-władanie innymi, podporządkowanie się innym, emocje moralne-charakter atrybutywny

b)koncepcja- normatywizm prawniczy, szkoła na podstawie pozytywizmu prawniczego, R. Kelsen, bada się normy prawne obowiązujące. Państwo to zbiór norm prawnych - normy istnieją pierwotnie w śwecie powinności

c) szkoła socjologizmu prawniczego- państwo a społeczeństwo, rózni ludzie w róznych rolach społecznych

II. jako byt realny- trójelementowa definicja prawa (Jedlinek) Państwo to ludzie, władza, terytorium, prawo obowiązuje wszystkich którzy przebywają na terytorium danego państwa, władza państwowa ma możliwość użycia przymusu

1. Monteskiusz- trójpodział władzy

2. Weber - 2 aparaty- polityczny (wymienialny, zmienny, zasada alternacji władzy) i biurokratyczny (administracja, fachowcy, profesjonaliści, stały, neutralny politycznie, racjonalna zasada podziału władzy, władza państwowa=władza publiczna

Podejście socjologiczne

Państwo to ludzie zarządzani przez ośrodek kierowniczy, posiadający przymus państwowy. Państwo jest organizacją społeczną.

Podejście prawnicze

Jakie cechy powinien posiadać dany podmiot, aby można było go nazwać państwem?

• suwerenna władza -terytorium -ludność

3. Władza państwowa a władza publiczna

Władza państwowa (polityczna) Typ władzy uniwersalnej, ogólnospołecznej, obejmującej ludzi zamieszkujących określone terytorium, sprawowanej przez specjalny aparat, wyodrębniony od ogółu ludności; władza państwowa opiera się w ostateczności na groźbie użycia przemocy fizycznej w formach przewidzianych prawem, przy czym rządzący mają współcześnie monopol dysponowania siłą fizyczną (faktyczna moc).Ich władzę wspiera tytuł do rządzenia (autorytet), pochodzący z legitymacji kompetencyjnej (prawowitość władzy) oraz z legitymacji ideologicznej, zwłaszcza z przekonania, że rządzący działają mądrze i słusznie na rzecz społeczeństwa.Każda władza państwowa opiera się po części na mocy, po części na autorytecie instytucjonalnym organów władzy państwowej. Podmiot władzy państwowej w systemie demokratycznym ma charakter zbiorowy; składa się z bezpośredniego podmiotu władzy państwowej i społecznego (ostatecznego) podmiotu władzy.Bezpośredni podmiot tworzy personel polityczny organów państwa oraz funkcjonariusze administracji państwowej (biurokracja). Kierownicze gremia organizacji państwa, partii politycznych, grup interesów oraz środków masowej komunikacji są elitą władzy.Natomiast społecznym podmiotem władzy państwowej jest naród, lud, czyli ogół obywateli uczestniczących w powoływaniu kierownictwa politycznego i wpływających na jego rządy.Podmiotem władzy państwowej jest łącznie elita władzy i naród; nie ma zatem jednego, suwerennego podmiotu, który by w sposób ostateczny i najwyższy rozstrzygał o tym, jaki użytek czynić z uprawnień władczych (rządy ludu sprawowane przez elity wybierane przez lud).Bezpośredni podmiot władzy państwowej zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne, chroni stosunki społeczno-ekonomiczne, stwarza też warunki do samoorganizowania się społeczeństwa, np. w formach samorządu społecznego.

Władza publiczna Sformalizowana władza grupy społecznej posługującej się przymusem w celu realizacji określonych zadań i celów. Taki typ władzy może być realizowany nie tylko przez podmioty państwowe, ale także np. organy samorządu terytorialnego, władzę kościoła.

4. Legalność a legitymizacja działań władzy

Legalność- gdy wybrana lub powołana władza jest zgodnie z przepisami prawa - zasada związania z prawem(władza musi mieć uprawnienie do działania w normie prawnej - konieczność przestrzegania prawa przez władzę publiczną (praworządność)

Legitymizacja władzy - przymus państwowy (sankcje), Werber wyodrębnił typy:

1. legitymizacja charyzmatyczna- czynniki - charyzma przywódcy

2. legitymizacja tradycyjna- obyczaje, pewien konserwatyzm, przywiązanie, - niechęć przed zmianami i nowościami, -religia-silne przywiązanie

3. legitymizacja racjonalno-legalna - władza jest legalna(spełnia 3 czynniki) - zasada alternacji władzy (możliwośc wyboru)(

5. Jednostka a władza publiczna; domniemanie wolności jednostki a zasada legalizmu

Legalizm, kierowanie się zasadą legalizmu to postępowanie zgodne z obowiązującym prawem. Zasada legalizmu zawarta jest w art. 7 Konstytucji RP który stanowi, że: "Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa". Oznacza to, iż organy władzy publicznej nie mogą podejmować działań bez podania podstawy prawnej. Mogą czynić tylko to, co im prawo nakazuje lub pozwala. Legalistycznie nastawieni obywatele bezwzględnie przestrzegają obowiązującego prawa, równocześnie mogą robić wszystko czego prawo od nich nie wymaga lub czego im wprost nie zakazuje.

6. Zasada konstytucjonalizmu; miejsce konstytucji w systemie prawa; bezpośrednie stosowanie konstytucji

Konstytucjonalizm - historycznie: kierunek uznający za najlepszą formę rządów władzę monarchy ograniczoną przez konstytucję, jego początki sięgają XVIII wieku i ówczesych teorii podziału władzy. Konstytucjonalizm stanowił punkt wyjścia do wprowadzenia ustroju monarchii konstytucyjnej. Władza monarchy została ograniczona przez parlament (ustawodawcza), ministrów odpowiedzialnych przed parlamentem (wykonawcza) oraz niezawisłych sędziów (sądownicza). Po raz pierwszy ustrój taki zaprowadzono w 1689 roku w Anglii.Współcześnie terminem "konstytucjonalizm" określa się ustrój państwowy oparty na pisanej konstytucji.Konstytucja określa charakter ustroju państwowego. Ukazuje sposób zorganizowania i działania głównych organów państwa. Definiuje status prawny obywateli i sposób ich wpływania na politykę państwa. Jest podstawowym aktem regulującym funkcjonowanie wspólnoty obywatelskiej zorganizowanej w państwo.Polska stała się państwem konstytucyjnym w XVIII wieku, kiedy 3 maja 1791, obradujący od 1788, Sejm Czteroletni przyjął Konstytucję 3 Maja (pierwszą w Europie, drugą na świecie). Uchwalona Konstytucja, będąca wynikiem dążeń do naprawy stosunków wewnętrznych w Rzeczypospolitej Obojga Narodów (po pierwszym rozbiorze Polski), mająca ustalać podstawy w ustroju nowożytnym w Polsce, wprowadziła nowoczesną monarchię parlamentarną. Postanowieniem Konstytucji było prawo o sejmikach oraz prawo o miastach królewskich. Pozostawiało ono system stanowy, z pewnymi zmianami: zlikwidowano wolną elekcję, senat i zarząd kraju, wykluczono z sejmów szlachtę. Mieszczanie mogli nabywać dóbr majątkowych oraz uzyskiwać nobilitację. Konstytucja 3 Maja została obalona po roku przez armię rosyjską wraz z konfederacją targowicką w wyniku przegranej wojny polsko-rosyjskiej 1792.W niedługim czasie doszło do całkowitego rozbioru Polski. Na mocy traktatów pokojowych z 7 i 9 lipca 1807 powstało Księstwo Warszawskie. 19 lipca 1807, podczas audiencji w Dreźnie, Napoleon podyktował konstytucję, a ściślej jej podstawowe zasady. Wraz z wprowadzonym równocześnie Kodeksem Napoleona obaliła dawną nierówność stanową. Głosząc zasadę równości wszystkich ludzi wobec prawa, likwidowała odrębne sądy na rzecz jednolitego sądownictwa dla wszystkich obywateli kraju. Znosiła poddaństwo chłopów, zapewniając im wolność osobistą.Na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego z 1815 powstało Królestwo Polskie, któremu cesarz Rosji wraz z królem Polski Aleksandrem I nadał konstytucję. Konstytucja dawała pewną odrębność od Rosji (wolny parlament, narodowe wojsko, aparat państwowy, prawo i sądownictwo). Obowiązywała do 26 lutego 1832, kiedy to Mikołaj I wprowadził w jej miejsce Statut Organiczny dla Królestwa Polskiego.Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, 20 lutego 1919 uchwalono Małą Konstytucję. W rękach Józefa Piłsudskiego skupiona została pełnia władzy państwowej. Konstytucja ogłosiła demokratyczną ordynację wyborczą, wprowadziła w Polsce system rządów komitetowych.Jako że konstytucja z 1919 była niepełna, 17 marca 1921 przyjęto nową konstytucję marcową. Wprowadzała ustrój republiki demokratycznej o parlamentarno-gabinetowym systemie rządów. Władzę zwierzchnią przyznała narodowi pojmowanego jako ogół obywateli. Zbudowała koncepcję trójpodziału władzy.Zmiana konstytucji marcowej nastąpiła po przewrocie majowym. Tzw. nowela sierpniowa dała prezydentowi władzę rozwiązania Sejmu (i zarazem Senatu), prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy, zatwierdzane przez Sejm, pozbawiła Sejm prawa samorozwiązania się oraz ustanowiła, że budżet nieuchwalony w terminie ustanawiać ma rząd projektem rządowym, który będzie obowiązywał.Obóz pomajowy uznał za niewystarczający zakres nowelizacji konstytucji z 1926, uchwalając 23 kwietnia 1935 konstytucję kwietniową. Ustawa zasadnicza przenosiła punkt ciężkości władzy państwowej z Sejmu na prezydenta, którego władzę wzmocniono poprzez przekazanie mu zwierzchnictwa zarówno nad rządem, Sejmem, jak i siłami zbrojnymi. Wzmocniła również rolę rządu, znacznie uniezależniając go od Sejmu.19 lutego 1947 do życia powołana została tymczasowa Mała Konstytucja, odwołująca się do artykułów konstytucji marcowej. Do głównych kompetencji tej ustawy zasadniczej należało: uchwalenie nowej konstytucji, wprowadzenie trójpodziału władzy, ustawodawstwo, kontrola nad działalnością Rady Ministrów oraz ustalanie zasadniczego kierunku polityki państwa.Oficjalne prace przygotowawcze nad nową ustawą zasadniczą poprzedziła niejawna, działalność partyjnych komisji konstytucyjnych (1949-1951). Rezultatem tych prac był ściśle poufny projekt Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 8 października 1950, który stał się przedmiotem obrad Biura Politycznego KC PZPR. Konstytucja, poprzez wprowadzenie instytucji Rady Państwa, zerwała z dotychczasowym trójpodziałem władzy, wprowadzając wzorowaną na konstytucji radzieckiej zasadę jednolitości władzy państwowej.Po zakończeniu obrad Okrągłego Stołu Sejm w dniu 7 kwietnia 1989 uchwalił ustawę o zmianie ustawy zasadniczej z 1952 oraz ordynacje wyborcze - do Sejmu oraz do przywróconego Senatu. Nowelizacja wprowadzała (bądź przywracała) następujące instytucje:Senat - z prawem do wnoszenia poprawek do ustaw oraz z prawem inicjatywy ustawodawczej, urząd Prezydenta w miejsce dotychczasowej kolegialnej Rady Państwa, Krajową Radę Sądownictwa, organu właściwego dla proponowania nominacji sędziowskich. Przeciągające się prace projektodawcze nad nową ustawą zasadniczą doprowadziły do przyjęcia tymczasowej regulacji prawnej w postaci Małej Konstytucji. Po przezwyciężeniu prawnych i politycznych sporów Prezydent Lech Wałęsa podpisał 17 października 1992 ten akt. Mała Konstytucja weszła w życie 8 grudnia 1992. Była to już trzecia i ostatnia, zarazem najobszerniejsza, niepełna konstytucja, która doszła do skutku w XX wieku. Na jej mocy zostały uchylone przepisy Konstytucji PRL z 1952 roku dotyczące ustroju socjalistycznego i wprowadzone nowe, stanowiące podstawę ustroju politycznego i gospodarki rynkowej.W wyniku wyborów parlamentarnych z 19 września 1993 ukształtowała się nowa konfiguracja polityczna. Nastąpiło ożywienie prac Komisji Konstytucyjnej po złożeniu projektów ustawy zasadniczej, w tym prezydenckiego i obywatelskiego. Uchwalenie przez Zgromadzenie Narodowe 2 kwietnia 1997, w trzecim czytaniu, przeważającą większością głosów konstytucji, kończyło działalność związaną z przyjęciem ustawy zasadniczej. W referendum konstytucyjnym przeprowadzonym 25 maja 1997 większość uczestniczących w głosowaniu opowiedziało się za nową ustawą zasadniczą. Po uznaniu ważności referendum przez Sąd Najwyższy, nastąpiło uroczyste podpisanie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przez Prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego dnia 16 lipca 1997. Akt ten wszedł w życie 17 października 1997.

7. Zasada podziału władzy

Ze względu na charakter relacji i stosowane środki regulacji zachowań można mówić o władzy:indywidualnej - panowania nad sobą i swym postępowaniem względem innych przez wybór między alternatywnymi wariantami zachowań; wspólnotowej - wynikającej z bezpośrednich relacji międzyosobniczych (np. rodzinnych, sąsiedzkich, towarzyskich, mafijnych), publicznej - obejmującej duże, niepowiązane więzami osobistymi społeczności, występująca w formie władzy państwowej, ekonomicznej, ideologicznej. Typy definicji władzydefinicja behawioralna - władza jako możliwość modyfikowania zachowania innych ludzi, definicja teleologiczna (celowościowa) - władza jako spełnianie celów, wytwarzanie zamierzonych skutków, definicja instrumentalna - władza jako możliwość stosowania szczególnych środków w celu osiągnięcia zamierzonego celu, definicja strukturalna - władza jako specyficzny rodzaj stosunku między rządzącymi a rządzonymi, definicja władzy jako wpływu - władza to możliwość wywierania wpływu, wpływ pojawia się wtedy, kiedy pojawia się autorytet, definicja konfliktowa - władza jako źródło konfliktu, władza to również sposób rozwiązywania tego konfliktu,

8. Zasada praworządności oraz zasada związania państwa prawem

Praworządność - zasada przestrzegania prawa przez organy państwa.Pojęcie praworządności, według dominującego stanowiska nauki prawa, dotyczy wyłącznie przestrzegania prawa przez organy władzy publicznej, natomiast nie odnosi się do zachowań obywateli. Wiąże się ono z kwalifikacją prawną władczych działań organów władzy, zarówno w sferze stanowienia, jak i stosowania prawa.W nauce prawa znane są obecnie dwie konkurencyjne koncepcje praworządności, które dzieli odmienne podejście do kwestii wartościowania prawa. Są to:formalna koncepcja praworządności materialna koncepcja praworządności 9.Pozioma struktura systemu prawa; podział prawa na gałęzie, prawo publiczne i prawo prywatne, prawo materialne i prawo formalneSystemem źródeł prawa nazywane są charakterystyczne formy działalności prawotwórczej w systemie prawnym danego państwa. W zależności od tego jakiego rodzaju fakty prawotwórcze tworzy się głównie w danym systemie prawnym, wyróżnia się systemy prawa stanowionego, zwane inaczej także systemami prawa ustawowego ( statute law ), powstające w głównej mierze w drodze stanowienia norm przez ustawodawcę, oraz systemy prawa ( common law ), powstające głównie w drodze precedensów prawotwórczychsyst

COMMON LAW	PRAWO STANOWIONE
Stworzony w XIII wieku w Anglii	Opiera się na prawie rzymskim, spisywanym przez glosatorów
źródła	prawa
duża rola precedensu w tym systemie	mała rola precedensów tym systemie
wysoka pozycja precedensu wśród źródeł prawa	pozycja precedensu w orzecznictwie sądów
prawo stanowione jest najwyższym źródłem prawa (bowiem może uchylić precedens, precedens natomiast nie może uchylić ustawy)- zasada prymatu ustawy	prawo stanowione jest najwyższym źródłem prawa - zasada prymatu ustawy
występowanie zasady stare decidis	brak zasady stare decidis
mała rola kodeksów	duża rola kodyfikacji prawa (kodeksów)
podział	prawa
brak wyraźnego podziału na prawo publiczne i prywatne	rozdział prawa publicznego i prywatnego
jednolita konstrukcja systemu sądowego: brak sądów administracyjnych i karnych	w sądach istnieją wydziały karne i cywilne, istnieją również sądy administracyjne i konstytucyjne (system sądowy nie jest jednolity)
podział na common law i equity	podział podstawowy na prawo cywilne i prawo karne
rola	sędziów
rozstrzyganie spraw	rozstrzyganie spraw
tworzenie prawa (precedens de iure)	nie tworzą prawa (występują precedensy de facto - formalnie niewiążące)
wykładnia i interpretacja prawa, wnioskowanie per analogiam (sprawy podobne)	wykładnia i interpretacja prawa, wnioskowanie dedukcyjne, subsumpcja, per analogiam gdy można zastosować wykładnie rozszerzającą (interpretatio extensiva)- wolności i uprawnienia, w myśl zasady in dubio pro liberate
wydawanie wyroków, tworzenie precedensów (nie każdy wyrok jest precedensem)	wydawanie wyroków, określanie kar i odszkodowań
judicial review (ocena zgodności prawa z Konstytucją)	brak judicial review
mniejsza rola doktryny w orzecznictwie	większa rola doktryny w orzecznictwie
norma	prawa
norma prawna precedensu	norma prawna kodeksowa
norma indywidualna (wyrok), która może stać się normą generalną w przyszłości,	norma generalna, trzy- lub dwuczłonowa jako podstawa systemu
wyrok sądu jest normą	wyrok sądu nie jest normą
rola	ławy przysięgłych
występowanie ławy przysięgłych (jury)	występowanie ławników (razem z sędzią decydują o wyroku)
znaczący udział czynnika ludzkiego w systemie (np. Konstytucja Stanów Zjednoczonych gwarantuje prawo do procesu z udziałem jury)	mniejszy udział czynnika ludzkiego w systemie (biorą udział w sprawach rodzinnych i pracowniczych)
wyrok w procesie karnym: ława orzeka o winie, sędzia o karze	wyrok w procesie karnym: sędzia orzeka o winie i karze
wyrok w procesie cywilnym: ława orzeka o tym, kto ma rację i o odszkodowaniu, sędzia ewentualnie może zmniejszyć jego wysokość	wyrok w procesie cywilnym: ławnicy orzekają na równi z sędzią

9. Pozioma struktura systemu prawa; podział prawa na gałęzie; prawo publiczne i prawo prywatne; prawo materialne i prawo formalne

Prawo materialne — normy prawne bezpośrednio regulujące stosunki pomiędzy podmiotami prawa, określając przesłanki (fakty) powodujące ich powstanie, zmianę lub wygaśnięcie. Do prawa materialnego zalicza się również normy prawne regulujące określone obowiązki, zakazy lub nakazy i przewidujące określone sankcje za ich nieprzestrzeganie. Prawo materialne jest ściśle związane z prawem procesowym, bez którego istnienia to pierwsze nie mogłoby być egzekwowane. Przykładowo, kodeks cywilny zawiera w większości normy prawa materialnego, a kodeks postępowania cywilnego — w większości normy prawa procesowego.

Prawo formalne, procesowe — zespół norm prawnych regulujących postępowanie przed organami wymiaru sprawiedliwości i administracji publicznej Prawo formalne urzeczywistnia normy prawa materialnego i pozwala na ich egzekwowanie. Dotyczy ono m.in. właściwości tych organów (rzeczowej, miejscowej, funkcjonalnej), wszczynania postępowania, pism procesowych, wniosków stron, dowodów, środków odwoławczych oraz innych instytucji procesowych.

Prawem publicznym jest zespół norm regulujących organizację państwa, dotyczących organów państwowych, a także struktury organizacyjnej państwa.

Prawo prywatne natomiast reguluje stosunki między osobami, zwłaszcza w zakresie spraw majątkowych i rodzinnych. Kryterium podziała prawa na publiczne i prywatne stanowi utilitas ( korzyść, interes ), są bowiem pewne normy prawne, które przynoszą korzyść ogółowi społeczeństwa, a inne są nacechowane korzyścią poszczególnych osób.

10. Stosunek pojęć: norma prawna - przepis prawny

Przepis prawny - to zwrot językowy zawarty w tekście prawnym, stanowiący techniczną jednostkę strukturalną aktu prawnego wyrażoną w postaci artykułu lub paragrafu. Przepis prawny to termin zarówno języka prawnego jak i prawniczego.
Elementy przepisu prawnego:
a) poprzednik - określa okoliczności powstania skutków prawnych np.: „Jeżeli termin zwrotu pożyczki nie jest określony...”
b) następnik - ustala skutki prawne wiązane z okolicznościami w poprzedniku np.: „dłużnik obowiązany jest zwrócić pożyczkę w ciągu 6 tygodni.”
c) funktor normotwórczy - łączy oba człony w całość zwrotem wyznaczającym postępowanie np.: „obowiązany jest”
Rodzaje przepisów prawnych:
a) konkretne - to te które bezpośrednio i w sposób pełny (kompletny i wyczerpujący) określają sposób postępowania oczekiwany od adresata. Np.: „Dłużnik, wobec którego prowadzone jest postępowanie egzekucyjne obowiązany jest zwrócić całą kwotę pożyczki wraz z odsetkami w terminie...”
b) odsyłające - odsyłają do innego przepisu w celu skompletowania danego przepisu w całość. Np.: „Niedopełnienie obowiązku podatkowego określonego w art... powoduje”
c) blankietowe to takie, które nie formułują w pełni postępowania lecz upoważniają niższy organ do wydania uzupełnienia w przyszłości. Np.: „Minister Sprawiedliwości określi na drodze rozporządzenia wysokość kosztów postępowania...”
Ponad to:
a) przepisy I stopnia - to te, które z określonymi faktami wiążą bezpośrednio skutki prawne.
b) przepisy II stopnia to meta przepisy o innych przepisach. Uchylają moc lub wyznaczają czas obowiązywania przepisów I stopnia. W tej kategorii wyróżniamy:
- przepisy intertemporalne (przejściowe) np.: „do dnia wejścia w życie stosuje się art.”
- przepisy derogacyjne (uchylające) np.: klauzule typu „ustawa traci moc z dniem...”
Przepisy prawne są ustanawiane mocą normatywnych aktów prawnych np. ustaw.
Akt prawny normatywny - to akt złożony z przepisów prawnych wyrażających normy prawne, wydany przez państwowy organ upoważniony.
Elementy aktu prawnego normatywnego:
a) nagłówek to nazwa rodzaju aktu np.: ustawa o szkolnictwie wyższym, lub uchwała RM, lub rozporządzenie Prezesa RM, zarządzenie Ministra Finansów.
b) wskazanie podstawy prawnej (z wyłączeniem ustaw ponieważ są samoistne gdyż moc czerpią z konstytucji) na mocy, której akt został wydany.
c) preambuła (arenga) to uzasadnienie wydania aktu np.: określa cel wydania aktu.
d) część zasadnicza to merytoryczna zawartość w formie przepisów usystematyzowanych za pomocą cyfr kolejno jako artykuły w ustawie, a paragrafy w rozporządzeniach i zarządzeniach. Tu wyróżniamy:
- część ogólną zawierającą wyjaśnienia i znaczenie pojęć używanych w danym akcie,
- część szczególną zawierającą zasadniczą materię szczegółową aktu normatywnego.
e) podpis osoby kompetentnej
Norma prawna- to wypowiedź językowa stanowiąca logiczną jednostkę aktu prawnego, konstruowana z przepisów prawnych i zawierająca w swojej treści regułę powinnego zachowania.
Norma prawna to termin właściwy wyłącznie dla języka prawniczego ponieważ jest konstruowana z przepisów prawa przez prawoznawców w trakcie wykładni prawa.
Konstruować normę prawną z przepisów prawa to znaczy określić jej zakres zastosowania i normowania w prawie.
Ustalić (skonstruować) normę prawną z przepisów prawa to znaczy ustalić jakiej kategorii adresatów ona dotyczy i w jakiego rodzaju sytuacjach (hipoteza normy) oraz jak powinien się adresat zachować (dyspozycja) i co mu grozi gdy się nie zastosuje do dyspozycji (sankcja).
Hipoteza - to część normy określająca krąg adresatów oraz jego cechy np.: „pełnoletni mężczyzna” lub „osoba fizyczna, do których norma się odnosi i okoliczności, które muszą być spełnione aby norma znalazła zastosowanie np.: „prowadzący pojazd pod wpływem alkoholu lub będąca na utrzymaniu członka rodziny”.
Dyspozycja - to część normy wyznaczająca sposób zachowania (nakaz, zakaz lub dozwolenie) w sytuacji, gdy norma ta znalazła zastosowanie czyli zostały spełnione warunki zawarte w hipotezie np.: „obowiązany jest zgłosić zmianę miejsca zamieszkania...”
Sankcja - wyraża konsekwencje (dolegliwości) przewidziane przez prawodawcę w przypadku nie zastosowania się do dyrektyw określonych w dyspozycji np.: „ podlega karze pozbawienia wolności do 3 miesięcy do lat 3”. Rozróżniamy sankcje:
a) karne (represyjne):
- pozbawienie wolności (od 1 miesiąca do 15 lat oraz 25 lat i dożywocie)
- ograniczenie wolności (od 1 do 12 miesięcy)
- grzywna (zapłata sumy pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa)
b) egzekucyjne w ramach prawa administracyjnego i cywilnego np.: eksmisja z lokalu czy egzekucja wierzytelności z majątku sprawcy.
c) sankcja nieważności czynności prawnej np.: obowiązek uiszczenia opłaty skarbowej pod rygorem nieważności zawartej umowy.
Podział norm prawnych.
1. Ze względu na zastosowanie:
a) norma ogólna (abstrakcyjna) (lex generalis) to reguła powszechnie obowiązująca obejmująca szeroki zakres spraw i adresatów np.: „kto zabija człowieka podlega karze...”
b) norma szczególna (konkretna) (lex specjalis) to reguła ustanawiająca wyjątki od postanowień reguły powszechnej np.: „kto będąc pod wpływem silnego wzburzenia wynikającego z obrony koniecznej zabija człowieka...”
2. Ze względu na obowiązywanie:
a) norma bezwzględnie obowiązująca (ius cogens)- ustalają jeden rodzaj powinnego zachowania nie przewidując innej opcji do wyboru dla adresata pod rygorem sankcji. Np.: „termin przedawnienia nie może być przedłużany przez czynność prawną...”
b) norma względnie obowiązująca (ius dispositivum) - pozostawiają podmiotom wybór zachowania w danych okolicznościach. Np.: „zobowiązuje nabywcę jeżeli strony nie postanowiły inaczej...” lub „...w braku odmiennego postanowienia...”
3. Ze względu na dyspozycję:
a) nakazujące - wskazuje adresatowi określony sposób postępowania.
b) zakazujące - zabrania adresatowi określonego sposobu postępowania.
c) dozwalające - przewidują adresatowi określony sposób zachowania, lecz ani nie nakazują ani nie zakazują.
4. Ze względu na funkcję:
a) norma sankcjonowana - to pierwotna norma zawierająca adresatów oraz warunki w których ulega ona spełnieniu. Np.: „Rodzice wychowują dziecko pozostające pod ich władzą rodzicielską i obwiązywani są troszczyć się o fizyczny i duchowy jego rozwój.”
b) norma sankcjonująca - to norma posiłkowa normy sankcjonowanej mająca zastosowanie w przypadku niezastosowania się adresata do dyspozycji normy sankcjonowanej. Np.: „ Kto wbrew obowiązkowi troszczenia się o osobę poniżej lat 15 osobę tę porzuca, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5.”
Więzi, zależności pomiędzy normami prawnymi.
1. Więź treściowa przejawia się w:
a) istnieniu wspólnej podstawy aksjologicznej norm (normy moralne stanowią podstawę)
b) jednolitości pojęć stosowanych w treści norm.
c) sens znaczeniowy pojęć zastosowanych w tekście normy prawnej ustalić można dopiero w kontekście innych przepisów.
2. Więź formalna przejawia się w kompetencji norm wyższych do stanowienia norm niższych.
3. Więź hierarchiczna wynika z bezpośrednio z więzi formalnej.

11. Pojęcie, budowa i klasyfikacja przepisów prawnych ---> w 10

Podział przepisów prawnych:

1. konkretne(wszystkie elementy budowy przepisu, w sposób kompletny i wyczerpujący) (pierwszego stopnia)

Przepis derogacyjny- twórca prawa uchyla jakiś dotychczas obowiązujący przepis, derogacja względem adresatów

2. niekonkretne (brak któregoś elementu przepisu prawnego, dlatego na jego bazie nie da się wydedukować normy prawnej

- odsyłające(aby unikać powtarzania tych samych postanowień, dlatego odsyła się do innego przepisu, norm moralnych lub innego działu prawa - odsyła do prawa które już obowiązują

- blankietowe- upoważnia inny organ państwa do wydania w przyszłości przepisu konkretnego

12. Pojęcie, budowa i klasyfikacja norm prawnych; poglądy na strukturę normy

prawnej ---> w 10

13. Pojęcie, budowa i systematyka wewnętrzna aktu normatywnego

(inaczej akt prawodawczy, akt prawotwórczy, źródło prawa) - władcze wyrażenie woli organu stanowiącego prawo. Akty normatywne są aktami zawierającymi normy prawne o charakterze generalnym i abstrakcyjnym. Charakter generalny oznacza, iż akty normatywne kierowane są do grupy adresatów określanych przez ich cechy[1]. Adresatami mogą być wszystkie osoby podlegające jurysdykcji państwa, a więc zarówno obywatele jak i cudzoziemcy, grupa osób określona cechami, np. przedsiębiorcy, podatnicy, itp. lub zamieszkująca określony obszar, np. mieszkańcy konkretnej gminy.Z kolei charakter abstrakcyjny aktów normatywnych oznacza, iż zawierając one ogólne sposoby postępowania, a konkretniej reguły wielokrotnego (powtarzalnego) powinnego zachowania.Aktem normatywnym jest m.in. konstytucja, ustawa, dekret, umowa międzynarodowa, rozporządzenie.Akt normatywny powszechnie obowiązujący dla swojej ważności wymaga, obok wydania go przez umocowany do tego organ w przepisanym trybie, także ogłoszenia (promulgacji) w dzienniku urzędowym. Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych[2] ogłoszenie aktu normatywnego w dzienniku urzędowym jest obowiązkowe. Natomiast odrębne przepisy mogą wyłączyć obowiązek ogłoszenia aktu normatywnego niezawierającego przepisów powszechnie obowiązujących. Co do zasady akty normatywne ogłasza się niezwłocznie.

Wejście w życie aktu normatywnego poprzedza zazwyczaj vacatio legis. Przepisy powołanej ustawy nie wyłączają możliwości nadania aktowi normatywnemu wstecznej mocy obowiązującej, może to nastąpić tylko wówczas gdy zasada demokratycznego państwa prawnego nie stoi temu na przeszkodzie. Sytuacja taka jest wyjątkiem od ogólnej zasady nieretroaktywności prawa (lex retro non agit).

14. Źródła prawa w systemie prawa zwyczajowego i stanowionego

Prawo zwyczajowe - to normy prawne trwale i jednolicie wykonywane w przekonaniu, że są obowiązującym prawem. Prawo zwyczajowe nie pochodzi od żadnej instytucji, lecz zostaje wykształcone przez społeczeństwo w toku historii. Zwłaszcza w czasach najdawniejszych, było prawem niepisanym przekazywanym ustnie z pokolenia na pokolenie. Z czasem normy były utrwalane w formie pisemnej (np. dokumenty stwierdzające dojście do skutku czynności prawnej, przywileje, wyroki sądowe). Normy prawa zwyczajowego odegrały szczególną rolę w rozwoju prawa międzynarodowego. Prawo zwyczajowe z reguły przechodzi proces kodyfikacji (lub inkorporacji).

Prawo stanowione (system ius civile) - nazywane jest również prawem ustawowym (statute law). Forma systemu prawnego, w którym prawo stanowione jest przede wszystkim przez organ ustawodawczy z uwzględnieniem ogólnych norm oraz zachowaniem formalnych procedur. Taki system występuje w państwach Europy kontynentalnej, w tym w Polsce oraz niektórych krajach Ameryki Południowej.Wyróżnia się następujący podział porządków prawnych tej kultury na:odłam romański, odłam germański, i podkulturę skandynawską. Coraz częściej mamy do czynienia z upodabnianiem się systemów prawa stanowionego i systemu prawa precedensowego. Orzecznictwo najwyższych sądów w systemie prawa stanowionego zaczyna wywierać coraz większy - choć nieformalny - wpływ na orzecznictwo sądów niższej instancji. W systemie prawa precedensowego (common law) wzrasta zaś rola prawa stanowionego (głównie w dziedzinach prawa administracyjnego, finansowego i karnego)[1].

15. Język potoczny a język prawny i język prawniczy

Język potoczny jest formą posługiwania się językiem służącą bezpośredniej komunikacji międzyludzkiej i przeważnie nie jest zapisywany.Cechą wyróżniającą język potoczny spośród innych form komunikacji językowej jest rejestr języka, czyli jego usytuowanie na skali zgodności z normą właściwą dla konkretnego języka.Język potoczny charakteryzuje się większą swobodą niż nakazuje norma poprawnościowa, mniejszą dbałością o staranność, większą troską o skuteczność przekazu (np. 'oberwać' zamiast 'zostać pobitym' czy 'kasa' zamiast 'pieniądze'). Wykorzystuje pozajęzykowe środki komunikacji i ekspresji np. gestykulację czy mowę ciała, co sprawia, że ułatwia porozumiewanie się. Przybiera formę konwersacyjną, monologową lub kolokwialną np. rozmowa.Język potoczny podlega subiektywnej ocenie, według której może być odbierany jako mniej lub bardziej "poprawny", "nonszalancki", "proletariacki", "uczony", "kolokwialny", "sztywny", "pretensjonalny"... Zawsze jednak zawiera pewien wspólny wyróżnik: jest nim labilność konstrukcji, na którą składają się mimowolne powtórzenia, ucinanie w pół słowa, wtrącenia typu "ekhm", "prawda" itp. Przerywniki tego rodzaju pełnią pewną funkcję: dają czas na namysł. Nawet staranny język mówiony zawiera takie naleciałości, co widać gdy się porównuje zapis literalny jakiegoś wywiadu z tekstem dopuszczonym do druku. Podobne różnice zawiera rozmowa na żywo i ta sama rozmowa po dokonaniu montażu (radio, telewizja).Język potoczny coraz częściej wkracza na teren literatury, niegdyś dla niego zamknięty. Epoka Internetu, a z nią poczty elektronicznej, blogów i chatów stają się nowym obszarem, na którym użytkownicy języka potocznego kreują własne formy językowe, tworzą swobodnie neologizmy i przyczyniają się do rozwoju języka.Kwestie zgodności z normą językową bada osobna dziedzina, zajmująca się kulturą języka, czyli językoznawstwo normatywne.

Język prawny - język twórcy prawa - prawodawcy, to język aktów prawnych, tekstów prawa. Rolą twórcy prawa jest funkcja sugestywna, stymulująca- określa co mamy przestrzegać. Ten język powinien być zbliżony do j. potocznego, w miarę zrozumiały, aby ogól społeczeństwa mógł to pojąć, aby prawodawca osiągnął swój cel. Język prawny jest ścisły, precyzyjny, bez wieloznaczności, dlatego też odbiega od języka potocznego - jest językiem w którym formułowane jest prawo, a więc jest językiem przepisów i norm prawnych - jest zawarty tekstach prawnych - Konstytucji, ustawach, rozporządzeniach, dekretach (aktach normatywnych).Wobec istnienia zasadniczych różnic pomiędzy przepisami prawa a normami prawnymi, w ramach języka prawnego rozróżnia się język przepisów prawa, oraz język norm prawnych. język przepisów prawa - jest równoważny językowi tekstów prawnych (zob. definicja powyżej) natomiast nie obejmuje niepisanych źródeł prawa, czyli prawa zwyczajowego i zwyczaju międzynarodowego. W większości dziedzin prawa źródła te nie mają większego znaczenia, ale jednak istnieją. Zaś w prawie międzynarodowym, zwyczaj międzynarodowy wciąż należy do podstawowych jego źródeł - jest źródłem „żywym”, wciąż powstają nowe normy zwyczajowe, a istniejące ewoluują. Z uwagi jednak na brak utrwalenia ich autentycznej treści w formie pisemnej, nie współuczestniczą one w języku przepisów prawa. język norm prawnych - język wyrażeń o charakterze dyrektywnym, wskazujących wymagane sposoby zachowania, które powinny nastąpić w określonych sytuacjach faktycznych. Język prawny jest odmianą języka naturalnego. Ma taką samą składnię, natomiast może się różnić w zakresie semantyki. Język prawny zawiera bowiem w sobie mocno rozbudowany i ściśle uporządkowany (co do zasady) aparat pojęciowy. Ułatwia on w miarę jednolitą interpretację języka prawnego, której dokonują osoby (organy) analizujące i stosujące prawo.

Język prawniczy, metajęzyk, język o języku prawnym, używaja go te osoby, które komentują j. prawny, wydają rozstrzygnięcia prawne w oparciu o prawo (sądy), prawniczy administracyjny, prawny, doktryna (komentarze)

16. Zasady prawa i ich rola przy stosowaniu prawa; omów kilka przykładowych zasad

Aby móc mówić o prawie konieczne jest poznanie pojęć:
1. Język prawny - to język, którym prawodawca posługuje się tworząc przepisy prawa.
- Funkcja sugestywna (normatywna, powinnościowa) np.: „obowiązany jest do...”
- Funkcja performatywna (sprawcza, konwencyjna); kształtuje sytuację prawną; ustala i
nadaje moc obowiązującą wypowiedziom języka prawnego prawnego np.: „...mianuję na stanowisko...” lub „...nadaje tytuł...”.
2. Język prawniczy - to język doktryny oraz praktyki prawniczej opisującej język prawny (opisy teoretyczne oraz rozstrzygnięcia sądowo - administracyjne).
- Funkcja deskryptywna (opisowa) np.: „...oskarżony wyrządził szkodę działając...”
- Funkcja ekspresywna (oceniająca subiektywnie) wyrażająca emocjonalny stosunek do rzeczywistość będącej desygnatem danego zwrotu języka prawnego np.:
„... występek oskarżonego jest czynem nagannym w okolicznościach...”
Zasady prawa to zasadnicze normy kompleksowo regulujące system prawa w państwie.
Stanowione np. w Konstytucji
a) zasady dyrektywalne wyznaczają jednoznacznie i konkretnie reguły porządku systemu prawnego państwa. Mają znaczenie nadrzędne z uwagi na położenie w hierarchii systemu, wiążące natomiast ponieważ są wprost zawarte w przepisach prawnych np.: zasada praworządności, równości prawnej, tolerancji, pluralizmu.
Jak również w ogólnej części poszczególnych aktów prawnych
b) zasady opisowe stanowią również logiczną konsekwencję zasad zawartych w przepisach prawa wyprowadzoną przy pomocy reguł wnioskowań prawniczych np.: „preasumptio boni viri” lub „in dubio pro reo” lub „res iudicata pro veritate habetur”, zasada kontadyktoryjności.

17. Stosunek prawny - pojęcie, elementy i klasyfikacja

Stosunek prawny - regulowany normami prawnymi stosunek społeczny tetyczny (zależność społeczna) miedzy co najmniej dwoma podmiotami prawa. Elementy stosunku prawnego podmiot stosunku prawnego osoba fizyczna osoba prawna tzw. ułomna osoba prawna - czyli jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną - art. 331 kodeksu cywilnego przedmiot stosunku prawnego uprawnienie obowiązek -----Podziały stosunków prawnych według przedmiotu regulacji (gałąź prawa): stosunek cywilnoprawny, stosunek administracyjnoprawny, stosunek karnoprawny (jego wyodrębnianie jest sporne w doktrynie); według trwałości bądź celu: stosunek prawny materialny (materialnoprawny) - (wynika z prawa materialnego, np. co do zasady kodeks cywilny), stosunek procesowy (formalny, formalnoprawny) - podczas trwania postępowania rozstrzygającego o kształcie (istnieniu, nieistnieniu, zmianie) stosunku materialnoprawnego (wynika z prawa procesowego, np. co do zasady kodeks postępowania cywilnego); według sposobu określenia strony: stosunek jednostronnie zindywidualizowany - gdy znana jest jedna strona stosunku, stosunek dwustronnie lub wielostronnie zindywidualizowany - gdy znane są dwie lub więcej stron stosunku, obustronnie niezindywidualizowany - gdy nie są znane dwie strony stosunku; według powiązań między uprawnieniem jednej strony a obowiązkiem drugiej: prosty - tylko jedna strona jest zobowiązana, a druga tylko uprawniona, złożony - strony pozostają zarówno zobowiązane jak i uprawnioneze względu na podmiotowy zakres obowiązywania: abstrakcyjny (generalny - dotyczący wszystkich), konkretny (nakreślony przez przepisy prawne); -----Uwaga: nie należy mylić tego podziału z podziałem umów cywilnoprawnych na abstrakcyjne i kauzalne. stosunek zobowiązaniowy - istnieje gdy normy prawne nakazują wykonać określonemu podmiotowi odpowiednie świadczenie na rzecz innego podmiotu; stosunek kompetencyjny - istniejący w przypadku gdy jeden podmiot podlega innemu podmiotowi (np. ze względu na wydaną przez podmiot decyzję).

18. Osoba fizyczna jako podmiot stosunków prawnych

Osoba fizyczna to każdy człowiek od chwili urodzenia do śmierci. Wszyscy ludzie są podmiotami prawa i mają zdolność prawną, czyli zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków. Wyjątki: nasciturus-płód w łonie matki jest traktowany jako podmiot prawa w szczególnych sytuacjach i uznanie za zmarłego (zaginionego)-śmierć w świetle prawa-można wystąpić po 10 latach

Zdolnośc do czynności prawnych- za pomocą składanych przez siebie oświadczeń woli kształtowanie swojej sytuacji prawnej, nabywanie uprawnień i zawiązywanie zobowiązań

Pełna zdolność prawna : osoba pełnoletnia i brak ubezwłasnowolnienia

Ograniczona zdolność prawna : wiek od 13 do 18 lat i brak ubezwłasnowolnienia

osoba pełnoletnia ubezwłasnowolniona częściowo

Brak zdolności prawnej : wiek od 0 do 13 lat osoby całkowicie ubezwłasnowolnione

19. Osoba prawna jako podmiot stosunków prawnych

Osoba prawna twór organizacyjny bazujący na substracie osobowym lub majątkowym- Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym prawo nadaje osobowość prawną a)korporacje(stowarzyszenia)- ich istota opiera się na ludziach (substracie ludzkim), np. partia, sp z o.o. b) fundacje(zakłady)-osoba prawna bazująca na substracie majątkowym

Sposoby tworzenia się osób prawnych:

a). tryb erekcyjny - ustawowy, osoba prawna jest powoływana do życia bezpośrednio przez państwo za pomocą odpowiedniego aktu prawnego, np. szkoły wyższe, PAN

b). tryb koncesyjny - polega na powstaniu osób prawnych z inicjatywy założycieli. Konieczna jest koncesja (zezwolenie) np. stowarzyszenia

c). tryb rejestracyjny - rejestr osób prawnych

Sposoby likwidacji osoby prawnej:

decyzja kompetentnych organów danej osoby prawnej o jej rozwiązaniu ogłoszenie upadłości

wraz z upływem czasu (w przypadku osób powołanych na pewien czas) mocą zwierzchniego aktu kompetentnego organy państwa, który nie zezwala na dalszą

20. Przedstawicielstwo w prawie - osoba zwana przedstawicielem dokonuje z osobą trzecią czynności prawnych z mocodawcą , mającej skutki prawne dla tej osoby

Przedstawicielstwo ustawowe - prawo działania w cudzym imieniu wynika z ustawy Pełnomocnictwo - upoważnienie do działania w cudzym imieniu wynika z oświadczenia woli (ogólne, rodzajowe-wyraźnie określony rodzaj czynności, szczegółowe-do dokonywania 1 ściśle określonej czynności(np. procesowe), rzekome-wadliwa postać pełnomocnictwa, bez skutków prawnych, prokura) Forma pełnomocnictwa zależy od formy czynności prawnej.

21. Fakty prawne - pojęcie i klasyfikacja

Fakty prawne to rodzaj faktów społecznych. Takie okoliczności społ. Które wiążą skutki prawne, które są przewidziane przez prawo i prawodawcę, dzieli się je:

a)Działania - okoliczności przewidziane przez prawo, które zależą od woli zachowań podmiotów prawa, z którymi są związane skutki prawne

-zamiarowe(wolicjonalne)- okoliczności zależące od woli i zachowania podmiotu ze skutkiem prawnym, np. czynność prawna, oświadczanie woli, orzeczenie sądowe, rozporządzenie

-niezamiarowe(niewolicjolane)-okoliczności niezależne od woli podmiotu prawa ale zależne od ich zachowania, wywołujące skutki prawne, np. znalezienie rzeczy, delikty

b)Zdarzenia;-okoliczności niezależnie od woli podmiotów prawa, a powodują skutki prawne np. śmierć, urodzenie się człowieka, upływ czasu, katastrofy,

czyny zgodne z prawem czyny niezgodne z prawem

przestępstwa

wykroczenia

delikty prawa cywilnego

22. Czynność prawna jako działanie wolicjonalne

.Czynność prawna polega na świadomym i zgodnym z przepisami prawa złożeniu przez dany podmiot oświadczenia woli osiągnięcia pożądanego skutku prawnego. Aby czynność prawna była ważna musi być wolna od wad (musi być swobodnym przejawem woli)

• musi być dochowana forma danej czynności prawnej

• musi być zgodna z zasadami prawa

• musi być ta umowa możliwa do wykonania

• nie może być dokonana pod groźbą

Rodzaje czynności prawnych:

• czynność jednostronna

• czynność dwustronna

23. Pojęcie systemu prawa; powiązania między normami prawnymi w systemie

prawa

System prawa to struktura norm prawnych logicznie uporządkowana w gałęzie prawa, regulujące poszczególne grupy stosunków społecznych.
Struktura pozioma - gałęzie prawa Ulpian Prawo publiczne Prawo prywatne.Regulują stosunki państwo-obywatel oraz Normuje stosunki obywatel-obywatel,między organami państwa np.: prawo kon- oraz między podmiotami posiadającymi,stytucyjne, karne, finansowe, pracy osobowość prawną np.: prawo cywilne,rodzinne, prawo handlowe,oraz,prawo materialne prawo formalne (procesowe),ogół norm regulujących merytorycznie ogół norm regulujących sposóbstosunki prawne dochodzenia uprawnień i obowiązków,prawa materialnego np.: kpk, kpc.
Struktura pionowa
Konstytucja---Umowa międzynarodowa---Ustawa---Rozporządzenie---Zarządzenie
Konstytucja formalna i materialna. Miejsce w systemie prawa.
Konstytucja formalna jest aktem prawnym zajmującym naczelne miejsce w hierarchii norm ponieważ:
1. Zawiera regulacje takie jak:
- określanie symboli państwa (nazwa, godło, flaga, etc.)
- zasady ustroju społeczno-politycznego
- organizację, kompetencje i tryb funkcjonowania najwyższych organów państwowych
- zasady podziału terytorialnego kraju,
- prawa i obowiązki obywatela
- zasady prawa wyborczego,
- wejście w życie, zmiany i uchylanie konstytucji

2. Uchwalanie konstytucji i dokonywanie w niej zmian wymaga szczególnej formy uchwałodawczej
3. Moc obowiązywania jest samoistna.
Konstytucja materialna - całokształt obowiązujących w państwie norm, zwłaszcza podstawy ustroju politycznego państwa.
Materia konstytucyjna to treści normujące zasadniczo:
- bezpieczeństwo jednostki,
- prawo do życia,
- wolność sumienia i poglądów,
- wolność działania jednostki,
- równość wobec prawa i równość praw jednostek.
Zasady systemu prawa.
1. Zasada hierarchiczności (buduję strukturę pionową).
Kryteria (zasady organizujące) hierarchiczności systemu prawa:
1. Mocy obowiązującej.
Zasada - akt prawny wyższego stopnia jest podstawą ustanowienia (upoważnieniem) aktu niższego stopnia i jest wobec niego nadrzędny.
2. Podmiotowe (w sensie organu ustanawiającego).
Zasada - organy władzy ustawodawczej stanowią akty wyższego rzędu, organy wykonawcze akty niższego rzędu.
3. Przedmiotowe.
Zasada - akty prawne regulujące treści merytorycznie najważniejsze zajmują relatywnie wyższą pozycję w hierarchii.
2. Zasada niesprzeczności - idealistyczne założenie doktrynalne; postulat do normodawcy traktujący system prawa jest wolny od niezgodności sam w sobie. Nakłada obowiązek traktowania prawa przez organy je stosujące jako niesprzeczny w treści norm prawnych (normy są koherentne-niesprzeczne).
Rodzaje występujących sprzeczności:
a) logiczne - istnienie zakazu i nakazu w dwóch oddzielnych normach.
b) logicznie przeciwstawne - istnienie dwóch nakazów sprzecznych względem siebie.
c) prakseologiczne - istnienie sprzecznych skutków prawnych wywołanych przez normy.
Reguły kolizyjne - są to dyrektywy wskazujące sposób usunięcia kolizji norm prawnych.
I stopnia
a) reguła hierarchiczności: „Lex superior derogat legi inferiori”.
b) reguła temporalna: „Lex posterior derogat legi proiri”.
c) reguła merytoryczna: „Lex specialis gerogat legi generali”.
II stopnia tzw. metareguły usuwają kolizję między regułami I stopnia
a) „Lex superior generali derogat legi inferiori speciali”.
b) „Lex superior prior gerogat legi inferiori posteriori”.
c) „Lex pioir speciali derogat legi posteriori generali”.
3. Zasada zupełności - polega na obowiązku przyjęcia przez organy stosujące prawo
traktowania prawa jako pozbawionego luk. W okoliczności ich wystąpienia organ obowiązany jest lukę zapełnić w sposób określony w doktrynie.
Rodzaje zupełności:
a) w sferze stosowania prawa organ stosujący prawa ma obowiązek znaleźć rozstrzygnięcie dla każdej sprawy na podstawie normy prawnej.
b) w sferze wykładni prawa oznacza, że system prawa przewiduje dla każdego stanu faktycznego skutki pozytywne (tj. wynikające z normy bezpośredniej) lub negatywne (tj. powstałe z wydedukowanej normy pośredniej).
Luki w prawie
Luka w prawie to brak regulacji prawnej, która być powinna.
Rodzaje luk:
a) extra legem - brak normy bezpośredniej (brak skutków pozytywnych). Rezultat to skutek negatywny, który wywołuje konieczność określenia pozytywnych dla danego stanu.
b) contra legem - gdy skutki pozytywne ocenione zostają ujemnie
c) intra legem - gdy norma jest nie ostra.
d) techniczna - brak wszystkich skutków pozytywnych niezbędnych do rozstrzygnięcia
e) swoista - wynika z opóźnienia legislacyjnego w stosunku do ustawy blankietowej.
Reguły wnioskowań prawniczych (tzw. interferencyjne) w celu wypełniania luk extra legem stosujemy wnioskowania prawnicze.
1. Per analogiam (przez podobieństwo) wtedy gdy normujemy sytuację podobną do już kiedyś rozstrzygniętej. Nie ma zastosowania w KK.
a) analogia legis z podobieństwa ustawy w danej gałęzi prawa.
b) analogia iuris z podobieństwa normy wtórnej dedukowanej z normy pierwotnej.
2. A contriario (przez przeciwieństwo do analogii) jeżeli stan faktyczny nie spełnia przesłanek to nie pociąga za sobą takich a takich skutków prawnych.
3. A fortiori (tym bardziej jeżeli):
a) a maiori ad minus jeżeli ktoś jest uprawniony do czynienia więcej to może i mniej.
c) a minori ad maius jeśli ktoś jest uprawniony do czynienia mniej to nie może więcej.

24. Pojęcie obowiązywania prawa; koncepcje obowiązywania prawa i jego zakresy

Podstawowym źródłem prawa jest system prawa stanowionego składający się z:
1. Konstytucji - ustawa zasadnicza i nadrzędna nad wszelkimi aktami prawnymi.
2. Ustaw (samoistnych) - wydawanych przez Sejm na podstawie przepisów konstytucji.
3. Rozporządzeń i uchwał Rady Ministrów.
4. Zarządzeń Prezesa Rady Ministrów i Ministrów poszczególnych resortów
Powyższe akty prawne stanowią podstawę dla wszelkich indywidualnych rozstrzygnięć w postaci orzeczeń sądowych oraz decyzji administracyjnych.
Źródłami prawa są również akty prawne wyższego stopnia dla aktów niższego stopnia, wydawanych na podstawie formalnego upoważnienia aktów wyższego stopnia.
Przykładami są wydawane na podstawie państwowych aktów prawnych akty prawne państwowych organów władzy terytorialnej i samorządowej.
Do źródeł prawa obowiązujących w krajach anglosaskich w systemie „Common Law” oprócz prawa stanowionego należą również:
1. Normy zwyczajowo - prawne wywodzone z rodzimego prawa zwyczajowego.
2. Precedensy powstające z zasad słuszności (z ang. „equity”) będące normą dla przyszłych podobnych przypadków na podstawie, których precedens można modyfikować.
3. Konwenans konstytucyjny to spisany obowiązujący zwyczaj dotyczący organów państwowych. Np.: premierem jest lider partii większościowej.
Źródłem prawa w państwie demokratycznym jest również wola społeczeństwa wyrażona w wolnych wyborach zwanych referendum.

25. Zasada hierarchiczności systemu prawa; kryteria hierarchiczności

Powiązania występujące pomiędzy aktami prawnymi mającymi różną hierarchie w systemaie aktów prawnych są powiązaniami na zasadzie delegacji ( są powiązaniami formalnymi ). Polegają one na tym że akt wyższego rzędu upoważnia lub zobowiązuje określony podmiot do wydania aktu prawnego niższego rzędu. Podstawą obowiązywania aktów hierarchicznie niższych jest akt prawny hierarchicznie nadrzędny.
Ustawy mają swoją podstawę prawną w konstytucji, i nie musi być ona precyzowana w ich treści natomiast rozporządzenia same muszą ją określić na początku treści aktu.
Akty hierarchicznie równorzędne mogą nawzajem uchylać swą treść, Akty hierarchicznie nadrzędne mogą każdorazowo uchylać treść aktów podrzędnych. Akty szczegółowe mogą każdorazowo uchylać akty generalne.
Akty hierarchicznie nadrzędne regulują zazwyczaj sprawy donioślejszej wagi niż akty podrzędne.
Mówi się również o wzajemnej korelacji hierarchii aktów prawnych i hierarchii org. Państwowych.

26. Pojęcie niesprzeczności systemu prawa; kolizje między normami prawnymi i

sposoby ich usuwania .

Luka w prawie to sytuacja, która nie ma uregulowania w przepisach prawa, choć z logiki pokrewnych regulacji wynika, że powinna zostać uregulowana.

Luki wynikają z tego, że prawo tworzone przez ustawodawcę tworzone jest do zdarzeń przyszłych. Czasami luka w prawie jest wynikiem nieudolności ustawodawcy.

Luki w prawie dzielą się na:

logiczne, które występują w sytuacji sprzeczności lub przeciwieństwa norm prawnych; konstrukcyjne - w danej regulacji nie ustalono wszystkich elementów normy

Sytuacja luki w prawie prowadzi do trudności w stosowaniu prawa. Rozwiązuje się je poprzez zastosowanie analogii do prawa (analogia iuris) bądź do ustawy (analogia legis). Analogia legis polega na tym, że do danej nie uregulowanej sytuacji stosuje się przepisy regulujące podobną sytuację uregulowaną prawnie. Analogia iuris ma zastosowanie, gdy analogii legis nie da się zastosować i polega na ocenie danej sytuacji w świetle fundamentalnych zasad prawa. Inną metodą wniskowania w sytuacji nieunormowanej jest wnioskowanie a fortiori, które występuje w dwóch rodzajach - a maiori ad minus oraz a minori ad maius.

27. Pojęcie zupełności systemu prawa; luki w prawie oraz sposoby ich wypełniania

28. Pojęcie stosowania prawa i jego stadia

Stosowanie prawa polega na podciągnięciu ocenianego stanu faktycznego pod odpowiednią normę prawną (tzw. subsumpcja) i na ustaleniu skutków prawnych, wynikających z normy dla tego przypadku.

Etapy stosowania prawa:

1. Ustalenie stanu faktycznego, czyli zebranie materiału dowodowego o faktach, z którymi mają być wiązane skutki prawne.

2. Odpowiedź na pytanie, czy i jakie przepisy i ewentualnie zawarte w nich normy odnoszą się do ustalonego stanu faktycznego.

3. Interpretacja obowiązujacych przepisów prawnych w celu ustalenia znaczenia normy prawnej (wykładnia prawa).

4. Subsumpcja, czyli podciągnięcie ocenianego stanu faktycznego pod sformułowaną w wyniku wykładni normę prawną.

5. Podjęcie decyzji lub - w sądowym stosowaniu prawa - wydanie orzeczenia.

29. Rozdzielność sfer stanowienia i stosowania prawa; przejawy rozdzielności

30. Zasada prymatu ustawy; normy ustawowe jako normy prawne samoistne

Przez wykładnie prawa rozumiemy ogół czynności prowadzących do ustalenia właściwej treści tekstu prawnego .
Jeśli chodzi o wykładnie prawa to sprawa jest o tyle istotna, że niektóre przepisy są niejasne lub wieloznaczne. W takim przypadku aby wyinterpretować zawartą w tych przepisach normę prawną stosujemy właśnie wykładnię. Istnieje wiele rodzajów wykładni, przy czym co do niektórych istnieją określone zakazy.
Teorie Wykładni
Są trzy grupy teorii wykładni:
1. Wykładnia statystyczna,
2. Wykładnia dynamiczna,
3. Wykładnia mieszana
Ad 1. Za wykładnie statyczną uznaje się wykładnie prowadzącą do ustalenia intencji ustawodawcy, która przyświecała mu przy wydawaniu danego aktu.
Ustalenie tego, co miał na myśli ustawodawca, tworząc akt normatywny, jest co najmniej trudne.
Na pierwszy plan wysuwa się pytanie, co faktycznie miał zamiar uczynić ustawodawca. Prawo w myśl tej koncepcji jest tworzone tylko w celu rozwiązania konkretnych sytuacji, dlatego nie daje się ono stosować do rozwiązywania kwestii, do których regulowana konkretnie nie zostało ono stworzone.
Ad 2. Wykładnia dynamiczna polega na tym, że wykonujemy wykładni testu prawnego wraz ze zmieniającymi się warunkami społeczno-politycznymi. Przepisy prawa są tu traktowane jako pewna materia, którą można zmienić wraz ze zmianą sytuacji.
Ad 3. Wykładnia mieszana zakłada, ze normy prawne, które nie ulegają częstym zmianom, należy interpretować w taki sposób, jak życzyłby sobie tego obecny ustawodawca.
Moc obowiązująca wykładni
Z uwagi na moc obowiązującą wykładni dzielimy ją na trzy grupy:
1. Wykładnia doktrynalna
2. Wykładnia autentyczna
3. Wykładnia legalna
a) Odpowiedzi prawne
b) Zasady prawa
c) Wytyczne
4. Wykładnia operatywna
Ad 1. Wykładnia doktrynalna jest dokonywana przez prawników, najczęściej naukowców . Nie ma ona mocy wiążącej, wskazuje jedynie, jak należy rozumieć dany tekst prawny. To tu prawnicy wypowiadają swoje poglądy, nie zawsze znajdując odzwierciedlenie w poglądach sędziów czy ustawodawcy.
Ad 2. Wykładni autentycznej dokonuje podmiot, który wydał dany akt normatywny, to obowiązek dokonania wykładni spoczywa na nim. Wykładnia autentyczna sprawdza się w praktyce jedynie w przypadku jedno osobowych organów.
Ad 3. Wykładnia legalna dokonywana jest przez osoby uprawnione do tego, Np. w PRL uprawniona do wydawania tej wykładni była Rada Państwa, obecnie czyni to Sąd Najwyższy i Trybunał Konstytucyjny.
Są trzy metody dokonywania wykładni przez Sąd Najwyższy:
a) Odpowiedzi prawne. Sąd Rejonowy lub Wojewódzki mający do rozpoznania skomplikowaną sprawę może zwrócić się z zapytaniem prawnym do Sądu Najwyższego.
Ten udziela odpowiedzi prawnej lub nie. Nieudzielanie odpowiedzi prawnej wiąże się ze wskazaniem przez Sad Najwyższy przepisów lub innych sposobów wykładni, które tę kwestię jednoznacznie rozstrzygną.
b) Zasady prawa ustanawia co najmniej siedemnastoosobowy skład sędziów Sądu Najwyższego. Orzeczenia tego składu dotyczące wyjątkowo ważnych i zmierzających ku ujednoliceniu stosowania prawa zagadnień wpisywane są do Księgi Zasad Prawnych. Prowadzi ją Sąd Najwyższy. Zasady te wiążą wyłącznie wszystkie składy sędziowskie Sądu Najwyższego.
c) Wytyczne wydawane były w celu ujednolicenia praktyki sądowej. Obowiązują one wszystkie składy sędziowskie. Wydawano je na wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Ministra Sprawiedliwości lub Prokuratora Generalnego.
Ad 4. Do wykładni operatywnej zaliczamy wszystkie przypadki wykładni dokonywanej przez sądy i inne organy stosujące prawo w toku rozpoznawania indywidualnych spraw karnych, cywilnych i innych.

Fazy Wykładni
Istnieją dwie fazy wykładni:
1. Wykładnia dosłowna
2. Wykładnia korygująca
a) Wykładnia rozszerzająca
b) Wykładnia zwężająca
Ad 1. Wykładnia dosłowna. Jeśli reguły językowe wyznaczają tylko jeden możliwy sposób rozumienia normy, a stopień jej sprecyzowania jest oceniony przez interpretatora jako wystarczający dla określonych potrzeb, wykładnie używa się w zasadzie za zakończoną.
Ad 2. Wykładnia korygująca jest obecnie w Polsce dość szeroko stosowana. Obowiązywanie wielu przestarzałych aktów prawnych nie dostosowanych do zmian w polityce, gospodarce i życiu społecznym. Korygowanie treści prawa za pomocą wykładni jest często koniecznością.
Wykładnia korygująca może mieć postać wykładni rozszerzającej bądź zwężającej.
a) Wykładnia rozszerzająca polega na przypisaniu normie szerszego zakresu. Występuje wiele szczególnych ograniczeń jej stosowania :
• Wykładni rozszerzonej nie wolno dokonywać w prawie karnym, jeśli wykładnia taka miała by prowadzić do rozszerzania odpowiedzialności karnej oskarżonego,
• także nie wolno dokonywać w prawie podatkowym, jeśli taka wykładnia miałaby prowadzić do rozszerzająco należności podatkowych,
• nie wolno rozszerzając interpretować prawa określającego wyjątki od zasad,
b) Wykładnia zwężająca polega na przypisaniu norm węższego zakresu na podstawie reguł wykładni pozajęzykowej niż zakres wynikający wprost z dosłownego brzmienia normy.

Rodzaje Wykładni
Rodzaje wykładni to sposoby dokonywania wykładni. Oto trzy podstawowe rodzaje wykładni:
1. Wykładnia językowa
2. Wykładnia systemowa
3. Wykładnia funkcjonalna
Ad 1. Wykładnie językową przeprowadza się w pierwszej kolejności. Ze względu na to, że sama nauka o języku byłaby niewystarczająca, do pełnej interpretacji stosuje się też reguły wypracowane przez nauki prawnicze, tzw. dyrektywy wykładni językowej.
a) Dyrektywa interpretacyjna. Zwrotom nie można przypisywać swoistego znaczenia prawnego. Swoiste znaczenie to takie, które odmienne od znaczenia potocznego i występuje w danej dziedzinie nauki dla określenia pewnej kwestii.
b) Interpretowanym zwrotom, które znacznie zostało przypisane w języku prawnym, nie można nadawać innego specjalnego znaczenia oprócz tego, które wyraźnie im nadano.
c) Nie można w interpretacji tekstu prawnego określenia użytego przez ustawodawcę zmieniać, rozszerzać, czy zwężać.
d) To samo pojęcie w tym samym akcie normatywnym musi mieć to samo znaczenie.
e) Temu samemu pojęciu musi być przyporządkowane to samo znaczenie w obrębie danej gałęzi prawa.
f) Nie wolno traktować żadnego fragmentu interpretowanego przepisu prawnego jako zbędnego. Ustawodawca kieruje się intencją precyzyjnego wyjaśnienia wszystkich zagadnień, dlatego nie można ominąć żadnej części wypowiedzi prawnej.
g) Do interpretacji tekstu prawnego mają zastosowanie wszelkie reguły używane w nauce o języku. Tekst prawny musi być sporządzony zgodnie z regułami gramatyki.
Ad 2. Wykładnia systemowa polega na ustaleniu znaczenia interpretowanej normy w kontekście całego systemu prawa. Podstawowe dyrektywy wykładni systemowej są następujące:
a) Znaczenie ustalonego przepisu nie może być sprzeczne z ogólnymi zasadami danego systemu prawa.
b) Znaczenie musi być zgodne z regułami danej części systemu, czyli gałęzi prawa.
c) Interpretacji tekstu prawnego dokonuje, uwzględniają systematykę budowy danego aktu normatywnego, zatem wyciąganie wniosków dotyczących interpretacji części przepisu może nastąpić dopiero po zdefiniowaniu podstawowych pojęć przez ustawodawcę.
Ad 3. Wykładnia funkcjonalna. Jest to wykładnia, w której obrębie ustalamy interpretowanej normy przez uwzględnienie całego , bardzo złożonego, kontekstu funkcjonalnego. W jego skład wchodzą takie elementy, jak ustrój ekonomiczny,
społeczno - polityczny, kultura społeczna oraz ideologie propagowane przez decydentów.
W tej interpretacji prawnicy kierują się przede wszystkim celem, który przyświecał ogłoszeniu danej normy, koncentrując się na zbadaniu kontekstu, w jakim została ona wydana. Interpretując daną normę, muszą przede wszystkim ustalić, jaki cel chciał osiągnąć ustawodawca, wprowadzając ją w życie

31. Wykładnia prawa; definicja, kryteria klasyfikacji, moc wiążąca i zasady ogólne

32. Klasyfikacja wykładni ze względu na podmiot jej dokonujący---> w 30

33. Wykładnia językowa; pojęcie i dyrektywy interpretacyjne

• Wykładnia językowa

(gramatyczna, lingwistyczna) polega na ustalaniu znaczenia tekstu prawnego poprzez odwołanie się interpretatora do przesłanek, które tworzą kontekst językowy występowania określonych terminów, zwrotów czy wyrażeń w języku prawnym. Rodzaj pierwszy tworzą reguły składni oraz reguły sensu języka prawnego. Drugi rodzaj kontekstu językowego wiąże się z faktem, że poszczególne zwroty językowe w procesie ich rozumienia nie mogą być traktowane jako autonomiczne i izolowane elementy tekstu prawnego. Można wskazać następujące dyrektywy językowe, które określają jak ustalać znaczenie tekstu prawnego biorąc pod uwagę kontekst językowy:

-domniemanie języka potocznego (interpretowanym zwrotom nie można bez dostatecznych powodów przypisywać swoistego znaczenia prawnego, ale gdy się ustali, że takie znaczenie mają, wówczas należy nim się posługiwać bez względu na to jakie znaczenie mają równokształtne zwroty w języku potocznym)

-jeżeli na gruncie języka potocznego można przypisać wyrażeniom użytym w tekście prawnym kilka różnych znaczeń, to należy wybrać takie które jest najbardziej oczywiste

-domniemanie języka prawnego

-domniemanie znaczenia specjalnego

-nakaz przestrzegania definicji legalnych

-dyrektywa, która zakłada, że w języku prawnym nie ma synonimów

-dyrektywa, która zakłada, że w języku prawnym nie ma homonimów

-dyrektywa zakładająca racjonalność językową prawodawcy tzn., że ma on pełną kompetencję językową oraz, że akty użycia języka przez ustawodawcę mają charakter celowy i służą zakomunikowaniu określonych treści

34. Wykładnia systemowa; pojęcie i dyrektywy interpretacyjne

Wykładnia systemowa polega na ustaleniu znaczenia interpretowanej normy w kontekście całego systemu prawa. Podstawowe dyrektywy wykładni systemowej są następujące:
a) Znaczenie ustalonego przepisu nie może być sprzeczne z ogólnymi zasadami danego systemu prawa.
b) Znaczenie musi być zgodne z regułami danej części systemu, czyli gałęzi prawa.
c) Interpretacji tekstu prawnego dokonuje, uwzględniają systematykę budowy danego aktu normatywnego, zatem wyciąganie wniosków dotyczących interpretacji części przepisu może nastąpić dopiero po zdefiniowaniu podstawowych pojęć przez ustawodawcę.

35. Wykładnia funkcjonalna; pojęcie i dyrektywy interpretacyjne

Wykładnia funkcjonalna. Jest to wykładnia, w której obrębie ustalamy interpretowanej normy przez uwzględnienie całego , bardzo złożonego, kontekstu funkcjonalnego. W jego skład wchodzą takie elementy, jak ustrój ekonomiczny, społeczno - polityczny, kultura społeczna oraz ideologie propagowane przez decydentów. W tej interpretacji prawnicy kierują się przede wszystkim celem, który przyświecał ogłoszeniu danej normy, koncentrując się na zbadaniu kontekstu, w jakim została ona wydana. Interpretując daną normę, muszą przede wszystkim ustalić, jaki cel chciał osiągnąć ustawodawca, wprowadzając ją w życie.

36. Zasada prawdy materialnej w procesie stosowania prawa

Zasada ma swoje źródła także w Konstytucji, a wynika min. z zasady państwa prawa, a organy państwowe działają na podstawie prawa i w jego granicach. (Waltoś, Proces..., s.216) Zasada prawdy materialnej odnosi się tylko do kwestii natury faktycznej, do ustaleń faktycznych, tj stwierdzenia przez organ procesowy istnienia lub nieistnienia faktów, o których należy orzec w decyzji, (por. Grzegorczyk/Tylman, Polskie... s. 73) Wszechstronnemu ustaleniu faktów służą następujące obowiązki organów procesowych:
a). Organy procesowe są zobowiązane do podejmowania wszelkich starań aby ich ustalenia faktyczne były zgodne z prawdą
b). Organ kontrolny obowiązany jest sprawdzić, czy organ, który wydał zaskarżone orzeczenie, poczynił prawdziwe ustalenia faktyczne.

W celu "zmuszenia" organów procesowych do wszechstronnego poznania stanu faktycznego sprawy, kodeks zawiera szereg przepisów zobowiązujących te organy do podjęcia odpowiednich czynności, mających na celu poznanie prawdy.
Są to między innymi:
- na organach procesowych spoczywa obowiązek dowodowy (patrz też art. 167, 170 §2 )
- podstawą orzeczenia jest całokształt okoliczności ujawnionych w postępowaniu, mających znaczenie   dla rozstrzygnięcia, art. 92
- kontrola sądowa postępowania przygotowawczego art. 339 §3 pkt 2 i 4,
- kolegialność sądu i udział w sądzeniu przedstawicieli społecznych (ławników)
- system środków zaskarżania decyzji procesowych, zaskarżone orzeczenie jest też sprawdzane z   punktu widzenia poprawności ustaleń faktycznych, por. 438 pkt 3

Odstępstwa od zasady prawdy:
(ze względu na inne ważne interesy zasługujące na ochronę)
- prawomocność orzeczenia, czyli zasada stałości wyroków (ne bis in idem)
- humanitaryzm procesu - nie można dochodzić prawdy za cenę podstawowych wolności jednostki
- zakazy dowodowe (np. prawo odmowy zeznań, tajemnica państwowa, służbowa)
- immunitety procesowe (formalne i materialne)
- zakaz reformatio in peius, por. 454, 455
- ograniczenia faktyczne

37. Domniemania faktyczne i domniemania prawne jako odstępstwo od zasady

prawdy materialnej; rola domniemań w prawie

Domniemanie faktyczne, które może być stosowane także w sprawach z zakresu prawa pracy, to środek dowodowy (rodzaj wnioskowania), na podstawie którego sąd uznaje za ustalone istotne dla rozstrzygnięcia sprawy fakty na podstawie innych ustalonych faktów. Treścią domniemania faktycznego jest zatem uznanie za istniejący określonego faktu wynikającego z wzajemnego logicznego związku pomiędzy innymi ustalonymi faktami. Stosowanie domniemania faktycznego wchodzi w rachubę tylko w braku bezpośrednich środków dowodowych Domniemanie faktyczne może znaleźć także zastosowanie przy ustalaniu okoliczności i terminu nadania pisma procesowego do sądu (zob. postanowienie SN z 22 maja 1997 r., II CKN 36/97, OSNC 1997/10/159). Nie ma natomiast domniemania, że każde naruszenie przepisów czy zasad bhp, w następstwie którego nastąpiła śmierć lub ciężkie uszkodzenie ciała, jest wynikiem przestępstwa (wyrok SN z 1 stycznia 1966, II PR 143/65, niepubl.).

W sytuacji, gdy w drodze wyprowadzenia wniosku z faktów już udowodnionych lub niewymagających dowodu możliwe jest ustalenie faktu wskazującego na odpowiedzialność osoby, od której poszkodowany domaga się odszkodowania, ma miejsce swoiste odwrócenie ciężaru dowodu polegające na tym, że na osobie, od której poszkodowany domaga się odszkodowania, spoczywa ciężar obalenia faktu stanowiącego podstawę domniemania faktycznego

System prawa wewnątrzpaństwowego, a prawo międzynarodowe i prawo unijne

Prawo wewnątrzpaństwowe stanowi paradygmat prawa w dyskursie prawniczym i filozoficznym. Właśnie między prawem wewnątrzpaństwowym a moralnością (rożnymi rodzajami) zachodzą głównie opisane wcześniej relacje i zależności. Podane pojęcie prawa jako prawa wewnątrzpaństwowego jest najprostszą paradygmatyczną eksplikacją „prawa w znaczeniu prawniczym”. Stworzone zostało na gruncie pozytywizmu prawniczego. Współcześnie takie pojmowanie prawa nie wiąże się z akceptacją dla doktryny pozytywizmu prawniczego. Przyjęte powyżej określenie prawa jest akceptowane w naukach prawniczych i społecznych (np. w socjologii).

38. System prawa wewnątrzpaństwowego a prawo międzynarodowe i prawo unijne

Prawo międzynarodowe publiczne.

To zespół norm prawnych wywodzących się z długo stosowanych zwyczajów między państwami oraz z traktatów międzynarodowych.

Zakres przedmiotowy:

stosunki między państwami

stosunki między państwami a organizacjami międzynarodowymi jak ONZ

stosunki wewnątrzpaństwowe między państwem a obywatelami, cudzoziemcami, osobami fizycznymi i prawnymi

Zakres podmiotowy:

suwerenne państwa

organizacje międzynarodowe

obywatele np.: skarga do Trybunału Praw Człowieka na własne państwo

• Źródła prawa

• umowy międzynarodowe (dwustronne lub wielostronne) np.: traktat, konwencja, pakt, karta, porozumienie

wyróżniamy umowy:

o stosunkach prawnych-----umowy polityczne-----gospodarcze------wojskowe----kulturalne--------komunikacyjne

jak również:----umowy główne i wykonawcze----umowy otwarte i zamknięte----umowy terminowe i bezterminowe----konkordaty----zwyczaje, które stały się normą prawną np.: immunitet dyplomatyczny----akceptowane uchwały ONZ

Sankcje :----presja międzynarodowa opinii publicznej----ograniczenia gospodarcze----ograniczenia stosunków dyplomatycznych----zerwanie stosunków dyplomatycznych

Ogólna charakterystyka:----możliwa inkorporacja umowy międzynarodowej do systemu wewnątrzpaństwowego - ratyfikacja-------zasada nadrzędności prawa międzynarodowego nad wewnątrzpaństwowym

• Prawo Unii Europejskiej

1. Parlament 626 deputowanych - funkcja prawodawcza

2. Rada Unii 15 członków - funkcja prawodawcza, polityczna i administracyjna (budżet); skład: ministrowie resortowi i ds. spraw zagr.

3. Komisja Europejska 20 komisarzy - funkcja wykonawcza i kierownicza (zarząd finansami) i prawodawcza (rozporządzenia, dyrektywy, decyzje).

5. Trybunał obrachunkowy (po jednym przedstawicielu z każdego państwa) - kontrola finansowej działalności unii

Prawo pierwotne Unii Europejskiej to traktaty założycielskie.

Prawo wtórne to akty prawne stanowione przez Parlament Unii

39. Szkoły w prawie; spór między pozytywizmem prawniczym a podejściami

prawnonaturalnymi

40. Charakterystyka poszczególnych gałęzi prawa

gałąź prawa- zespół norm prawnych regulujących stosunkowo szeroko grupę jednorodnych stosunków społecznych.

Podział prawa:

1) Prawo publiczne-ogół przepisów które obowiązywały wszystkich, prawo odnoszące się do interesu państwa, jego gałęzie:

a) konstytucyjne- czołowa pozycja spośród wszystkich gałęzi, źródłem konstytucja. Prawo to zawiera normy regulujące zasady ustroju politycznego i społ-gospod. Określa organizację, kompetencje a także formy działania władzy i administracji państwowej oraz organów wymiaru sprawiedliwości. Normuje podstawowe prawa i obowiązki. Jako nadrzędna gałąź musi obejmować swym zasięgiem całokształt stosunków w państwie, ma charakter ogólny.

b) administracyjne- reguluje stosunki społ. powstałe w toku adminisracyjnej działalności państwa. Obejmuje normy określające strukturę organów administracji państwowej i zakres działania ministerstw, centralnych urzędów oraz terenowych organów władzy wykonawczej

2)Prawo prywatne-prawo dotyczące korzyści poszczególnych jednostek

I)materialne-reguluje treść stosunków prawnych, uprawnienia i obowiązki podmiotów prawa oraz sankcje za ich przekroczenie lub niedopełnienie ma charakter pierwotny

II) formalne(procesowe)- reguluje tryb postępowania przed organami państwa w związku z dochodzeniem uprawnień i obowiązków określonych w prawie materialnym, ma charakter wtórny, to sposób dochodzenia należności przed sądem

41. Zasady europejskiego prawa wspólnotowego

prawo składające się na system prawny Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej. Całość dorobku prawnego Unii Europejskiej, łącznie z np. orzeczeniami ETS, nosi nazwę acquis communautaire. Także prawo innych wspólnot międzynarodowych, jak na przykład Organizacji dla Harmonizacji Prawa Afrykańskiego (OHADA).

Podstawowym podziałem prawa wspólnotowego jest podział na prawo pierwotne - stanowione przez państwa członkowskie jako część prawa międzynarodowego, oraz prawo wtórne - stanowione przez organy wspólnotowe. W razie konfliktu norm prawnych z zakresu prawa pierwotnego i prawa wtórnego, pierwszeństwo przysługuje zawsze prawu pierwotnemu.

Prawo wtórne znajduje swoje odzwierciedlenie w art. 249 TWE

Prawo wtórne jest tworzone przez organy Wspólnot na podstawie prawa pierwotnego. Składa się ono z ogromnej liczby aktów prawnych, z których każdy należy do jednej z pięciu kategorii:

ROZPORZĄDZENIA Swoim charakterem zbliżone są do ustaw polskiego porządku prawnego, pełnią rolę ujednolicającą przepisy prawa w krajach wspólnotowych UE, mają charakter wiążący, zasięg ogólny (adresatami mogą być zarówno państwa, jak i jednostki) oraz abstrakcyjny (dotyczą nieokreślonej liczby przypadków / sytuacji). Podlegają ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym UE. Każde rozporządzenie wchodzi w życie w terminie w nim zawartym. Obowiązują bezpośrednio, to znaczy, że nie wymagana jest dodatkowo transpozycja zawartego w rozporządzeniach prawa do krajowych porządków prawnych ani inne dodatkowe działanie legislacyjne. W praktyce do rozporządzeń dodawane są również akty wykonawcze. Władze krajowe mają obowiązek uchylenia wszelkich przepisów niezgodnych z treścią rozporządzenia oraz zakaz wydawania aktów prawnych niezgodnych z jego treścią. Dodatkowo państwa członkowskie nie posiadają żadnej swobody regulacyjnej w ramach wprowadzania / wykonywania postanowień zawartych w rozporządzeniu.

DYREKTYWY Mają charakter wiążący, zaś adresatami dyrektyw mogą być wyłącznie państwa członkowskie UE. Wiążą wyłącznie co do rezultatu, państwo członkowskie ma swobodę wyboru formy i środków implementacji danej dyrektywy. Dyrektywy podlegają ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym UE. Okres transpozycji podany jest każdorazowo w treści dyrektywy - na ogół wynosi od roku do 3 lat. W tym czasie państwa są zobowiązane do dostosowania prawa krajowego do założeń i postanowień dyrektywy. Transpozycja następuje poprzez przyjęcie przez odpowiednie organy prawodawcze danego państwa odpowiedniego aktu prawnego, powszechnie obowiązującego (w polskim porządku prawnym rolę taką pełni ustawa). Obowiązek transpozycji dyrektywy jest jednym z podstawowych obowiązków ciążących na państwach członkowskich, w świetle art. 10 TWE, który ustanawia tzw. zasadę lojalności. Monitorem poprawnego transponowania oraz późniejszego przestrzegania praw zawartych w dyrektywach jest Komisja Europejska. Naruszenie zobowiązania pełnej i terminowej transpozycji dyrektywy może być podstawą wniesienia przez Komisję lub państwo członkowskie skargi do ETS o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom wspólnotowym. Wynikiem tego może być narzucona na dane państwo - naruszyciela sankcji finansowych lub możliwość wystąpienia z postępowaniem roszczeniowym przeciwko własnemu państwu przez osobę fizyczny lub osobę prawną (odpowiedzialność odszkodowawcza). Funkcją dyrektyw nie jest ujednolicanie krajowych porządków prawnych państw członkowskich, lecz ich harmonizowanie.

DECYZJE Swoim charakterem odpowiadają decyzjom wydawanym w polskim porządku prawnym. Decyzje mają charakter indywidualny i konkretny co oznacza, że każda z nich jest skierowana do ściśle określonego grona adresatów i dotyczą ściśle określonych spraw / sytuacji. Adresatami decyzji są przede wszystkim państwa członkowskie lub osoby prawne / fizyczne. Jeżeli decyzja jest adresowana do wszystkich państw członkowskich, wówczas podlega publikacji w Dzienniku Urzędowym UE, jeżeli zaś skierowana jest do mniejszej liczby adresatów - podlega notyfikacji adresatom, do których jest skierowana.

OPINIE Nie mają mocy wiążącej, zawierają określone oceny, często stosowane w postępowaniu między organami wspólnot

ZALECENIA Nie mają mocy wiążącej, sugerują podjęcie określonych działań.

42. Fakty prawotwórcze: definicja, rodzaje, rola przy tworzeniu i stosowaniu prawa

Fakty prawotwórcze - fontes iuris oriundi. Fakty tworzące prawo, czyli wszystkie rodzaje działań prowadzące do powstania aktu prawnego.

Fakty prawotwórcze:

Stanowienie prawa - czynność konwencjonalna określonego organu władzy publicznej, której przebieg określają przepisy prawa i której skutkiem jest powstanie aktu prawnego.

a). uchwalanie - organy władzy ustawodawczej

b).wydawanie - organy władzy wykonawczej

c). podejmowanie - samorząd terytorialny (uchwały)

Zwyczaj - jest długotrwałą, powszechną praktyką postępowania w określony sposób w określonych sytuacjach w danych sprawach

Precedens - sąd w sytuacji, gdy nie ma normy prawa pisanego lub też, gdy istnieje potrzeba wydania nowego typu rozstrzygnięcia wydaje wyrok sformułowany najczęściej za pomocą norm generalnych i abstrakcyjnych, który w przyszłości wiąże sądy rozstrzygające w podobnych sprawach.

Umowa - porozumienie zawarte między co najmniej 2 podmiotami prawa, w którym przy pomocy norm generalnych i abstrakcyjnych określają one swoje uprawnienia i obowiązki.

43. Klauzule generalne i ich znaczenie w procesie stosowania prawa

- Norma ogólna:świadomie niedoprecyzowana, która ocenę konkretnego stanu faktycznego powierza podmiotowi przestrzegającemu prawo lub organowi stosującemu prawo. Taka swoboda (luz ocenny, luz interpretacyjny) nie jest jednak absolutna, gdyż granice decyzji wytyczone są przez zawarte w przepisach odesłania pozasystemowe. Ma więc miejsce wprowadzanie do tekstów aktów normatywnych pozaprawnych kryteriów ocen poprzez użycie nieostrych określeń, jak "dobra wiara", "społeczno-gospodarcze przeznaczenie rzeczy", "należyta staranność", "niskie pobudki", bądź też odesłanie wprost do pozaprawnych porządków normatywnych, np. do norm miejscowego obyczaju kupieckiego, zasad współżycia społecznego itp.Przepisy odsyłające do interpretatorów prawa dany przedmiot wykładni prawa. Klauzula generalna zapewnia prawu elastyczność, dając możliwość podejmowania decyzji, powołując się na indywidualną ocenę sytuacji występującej w danym przypadku lub w oparciu o pozaprawne zasady postępowania. Jedną z klauzul generalnych w prawie cywilnym jest klauzula "zasady współżycia społecznego". M.in. czynność prawna wywołuje skutki w niej wyrażone, wynikające z ustawy oraz z zasad współżycia społecznego; Czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego jest nieważna. Przykładem sprzeczności z zasadami współżycia społecznego jest ustalenie przez stronę umowy odsetek za opóźnienie 2% dziennie, czyli 750% w skali rocznej, gdy ta strona ma czterokrotnie niższą karę za własne opóźnienie. Obecnie jest już przepis przewidujący odsetki maksymalne za opóźnienie, jednak jeszcze niedawno materia ta była pozostawiona do regulacji między stronami. W tej sytuacji jednak zbyt wysokie odsetki mogły zostać uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

44. Pojęcie demokracji: demokracja społeczno-ekonomiczna, demokracja polityczna

(demokracja konstytucyjna, demokracja bezpośrednia i przedstawicielska)

Demokracja (gr. δημοκρατία demokratia "rządy ludu", od wyrazów δῆμος demos "lud" + κρατέω krateo "rządzę") - ustrój polityczny, w którym źródło władzy stanowi wola większości obywateli, przy respektowaniu praw mniejszości. Gwarantem istnienia demokracji jest konstytucja (wyjątkami są Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej i Izrael, nie posiadające spisanej konstytucji).

Obecnie powszechną formą ustroju demokratycznego jest demokracja parlamentarna.

Demokracja społeczna, jak napisał Józef Maria Bocheński, jest to ustrój społeczny, w którym nie istnieją zapory psychiczne między poszczególnymi warstwami społecznymi. Wobec tego demokracja ustrojowa, a demokracja społeczna, są to dwie różne rzeczy, niezależne od siebie, to znaczy w demokracji ustrojowej, np. w demokracji parlamentarnej mogą wyodrębnić się izolowane grupy lub warstwy społeczne.

Demokracja bezpośrednia - system polityczny, w którym decyzje podejmuje się przez głosowanie ludowe (plebiscyt, referendum), w którym wziąć udział mogą wszyscy obywatele uprawnieni do głosowania.

Formy demokracji bezpośredniej:
? Referendum - (głosowanie ludowe) - forma głosowania o charakterze powszechnym, w którym udział mogą brać wszyscy obywatele uprawnieni do głosowania (tj. mający czynne prawo wyborcze). W czasie referendum obywatele całego państwa lub jego części wyrażają swoją opinię w kwestii poddawanej głosowaniu.
? Inicjatywa ludowa - umożliwiający ściśle określonej przez prawo grupie obywateli, posiadających pełnię praw wyborczych (w Polsce co najmniej 100 tys.), wnieść projekt ustawy do laski marszałkowskiej, skąd będzie przechodził kolejne etapy trybu ustawodawczego. Jednak po pierwszym czytaniu, które następuje po 3 miesiącach, od wniesienia projektu do Marszałka Sejmu, nie jest określony żaden termin w którym Sejm powinien poddać projekt pod głosowanie, stąd w Polsce żaden projekt inicjatywy ustawodawczej nie został wprowadzony w życie.
? Weto ludowe - jest to wyrażenie sprzeciwu wobec rozwiązań istniejących w obowiązującym systemie prawa. Procedura prawna jest podobna jak w przypadku inicjatywy ludowej. Stosowana jest przeciwko uchwalonemu aktowi prawnemu i oznacza, że określona prawnie liczba obywateli chce uchylenia tego prawa, czyli derogacji.
? Recall - to prawo obywateli do odwoływania urzędników pochodzących z wyborów powszechnych do odwołania potrzebne jest zdobycie odpowiedniej ilości podpisów.

Demokracja konstytucyjna - funkcjonowanie państwa demokratycznego w oparciu o konstytucję w sensie formalnym (spisany jednolity akt - ustawa zasadnicza, który jest usytuowanym najwyżej aktem prawnym o szczególnej mocy ......). 1971 - Konstytucja Polski.
Konstytucja w sensie materialnym o ile akt dotyczy elementów materialnych (Wielka Brytania), np. akty ustawowe, jeśli dotyczą relacji między państwem i jednostką władzy, konwenanse, orzeczenia sądowe.

Pojęcie demokracji politycznej można przenieść do społecznej i gospodarczej, podobne zjawiska istnieją właśnie w tych sferach.
Obecnie jest demokracja społeczno -demokratyczna - element dotyczy tej opcji politycznej, która myśli o przeniesieniu idei równości ze sfery politycznej do społeczno- ekonomicznej i innych.

Demokracja pośrednia (przedstawicielska) - społeczeństwo jako podmiot władzy wybiera swoich przedstawicieli do sejmu i senatu (parlament), którzy działają w ich imieniu.

45. Idee społeczeństwa demokratycznego (suwerenność, równość, wolność, większość, pluralizm, tolerancja, konsens)

Równość - kategoria w polityce i socjologii porównująca wzajemny status ludzi.

Wyróżniana jest m.in.:

Równość pozioma - jednakowe szanse dla jednakowych ludzi

Równość pionowa - różne traktowanie ludzi tak, aby zniwelować różnice ich szans spowodowane różnicami w wykształceniu, miejscu pochodzenia itp.

Równouprawnienie polityczne - wszyscy są równi wobec prawa.

Równość stosunków społeczno-ekonomicznych

Z jednej strony można utrzymywać, że pełna równość jest sprzeczna z pełną wolnością, gdyż wymaga nałożenia ograniczeń na jednostki, co krępuje ich wolność. Jedną z głównych różnic pomiędzy prądami politycznymi są różnice w interpretowaniu tych pojęć i różny rozkład akcentów pomiędzy równością a wolnością. Liberalizm na przykład jest niemal całkowicie przekonany o konieczności zagwarantowania wolności, jednak odbywa się to kosztem zwiększenia nierówności społecznych. Socjalizm z kolei (szczególnie socjalizm utopijny) domaga się pełnej równości, nawet kosztem wolności jednostek.

Według innego ujęcia równość i wolność uzupełniają się wzajemnie. Zgodnie z taką argumentacją trudno wyobrazić sobie równość bez wolności, bowiem jeśli nie ma wolności, ktoś wolność musi ograniczać, co oznacza, że nie jest równy innym, a zatem nie ma równości. Z kolei wolność bez równości oznacza, że jest to wolność tylko dla niektórych, co w społeczeństwie trudno nazwać panowaniem wolności. Takie stanowisko prezentuje anarchizm.

Wolność może oznaczać brak osobistego zniewolenia (więzienie, niewolnictwo, praca przymusowa, porwanie), brak ograniczeń ze strony władz (wolność słowa, wolność zgromadzeń) i innych jednostek (szef, bank, szkoła, rodzina), a także zwyczajów społecznych i warunków naturalnych.

Politycznie pojmowaną wolność dzieli się często na wolność od i wolność do. Wolność od (wolność negatywna) oznacza brak przymusu (wolność od prześladowań, wolność od strachu, wolność od głodu), wolność do (czy też prawo do; wolność pozytywna) natomiast rzeczywistą możliwość podejmowania wyborów.

Do tradycyjnych wolności politycznych należą:----wolność zgromadzeń ----wolność słowa ----wolność religijna ----wolność gospodarcza

Wolność jest ważnym problemem filozoficznym. Mówienie o wolności zakłada istnienie czegoś (duszy, umysłu), co potrafi podejmować decyzję. Stanowisko deterministyczne, według którego wszystkie wydarzenia są nieuniknionymi konsekwencjami przeszłych przyczyn, jest trudne do pogodzenia z wolną wolą. Trudności sprawia też przyjęcie istnienia wszechmocnego Boga - jeśli Bóg jest wszechmocny, to może podjąć wszystkie decyzje za ludzi, zatem ludzie nie są wolni. Jak zwykle jednak w filozofii, stworzono wiele koncepcji godzących pojęcie wolności z determinizmem bądź wszechmocnym - 43.cd.

Większość bezwzględna - gdy podczas głosowania liczba głosów za wnioskiem jest większa od sumy głosów przeciw i wstrzymujących się (50%+1 głosów za wnioskiem w obecności minimum połowy ustawowej liczby posłów). Większość bezwzględna jest wymagana np. w Sejmie do odrzucenia poprawki Senatu, ogłoszenia referendum ogólnokrajowego, czy uchwalenia tajności obrad.

Większość bezwzględna jest najczęściej stosowanym kryterium podejmowania decyzji także w innych ciałach zbiorowych (spółkach, spółdzielniach, zgromadzeniach, komisjach, stowarzyszeniach, radach itp.), w których funkcjonuje zasada zbiorowego podejmowania decyzji, np. w systemach demokratycznych.

Większość zwykła - gdy podczas głosowania więcej osób biorących udział w głosowaniu opowiada się za wnioskiem niż przeciw. Głosy wstrzymujące się nie są wliczane do wyniku. W Sejmie RP większość głosowań nad ustawami odbywa się w trybie większości zwykłej. Minimalną liczbą głosów potrzebną do osiągnięcia większości zwykłej jest 1 głos.

Jak czytamy w art. 120 Konstytucji, co do zasady Sejm uchwala ustawy zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Większość tą należy odróżnić od "Większości ustawowej liczby posłów" - jak np. w art. 158 Konstytucji RP, która w tym przypadku wynosić będzie min. 230.

Większość względna - w procedurach wyborczych ustalenie, że dla skuteczności wyboru wystarcza, aby liczba głosów oddanych na rzecz kandydata przewyższała liczbę głosów oddanych na rzecz któregokolwiek innego z kandydatów, nie musi ona jednak przekraczać połowy ogólnej liczby głosujących (np. wybory brytyjskiej Izby Gmin albo polskiego Senatu).

Głosowanie może odbywać się na dwa sposoby:

FPTP (też FPP), ang. first past the post, co dosłownie oznacza pierwszy przekroczył linię mety (bywa też stosowana ang. nazwa winner-takes-all, czyli zwycięzca-bierze-wszystko). Wyborca wybiera wtedy jednego kandydata spośród zgłoszonych. Stosowana w okręgach jednomandatowych lub przy wyborze na pojedyncze stanowisko.

Block List (ang.) - wyborca wskazuje n kandydatów i n z największą ilością głosów zostanie wybranych. Stosowane w okręgach wielomandatowych (tak właśnie wybierany jest między innymi polski Senat). Potocznie używane przez wyborców stwierdzenie mam n głosów jest błędne, a co najmniej nieprecyzyjne, ponieważ danego kandydata można wskazać tylko raz.

Pluralizm polityczny - w państwach demokratycznych jedna z zasad funkcjonowania parlamentarnych systemów partyjnych, polegająca na istnieniu dwóch lub więcej partii politycznych reprezentujących różne programy i orientacje, walczących o zdobycie władzy w państwie. Oznacza wolność funkcjonowania wielu organizacji w państwie. Istotnym wskaźnikiem pluralizmu jest zatem legalność i swoboda działania opozycji politycznej. W połączeniu z przymiotnikiem politycznym odnosi się do jednej z podstawowych zasad funkcjonowania parlamentarnych systemów partyjnych i oznacza zasadę polegającą na istnieniu dwu lub więcej partii politycznych, które reprezentując różne programy i orientacje, odzwierciedlają interesy różnych grup społecznych. Zasada ta zakłada ponadto wolność tworzenia partii politycznych i równorzędną rywalizację różnych ugrupowań bez stwarzania prawnie uprzywilejowanej pozycji dla jednej z nich. Przyznanie jednej partii roli kierowniczej, przewodniej jest sprzeczne z zasadą pluralizmu politycznego. Systemy partyjne w krajach, których ustrojem jest demokracja parlamentarna funkcjonują w oparciu o trzy podstawowe zasady: pluralizmu politycznego, wolnej gry sił politycznych oraz legalnej opozycji. Zasada pluralizmu politycznego wywodzi się z idei wolności jednostki oraz równości wszystkich obywateli w suwerennym i zróżnicowanym społeczeństwie demokratycznym. W systemie demokracji pluralistycznej społeczeństwo postrzegane jest jako całość złożona z jednostek i grup społecznych, które dążą do realizacji własnych interesów. Społeczeństwo jest silnie zróżnicowane pod względem politycznym, ekonomicznym jest więc pluralistycznie zbudowane. Jednostki dla osiągnięcia wspólnych celów organizują się tworząc organizacje polityczne, ideologiczne, kulturowe o charakterze dobrowolnym. Organizacje te na drodze wzajemnej walki i konkurencji, respektując obowiązujące reguły demokratyczne dążą do zdobycia władzy. Zasada pluralizmu politycznego odnosi się tylko do partii działających legalnie, akceptujących podstawowe zasady ustroju państwa, zawarte w konstytucji tego państwa. Przeciwieństwem pluralizmu politycznego jest zasada koncentracji i monopolizacji władzy. W koncepcjach socjalistycznych uprzywilejowaną pozycję miała partia klasy robotniczej. Istnieją dwie propozycje sprzyjające urzeczywistnieniu zasady pluralizmu politycznego. Jedna z nich zakłada, że należy w większym stopniu niż dotychczas otworzyć systemy partyjne na zróżnicowane interesy społeczne. Druga postuluje przyznanie szerokich prerogatyw organizacjom społecznym oraz dopuszczenie do rywalizacji różnych grup społecznych. Obie koncepcje mają na celu zapobieganie monopolizacji władzy w rękach jednej partii czy organizacji.

Tolerancja - termin stosowany w socjologii, badaniach nad kulturą i religią. W sensie najbardziej ogólnym oznacza on postawę wykluczającą dyskryminację ludzi, których sposób postępowania oraz przynależność do danej grupy społecznej są krytykowane przez większość społeczeństwa. W okresie reformacji pojęcie to było stosowane w odniesieniu do mniejszości religijnych. Obecnie termin ten obejmuje również tolerancję różnych orientacji seksualnych oraz odmiennych światopoglądów. Zasada tolerancji jest kontrowersyjna. Liberałowie twierdzą, że z góry skazuje ona na "tolerowane" zwyczaje i zachowania, które są odstępstwem od normy. Może też upoważniać ludzi sprawujących władzę do zwalczania odmienności. Zamiast tego proponują pojęcie moralności obywatelskiej i pluralizmu. Zwolennicy tradycyjnego fundamentalizmu krytykują tolerancję, gdyż widzą w niej formę moralnego relatywizmu. Ci, którzy ją popierają, definiują ją jako poszanowanie odmienności. Z drugiej zaś strony uważają, że termin ten w wąskim znaczeniu jest bardziej użyteczny, gdyż nie implikuje fałszywej aprobaty nieakceptowanych postaw społecznych.

Bliskim odpowiednikiem pojęcia konsensu jest pojęcie opinii ogółu. Należy jednak pamiętać, że to ostatnie dopuszcza pewien stopień zróżnicowania poglądów i w sytuacjach, gdy wymagane jest podejmowanie wspólnych działań, różnice te mogą się ujawniać. Analogie między konsensem a tworzeniem inteligencji grupowej są przedmiotem osobnych rozważań. Niniejszy artykuł poświęcony jest pojęciu konsensu w ogóle i nie omawia problematyki konsensu w polityce czy ekonomii, gdzie wymagane jest podejmowanie określonych działań. W odróżnieniu od kompromisu, konsens zakłada raczej współpracę niż uzgadnianie stanowiska w toku ścierania się przeciwstawnych poglądów. Osiąganie konsensu polega zatem na wypracowaniu wspólnego stanowiska przez wszystkich i dla wszystkich członków społeczności, a nie osiąganie go drogą wzajemnych ustępstw. To ostatnie często sprowadza się bowiem do swoistego "handlu wymiennego" na zasadzie "coś za coś". W przeciwieństwie do tego, rzeczywisty konsens wymaga budowy dobrych stosunków między członkami społeczności tak, by możliwe było wypracowanie zgody powszechnej.

46. Systemy polityczne współczesnych państw demokratycznych

System polityczny - ogół organów państwowych, partii politycznych oraz organizacji i grup społecznych (formalnych i nieformalnych), uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa oraz ogół generalnych zasad i norm regulujących wzajemne stosunki między nimi.

Główne elementy systemu politycznego-----Społeczność, której byt jest współzależny, składająca się z grup o interesach zbieżnych i sprzecznych, -----Organizacje artykułujące i reprezentujące interesy tych grup poprzez zdobywanie i sprawowanie władzy państwowej bądź wywieranie na nią wpływu, -----Instytucje władzy państwowej, dysponujące monopolem uzgadniania interesów zarówno sposobami perswazji, jak przymusu i przemocy, -----Formalne i zwyczajowe normy regulujące wzajemne relacje i funkcjonowanie wszystkich części składowych systemu, -----Ideologie i strategie polityczne, stanowiące oprogramowanie ukierunkowujące działalność systemów państwowych i partyjnych, -----Instytucje i organizacje międzynarodowe do których są afiliowane państwa i partie polityczne, których rola wzrasta w warunkach integracji kontynentalnych i globalizacji.

47. Partie polityczne jako podstawowy element systemu politycznego notatki z ostatniego wykładu z dnia 08.06.08

48. Szkoły w prawie; spór między pozytywizmem prawniczym a podejściami prawnonaturalnymi

Pozytywizm prawniczy, nurt w XIX i XX-wiecznej filozofii prawa, przeciwstawiany prawu natury. Do podstawowych tez pozytywizmu należą następujące:-----pojęcie prawa sprowadza się do normy (reguły); -----nie ma koniecznego związku między prawem i moralnością. -----prawo obowiązuje jedynie na określonym terenie w określonym czasie, jest ustanowione przez uznawany autorytet (państwo)

Najsłynniejsi przedstawiciele:-----John Austin -----Rudolf von Ihering -----Georg Jellinek -----Herbert Hart -----Hans Kelsen

Prawo jako zespół norm postępowania to koncepcje pozytywistyczne i prawno naturalne. Koncepcje pozytywistyczne - przyjmuje się w nich, że treść norm wyznaczana jest wyłącznie przez odpowiednie akty stanowienia, lub przez uznanie tych norm przez państwo - tj. treść aktów wyznaczana jest przez decyzje organów państwowych. Wg tej teorii prawem jest tylko taki zespół norm postępowania, który jest efektem działania organów państwa. Wzory postępowania, jakie składają się na prawo różnią się od innych norm postępowania tym, że ich realizacja jest poparta przymusem państwowym. Termin pozytywizm prawniczy może występować w prawoznawstwie (iurisprudencia) w dwóch podstawowych znaczeniach:-------Może oznaczać pewien typ poglądów na prawo, a zwłaszcza sposób rozumowania prawa i uzasadniania obowiązku dawania prawa posługi lub określony sposób nauczania prawa. -------Pozytywizm prawniczy jako określony kierunek w prawoznawstwie. To kierunek historyczny dominujący w 2 poł. XIX w. i na początku XX w., istniejący w skrajnej postaci normatywizmu, którego twórcą był Habo Helfer. Jednakże kierunek prawniczy w ujęciu drugiego znaczenia nigdy nie ukształtował się w postaci jednolitej doktryny. Rozwinął się raczej w dwóch wersjach: -------anglosaskiej - John Austin -------kontynentalnej (mocno zróżnicowanej) - Rudolf Jhering.

Pozytywiści uznawali, że zespół norm moralnych jest systemem normatywnym, który odrębny jest od prawa pozytywnego. Przejawem tego stanowiska jest twierdzenie, że obowiązywanie norm prawnych jest niezależne od tego, czy realizują one jakieś wartości moralne, bądź czy są zgodne z jakimiś normami moralnymi lub, czy też nie są z nimi zgodne. Ten pogląd dotyczący obowiązywania prawa i niezależności obowiązywania norm prawnych od norm moralnych nazywany jest niezależnością walidacyjną prawa. Przyjęcie poglądu pozytywistycznego prowadzi do uznania, że prawo ma być moralnie słuszne, ale może być moralnie odrażające. Ale ocena moralna prawa nie ma wpływu na jego obowiązywanie. W pozytywistycznych koncepcjach prawa nie zaprzecza się o istnieniu prawnych związków pomiędzy prawem a moralnością, nie ma związków walidacyjnych, jest pewna niezależność walidacyjna. Dla pozytywistów moralna ocena prawa nie jest zadaniem nauk prawa. Prawoznawstwo wg pozytywistów może formułować jedynie twierdzenia o zgodności lub niezgodności norm prawnych z ocenami moralnymi. Nauki prawne winny być wolne od wartościowania.

49. Istota prawa publicznego na przykładzie gałęzi prawa konstytucyjnego, administracyjnego oraz karnego ---> odp w 23

50. Istota prawa prywatnego na przykładzie gałęzi prawa cywilnego

Prawo międzynarodowe prywatne - zespół norm, których zadaniem jest wskazanie systemu prawnego (własnego lub obcego państwa) właściwego dla dokonania oceny prawnej konkretnej sytuacji z zakresu prawa cywilnego, prawa rodzinnego i prawa pracy. Normy prawa prywatnego międzynarodowego rozstrzygają konflikty na tle powiązań stanu faktycznego z systemami prawnymi różnych państw - stąd ich nazwa - normy kolizyjne.

W znaczeniu szerokim prawo prywatne międzynarodowe obejmuje również normy merytoryczne prawa (międzynarodowego oraz wewnętrznego) dotyczące tzw. sytuacji z elementem obcym.

Prawo prywatne międzynarodowe uważa się dość powszechnie za zupełnie odrębną gałąź prawa - różną od prawa międzynarodowego tzw. publicznego i prawa cywilnego.

Przepisy prawa prywatnego międzynarodowego w większości są przepisami bezwzględnie wiążącymi (iuris cogentis).

W Polsce jest uregulowane w zasadzie w ustawie z 12 listopada 1965 - Prawo prywatne międzynarodowe (Dz.U. z 1965 Nr 46 poz. 290), jednak przed przepisami tej ustawy mają pierwszeństwo postanowienia umów międzynarodowych, zarówno dwustronnych (bilateralnych), jak i wielostronnych (multilateralnych). Trwają jednak prace nad nową ustawą.

---