WYKŁADY

Z KOSMETOLOGII

I. Budowa skóry 2.10.2009 r. nr 1. -> do uzupełnienia

Naskórek (epidermus):

- keratynocyty

- połączenie między komórkami - ulega przemianie

W budowie:

- melanocyty - element niepołączony z keratynocytami, ma wypustki, przekazuje barwnik melaninę keratynocytom - między komórkami warstwy podstawnej naskórka

* może zamienić się w czerniak

A) Informacje nieuporządkowane, hasła:

Naskórek na granicy ze skórą właściwą tworzy „sopelki” (nacieki). Gdy sopelków jest zbyt dużo (za gęsto) - jest to patologia.

Warstwa żywa naskórka - warstwa podstawna - jedyne komórki dzielące się, pojedyncza warstwa komórek, zasadochłonne jądra.

Rak - zbyt duża ilość szybko namnażających się komórek

Czerniak - nadmiar melanocytów

Warstwa Malpighiego - żywa

Warstwa proliferujących się komórek;

Warstwa kolczysta

Warstwa podstawna - połączenie komórek jest wzajemne, połączone są z błoną podstwaną

Warstwa kolczysta - nie dzieli się, zachodzą przemiany - postają keratynocyty

Warstwa ziarnista - w komórkach są ziarna (tam są białka), ziarnistości keratokierne.

Komórki naskórka są silnie połączone.

Warstwa rogowa - komórki zamurowane, twarde, odsuwają się od siebie powoli (warstwa może być bardzo zbita lub mniej)

Komórki naskórka dojrzewają ok. 28 dni (etap warstwy rogowej). W przypadku łuszczycy dojrzewanie trwa ok. 5 dni.

Szczyt warstwy rogowej - w. złuszczająca (koszyczkowa, w.jasna - przejściowa)

Wpuklanie się skóry - powstają brodawki skórne.

B) Różnicowanie naskórka:

Sieci struktur nadających kształt komórce tworzą szlaki przesuwania się organelli komórkowych.

Cytoszkielet komórki (decyduje o kształcie komórki):

- filamenty pośrednie - cytokeratyny

- mikrofilamenty (aktynowe)

- mikrotubule

Naskórek ma keratynę (-> z cytokeratyn - el. Cytoszkieletu komórki - filamenty pośrednie)

Rodzaje połączeń w naskórku:

- desmosomalne (z przestrzenią) - zaangażowane filamenty pośrednie

- typu neksus - szczelne, bez przestrzeni, ścisłe

- adhezyjne - związane z mikrofilamentami, podobne do desmosomalnych ale słabsze - zaangażowane inne białka; cytoszkielet komórki uczestniczy w połaczeniu między komórkami

- hemidesmosom - półdesmosom, tylko w obrębie komórek podstawnych

Budowa desmosomu. Białka dojrzewają w desmosomie:

- błony

- komórki sąsiadujące

- płytka desmosomalna

- cytokeratyny - f. pośrednie

Białka poza komórką desmosomu, w przestrzeni: desmoplatiny, desmogleiny

! Połączenia umożliwiające wymianę informacji - typu neksus.

Desmosomy dotyczące komórek rogowaciejących - korneodesmosomy (korneocyty znajdują się w warstwie rogowej)

C) Dojrzewanie korneocytów:

26-28 dni od warstwy podstawnej do rogowej

Enzymy kierują przemianą białek

Korneodesmosomy - komórki rogowaciejące to korneocyty

Cytokeratyny - filamenty pośrednie

Ich skład się zmienia:

- typ I - kwaśne

- typ II - zasadowe

Warstwa przypodstawna - nad w. podstawną, cytokeratyna 10. i 1.; w w. podstawnej cytokeratyna 5. }markery

Profilagryna -> filagryna (w. ziarnista)

Profilagryna - główny dawca elementów naturalnych czynników nawilżających

Lipidy bariery warstwy rogowej - nawilżanie skóry

D) Białka „koperty wewnętrznej” (powstają przy błonie kom. Na obwodzie komórki; są sztywne):

1- kornifina - w w. kolczystej i ziarnistej

2- inwolukryna - -||- -||-

3- lorikryna - w. rogowa

Filagryna - produkuje elementy zaprawy komórkowej

Kwas pirolidyno-5-karboksylowy

Lipidy w. rogowej - powstają w środku komórek ciałka Odlanda / ciałka lamelarne

Lipidy: cholesterol, glukozeraceramidy (glikozeraceramidy), fosfolipidy

E) Naturalny czynnik nawilżający (NMF - Natural Moisturizing Factor):

(ceramidy, woski, kw. Tłuszczowe, cholesterol i jego siarczan) - ?

Skład:

a) aminokwasy - 40%

b) kwas piroglutaminowy PGA i jego higroskopijna sól sodowa

c) mocznik - 7%

d) amoniak

e) kwas moczowy

f) glikozamina

g) kreatynina - 1,5%

h) jony K, Na, Ca, Mg, P, Cl

i) mleczan sodowy

j) sole kwasu cytrynowego i mrówkowego

F) Granica skórno-naskórkowa:

Tam błona podstawna (membrana basa lis):

- blaszka jasna

- blaszka ciemna (zwarta struktura - kolageny)

- strefa pod blaszką ciemną

Białka łączące w. podstawną z błoną podstawną (także przekazujące informacje):

- penfigoiden - od strony półdesmosomu, wkręca białko w błonę podstawną

- kolagen typu IV - kolagen sieciujący (blaszka ciemna, utrzymuje jej strukturę)

- kolagen typu VII - włókienka zakotwiczające skórę właściwą do błony podstawnej (słabe połączenie)

- kolagen typu I, III, V - nigdy nie istnieją oddzielnie, są w skórze właściwej

G) Skóra właściwa:

- pochodzenie mezodermalne

- aktywny układ immunologiczny (komórki Langerhansa)

- włókna kolagenowe, sprężyste, retikulinowe (…)

- komórki są zanurzone w strukturach, nie są ze sobą połączone

- naczynia krwionośne, limfatyczne

- zakończenia nerwowe

- wytwory naskórkowe - mieszki włosowe

Skóra:

- włókna kolagenowe, sprężyste, elastylowe, retikulinowe, płyn tkankowy

- proteoglikany

- kwas hialuronowy

- glikoproteiny

-…

Warstwa brodawkowata (brodawki i sople) - kolageny typu III i V (ten zawsze w środku) nad typem I. Gdy kolagen typu III jest na obwodzie - wtedy delikatniejsza struktura komórki.

W. siateczkowata.

Fibroblasty - produkują elementy, pracują aktywnie, może zmieniać kształty włókien kolagenowych

Fibroblasty mają swój cytoszkielet, nie są skaroteizowane, nie mają cytokeratyny

Ciemniejsze, aktywniejsze, rozciągnięte - wyżej

Mniejsze obok przydatków skóry

Fibrocyty - gdy przestają produkować - komórki żerne - fibroblasty

Kolagen - większa część syntezy w fibroblastach, sieciowanie poza komórką - środowisko zewnętrzne

! SKÓRA WŁAŚCIWA PRZECHODZI W WARSTWĘ PODSKÓRNĄ - TKANKĘ TŁUSZCZOWĄ (czasem niezauważalnie) - nie ma wyraźniej granicy

Naskórek wciska się w skórę właściwą a nawet w tkankę podskórną.

Biosynteza kolagenu - bierze udział Wit. C; dojrzewanie poza komórką

H) Typy kolagenu w skórze:

a) I, III, V - w skórze ważne!, tworzą włókna

b) IV - tworzą układy sieciowe, w błonie podstawnej (ciemna blaszka)

c) XII i XIV - łączą inne włókna ze sobą

d) VI - sznureczek koraliczków między innymi włóknami

e) VII - kotwiczący, strefa pod blaszką ciemną, falbanki podwieszone pod blaszką ciemną

f) XVII - antygen perfigoidów; naskórek/skóra właściwa; budowa błony postawnej; mocuje komórki podstawne do błony podstawnej

Ułożenie kolagenu:

- zwarte - uporządkowane, w warstwie brodawkowatej nie jest uporządkowany

Włókna elastylowe - sieciują, dojrzewają, delikatne.

Elastoza - uszkodzenie włókien kolagenowych, elastylowych i macierzy - „ciastowata masa”, zamazane, rozbite struktury kolagenu (starzenie, trądzik różowaty, choroby…)

Macierz pozakomórkowa skóry:

- glikoproteiny - duże białka łączące się z wielocukrami, fibronektyna i laminina

- proteoglikany - białka z aminoglikanami

- kwas hialuronowy - pas w mitografii, ma inne własności

- glikozaminoglikany:

* siarczan chondrolityczny

* -||- dernatanu

* -||- heparyny

* -||- keratyny

* heparyna

* kwas hialuronowy

I) Symptomatologia dermatologiczna

- dosiebne, dosiebne

- powierzchnie wyprostne, zgięciowe

- fałdy skórne kolanowe, pachowe, pachwinowe…

1) Plama (macula) - płaska, ograniczona zmiana koloru skóry, ma określony kształt i wielkość

- plama złogowa

b. egzogenne - dekoracyjne, tatuaże

b. endogenne - hemosyderyna, barwniki żółciowe, lipotuscyna, karotenoidy

- plamy barwnikowe

Melaninowe: ostuda (u ciężarnych, okolice ust); zespół Peutz - Jeghersa („piegi na ustach”); naevus spilus (znamię barwnikowe naskórkowe płaskie)

- plamy odbarwieniowe - np. brak barwnika lub grzyb - kwas azerainowy hamuje melanogenezę

- plamy naczyniowe - rozszerzenie naczyń: teleangiektazje („drzewko na twarzy”); znamię naczyniowe płaskie (plama, czerwone pole)

Wynaczynienie krwi:

- uciskamy szpatułką - sprawdzamy czy blednie, czy nie.

- hemoglobina zamienia się w hemosyderynę

Delikatne plamy naczyniowe to wybroczyny, większe to podbiegnięcie.

2) Bąbel pokrzywkowy (urtica)

- podrażnienie skóry - dermografia; ucieczka płynu z naczyń (szybko powstanie i szybko zniknie)

- bąbel szybko się cofa

3) Grudka (papula)

- ustępuje wolno

- nadmiar komórek, naczyń

- wypukły (do 1 cm)

*) naskórkowa - brodawka na podeszwie to też grudka naskórkowa - zainfekowanie wirusem; w fałdzie międzypalcowym zupełnie inaczej to wygląda (większa wilgotność, pocieranie, ciepło…) - ta sama przyczyna - inny wykwit. Brodawczak ludzki to też grudka, brodawka.

*) skórna - melanocyty, wzmożone wytwarzanie kolagenu, np. też immunologicznie, znamię łącznotkankowe

Proliferacja komórek (gruczołów potowych np.)

Neurofibroma - nerwiako-włókniak

*) skórno-naskórkowa (mieszana) - trądzik zapalny, zaskórniki

Łuszczyca to też grudki

Grzybica -> grudki -> pęcherzyki -> środek się uspokaja -> wykwit -> idzie na zewnątrz

4) Pęcherz

- wypełniony płynem

*) podrogowy - liszajec

Liszaj - płaski, położenie wieloboczne, białe zasnucie rozszerzonych naczyń.

*) śródnaskórkowy- pęcherzyca zwykła

*) podnaskórkowy

*) skórny

Pęcherzyki do 1 cm, większe to pęcherze.

Zawartość:

- płyn (gąbczasty obrzęk skóry)

- ropa - krosta (np. liszajec)

- krew - półpasiec („zlokalizowana ospa”)

5) Guzek

- np. czyrak - guz zapalny

- wykwit ponad powierzchnię skóry o rozmiarze większym niż 1 cm.

*) płaskie

*) jamiste

*) czerniak

*) Chłonia skóry

*) mięsak Caposchiego

6) Krostka

- pęcherzyk wypełniony komórkami, bakteriami…

- może być jałowa - z komórkami zapalnymi

7) Łuska

- zrogowaciały naskórek

- złuszczanie drobnopłatowe

8) Nadżerka (erosio)

- pozbawienie naskórka bez uszkodzenia błony podstawnej

9) Owrzodzenie

- uszkodzona granica skórno-naskórkowa

- może być źródło komórek naskórka

- tam, gdzie dużo mieszków włosowych

10) Otarcie

11) Rozpadlina (grzybica międzypalcowa)

12) Strup

- przyschła treść

- przy opryszczce robią się strupy

13) Martwica (nekroza)

14) Blizny (cicatrix)

15) Biznowiec

II. Historia kosmetyki 16.10.2009 r. (miałyśmy dostać konspekt)

A) Prehistoria, ludy pierwotne:

Symbole kolorów: biel - żałoba, czerń - moc, czerwień - życie, fiolet - śmierć

Depilacja - przed malowaniem:

*) paznokciami

*) pincety drewniane, metalowe

*) muszelki

Fryzury - glina, tłuszcz zwierzęcy, wosk pszczeli, muszelki, paciorki

Ochrona przed insektami - wcierki - tłuszcz…

Zęby - mycie: popiół drzewny, krowie odchody

Czernienie zębów - popiół, sproszkowane rośliny, pasma bananowca wapno + roślina

Szminka - tłuszcz + farba

Wybijanie zębów, przekłuwanie ciała

B) Ocenia, Nowa Gwinea:

Duże fryzury - mieszkanie duchów

Malowanie żółtymi kropkami pannę młodą

C) Mezopotamia:

Przepisy na kosmetyki, stosowanie - Tabliczki z Nippur

D) Egipt kolebką kosmetyki:

Malachit, galenit…

Kosmetyki przechowywane w tubach

Farba do włosów pochodzenia roślinnego

Papirusy Ebersa 1500 r. p.n.e. - receptury ziołowych mieszanek upiększających

Krem przeciwzmarszczkowy, przeciwłupieżowy, przeciw łysieniu

III. Definicja leku, kosmetyku i kosmeceutyku 16.10.2009 r.

Kosmetyka - dział higieny ciała, sztuka upiększania, podkreślania naturalnej urody przy pomocy zabiegów i preparatów kosmetycznych.

Preparat kosmetyczny - każda substancja przeznaczona do zewnętrznego kontaktu z ciałem człowieka i skórą, włosami, wargami, paznokciami, zewnętrznymi narządami płciowymi, zębami i błonami śluzowymi jamy ustnej, którego wyłącznym lub główny celem jest utrzymywanie ich czystości, upiększanie.

Cele:

- poprawa wyglądu: upiększanie i pielęgnacja całego ciała

- propagowanie zdrowego trybu życia: sen, wypoczynek, racjonalne odżywanie

Zadania:

- kosmetyka pielęgnacyjna

- lecznicza

- upiększająca

Kosmetologia - dziedzina medycyny zajmująca się działaniami prewencyjnymi przedłużającymi młodość, profilaktyką chorób skóry, metodami leczenia, metodami pielęgnacji ciała, korygowaniem defektów skóry spowodowanych chorobą lub procesem starzenia. Wykorzystanie wiedzy z zakresu podstawowych i klinicznych nauk medycznych.

Promocja zdrowia - wzmacnianie zdrowia, kształtowanie nawyków prozdrowotnych, popularyzacja zasad higieny, racjonalnego żywienia, zapobieganie chorobom zakaźnym i cywilizacyjnym, zdrowy styl życia, badania profilaktyczne (piersi, ginekologiczne, likwidacja nadwagi), unikanie depresji,

Diagnoza schorzeń skórnych- właściwe postępowanie.

Podstawy teoretyczne wykonywania zabiegów kosmetyki pielęgnacyjnej.

Diagnoza cery, edukacja.

Właściwy dobór kosmetyków:

- wiek metrykalny - wiek biologiczny skóry

- aktywność gruczołów łojowych

- stan naskórka

- stopień nawodnienia naskórka

- stan bariery lipidowej

- ilość, głębokość zmarszczek powierzchniowych i głębokich skóry

- objawy fotostarzenia skóry

- przebarwienia

Zasady etyki:

- „Primum non nocere” - po pierwsze - nie szkodzić

- szacunek, kultura osobista

- moralność, etyka zawodowa

- troska o pacjenta

- zachowanie tajemnicy

- przestrzeganie zasad higieny i bezpieczeństwa

- prawidłowe i rzetelne stosowanie preparatów kosmetycznych

- podnoszenia kwalifikacji

- poczucie estetyki

- higiena osobista

Badanie przedmiotowe i podmiotowe:

- badanie podmiotowe - wywiad kosmetyczny:

*) wiek

*) stan zdrowia

*) przyjmowane leki

\ *) przebyte choroby

*) tryb życia

*) dieta

*) dotychczasowa pielęgnacja

- badanie przedmiotowe - wizualne i palpacyjne

Demakijaż, ocena wizualna - dokładne obejrzenie skóry

Lampa lupa

Lampa Wooda (krzemian baru, 9% tlenek niklu):

*) skóra normalna - odbicie w kolorze niebiesko-fioletowym

*) skóra sucha i odwodniona - kolor biały

*) skóra tłusta - kolor czarny

*) skóra prawidłowo nawilżona - k. ciemnoniebieski, intensywna fluorescencja

Cera - skóra twarzy. Uwarunkowana genetycznie i zależna od wieku, płci, rasy, stanu zdrowia, trybu życia i sposobu pielęgnacji oraz czynników zewnętrznych.

1. normalna a) wrażliwa

2. sucha b) naczyniowa

3. tłusta c) alergiczna

4. mieszana d) starzejąca się

Fluorescencja - 340 - 400 nm, Normalnej skóry jest bardzo słaba

Dermatoskop - 10 - 20x powiększenie z bocznym oświetleniem - trójwymiarowy obraz

Urządzenia w gabinecie kosmetycznym:

1. MPA (Adapter Uniwersalny) - uniwersalny system łączący wszystkie sondy do pomiarów skóry

2. Sebumetr - pomiar natłuszczenia skóry głowy i włosów. Bezpośredni pomiar wydzielania łoju. Wartość 0 - 350 na wyświetlaczu.

3. Korneometr - bada stopień nawilżenia warstwy rogowej

4. Meksametr - pomiar poziomu melaniny oraz podrażnień skóry

5. Tewameter TM300 - TEWL - pomiar ucieczki wody z naskórka (prawidłowa wartość - 10 - 13%)

Profilometria - badanie głębokości zmarszczek i bruzd - silikonowe odlewy:

*) I - badanie za pomocą mikroskopu elektronowego

*) II - analiza obrazu powstałych cieni

*) III - profil w 3D

Kosmeceutyk - środek kosmetyczny o działaniu leczniczym (z definicji Klingmana)

Produkt kosmetyczny - substancja lub preparat pozostający w kontakcie z różnymi częściami powierzchni ciała ludzkiego lub z zębami i błoną śluzową jamy ustnej jedynie lub głównie w celu ich oczyszczania, perfumowania, zamieniania ich wyglądu i/lub korygowania zapachów ciała oraz/lub w celu ich ochrony/utrzymywania w dobrym stanie.

Lek - substancja posiadająca właściwości lecznicze lub profilaktyczne w stosunku do chorób ludzi lub zwierząt, jak również produkty, które mogą być podane człowiekowi lub zwierzęciu w celu rozpoznania lub przywrócenia, poprawienia bądź modyfikowania czynności organizmu.

Synonimy kosmeceutyku (nazwy dotyczące produktów zawierających w swym składzie substancje czynne o zasięgu działania szerszym niż zwykły kosmetyk kamuflujący niedoskonałości cery (np. róż)):

- dermatoceutyk

- aktywny kosmetyk - ta nazwa nie ma statusu prawnego

- kosmetyk funkcjonalny

Środek kosmetyczny o działaniu leczniczym - substancja stosowana w celach kosmetycznych, która wpływa na struktury skóry, a nie tylko na jej powierzchnię, np. witaminy, antyoksydanty, hydroksykwasy, aloes, rumianek, miłorząb japoński, środki przeciwsłoneczne.

Lek dermatologiczny - substancja powodująca zmianę struktury i czynności skóry.

IV. Włosy 23.10.2009 r.

Włosy:

Są sznurami zrogowaciałych komórek naskórka powstającymi w mieszkach włosowych na skórze całego ciała z wyjątkiem dłoni i podeszw. Budowa mieszka włosowego i korzenia włosa zmienia się w przebiegu cyklu włosowego.

- korzeń włosa - część tkwiąca w mieszku włosowym (Radix pili)

- trzon lub łodyga włosa - część widoczna na powierzchni skóry (Corpus pili)

Korzeń włosa tkwi w pochwowatym zagłębieniu naskórka - mieszku włosowym otoczonym łącznotkankową pochewką.

Głębokość mieszka jest uzależniona od typu włosa, wieku, etapu cyklu jego rozwoju. We włosach długich sięga tkanki podskórnej.

Mieszek włosowy (Folliculus pili) składa się z części:

a) górnej - lejka - znajduje się między ujściem mieszka na powierzchni skóry (ostium folliculi) a ujściem przewodu gruczołu łojowego do jego światła

b) środkowej - cieśni - znajduje się między ujściem przewodu gruczołu łojowego a przyczepem mięśnia przywłośnego; w miejscu przyczepu mięśnia znajduje się wybrzuszenie mieszka włosa (bulge), zawiera komórki germinalne zawiązka włosa, regenerującego się gruczołu łojowego i naskórka po jego uszkodzeniu.

c) dolnej - otacza opuszkę włosa

Brodawka włosa:

- część otoczona przez opuszkę

- tzw. Szyjka - przewężenia na poziomie końca opuszki

- część dolna mająca kształt półksiężyca

- brodawkę tworzą komórki i substancja podstawowa tkanki łącznej

- przebiegają w niej włókna nerwowe i naczynia krwionośne

- od opuszki włosa oddziela ją błona podstawna

Opuszka włosa (bulbus pili) - ma kształt cebulasty, obejmuje brodawkę włosa od góry i z boków

Macierz (matrix) - grupa najszybciej i najaktywniej dzielących się komórek w organizmie ludzkim. Należy do tkanej najbardziej wrażliwych na działanie czynników uszkadzających. Leży poniżej linii Aubera - biegnącej w płaszczyźnie najszerszej części brodawki.

Nad linią Aubera komórki powiększają się, układają swym większym wymiarem równolegle do osi włosa, następnie znacznie się wydłużają (tam są melanocyty).

Włos właściwy:

- istota rdzenna

- istota korowa - stanowiąca górną jego masę

- osłonka włosa właściwego - składająca się z 1 warstwy komórek

W części zrogowaciałej istotę korową tworzą przebiegające podłużne włókienka, składające się z filamentów keratynowych, poprzedzielanych substancją międzywłókienkową.

!!!! Pochewka wewnętrzna:

- osłonka (powłoczka) pochewki wewnętrznej

- warstwa Huxleya - warstwa nabłonkowa ziarnista, 2 warstwy komórek zawierających ziarna trichohialiny

- warstwa Henlego - warstwa nabłonkowa jasna, 1 warstwa komórek zrogowaciałych

- pochewka zewnętrzna - składa się z warstwy kolczystej pochewki zewnętrznej i warstwy podstawnej

- torebka włosa - pochewka łącznotkankowa otaczająca łodygę, tworzy: błonka szklista, warstwa włókien okrężnych i podłużnych

Istota rdzenna składa się z dużych komórek, luźno ze sobą powiązanych, całkowicie zrogowaciałych w górnej części korzenia.

Stwierdza się w nich nieliczne, przebiegające w różnych kierunkach włókienka, składające się z pęczków filamentów keratynowych i ziarnistości. W istocie rdzennej występują wewnątrz- i zewnątrzkomórkowo przestrzenie wypełnione w obrębie korzenia płynem, a w łodydze powietrzem.

Istotę korową tworzą wrzecionowate komórki, całkowicie zrogowaciałe już ponad strefą keratogenną; między nimi występują małe przestrzenie, wypełnione w niezrogowaciałej części korzenia płynem, a powyżej niej powietrzem.

Proces rogowacenia istoty korowej: zakończony w górnej części korzenia włosa, istoty rdzennej na granicy korzenia i łodygi. Podczas rogowacenia następuje utlenienie grup sulfhydrylowych aminokwasów, tworząc łańcuchy polipeptydowe i powstają wiązania dwusulfidowe między łańcuchami. Tworzenie wiązań dwusulfidowych katalizuje enzym zawierający miedź.

Keratyny: miękka, twarda, strefa keratynizacji

Substancja korowa zawiera keratynę twardą, rdzenna - keratynę miękką. Keratyna twarda zawiera więcej siarki.

Filamenty keratynowe:

- składają się z protofilamentów

- zaczynają powstawać w górnej części opuszki

- wszystkie włókienka przebiegają wzdłuż osi długiej włosa

- przestrzenie międzywłókienkowe są wypełnione substancją spajającą - substancją podstawową, resztkami jąder i cytoplazmy

W zrogowaciałej części korowej poszczególne komórki oddzielone są przegrodami międzykomórkowymi.

Osłonka/powłoczka:

- stanowi zewnętrzną część włosa

- zbudowana jest z 1 warstwy komórek o kształcie zbliżonym do prostokąta (łuski, dachówki)

- całkowicie zrogowaciałe osłonki w dalszej części łodygi

- komórki osłonki nie mają ziaren melaniny

- zawiera liczne połączenia dwusulfidowe - odporniejsza na uszkodzenia mechaniczne niż istota korowa i spełnia rolę ochronną

Komórki osłonki:

- tworzą z osią długą włosa kąt ostry, ok. 18^o

- zachodzą dachówkowato na siebie, tworząc 5 - 10 pokładów

- są wypełnione krótkimi, splątanymi włókienkami keratynowymi i substancją spajającą

Pochewka wewnętrzna: mocno zespolone warstwy:

- wewnętrzna - osłonka

- środkowa - warstwa Huxleya (rogowacieje w szczycie opuszki)

- zewnętrzna - w. Henlego (rogowacieje w połowie mieszka)

Komórki osłonki rogowacieję w połowie długości mieszka. W górnej części mieszka następuje oddzielenie się pochewki wewnętrznej od włosa, a na powierzchni naskórka ulega on złuszczeniu. Komórki pochewki wewnętrznej połączone za pomocą desmosomów, nie mają barwnika. W połowie długości mieszka całkowicie zrogowaciałe łączą się w jedną strukturę i granice między nią zacierają się.

Pochewka zewnętrzna:

- stanowi ścianę kanału mieszka

- w części leżącej powyżej ujścia gruczołu łojowego nie różni się ona od naskórka, którego jest jakby wpukleniem

- w części leżącej powyżej ujścia gruczołu łojowego zawiera wszystkie warstwy naskórka

- proces rogowacenia jak w naskórku

- najgrubsza w 1/3 gr. dolnej przy opuszce, składa się z 2 warstw komórek

Błona szklista - bezkomórkowa, oddziela część ektodermalną od mezodermalnej (opuszkę od brodawki, pochewkę zew. od łącznotkankowej):

- warstwa zewnętrzna i wewnętrzna.

Pochewka łącznotkankowa - włókna kolagenowe, sprężyste i nieliczne fibroblasty, naczynia

- w. wewnętrzna - włókna układają się okrężnie

- w. zewnętrzna - włókna przebiegają podłużnie

Włosy podwójne:

- kilka mieszków może mieć wspólne ujście n powierzchni naskórka (skóra owłosiona głowy i grzbiet). Na skórze głowy i brody u mężczyzn występuje grupowanie włosów.

- na brodzie mieszki mogą zawierać włosy mnogie. Są one złączone (mają wspólną pochewkę wewnętrzną) lub całkowicie oddzielone (każdy otoczony własną pochewką wewnętrzną, natomiast pochewka zewnętrzna jest wspólna). Na brodzie mogą występować włosy o podwójnej istocie rdzennej.

1. brodawka może mieć wiele szczytów

2. mogą wystąpić całkowicie oddzielone od siebie brodawki mnogie

3. brodawka może być podzielona - tyle płatów, ile włosów - jedna wspólna opuszka

!!! Mięśnie przywłosowe (przywłośne):

Pod wpływem bodźców psychicznych lub zimna mięśnie przywłosowe kurczą się, a włosy ustawiają się pionowo, skóra wokół mieszków nieco się unosi.

Mięśnie gładkie, mające początek w brodawce skórnej, a przyczepiają się do zgrubienia pochewki łącznotkankowej mieszka poniżej gruczołów łojowych.

U człowieka na skórze głowy liczba komórek macierzy włosa podwaja się w ciągu 23h - wskaźnik mitotyczny jest jednakowy dla wszystkich włosów, bez względu na grubość.

Średnia szybkość wzrostu włosów ok. 0,35 mm/dobę. Najszybciej na szczycie głowy, najwolniej na brodzie. Włosy rosną z taką samą prędkością w dzień i w nocy. Rubość włosów u ludzi wynosi do 0,14 mm.

Kolor włosów

Melanocyty mieszkowe wytwarzają barwnik, występują w górnej części opuszki, tuż nad brodawką oraz w części pochewki zewnętrznej leżącej ponad ujściem przewodu gruczołu łojowego.

Melanocyty nie wytwarzające barwnika są w dolnej części pochewki zew., dochodząc do górnej części pochewki zewnętrznej zaczynają wytwarzać barwnik:

- eumelanina - ciemna

- feomelanina - jasna

Siwienie (canities):

- fizjologiczna zmiana zabarwienia włosów na białe

- zaczyna się od osłabienia aktywności tyrozynazy w opuszce włosa i zmian zwyrodnieniowych w melanocytach. Później melanocyty zanikają i w nowych włosach nie odkłada się melanina

- niemal każdy człowiek w końcu staje się siwy. Wiek, w którym siwienie się zaczyna jest bardzo różny, ok. 40 roku życia typowo najczęściej na skroniach. Włosy na brodzie mogą osiwieć wcześniej niż na głowie lub o wiele później. Włosy pachowe, łonowe i brwi siwieją ostatnie.

Siwienie przedwczesne i przed 20. rokiem życia u osób rasy białej i przed 30. r. ż. u rasy ciemnej. Przyczyny:

- nadczynność tarczycy

- niedokrwistość złośliwa

- po chemioterapii

- po chorobie z wysoką gorączką

- po stresie emocjonalnym

Siwy włos wyrasta wiele miesięcy, dlatego wyjaśnieniem nagłego osiwienia może być nagłe wypadnięcie duże liczby włosów ciemnych, podczas gdy białe włosy są bardziej odporne i pozostają.

Siwienie polekowe - chlorochina i retinoidy mogą rozjaśniać włosy jasne i rude, wywierają słaby wpływ na włosy ciemne.

Typy włosów

Budowa mieszka włosowego zmienia się w zależności od typu włosa.

1. włosy lanugo - występują na całym ciele w życiu płodowym (12 - 36 tydzień ciąży), potem wypadają. W odróżnieniu od innych typów rosną synchronicznie, są cienkie, bezbarwne, nie mają rdzenia.

2. włosy meszkowe - obecne we wszystkich okolicach ciała z wyjątkiem tych, gdzie występują włosy długie. Mogą mieć 1-2 cm długości, są o połowę cieńsze, pozbawione rdzenia, słabiej zabarwione i rosną wolniej, ale ich cykl włosowy wykazuje większą dynamikę. Mieszki włosowe włosów mieszkowych są małe, położone tuż pod naskórkiem, słabo ukrwione i mają relatywnie duże gruczoły łojowe.

3. włosy długie - zajmują skórę owłosioną głowy, brwi i rzęsy (szczeciniaste), występują w okolicach pach i wzgórka łonowego, rzadziej na klatce piersiowej, twarzy i kończynach. Na głowie mogą osiągać długość > 1m, są grubsze, silniej zabarwione, mają rdzeń i tkwią w zaopatrzonych dobrze ukrwioną brodawkę mieszkach, sięgającej tkanki podskórnej.

Komórki korzenia włosa różnią się od keratynocytów naskórka tym, że nie ulegają złuszczeniu i są wypełnione budulcem włosa tj. keratyną twardą o innych właściwościach fizycznych niż keratyna miękka występująca w naskórku.

U człowieka istota rdzenna może występować:

- w całym lub niemal całym włosie - typ ciągły

- tylko w pewnych dłuższych odcinkach włosa - typ nieciągły

- tylko w pewnych krótszych odcinkach włosa typ fragmentaryczny

- istoty rdzennej nie zawierają cienkie włosy meszkowe

W skórze mieszki włosowe wyrastają skośnie względem jej powierzchni.

Kąt nachylenia łodygi włosa w stosunku do powierzchni włosa decyduje o kształcie przekroju korzenia i łodygi włosa - jest to uwarunkowane genetycznie i różne dla poszczególnych ras.

Na skręt włosów wpływają:

- asymetryczne różnicowanie ich wzrostu

- kąt nachylenia

- ilość „zagięć”

Na powstanie loków wpływa asynchroniczny przebieg podziałów mitotycznych w macierzy włosa; skręt włosa zależny jest od liczby zagięć włosa w przeliczeniu na jednostkę długości.

Włosy rasy kaukaskiej:

- na przekroju różne kształty

- są kędzierzawe

- są faliste

Włosy rasy czarnej:

- przekrój owalny i można w nich wyróżnić „brzegi”

- bardzo dużo zagięć, wygląd wełnisty, czarne

- nadmierna tendencja do skręcania się powoduje ich szybkie starzenie się

Włosy ras mongoidalnych:

- proste, okrągły przekrój

- rosną pod kątem prostym do powierzchni skóry

Cykl włosowy

U człowieka jest cyklem niezsynchronizowanym - mieszki znajdujące się w poszczególnych okresach cyklu są rozmieszczone bezładnie.

1. Anagen (I - IV) i faza wzrostu, 2-6 lat

2. Katagen - faz pośrednia inwolucji, trwa dni

3. Telogen - faza spoczynku, 2-4 miesiące

4. utrata włosów telogenowych

Rys. 1.: Cykl włosowy - made by me w magicznym programie Paint ^^

Długość trwania poszczególnych faz rozwoju włosa jest indywidualna dla każdego mieszka i zależy od: rodzaju włosa, wieku, płci, lokalizacji, wpływu hormonów.

I. ANAGEN - okres wzrostu włosa. I-V to proanagen, VI to metanagen

ANAGEN I - komórki brodawki włosa powiększają wymiary, równocześnie zaktywowane przez brodawkę komórki germinalne wybrzuszenia intensywnie proliferują, rozpoczynając zstępowanie ku dołowi mieszka (jak cebulka)

ANAGEN II - komórki nowo powstałej macierzy przesuwają się ku dołowi i nadal intensywnie dzieląc się zaczynają otaczać brodawkę włosa tworząc opuszkę, a następnie zawiązek nowego włosa i pochewki wewnętrznej

ANAGEN III - mieszek włosa osiąga ostateczną długość, całkowicie wykształca się opuszka, melanocyty zaczynają produkować melaninę, a zawiązek włosa staje się widoczny

ANAGEN IV - rosnący włos osiąga wysokość gruczołu łojowego, a brodawka włosa stymulowana przez komórki macierzy powiększa się, a jej komórki ulegają de kondensacji

ANAGEN V - wierzchołek włosa osiąga ujście mieszka

ANAGEN VI (METANAGEN) - włos widoczny jest nad powierzchnią skóry

Wyrywając włos anangenowy usuwamy go niemal w całości, pęka on na poziomie linii Aubera tak, że w skórze pozostaje jedynie dolna część opuszki - macierz. Niekiedy wyrwaniu ulega cały włos z brodawką.

Korzeń anangenowy jest na końcu rozszerzony i ciemny, w samym jego zakończeniu znajdują się melanocyty, zwykle zostaje on wyrwany wraz z pochewką wewnętrzną i dolnymi 2/3 częściami pochewki zewnętrznej.

W anagenie włos rozszerzony, ciemny.

II. KATAGEN:

- W końcowym okresie wzrostu następuje nieznaczne ścieńczenie wytwarzanego włosa i jego odbarwienie, a istota rdzenna przestaje się tworzyć. Opuszka stopniowo zanika, jej komórki przesuwają się ku górze, uwalniając brodawkę. Część z nich ulega zwyrodnieniu i rozpadowi, część natomiast nie rogowaciejąc bierze udział w tworzeniu kolumny niezróżnicowanych komórek nad brodawką.

- dolna część pochewki zewnętrznej zanika

- większość komórek pochewki zewnętrznej -> rozpad lub upodabnia się do niezróżnicowanych komórek kolumny nabłonkowej, pochodzących z macierzy i bierze udział w tworzeniu tej kolumny.

- stopniowo kolumna wydłuża się wskutek rozplemu niezróżnicowanych komórek do poziomu przyczepu mięśnia przywłośnego.

- zgrubiałe zakończenie korzenia włosa przesuwa się ku górze

- rogowacenie włosa zostaje zakończone z chwilą osiągnięcia ostatecznego umiejscowienia się kolby na wysokości przyczepu mięśnia przywłośnego

- komórki, w których w chwili rozpoczęcia się inwolucji mieszka rogowacenie się już zaczęło, oddzielają się od pozostałych komórek macierzy i tworzą zgrubienie, z którego powstaje rogowaciała kolba włosa nierosnącego

- włos katagenowy we wczesnym okresie staje się cieńszy i posiada zanikające pochewki, w późniejszym (wskutek postępującego rogowacenia) widoczna jest kolba włosowa

Włosa taki niekiedy wyrywa się z kolumną niezróżnicowanych komórek nabłonkowych, które tworzą tzw. ogon różnej długości.

- zatrzymanie produkcji melaniny przez melanocyty

- zahamowane podziały komórek macierzy

- w strefie keratynizacji buławki włosa, zbudowane jedynie z kory i pochewki włosa

III. TELOGEN:

- mieszek składa się z kanału włosa wyścielonego w cz. górnej kom. Nabłonkowymi, będącymi kontynuacją naskórka

- włókna elastylowe utrzymują włos buławkowaty otoczony pozostałościami powłoczki pochewki wewnętrznej w mieszku

- mieszek w tej fazie ma długość ½ - 1/3 długości osiąganej w anagenie

- pod woreczkiem otaczającym kolbę znajduje się wtórny zawiązek włosa, a niżej skupienie komórek brodawki (w skórze właściwej)

Mocne przytwierdzenie - jego utrata dopiero, gdy koniec nowo rosnącego z tego samego mieszka włosa przebije zakotwiczenie kolby i wypchnie włos nie rosnący. Czasem nie ulega wypchnięciu i wtedy w mieszkach mieszkowych może tkwić nawet kilka korzeni telogenowych.

- kończy się całkowicie zrogowaciałą, bezbarwną kapsułą, mocno przytwierdzoną do woreczka naskórkowego, a tym samym do ściany mieszka. Kapsułka - z komórek kolumny nabłonkowej, a woreczek z komórek pochewki zewnętrznej.

Kolby we wczesnym okresie są nierówne, zębate, później gładkie. Korzenie nie zawierają prawie wcale barwnika.

Trichogram - ocena korzeni włosów okolicy skóry owłosionej głowy w różnych fazach cyklu włosowego:

*) wygląd mikroskopowy wydepilowanych korzeni włosów w różnych fazach

*) u osoby zdrowej mogą być nieliczne włosy nieprawidłowe

Włosy dystroficzne - w pewnym odcinku korzeń ulega dużemu przewężeniu i ułamianiu

Włosy dysplastyczne - scieńczałe, pozbawione pochewek

ZABURZENIA STRUKTURY WŁOSÓW

Wrodzone rzadko - 1:10 000 urodzeń

Nabyte - często (czynniki fizyczne, chemiczne, mechaniczne) - zwiększona łamliwość włosów, niekiedy widoczna ich utrata (łysienie rzekome)

1. fizyczne, np. suszenie, mycie

2. mechaniczne, np. czesanie lub szczotkowanie (może uszkodzić osłonkę włosa), nadmierne mycie (łamliwość i suchość)

3. chemiczne, np. farby i płyny do trwałej ondulacji (naruszają strukturę włosów, mogą wywołać kontaktowe alergiczne lub toksyczne zapalenie skóry), preparaty rozjaśniające, np. H₂O₂ (utleniają melaninę we włosach)

Zewnętrzne przyczyny uszkodzenia:

- infekcje: pasożyty (wesz ludzka), grzyby (dermatofity, grzyby pleśniowe)

Ocena stopnia uszkodzenia włosów:

- zebranie wywiadu

- badanie kliniczne

- ocena mikroskopowa

Łamliwość włosów (trichoclasis) - poprzeczne lub ukośne złamanie trzonu włosa typu „źdźbło trawy” może być natury grzybiczej

Grzybica strzygąca - układ zarodników we włosie typu endotrix

c.d.n.

V. 13.11.2009 r., kontynuacja poprzedniego wykładu; nadmierne owłosienie

Ocena stopnia uszkodzenia włosów - elektronowy mikroskop skaningowy (może uwidocznić zmiany w osłonce włosa, od uszkodzenia niewielu łusek do całkowitego ich braku a także zmiany w łodydze włosa).

Odżywki do włosów zawierają białka zwierzęce, które pozostając na włosach pogrubiają je i wygładzają.

Płyny do płukania włosów zawierają związki jonowe, które ułatwiają układanie włosów

Odżywki i płyny pomagają uniknąć urazów w czasie zabiegów pielęgnacyjnych.

Starzenie się włosa: kosmetyki, zła pielęgnacja, UV.

- komórki pochewki włosa posiadają warstwę zewnętrzną, złożoną z połączonych wiązaniami kowalencyjnymi bocznych łańcuchów kwasów tłuszczowych, które nadają łodydze włosa właściwości hydrofobowe

- warstwa ta nie ulega usuwaniu podczas mycia szamponem, natomiast jest uszkadzana podczas trwałej ondulacji

- w Mierą postępu keratynizacji w mieszku włosowym tworzy się coraz większa liczba wiązań disiarczkowych (40% stanowi białko bogate w siarkę), które utrzymują kształt łodygi włosa, zapewniają odporność na rozciąganie, skręcanie i napinanie.

- włosy mogą się różnie układać pod wpływem wilgoci lub zastosowania suszarki, jednak zmiany te mają charakter przejściowy i wynikają ze zmian w zakresie słabych wiązań wodorowych i zawartości wody.

Trwała ondulacja:

- prosty lub skręcony kształt łodygi włosa jest uwarunkowany genetycznie i zmiana tego stanu wymaga ingerencji chemicznej lub mechanicznej

- w celu zmiany kształtu włosa istniejące wiązania disiarczkowe są niszczone i tworzone ponownie w nowym układzie - 8% triglikolan amonu (ondulacja na zimno) o pH 9,3 w temp. Pokojowej lub w temp. Ciała rozrywa wiązania dwusiarczkowe S-S cystyny

- w celu utrwalenia włosy są utleniane 0,5-2,5% roztworem H₂O₂ (przywraca wiązania dwusiarczkowe), utrzymując nowy kształt włosów. Składniki zasadowe są zobojętniane lekko kwaśnym płynem.

Wady strukturalne

- nieprawidłowości strukturalne łodygi włosa mogą wystąpić w bardzo licznych i różnych schorzeniach i wiele z nich się nakłada, gdyż to samo zaburzenie metaboliczne może spowodować liczne zmiany strukturalne

1. Łamliwość (trichoclasis)

a) wrodzona - idiopatyczna - dziedziczy się autosomalnie dominująco; włosy mają tendencję do samoistnego łamania się, co prowadzi do znacznej ich utraty

b) nabyta - symptomatyczna - przerzedzenia może być ograniczone do okolicy czołowo-ciemienowej lub rozlane; krótkie włosy, nie rosną, łamią się tuż przy skórze; głównie u kobiet

2. Rozszczep węzłowy włosa (trichorrhexis nodosa)

- włosy z obecnością makroskopowych guzków, pod mikroskopem jak 2 pędzelki wbite jeden w drugi

- zmiany powstają w wyniku plamkowatych ubytków powłoczki (zniszczone powłoczki włosa wskutek rozerwania połączeń międzykomórkowych)

- w obrębie guzków znajdują się rozdwojone włókna korowe

Przyczyny:

- u małych dzieci może być związane z zaburzeniami metabolizmu aminokwasów (aminoaciduria)

- urazy mechaniczne - szczotkowanie, ścisłe zaplatanie, czesanie pod włos, koński ogon

- działanie ciepła - kręcenia włosów

- nadmierna ekspozycja na promienie UV

- urazy chemiczne

U kobiet częściej na skórze głowy, mężczyźni - broda i wąsy

Dochodzi do łysienia ogniskowego lub rozlanego

3. Rozszczep podłużny włosa (trichoptilosis)

- mogą występować inne anomalie strukturalne - skręcone, paciorkowate, bambusowa te

- uraz - nadmierne czesanie, trwała, pociąganie

- unikanie urazów umożliwia odrost prawidłowych włosów

4. Włosy rozdwojone (pili bifurcati)

- odcinkowe rozdwojenie włosów wzdłuż długie osi - każdy fragment posiada własną pochewkę

- w dalszej części trzon ponownie łączy się w jedną całość

5. Włosy obrączkowate, okrągłe (pili annulati)

- nieznana przyczyna - może wrodzony defekt syntezy keratyny, obejmuje część korową włosa

- mogą być rodzinne i wtedy zmiany pojawiają się wkrótce po urodzeniu

- we włosach stwierdza się naprzemienne odcinki jasne i ciemne - długość 1-3mm

- jaśniejsze zabarwienie spowodowane odbiciem światła w tych odcinkach, w których w substancji korowej znajduje się powietrze

- paradoksalnie ciemniejsze pod mikroskopem są te odcinki, które w świetle naturalnym są jaśniejsze

- różnice w zawartości melaniny

6. Włosy pseudoobrączkowate

- odcinki jasne i ciemne

- w jasnych skręcenia i spłaszczenie łodygi - odbite światło - zmiana zabarwienia pozorna

7. Włosy skręcone, korkociągowe

- wrodzone - autosomalnie dominująco - częściej u kobiet i osób jasnowłosych

- nabyte - uszkodzenia łodygi włosa przez zabiegi kosmetyczne

- w wieku niemowlęcym łamliwość włosów i łysienie

- mogą współistnieć z rybią łuską, rogowaceniem mieszkowymi i zespołem Menkesa (zaburzenie metabolizmu Cu)

- może nastąpić poprawa w okresie pokwitania

- delikatna pielęgnacja z płynami, unikać trwałej ondulacji

- suche, matowe, szorstkie lub zwichrzone, nie dają się ułożyć

- duża łamliwość może doprowadzić do przerzedzenia i powstania ognisk łysienia

8. Włosy paciorkowe

- wrodzone - autosomalnie dominująco

- mieszki włosowe nieprawidłowo wyglądają

- występują cykliczne zaburzenia fazy anangenowej, co drugi dzień

- wrzecionowate zgrubienia, przewężenia

- włosy kruche, łamiące się - rozlane łysienie

- końce włosów mogą pozostać w mieszkach włosowych, stwarzając wrażenie gęsiej skórki

- może współistnieć rogowacenie mieszkowe

9. Rozszczep wgłobiony włosów - włosy bambusowate

- pod mikroskopem podobne do kija bambusa lub składanej lunety

- obecność guzków w obrębie trzonu włosa, w którym tworzy się staw typu „piłki i gniazdka”

- mają tendencję do ułamywania się w odległości 3-4 cm od skóry

- zwykle zmiany te występują tylko w niewielkiej liczbie włosów, dlatego należy badać ich bardzo dużo, by potwierdzić rozpoznanie

- czasem u tego samego pacjenta obserwuje się włosy skręcone

- defekt keratynizacji włosa, który polega na niekompletnej konwersji grupy S-H w połączeniu S-S

- zmienione włosy głowy

10. Zespół Nethertona

- autosomalnie recesywnie

- atopowe zapalenie skóry, włosy bambusowate, rybie łuski - dzień

- zaburzenia immunologiczne i nawracające zakażenia

11. Włosy wełniste

- po urodzeniu są normalne, zmieniają się w pierwszych latach życia

- jasne, suche, niesforne, skręcają się samoistnie wzdłuż długie osi, spiralę

- poddają się czesaniu, krótkie, łamliwe, jak kłaczki wełny

- czasem tylko na części głowy

- typowo wgłowienie we włosie trójkątne

- rogowacenie pochewki wewnętrznej włosa

Zespół włosów nieuczesanych - b. podobnie, kanalikowe wgłębienie wzdłuż trzonu włosa

12. Włosy pętlicowe

- uszkodzenie w postaci pętlic, pierścieni, węzłów - zacieśniają się tworząc guzki

- urazy mechaniczne

13. Trichotiodystrofia

- autosomalne recesywne

- obniżenia zawartości S (do 50%) - niższa zawartość cysteiny

- jasne i ciemne pola

- kruche, łamliwe, suche

NADMIERNE OWŁOSIENIE

Czynniki rasowe i etniczne wpływające na rozmieszczenie owłosienia:

- poziom androgenów i estrogenów - u wszystkich ras podobny

- biali są bardziej owłosieni niż Murzyni i Azjaci

- liczba mieszków włosowych na jednakowej powierzchnie waha się w zależności od grupy etnicznej

Grupa śródziemnomorska > gr. nordycka > gr. azjatycka

- u Azjatów rzadko owłosiona twarz i inne okolice ciała poza okolicami pachowymi i wzgórkami łonowymi

- u białych kobiet pochodzenia śródziemnomorskiego (Europa Pd, Środkowy Wschód <- ?!) o ciemniejszej barwie skóry wzrost włosów jest intensywniejszy i częściej występuje nadmierne owłosienie twarzy niż u kobiet nordyckich (mających jasne włosy i skórę)

- wśród Indian rzadko łysienie

- zakres normy owłosienia jest bardzo szeroki u obu płci i w dużym stopniu zależy od przynależności rasowej i etnicznej

Nadmierne owłosienie - hipertrychoza:

- bez zależnej od androgenów przyczyny endokrynologicznej, dowolna okolica ciała, również zależy od płci

- duża zmienność osobnicza, rodzinna, zależna od wieku i płci, przynależności etnicznej (ciemne włosy na górnej wardze kobiet pochodzenia śródziemnomorskiego), są znacznie gęstsze niż u osób pochodzenia celtyckiego

- często występuje w rodzinie bez zaburzeń hormonalnych

Mechanizm:

1. włosy meszkowe -> dojrzałe: - pod wpływem wzrostu ilości androgenów w okolicach androgenozależnych

- inne czynniki

2. wydłużenie fazy anangenowej

3. wzrost gęstości mieszków włosowych

Podziały:

1. zależne od androgenów (hirsutyzm u kobiet i dzieci) / niezależna od androgenów

2. wrodzone / nabyte

3. uogólnione / ograniczone do określonej okolicy ciała

Nadmierna owłosienie typu lanugo:

- sporadycznie lub w rodzinie - autosomalnie dominująco

- włosy długie, cienkie, pozbawione barwnika

- dzieci rodzą się z tym owłosieniem lub w pierwszych tygodniach życia

- niekiedy mogą nabrać cech włosów terminalnych (obecność barwnika)

Nadmierna owłosienie znamieniowe:

- często wyrastają z wrodzonych znamion melanocytowych (częściej związana z melaniną, nie melanocytami)

- typowe jest nadmierne owłosienie znamion Beckera pojawiające się w okresie pokwitania

- przebarwienie (okolice łopatki, pod obojczykiem…)

- „ogon fauna” - pasemko długich włosów nad kością krzyżową - może być oznaką wady rozwojowej kręgosłupa, np. spina bifida

Nadmierne owłosienie ograniczone nabyte:

- mukopolisacharydozy to choroby uwarunkowane genetycznie, związane z defektem enzymów rozkładających gilkozaminoglikany (kumulacja w tkance łącznej całego organizmu)

- charakterystyczne zmiany: pogrubienie skóry (najczęściej w obrębie dystalnych części kończyn górnych o dolnych), nadmierne owłosienie twarzy, nóg, brak owłosienia łonowego i pachowego

- w zespole Huntera występują plackowate ogniska przypominające kostkę brukową, zajmujące okolicę łopatki i przechodzą na okolicę tylnego fałdu pachowego

- może być rezultatem:

*) przewlekłego lekkiego urazu

*) nadmiaru ciepła (np. stałego używania termoforu)

*) działania określonych innych bodźców

Nadmierne owłosienie nabyte jako przejaw choroby wewnętrznej:

- jadłowstręt psychiczny: bardzo liczne cienkie włoski na twarzy, tułowi, kończynach górnych

- niedoczynność tarczycy - hipertrychoza z powodu zaburzenia degradacji glikozaminoglikanów w skórze właściwej i tkance podskórnej

- długie, cienkie włosy nie zawierają barwnika (włosy meszkowe)

- porfiria- skłonność do nadmiernego owłosienia, zwłaszcza na skroniach i policzkach

Nadmierna owłosienie polekowe:

- leki nie mogą pobudzić wzrostu nowych włosów lub przekształcać włosy meszkowe -> dojrzałe, które są lepiej widoczne

- kortykosteroidy miejscowe - rumień i nadmierne owłosienie

- hipertrychozę często wywołują leki stosowane ogólnie:

Fenytoina

Latanoprost

Streptomycyna

Cyklosporyna

Psoraleny

Minoksidyl - lek przeciw nadciśnieniu tętniczemu, leczenie łysienia miejscowo

Diazoksyd

HIRSUTYZM

Nadmierny wzrost włosów u kobiet i dzieci w miejscach zależnych od androgenów:

- górna warga

- podbródek

- klatka piersiowa

- wewnętrzne powierzchnie ud

- plecy i brzuch

Spowodowany jest wysokimi poziomami androgenów lub nadmierną wrażliwością tkanek na ich działanie.

Wirylizacja (maskulinizacja):

- to hirsutyzm towarzyszący innym objawom nadmiaru androgenów

- trądzik

- łysienie typu męskiego

- obniżenie głosu

- zwiększenie masy mięśniowej

- zmniejszenie sutków

- zanik macicy

- powiększenie łechtaczki

- brak miesiączki

- nasilenie popędu płciowego

- męska budowa ciała

Androgeny:

- męskie hormony płciowe, wpływają na wytwarzanie cech płciowych męskich

- pobudzają m.in. wzrost kośćca, prącia, moszny, gruczołu krokowego

- powodują występowanie zarostu

- powodują zmiany krtani objawiające się mutacją głosu u chłopców

- stymulują ogólną przemianę materii

- wydzielane są przez: jądra, jajniki, nadnercza, pochodzą z konwersji obwodowej prekursorów (skóra, tkanki mięśniowe, mózg, wątroba, tkanka tłuszczowa)

Przyczyny hirsutyzmu

Hirsutyzm idiopatyczny - rozpoznaje się po wykluczeniu innych chorób:

*) nasilenie waha się od niewielkiego hirsutyzmu do wirylizacji

*) w hirsutyzmie idiopatycznym stężenie testosteronu całkowitego bywa prawidłowe, ale stęż. Wolnego hormon jest duże, gdyż chorzy ci często mają obniżone stęż. SHBG (globuliny wiążącej hormony płciowe), np. przy hiperinsulinomii, niedoczynności tarczycy

*) do powstania hirsutyzmu idiopatycznego może dojść w wyniku stresu emocjonalnego poprzez pobudzenie wydzielania przez podwzgórze neuroprzekaźników wywierających nadmierne wydzielanie ACTH i prolaktyny z przysadki.

I. Wrodzony przerost nadnerczy:

Wytwarzanie kortyzolu jest upośledzone - brak odpowiedniego enzymu -> wzrost poziomu ACTH i nadmierna wytwarzanie androgenów (za cenę nadmiernego wytwarzania androgenów ustrój usiłuje utrzymać prawidłową produkcję kortyzolu)

II. Zespół Cushinga:

wysoki poziom cholesterolu we krwi, twarz jak księżyc w pełni, zaniki mięśni, otyłość, obfity brzuch i piersi, czerwone rozstępy, cienkie kończyny, wybroczyny, wylewy podskórne, cienka skóra, owrzodzenia, utrudnione gojenie ran, obrzęki, nadciśnienie tętnicze, przerost mięśnia sercowego, „bawoli kark”, cukrzyca, skrzywienia boczne kręgosłupa.

III. Zespół hiperprolaktynemii z hipogonadyzmem:

Nadmiar prolaktyny wpływa na metabolizm androgenów w trojaki sposób:

- pobudza produkcję androgenów w nadnerczach, prawdopodobnie dzięki synergistycznemu działaniu prolaktyny i ACTH

- zmniejsza stęż. SHBG

- zmniejsza aktywność 5-α-reduktazy - zabezpieczenie kobiety z nadmiarem prolaktyny przed rozwojem hirsutyzmu

Zespół policyklicznych jajników (zespół Steina - Leventhala) - nadmiar LH -> zwiększenia wydzielania androgenów

Leki wpływające na powstawanie hirsutyzmu:

- ACTH

- steroidy anaboliczne

- androgeny

- danazol

- progesterony

- spironolakton

Objawy:

Rozmieszczenie i rodzaj włosów bywa wskaźnikiem:

- włosy meszkowe zlokalizowane też poza okolicami zależnymi od androgenów - polekowe nadmierne owłosienie

- szorstkie włosy ostateczne, występujące tylko na twarzy, okolicy brodawek sutkowych, na podbrzuszu - nie są zwykle objawem istotnej patologii

- górna część pleców, ramiona, mostek

Leczenie:

- dermatologicznie: epilacja włosów, stosowanie leków przeciwandrogenowych

- hormonalnie:

*) estrogen skojarzony z progesteronem

*) deksametazon

*) przeciwandrogeny: octan ciproteronu w skojarzeniu z etynyloestradiolem (Diane 35, Dianette) lub w postaci czystej (Androcur)

*) preparaty - antagoniści aldosteronu - siponolakton

Finasteryd:

- inhibitor 5-α-reduktazy

- cechuje się swoistością wobec mieszków włosowych

VI. Metody usuwania nadmiernego owłosienia; Trądzik - patogeneza i klinika, 27.11.2009 r.

Zasady ogólne:

Przed usuwaniem włosów - poznanie przebiegu anagenu i telogenu włosów na obszarach ciała - opóźnienie odrostu, określenie czas, po upływie którego brak owłosienia można uznać za trwały (np. po upływie czasu całkowitego cyklu włosowego)

Próbujemy trafić w Anagen! czy Telogen - tylko włosy anagenowe są wrażliwe na działanie czynników chemicznych, fizycznych, infekcyjnych, hormonalnych, zapalnych oraz leków cytostatycznych

Szybciej rosną włosy osiągające większą długość:

- włosy brody - 0,3mm/dzień

- głowa - 0,35mm/dzień

- uda - 0,2 mm/dzień

- pachy - 0,3mm/dzień

- brwi - 0,16mm/dzień

Wpływ hormonów i wieku na szybkość wzrostu włosów:

- u 13-14 letnich dziewczynkach na udach 1,42mm/tydzień

- 40-45 lat 1,85mm/tydzień

Charakter reakcji i zaburzenia metabolizmu i wzrostu włosów od czasu działania i natężenia czynnika uszkadzającego.

Techniki epilacji - osiągnięcie przez włos odpowiedniej długości (np. do depilacji woskiem 2-3mm)

Metody:

a) depilacja - tymczasowo - mechanicznie, wosk kosmetyczny, cukrowanie, metody chemiczne

b) epilacja - większa skuteczność - prąd elektryczny, laserowo

Golenie - odrastają tępe końce, grubsze, podrażnienie, wrastanie

Ścieranie - tarcie

Epilacja - nie wpływa na cykl i długość, chyba że włos anagenowy, skrócenie anagenu i opóźnienie odrostu tych włosów; powtórki epilacji - trwałe uszkodzenie macierzy, cieńsze, delikatniejsze, normalny Telogen, zależny od okolicy ciała - 129 dni - wierzchołek głowy, 123 - dół pachowy, 121 - uda, 92 - broda, 64 - brwi.

Metody epilacji:

1. pincety elektroniczne - niebezpieczne dla pacjentów z rozrusznikiem serca, częstotliwość fal radiowych, nie są trwałe, przesuwanie po skórze skręconych w pętle nici

2. depilacja woskiem

Powikłania:

- pozapalne przebarwienia (barwnik w skórze właściwej, melanofagi, hiperpigmentacja)

- zapalenia mieszków włosowych

- wrastanie włosów

- bliznowacenia

3. depilacja chemiczna - prosta, bezbolesna, efekt 2 tyg., preparaty z merkaptanami, 2-10% kwas tioglikolowy (>4% drażni), 2-6% NaOH

Powikłania:

- kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia (ze zużycia) - zmniejszenie częstości zabiegów, zmiana stężenia, pH, zastosowanie po depilacji 0,5-1% hydrokortyzonu lub kwaśnych emolientów

- alergiczne kontaktowe zapalenia skóry - rzadko, mogą je wywoływać środki zapachowe i kas tioglikolowy (IV typ odpowiedzi immunologicznej - odczyn późny) - związane z odpowiedzią komórek

4. elektroliza - prądem stałym, chemiczna destrukcja mieszka

5. termoliza - prądem zmiennym, reakcja termiczna uszkadza mieszek, wysoka częstotliwość

6. metody laserowe - różnią się ośrodkiem czynnym i związaną z tym długością fal emitowanego światła monochromatycznego. Absorpcja promieniowania laserowego przez specyficzne chromofory, zamiana energii świetlnej na cieplną. Denaturacja i nieodwracalna koagulacja białek

7. terapia fotodynamiczna - wosk lub golenie, pokrywanie roztworem 20% kwasu amino lewulinowego

TRĄDZIK - PATOGENEZA I KLINIKA

Trądzik - przewlekłe schorzenie aparatu włosowo - łojowego, któremu towarzyszy łojotok.

W obrazie klinicznym tej dermatozy - polimorfizm wykwitów z obecnością zaskórników i ich następstw (grudek, krost, guzków, pseudocyst, bliznowacenia)

Epidemiologia: 85% populacji między 12-14 r.ż., ok. 8% - 25-34 r.ż., ok. 3% - >35 r.ż.

U dzieci i młodzieży do 24 r.ż. częściej chorują chłopcy a wśród dorosłych - kobiety.

Może stać się przyczyną:

- trudności interpersonalnych

- problemów rodzinnych

- trudności w życiu towarzyskim

- w sferze emocjonalno - zachowawczej (małomówność, stany lękowe, brak dbałości o wygląd zewnętrzny i skłonność do wzruszeń, depresja, złość, myśli samobójcze i zachowanie samookaleczające)

Patogeneza

Udział czynników genetycznych:

- nieznany sposób dziedziczenia - sugerowane dziedziczenie poligonowe

- bliźnięta homozygotyczne - trądzik u obu 98%, heterozygoty 46%

50% chorych z trądzikiem wieku dorosłego -przynajmniej jedno z krewnych pierwszego stopnia chorowało na trądzik

- możliwy związek z patogenem

- może wystąpić nawet u noworodków

Rys. 2.: Schemat powstawania stanu zapalnego - kolejne dzieło ;)

Androgeny:

- powodują wzrost gruczołów łojowych

- zwiększają sekrecję łoju

- powodują rogowacenie mieszkowe

Ściana mieszka włosowego (sebocyty) - powstają zaskórniki - złuszczone

Komórki mieszka włosowego, łój, złuszczanie pakietowe

Steroidy płciowe:

a) progestageny - pochodne 21-węglowe - pregnenolon, progesteron, 17-α-hydroksyprogesteron

b) androgeny - pochodne 19-węglowe - andristendion, testosteron, dihydrotestosteron

c) estrogeny - ograniczają produkcję androgenów gonadalnych i w mniejszym stopniu nadnerczowych w mechanizmie ujemnego sprzężenia zwrotnego, stymulują wątrobę do produkcji białek wiążących hormony płciowe

hormon wzrostu - wzrost i zróżnicowanie sebocytów, wpływa bezpośrednio na czynnik wzrostu

U pacjentów z trądzikiem:

- zwiększona produkcja łoju, przerost gruczołów łojowych

- wydzielane przez propionibacterium acnes enzymy hydrolizują składniki łoju:

(w przewadze - triglicerydy 57%, skwaleny 12%, estry wosku 29%, wolne sterole 2%) prowadząc do powstania z trój glicerydów -> wolnych kwasów tłuszczowych.

- zmniejszona ilość kwasu linolowego w łoju

Nadmierne rogowacenie korneocytów mieszkowych:

- zarówno w prawidłowych mieszkach łojowych okolic objętych trądzikiem jak również w ścianach wykształconych już zaskórników

- łój rozpuszcza płaszcz lipidowy w mieszku, obniża poziom cholesterolu, ceramidów i kw linolowego

Retinoidy - przeciw tworzeniu się zaskórników

Komedogeneza:

- czop rogowy z infrainfundibulum blokuje odpływ łoju - powstaje mikrozaskórnik (microcomedo)

- nagromadzenie korneocytów w ujściu mieszka łojowego wiąże się z upośledzeniem złuszczania się tych komórek, na co wpływać mogą zmiany w składzie glikoprotein macierzy zewnątrzkomórkowej

Niezapalne postacie trądziku pospolitego posiada: mikrozaskórniki, zaskórniki zamknięte i otwarte - ciemne punkty, utlenienie się melaniny, łatwo usunąć.

- Nadmierne rogowacenie mieszków włosowych: zrogowaciałe komórki nie złuszczają się lecz zbijają wysycone lipidami - powstaje zaskórnik (comedo) - pierwotny wykwit trądzikowy.

Zaskórnik otwarty: kanaliki w czopie umożliwiają przepływ łoju, włos meszkowy wyrasta z macierzy, zaskórnik ten ma czarną obwódkę.

Grzyby lipofilne z rodzaju Malassezia (drożdżaki lipofilne):

- 2 formy grzyba

- Malassezia głównie gatunki globosa, sympodialis, furfur.

- na powierzchni skóry, górna część mieszka włosowego

- składnik normalnej mikroflory

- okolica zwiększenia ilości lipidów, zmiany typu folliculitis w obrębie skóry pleców, uwalnia z triglicerydów wolne kwasy tłuszczowe - działanie komedotwórcze, drażni, zapalne

- kwas azelainowy - kosmetyki, leki, hamuje melanogenezę, metabolit produkowany przez Malassezia.

Mieszek łojowy kolonizowany przez drobnoustroje - wywierają wpływ na rodzaj trądziku:

- ziarniaki tlenowe - staphyloccocus epidermidis

- beztlenowe Gram dodatnie difteroidy prorionibacterium acnes:

*) ważna rola - rozwój zapalnych zmian - inicjowanie procesów zapalnych, udział w reakcjach immunologicznych

*) produkcja lipaz rozkładających triglicerydy łoju do gliceroliu i wolnych kwasów tłuszczowych (działanie komedotwórcze i prozapalne) oraz inne enzymy hydrolityczne uszkadzają ściany mieszków

*) uwalniają czynniki chemotaktyczne dla leukocytów wielojądrzastych (PMN), monocytów i limfocytów

*) połączenie peptydoglikanu ściany komórkowej p.acnes z TLR-2 (Toll-like receptor 2) na monocytach i leukocytach wielko jądrzastych indukuje uwalnianie cytokin prozapalnych (IL-1, IL-8, TNF-α) - interleukiny

Rola p. acnes:

- aktywuje dopełniacz na drodze alternatywnej i klasycznej

- miano przeciwciał p. acnes koreluje z nasileniem zapalnych zmian trądzikowych

- pobudza proliferację limfocytów Th CD4+

- może być czynnikiem stymulującym IL-12 przez keratynocyty mieszkowe (działanie komedotwórcze)

Wpływ klimatu:

Pacjenci z trądzikiem ok. 60% - poprawa kliniczna w miesiącach letnich i wiosennych (przy trądziku zapalnym, nie zaskórnikowym!!!)

Pod wpływem promieni słonecznych:

- p. acnes ulegają częściowo fotodynamicznemu zniszczeniu

- proces złuszczania jest zaburzony

- większe wydzielanie łoju

Miejsca predylekcyjne:

a) trądzik: skóra twarzy (nos, czoło, broda, policzki), pleców (kark, ok. międzyłopatkowa), górnych cz. klatki piersiowej

b) trądzik odwrócony: doły pachowe, pachwiny, pośladki, narządy płciowe, skóra głowy owłosionej i karku

trądzik pospolity:

- zmiany niezapalne pierwotne (otwarte, zamknięte), wtórne (grudki, krosty, guzki, torbiele ropne), pozapalne (zatoki z przetokami, blizny przerostowe).

Podział trądziku:

1. zaskórnikowy (comedonal acne) - niezapalny, środkowa cz. twarzy

2. grudkowo - krostkowy (populopustular acne) - zapalny

3. skupiony (conglobata acne) - b. ciężki

4. ropowiczy (phlegmorosa acne) - b. ciężki

5. bliznowcowy (keloidem acne) - ciężki - trwałe ślady

6. odwrócony (inversa acne) - ciężki - trwałe ślady

Ciężkość

Łagodny - zaskórnikowy, grudkowy / krostkowy

Średni - grudkowy / krostkowy, guzkowy

Ciężki - guzkowy, ropowiczy, skupiony, bliznowaciejący i keloidowy, piorunujący (immunologia intensywna, dotyczy nie tylko skóry (spadek masy ciała, martwica krwotoczna, bóle stawów, gorączka) - zagrożenie życia, odwrócony

Rodzaje wg Braun - Falco:

1. Pospolity

2. Odwrócony - apokrynowe gruczoły łojowe

3. Piorunujący

4. Steroidowy - anaboliki lub ze wskazań medycznych. Charakter grudkowo - krostkowy. Większość wykwitów bardzo do siebie podobnych

5. Mechaniczny - miejsce ucisku

6. Kontaktowy - po 20 r.ż. kosmetyki z lanoliną, wazeliną, oleje roślinne, stearynian butylu, masaż; kontaktowy - olejowy: oleje, smary, asfalty, różne miejsca, przebarwienie skóry

7. Androgenny

8. Przedmiesiączkowy, pomiesiączkowy

9. Pomenopauzalny

10. Niemowlęcy - 3. m-c, androgeny matki z łożyska, karmienie piersią lub własne, nieprawidłowa pielęgnacja

11. Dziecięcy - ok. 2 r.ż. do 3-4 r.ż., czasem nawet do okresu pokwitania

12. Z samouszkodzenia

13. Zapalny z obrzękiem twarzy

14. Zmiany o charakterze trądzikopodobnym

Trądzik chlorowcowy:

- twarz, kark, okolica zauszna, pachy, pachwiny, okolice kończyn

- zmianom skórnym towarzyszą zaburzenia czynności wątroby, szpiku kostnego, ciężkie przypadki mogą kończyć się śmiercią

- środki przyjmowane, odczyny polekowe - cykliczne fluorowcowe alkany

Hiperandrogenizm ze zmianami trądzikowymi:

Ok. 7% kobiet w wieku rozrodczym, „trądzik wieku dojrzałego”

Trądzik wiosenny:

- naświetlanie UV - wiosna, lato

- brak zaskórników, wykwity grudkowo - krostkowe są jednorodne, ustępują po zaprzestaniu ekspozycji UV

- klimat tropikalny i subtropikalny - tzw. Trądzik tropikalny

- zurbanizowany obszar - zanieczyszczenie

VII. Leczenie trądziku, początek 27.11, ciąg dalszy 11.12.2009 r.

- łagodzenie objawów, zapobieżenie bliznowaceniu

- często jest niemożliwe wyleczenie trwałe

- aplikacja na całą okolicę skóry, nie tylko punktowo

- metody terapii często uzależnione problemami psychologicznymi

- ważny jest dobry kontakt z pacjentem

Leczenie skojarzone:

- różne metody

- nie zaczynamy od antybiotyków doustnych!!!

- uzależnione od: rodzaju, rozmieszczenia i rozległości trądziku, nasilenia łojotoku, bliznowacenia, towarzyszących chorób, wcześniejszych terapii, stanu emocjonalnego pacjenta oraz jego oczekiwań

Miejsce działania:

- retinoidy miejscowo stosowane

- antybiotyki

- hormony

- nadtlenek benzoilu

- izotretionina doustna

---