SYSTEMY PODATKOWE Prof. A. Majchrzycka-Guzowska
WYKŁAD 1 10.10.12
Podatek - świadczenie pieniężne o charakterze przymusowym, bezzwrotnym, nieodpłatnym. (nie ma świadczenia ze strony państwa)
Nieodpłatność oznacza, że płacąc podatki nie możemy oczekiwać w zamian bezpośrednio żadnego świadczenia.
Pośredniość świadczeń oznacza, że korzystamy z różnych świadczeń finansowych z podatku, np. ochrona wewnętrzna. Innym przykładem może być edukacja w zakresie podstawowym. Jest to tzw. Element płatności bezpośrednich.
Podatek jest świadczeniem ogólnym, tj. każdy obywatel podlega obowiązkowi zapłaty podatku.
Podatek zapisuje także art. 6 (ordynacja podatkowa)
Podatek pobierany na rzecz budżetu państwa, samorządu terytorialnego, gminy (1 część definicji jest taka sama jak 1 definicja)
Podatek:
Zasilający budżet państwa (podatki centralne)
Zasilający budżet samorządu terytorialnego (podatki lokalne)
Karta samorządu terytorialnego
Europejska karta samorządu terytorialnego
Prawo podatkowe NIE jest skodyfikowane.
Źródła prawa podatkowego:
Konstytucja RP (dział finanse publiczne)
Ordynacja podatkowa (ustala prawa i obowiązki podatników)
Ustawy podatkowe
Ust. O podatku VAT, akcyzowym, o zryczałtowanym podatku dochodowym, dochodowym od osób fizycznych, dochodowym od os. Prawnych, o podatku tonażowym, podatku od kopalin (dotyczy podatków centralnych), itp.
Ust. O Funduszach (Pracy, Świadczeń Gwarantowanych)
Ust. O podatku od spadków i darowizn, podatku od nieruchomości, itp. (dotyczy podatków lokalnych)
Głównym celem podatków jest cel fiskalny.
Danina - ma charakter para podatku (składki na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne, wpłaty na: Fundusz Pracy, Fundusz Świadczeń Gwarantowanych, Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych + opłaty wszelkiego rodzaju, m.in. opłata targowa, uzdrowiskowa, miejscowa, administracyjna, za posiadanie psa + opłaty celne)
Podatki są na odrębnym rachunku bankowym, a na innym składa się wpłaty, m.in. na Fundusz Pracy czy na Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
Źródła prawa:
Akty prawa europejskiego:
Różnego rodzaju rozporządzenia
Dyrektywy (podlegają mu VAT, akcyza)
Harmonizacji za pomocą dyrektywy podlegają m.in. podatek VAT i akcyza.
Dyrektywa określa konkretne rozwiązania prawne jakie mają zostać wprowadzone do krajowych systemów prawnych. Natomiast sposób wprowadzenia (implementacji) zależy od rządu konkretnego państwa.
Dyrektywa stanowi pośredni sposób harmonizacji, jednocześnie jest to główny sposób…
Umowy bilateralne (ratyfikowane umowy) - wówczas mają pierwszeństwo przed umowami krajowymi
Regulacja podatku w Konstytucji (dział 10 Finanse Publiczne art. 217)
Podatki i inne daniny publicznoprawne muszą być regulowane przez ustawę (tzw. tryb ustawowy).
Wszystkie elementy konstrukcji podatku mają być wprowadzone w trybie ustawy (wszystkie elementy tj.: przedmiot, podmiot, stawki podatkowe, podstawa opodatkowania, skale podatkowe, organy uprawnione do udzielania ulg i zwolnień, warunki płatności podatku)
Art. 84 Konstytucji również mówi o podatkach, mianowicie, ze każdy jest zobowiązany do płacenia podatków.
Art. 167 Konstytucji - organy nadające obowiązek płacenia podatków
Ustawy podatkowe nie mogą być przyjmowane w trybie pilnym (np. 1 czytania)
Zmian w podatkach nie można wprowadzać w obowiązującym roku podatkowym. Należy ogłaszać je do 30 listopada roku poprzedzającego wprowadzenie nowego podatku.
Zasada poszanowania praw nabytych (nie można odebrać osobie dóbr dopiero co nabytych, trzeba wyznaczyć okres przejściowy, przez który dana osoba będzie mogła korzystać z nabytego wcześniej dobra)
Zasada - ustawa nie działa wstecz.
WYKŁAD 2 17.10.12
Samorządy terytorialne mogą określać wysokość podatków lokalnych i ulg w granicach określonych przez Ustawę.
Uchwalanie podatków w trybie referendum - odesłanie do woli mieszkańców, uczestnictwo 1/3 i powyżej połowa musi opowiedzieć się „za” podatkiem. Podatek musi mieć konkretne przeznaczenie środków, np. na cele infrastrukturalne.
Jest to tzw. podatek celowy.
Referendum najczęściej organizuje się przy okazji innych wyborów, np. wyboru Prezydent czy samorządu, co wynika z wysokich kosztów jego przeznaczenia.
Samo opodatkowanie
Konieczność nakładania podatków wynika m.in. z:
Art. 217 Konstytucji - podmiot, przedmiot, stawki podatkowe, podstawy opodatkowania, skale podatkowe, organy uprawnione do udzielania ulg i zwolnień, warunki płatności podatku.
Danina - termin historyczny
Inne daniny publicznoprawne (tzw. Obciążenia quasi-podatkowe, para podatkowe) to np.:
Wpłaty na Fundusz Prawny
Wpłaty na FGSS
+ opłaty: skarbowa, abonamentowa
Opłaty abonamentowe, np. za TV - ściągane w trybie egzekucyjnym
Cechy opłat publiczno-prawnych:
Przymusowe
Bezzwrotne
Cechuje je odpłatność bezpośrednia (w zamian otrzymuje się jakieś bezpośrednie świadczenie od państwa)
Z podatków tworzony jest fundusz, z którego później rozdysponowane są środki, np. na subwencje czy dotacje (fundusz ma charakter centralny) i udziałach w podatkach dochodowych. Wpływy z podatku dochodowego spadają z roku na rok.
Obciążenia samorządu lokalnego:
Szkoły
Opieka zdrowotna - (opłacaniem długów powiatowych szpitali czy przychodni zajmują się samorządy, w przeciwnym przypadku szpital czeka przekształcenie w spółkę)
Art. 84 Konstytucji - każdy zobowiązany jest do świadczenia na rzecz państwa stosownie do swoich możliwości finansowych.
Zasady wypracowane przez Trybunał Konstytucyjny:
Prawo nie działa wstecz
Wszystkie zmiany podatkowe muszą być ogłoszone i opublikowane do dnia 30 listopada roku poprzedzającego wprowadzenia zmiany
Ważne sprawy, zmiany w państwie - obowiązek vacatio legis
Zasada poszanowania praw nabytych - nie można zaskakiwać podatników zmianami
Zakaz obładowywania ustawy budżetowej (nie można ustanawiać nowych podatków ani zmian w już istniejących podatkach)
Powyższe zasady stworzono w celu sprawnego funkcjonowania państwa.
Źródła prawa podatkowego, wynikające z przystąpienia Polski do UE
Konstytucja
Ustawy podatkowe
Prawo europejskie (rozporządzenia, dyrektywy)
Unia fiskalna - kontrola budżetów państw i ich wydatków.
Systemy podatkowe mają charakter narodowy, poza dyrektywami które implementują sprawy w całej UE.
Regulacje dotyczące podatków w Konstytucjach innych państw europejskich
Konstytucje państw pochodzą z różnych okresów - Blok Wschodni (głównie lata 90)
W większości wprowadzona jest zasada, że podatki powinny być wprowadzane w formie ustawy.
Włochy - ogromna szara strefa. Podatki osobowe, podatki majątkowe. Amnestia podatkowa - obywatel ujawnia się, że nie płaci podatków.
Szwajcaria - Konstytucja określa wszystkie obowiązujące podatki
Belgia, Luxemburg - podatki ustalane są na 1 rok, chyba że Parlament odnowi
Niemcy - podział na podatki zasilające: kraj, związek i gminę. Istotna jest samodzielność finansowa.
WYKŁAD 3 24.10.12
Ogólne zasady kształtowania podatku
Zasady wprowadzania i funkcjonowania podatków (art. 217 Konstytucji + rozporządzenia UE)
zasada RETRO NON AGIT - prawo nie działa wstecz
System podatkowy - ogół podatków obowiązujących w danym kraju w danym czasie i tworzący logiczną całość (spójny)
Wszystkie państwa UE mają swoje narodowe systemy podatkowe.
Instrumentem walutowym który harmonizuje podatki pośrednie jest dyrektywa UE.
Bardziej wystandaryzowane (scharmonizowane) są podatki pośrednie, np. podatek VAT, akcyza które oparte są na dyrektywach unijnych.
Dyrektywy unijne - określają konkretne rozwiązania jakie powinny być wprowadzane do krajowych systemów podatkowych, określa się również czas do którego należy je wprowadzić.
Obecna sytuacja: unia walutowa - wspólna waluta
Przyszła sytuacja:
Unia bankowa - wspólny nadzór nad bankami, przestrzeganie zasad udzielania pożyczek dla krajów zadłużonych, np. Grecji, Irlandii czy Hiszpanii
Unia fiskalna - kontrolowanie budżetów państw UE, nadzór nad podatkami.
Unia fiskalna sprawuje nadzór nad budżetami i podatkami państw członkowskich. Jednolite podstawy opodatkowania. Na początku dotyczyła by krajów strefy euro, a w następnej kolejności reszty członków UE.
Jednolite ustalanie podstawy opodatkowania (koszty uzyskania przychodu)
Polskę ratowałoby jedynie:
Wzrost eksportu (przy osłabieniu waluty)
Wzrost konsumpcji (na konsumpcję duży wpływ mają transfery pieniężne płynące zza granicy)
Szara strefa Polsce - ok. 20% PKB
Ustawa określa podmiot, przedmiot, stawki i całą konstrukcję podatków.
Podmiot opodatkowania:
Osoba fizyczna
Osoba prawna
Jednostka nie posiadająca osobowości prawnej
+ płatnik (podatków dochodowych)
+ W niektórych podatkach oprócz podmiotów pośrednich i bezpośrednich występuje inkasent.
inkasent (dotyczy podatku samorządowego, np. rolny, leśny) odpowiedzialność poboru spoczywa na sołtysie (także wpłaca)
Notariusz jest płatnikiem który oblicza podatek i wpłaca na końcu w odpowiednim terminie do budżetu samorządu
Podstawa obowiązku podatkowego:
Kupno/sprzedaż nieruchomości
Kupno/sprzedaż samochodu
Podstawa opodatkowania - obliczana wg wartości rynkowej (przeciętna cena obowiązująca na danym terenie, w określonym czasie) - dotyczy głównie umów kupna/sprzedaży
Kumulacja:
czasowa - kumuluje się wszystkie dochody dotyczące 1 roku podatkowego
Terytorialna -dotyczy kumulowania wszystkich dochodów uzyskanych z kraju, ale także z zagranicy, gdy w kraju są tzw. centra pomocy rodzinie
Podmiotowa - Indywidualne i łączne (ze współmałżonkiem, z partnerem) opodatkowanie
Przedmiotowa - sumuje się wszystkie dochody (nie uwzględnia się z gier i wygranych)
Stawka:
kwotowa - występują w podatkach samorządowych (lokalnych)
procentowa - są częściej stosowane
Skale podatkowe:
proporcjonalna - stawka jest stała, należność podatkowa rośnie w tym samym tempie co podstawa - dotyczy krajów biedniejszych, np. Rosja 15%, Irlandia 12,5%, Rumunia 10%
progresywna - wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania rośnie należność podatkowa - dotyczy głównie krajów bogatych, wysoko rozwiniętych
regresywna/degresywna (?) - połączenie skali progresywnej i proporcjonalnej
Podatki liniowe występują w krajach słabiej rozwiniętych (Bułgaria)
Ulgi i zwolnienia:
powstają na mocy prawa
ulgi uznaniowe (duża część)
Ulgi mogą mieć charakter:
Gospodarczy:
Ulgi z tyt. Zatrudnienia dodatkowych osób
Ulgi z tyt. nowej działalności (zatrudnianie lokalnych społeczności)
Ulgi na inwestycje innowacyjne
Socjalny:
Ulga rodzinna
Ulga z tyt. wychowywania dzieci (obliczane od kwoty podatku) [w innych krajach, np. ulga negatywna (nie masz dochodu to i tak ci dopłacą); w Polsce dotyczy głównie osób mających wysokie dochody]
Ulga z tyt. leczenia, rehabilitacji osób niepełnosprawnych
Rodzinny
Ulga z tyt. leczenia, rehabilitacji osoby niepełnosprawnej
System ulg w Polsce jest mizerny : (
Funkcje podatków:
Fiskalna:
zasilanie budżetu państwa, (budżetów centralnych i samorządowych)
ma powszechny charakter - każdy podatek taką funkcję pełni (w mniejszym lub większym stopniu dostarcza środków do budżetu państwowego, budżetów samorządowych).
Podatki różnią się między sobą wydajnością. Najbardziej wydajne są te które mają charakter powszechny pod względem
Podatki są powszechne pod względem:
Podmiotu (obejmuje wszystkich podatników),
przedmiotu (obejmuje wszystkie dochody, np. podatek dochodowy od os. Fiz.),
stawki podstawowej- są najbardziej wydajne. Najbardziej powszechny jest podatek VAT.
Regulacyjna (dochodowa, redystrybucyjna):
określa wpływ podatków na kształtowanie dochodu i majątku podatnika.
Może być rozpatrywana w ujęciu:
makro - określa udział podatków w PKB ,
mikro - jak poszczególne podatki wpływają na dochody podatników. Udział podatków w dochodach podatników
Może kształtować dochód w sposób bezpośredni (podatki dochodowe) lub pośredni (VAT, akcyza)
Istnieje ścisły związek między tymi funkcjami. Im większy podatek tym mniejsze dochody, oszczędności, konsumpcja, czyli większe uszczuplenie podatników.
Każdy podatek powoduje skutki ekonomiczne
Ekonomiczne skutki opodatkowania - sytuacja gdy rosną ceny a dochody są stałe, wówczas wpływy z podatków mogą być niższe (nie należy podwyższać stawek)
WYKŁAD 4 31.10.12
Egzamin zerowy pod koniec stycznia
źródło „Finanse i prawo finansowe” A. Majchrzycka-Guzowska, rozdział 3; lub Małecki; ale głównie z wykładów,
Trzeba wcześniej zaliczyć ćwiczenia!!!
Podatki, pojęcie systemu, Klasyfikacja podatków, systemy podatkowe i czynniki kształtujące, zasady podatkowe, teoria podatków (zasady podatkowe - Smith, Wagner), polski system podatkowy.
Funkcje podatków:
Fiskalna
Regulacyjna
Stymulacyjna - związana z łagodzeniem obciążeń podatkowych. Jej zewnętrznym przejawem są ulgi i zwolnienia. Są one określone w ordynacji podatkowej.
Zwolnienie jest wyłączeniem z opodatkowania. Natomiast ulga jest zaniechaniem wymiaru lub poboru podatku.
Ulgi i zwolnienia dzielą się na:
Ustawowe - z mowy prawa, do ich zaistnienia nie potrzebne jest wydawanie decyzji
Uznaniowe - potrzebna jest decyzja np. Ministra Finansów albo urzędu skarbowego
Dominują ulgi uznaniowe, pomimo że miały być zniesione
Typy ulg:
Ulgi z tytułu tworzenia dodatkowych miejsc pracy
Ulgi innowacyjne (na inwestycje)
Ulgi socjalne (związane z wychowywaniem dzieci, łączne opodatkowanie małżonków, odliczenie z tytułu wychowywania osoby niepełnosprawnej)
Ulga internetowa
Ulgi rodzinne odliczane są od podatku a nie od dochodu (osoby o małych dochodach lub nieosiadające dochodów nie mogą z niej korzystać). Również rolnicy nie płacą podatku dochodowego, więc też nie korzystają z tej ulgi.
Obsługa długu (zadłużenia) jest tzw. wydatkiem sztywnym, czyli musi być zapłacony. Obniża on wielkość redystrybucji środków…
System podatkowy - ogół podatków obowiązujących w danym kraju w danym czasie powiązany myślą przewodnią (spójny system podatkowy) w Polsce jest mało spójny, niestabilny, mało wydajny i w ogóle słaby :P
Zasady podatkowe (postulaty pod adresem osób które tworzą i egzekwują podatki) - mają zwiększać efektywność…