OSOBA FIZYCZNA - jest to każda jednostka ludzka uczestnicząca w obrocie cywilno-prawnym. Osobie fizycznej przysługują następujące przymioty (cechy):

1. ZDOLNOŚĆ PRAWNA

2. ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH

3. IMIĘ I NAZWISKO

4. MIEJSCE ZAMIESZKANIA

5. DOBRA OSOBISTE

6. STAN CYWILNY

7. STAN OSOBISTY

Ad. 1.) ZDOLNOŚĆ PRAWNA - jest to możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków w sferze prawa cywilnego, tzn. możliwość nabywania praw podmiotowych i zaciągania zobowiązań. Zdolność ta powstaje z chwilą urodzenia się człowieka, a kończy się z chwilą jego śmierci, od tej zasady jest pewien wyjątek zdolność prawną ma mianowicie także dziecko poczęte, ale jeszcze nie narodzone (nasciturus). Dobra osobiste takiego człowieka (życie i zdrowie) podlegają ochronie prawnej, jeżeli nie jest dopuszczalna aborcja. Natomiast dobra majątkowe podlegają ochronie warunkowej, tzn. wtedy tylko, gdy dziecko przyjdzie na świat żywe. Zdolność prawa osoby fizycznej może być częściowo ograniczona. Przyczyną tych ograniczeń może być wiek, stan zdrowia psychicznego, ubezwłasnowolnienie, skazujący wyrok karny, na mocy którego osoba pozbawiona została praw publicznych, prawa prowadzenia działalności gospodarczej, wykonywania zawodu itp.

Ad. 2.) ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH - jest to możliwość nabywania praw podmiotowych i zaciągania zobowiązań przez własne działanie, tzn. przez osobiste składanie oświadczeń woli, zmierzających do wywołania skutków cywilno-prawnych (powstanie, zmiana lub ustanie stosunku cywilno-prawnego). Z punktu widzenia zdolności do czynności prawnych osoba fizyczna może znajdować się w jednej z trzech sytuacji:

1. może nie mieć w ogóle tej zdolności

2. może mieć ograniczona zdolność do czynności prawnych

3. może mieć pełną zdolność do czynności prawnych

Zdolność do czynności prawnych nie przysługuje osobie, która nie ukończyła 13. roku życia, a także osobie starszej, ale ubezwłasnowolnionej przez sąd całkowicie. Za takie osoby czynności prawnej dokonują przedstawiciele ustawowi, tzn. rodzice lub opiekunowie ustanowieni przez sąd. Od tej zasady jest jeden wyjątek osoby takie mogą mianowicie zawierać umowy powszechnie zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. Umowy takie są ważne, jeżeli zostały wykonane, a ich wykonanie nie doprowadziło do rażącego pokrzywdzenia osoby nie mającej zdolności do czynności prawnych.

Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może:

• rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów postanowi inaczej

• dysponować przedmiotami, a ściślej biorąc dokonywać czynności zwykłego zarządu, jeżeli przedmioty te zostały jej oddane do swobodnego użytku przez przedstawiciela ustawowego

W sprawach nie wymienionych wyżej, do dokonania czynności prawnych przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych, wymagane jest potwierdzenie przedstawiciela ustawowego, jeżeli czynność prawna ma charakter zobowiązujący (np. umowa sprzedaży) albo rozporządzający (np. darowizna).

Pełna zdolność do czynności prawnych przysługuje osobie, która ukończyła 18 lat i nie została ubezwłasnowolniona częściowo lub całkowicie. Od tej zasady jest jeden wyjątek pełna zdolność do czynności prawnych przysługuje także kobiecie, która ukończyła 16 lat i za zgodą sądu zawarła związek małżeński (nie traci ona tej zdolności w przypadku rozwiązania lub unieważnienia małżeństwa).

*art. 388 kc [wyzysk] - do tego przepisu mogą odwołać się osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnych, jak i osoby o pełnej zdolności do czynności prawnych

OSOBA PRAWNA - jest nią jednostka organizacyjna, której przepis prawny przyznaje osobowość prawną; jest to tzw. KONCEPCJA OSOBOWOŚCI PRAWNEJ. Niektóre jednostki organizacyjne uzyskują osobowość prawną z mocy ustawy bez potrzeby wpisywania ich do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS). Do takich jednostek należą: Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego, szkoły wyższe, Polska Akademia Nauk, Krajowa Rada Spółdzielcza. Jednostki te uzyskują osobowość prawną z chwilą wejścia w życie aktu prawnego, a tracą ją z chwilą uchylenia tego aktu. Większość jednostek organizacyjnych uzyskuje osobowość prawną dopiero z chwilą wpisania ich do KRS. Zaliczyć do nich należy: przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie, spółki kapitałowe, stowarzyszenia, fundacje. Tracą one osobowość prawną z chwilą wykreślenia ich z KRS. Po ich rozwiązaniu, a przed wykreśleniem z KRS, funkcjonują nadal pod swoimi nazwami z dopiskiem „w likwidacji”. Spółki kapitałowe (z.o.o. i S.A.) powstają w chwili ich zawiązania, ale osobowość prawną uzyskują po dokonaniu wpisu w KRS. W okresie od chwili zawiązania do chwili wpisania do KRS funkcjonują jako spółki w organizacji, mające zdolność prawną, ale nie mające osobowości prawnej. Osobie prawnej przysługują następujące przymioty:

1. ZDOLNOŚĆ PRAWNA

2. ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH

3. NAZWA (FIRMA)

4. SIEDZIBA

5. DOBRA OSOBISTE

Ad. 1.) ZDOLNOŚĆ PRAWNA - osoba prawna uzyskuje ją w chwili powstania, a traci tą zdolność w chwili wykreślenia jej z KRS lub uchylenia aktu prawnego, na mocy którego powstała. Zdolność prawna osoby prawnej jest w zasadzie nieograniczona, jednakże zdolność ta nie obejmuje jednak takich praw i obowiązków, których podmiotem może być wyłącznie osoba fizyczna, np. sporządzanie testamentu, sprawowanie opieki, zawarcie związku małżeńskiego. W niektórych przypadkach zdolność prawna przysługuje osobom prawnym, natomiast nie przysługują osobom fizycznym, np. bank lub zakład ubezpieczeń prowadzić może tylko osoba prawna.

Ad. 2.) ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH - według art. 38 kc osoba prawna działa przez swoje organy. W świetle tego przepisu organ kształtuje wolę osoby prawnej i ją urzeczywistnia, a mianowicie podejmuje decyzje i składa oświadczenia woli. Organem może być jedna osoba fizyczna albo zespół osób fizycznych (organ kolegialny). Organ nie jest odrębnym podmiotem prawa. Jest częścią składową osoby prawnej. Jeżeli działa organ to oznacza to, że działa sama osoba prawna. Stroną stosunku cywilno-prawnego, który nawiązuje z kontrahentem organ, jest osoba prawna, a nie ten organ. Skutki działania organu ponosi osoba prawna nawet wtedy, gdy chodzi o szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym. Działanie organu może być zaliczone na rachunek osoby prawnej tylko wtedy, gdy są spełnione określone warunki, a mianowicie:

1. organ może działać ze skutkiem prawnym dla osoby prawnej, jeżeli występuje w katalogu ustawowym organów tej osoby . Nie może reprezentować osobę prawną jakiś wewnętrzny organ (np. kolegium przedsiębiorstwa), jeżeli nie figuruje w katalogu organów osoby prawnej, a spełnia jedynie funkcje doradcze na rzecz organów osoby prawnej

2. osoba fizyczna zwana piastunem organów musi być wykreowana na funkcje organu zgodnie z obowiązującymi przepisami. Uchybienia w tym zakresie mogą pociągnąć za sobą nieważność decyzji, podejmowanych przez organ wadliwie wykreowany

3. organ osoby prawnej obowiązany jest działać w granicach swoich kompetencji. Jeżeli decyzje podjęte przez organ naruszają jego kompetencje, mogą być uznane za nieważne (jeżeli naruszono kompetencje ustawowe) lub mogą rodzić odpowiedzialność piastuna organu (jeżeli zachowują moc wobec osób trzecich, ale naruszają kompetencje statutowe, określone uchwałą innego organu)

4. czynności prawne dokonywane przez organ nie mogą naruszać bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa materialnego ani zasad współżycia społecznego. Nie mogą też mieć na celu obejście przepisów prawnych. Czynności naruszające te kryteria są bezwzględnie nieważne (art. 58 kc)

5. decyzje podejmowane przez organ nie powinny naruszać obowiązującej procedury decyzyjnej, np. prawidłowe zwołanie organu kolegialnego, zapewnienie quorum, zapewnienie większości w głosowaniu. Decyzje, podjęte z naruszeniem procedury, powinny być uznane za nieważne wtedy, gdy uchybienie proceduralne jest tak istotne, że po jego wyeliminowaniu treść decyzji byłaby inna. Drobne uchybienia nie uzasadniają uznania decyzji za nieważną

6. czynności prawne dokonywane przez piastuna organu mogą być zaliczone na rachunek osoby prawnej tylko wtedy, gdy piastun ów występował w charakterze organu, a nie osoby fizycznej

JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE NIE MAJĄCE OSOBOWOŚCI PRAWNEJ, KTÓRYM PRZEPISY PRAWNE PRZYZNAJĄ ZDOLNOŚĆ PRAWNĄ - jednostki te mogą we własnym imieniu nabywać prawa podmiotowe, w tym w szczególności własność oraz zaciągać zobowiązania. Do takich jednostek zalicza się w szczególności spółki osobowe prawa handlowego, tzn. spółkę jawną, partnerską, komandytową i komandytowo-akcyjną. Jednostkami takimi są także spółki kapitałowe (z.o.o. i S.A.) w organizacji, tzn. w okresie od chwili ich zawiązania do chwili wpisania ich do KRS. Podstawowa różnica między nimi a osobami prawnymi polega na tym, że jednostki nie mające osobowości prawnej nie mają własnego majątku, a majątek którym dysponują należy do wspólników. Jeżeli majątek ten nie pozwala na pokrycie zobowiązań, to wspólnicy ponoszą subsydiarną odpowiedzialność za te zobowiązania (obok spółki). Według postanowień kodeksu cywilnego w sprawach nie uregulowanych przepisami dotyczącymi jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące osób prawnych. Dotyczyć to będzie zwłaszcza spraw związanych z podejmowaniem decyzji i reprezentowaniem tych jednostek na zewnątrz. Nie mają one bowiem wykształconych organów, ale działają na zasadach podobnych do osób prawnych. W świetle postanowień Kodeksu Spółek Handlowych w spółce jawnej, która ma reprezentatywny charakter, dla spółek osobowych prowadzenie spraw spółki, czyli podejmowania w jej imieniu decyzji, należy do poszczególnych wspólników. Kompetencja ta obejmuje tylko sprawy zwykłego zarządu . Jeżeli sprawa przekracza sprawy zwykłego zarządu, to potrzebna jest uchwała wspólników. Potrzebna jest ona też wtedy, gdy w stosunku do decyzji podjętej w granicach zwykłego zarządu inny wspólnik zgłosi sprzeciw reprezentowania spółki, tzn. składanie w jej imieniu oświadczeń woli należy do kompetencji poszczególnych wspólników w takim samym zakresie, w jakim są oni upoważnieni do prowadzenia spraw spółki, czyli podejmowania decyzji. Pozostałe typy spółek osobowych mają w ksh odrębne regulacje. W niektórych przypadkach przepisy dotyczące tych spółek nakazują stosować do nich przepisy o spółce jawnej, jeżeli dane zagadnienie nie jest uregulowane odrębnie w przepisach dotyczących innej spółki.

PRZEDMIOTY STOSUNKU CYWILNO-PRAWNEGO - mogą nimi być:

1. DOBRA MATERIALNE BĘDĄCE RZECZAMI

2. DOBRA MATERIALNE NIE BĘDĄCE RZECZAMI

3. DOBRA NIEMATERIALNE

4. PRZEDSIĘBIORSTWO I GOSPODARSTWO ROLNE

5. POŻYTKI NATURALNE I CYWILNE, a także POŻYTKI PRAWA

Ad. 1.) DOBRA MATERIALNE BĘDĄCE RZECZAMI - według postanowień kc RZECZĄ jest przedmiot materialny. W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, że rzeczą jest tylko taki przedmiot materialny, który został wyodrębniony z przyrody w sposób naturalny (np. minerał) albo sztuczny (np. cegła uformowana z gliny). Rzeczy dzielą się na dwie kategorię:

1. na NIERUCHOMOŚCI

2. na RZECZY RUCHOME

Kodeks cywilny nie definiuje rzeczy ruchomej, natomiast definiuje nieruchomość. Jest to podział dychotomiczny. Jeżeli więc dany przedmiot nie może być zaliczony do nieruchomości, to musi być uznany za rzecz ruchomą. Podział ten jest ważny z punktu widzenia obrotu cywilno-prawnego. Inne przepisy stosuje się w obrocie nieruchomościami, a inne w obrocie rzeczami ruchomymi. W świetle postanowień kc NIERUCHOMOŚCIĄ jest część powierzchni ziemskiej, stanowiącej przedmiot odrębnej własności. Nieruchomość ta nazywa się gruntem. Obowiązuje generalna zasada, że wszystko to, co jest z gruntem związane w sposób trwały (budynek, drzewo, roślina), stanowi część składową gruntu i należy do właściciela gruntu. Jest to zasada superficies solo cedit (to, co jest na powierzchni, przypada gruntowi). Od tej zasady są wyjątki dopuszczalne przepisami szczególnymi. Takimi przepisami są postanowienia kc dotyczące użytkowania wieczystego oraz przepisy ustawy z 1994 r. o własności lokali. W świetle tych przepisów szczególnych obok nieruchomości gruntowych wyróżnić można nieruchomości budynkowe i nieruchomości lokalowe. Przy użytkowaniu wieczystym obowiązuje zasada, że grunt jest własnością Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, a budynki stojące na tym gruncie są własnością użytkownika wieczystego i stanowią odrębne nieruchomości. Według przepisów ustawy o własności lokali samodzielne lokale w budynkach wielolokalowych mogą stać się przedmiotem odrębnej własności. Właściciele tych lokali są zarazem współwłaścicielami niepodzielnych elementów budynku (fundamenty, dach, ściany nośne itp.).

Ad. 2.) DOBRA MATERIALNE NIE BĘDĄCE RZECZAMI

1. CIECZE I GAZY

2. ZŁOŻA KOPALIN

3. ZWIERZĘTA

CIECZE I GAZY zamknięte w zbiornikach - stawy, studnie itp. traktowane są w ogrodzie prawnym jako rzeczy. Stosuje się więc do nich te przepisy, które odnoszą się do rzeczy. Mają takie same cechy jak rzeczy, tzn. materialny charakter i są wyodrębnione z przyrody. Natomiast wody w jeziorach, rzekach i morzach, a także gazy nie ujawnione w zbiornikach nie są uznawane za rzeczy, bo nie są wyodrębnione z przyrody, nie są dobrami samoistnymi.

Podobnie mają się ZŁOŻA KOPALIN - węgiel, ruda, sól. Mają charakter materialny, ale nie mogą być uznawane za rzecz, ponieważ nie są wyodrębnione z przyrody. Natomiast są rzeczami minerały wydobyte ze złóż. Złoża mogą być przedmiotem stosunku cywilno-prawnego na mocy przepisów szczególnych (prawo geologiczne i górnicze).

ZWIERZĘTA dzielą się na zwierzęta dzikie i oswojone. W dawniejszej nauce prawa przyjmowało się, że zwierzęta dzikie, żyjące w stanie wolnym nie są rzeczami, a zwierzęta udomowione są. Po zmianie stanu prawnego, przyznającemu zwierzętom szczególną ochronę, zwierząt nie zalicza się do rzeczy, bo mają one zdolność samodzielnego poruszania się i odczuwania bólu. Mogą być przedmiotem stosunku cywilno-prawnego zarówno dzikie, jak i oswojone. Obrót zwierzętami dzikimi odbywa się na zasadzie prawa łowieckiego.

Ad. 3.) DOBRA NIEMATERIALNE

1. RÓŻNE POSTACI ENERGII

2. WYTWORY INTELEKTU (dzieła naukowe, literackie i artystyczne)

3. PIENIĄDZE

4. PAPIERY WARTOŚCIOWE

5. DOBRA OSOBISTE

ENERGIA może być przedmiotem stosunku cywilno-prawnego, mimo że nie ma charakteru materialnego, ponieważ poddaje się ją pomiarom za pomocą określonych liczników. W obrocie prawnym do energii stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące rzeczy.

DOBRA O CHARAKTERZE INTELEKTUALNYM zwane prawami własności intelektualnej nie mają charakteru materialnego, chyba że chodzi o nośniki, na których wytwory intelektu są utrwalone (papier, drewno, metal itp.). W obrocie gospodarczym większą wartość mają jednak idee zawarte w dziełach niż same nośniki tych idei, dlatego zaliczane są do dóbr niematerialnych.

Podobnie jest z PIENIĘDZMI. Są one miernikami wartości i środkami płatniczymi. Ich wartość jest wyższa niż wartość papieru czy kruszcu, na których są utrwalone. Wyróżnia się dwie kategorie pieniędzy: gotówkowe (w postaci banknotów lub monet) oraz bankowe (bezgotówkowe), czyli określone zapisy na kontach.

PAPIERY WARTOŚCIOWE są dokumentami, które odzwierciedlają określone prawa podmiotowe. Do nich zalicza się weksle, czeki, akcje, bony skarbowe, dowody składowe. Ułatwiają obrót gospodarczy. Przeniesienie praw inkorporowanych w papierach wartościowych następuje przez przeniesienie własności tego dokumentu.

DOBRA OSOBISTE

• życie i zdrowie

• cześć

• tajemnica korespondencji

• nietykalność mieszkania

Dobra te podlegają ochronie prawnej. W razie ich naruszenia posiadaczowi tych dóbr przysługuje roszczenie o naprawienie szkody lub zadośćuczynienie pieniężne za krzywdę.

Ad. 4.) PRZEDSIĘBIORSTWO I GOSPODARSTWO ROLNE

PRZEDSIĘBIORSTWO może być rozumiane w trojakim znaczeniu:

1. w znaczeniu FUNKCONALNYM

2. w znaczeniu PODMIOTOWYM

3. w znaczeniu PRZEDMIOTOWYM (RZECZOWYM)

W znaczeniu FUNKCJONALNYM to określony rodzaj działalności gospodarczej. Mówi się np. przedsiębiorstwo handlowe, transportowe, spedycyjne, produkcyjne (czym się zajmuje? Jakie pełni funkcje?)

W znaczeniu PODMIOTOWYM to podmiot praw i obowiązków w sferze prawa cywilnego. W takim znaczeniu używa się nazwy „przedsiębiorstwo państwowe”.

W znaczeniu PRZEDMIOTOWYM (RZECZOWYM) to określony zespół składników majątkowych odpowiednio zorganizowanych, umożliwiających prowadzenie działalności gospodarczej. Przedsiębiorstwo uznawane jest za jedno prawo podmiotowe, a nie za zespół praw podmiotowych. Przedsiębiorstwo może być przeniesione na inny podmiot na podstawie jednej czynności prawnej (umowy sprzedaży, darowizny, testamentu). Czynność taka obejmuje wszystkie składniki przedsiębiorstwa, w tym także prawa, które nie są zbywalne, np. użytkowanie, posiadanie, nazwa. Umowa przenosząca wymaga formy pisemnej z poświadczonymi podpisami. Jeżeli w skład przedsiębiorstwa wchodzą nieruchomości, to do ich przeniesienia wymagany jest akt notarialny.

GOSPODARSTWO ROLNE jest zbliżone w swej istocie do przedsiębiorstwa. Według postanowień kc w ów skład gospodarstwa rolnego wchodzą grunty rolne i leśne, sprzęt gospodarczy, inwentarz, jeżeli środki te wykorzystywane są do produkcji rolnej, ogrodniczej, rybackiej. Gospodarstwo rolne jako całość może być przeniesione na inny podmiot na podstawie jednej czynności prawnej. Gospodarstwo rolne uznawane jest jako jedno prawo podmiotowe właściciela.

Zarówno przedsiębiorstwo, jak i gospodarstwo rolne, można rozczłonkować, a nie uznawać jako całość.

Ad. 5.) POŻYTKI

1. NATURALNE Z RZECZY

2. CYWILNE Z RZECZY

3. Z PRAWA

POŻYTKAMI NATURALNYMI Z RZECZY są normalne dochody, uzyskiwane z rzeczy na zasadach prawidłowej gospodarki. Pożytkami taki będą płody rolne, owoce z drzew, runo leśne itp.

POŻYTKI CYWILNE Z RZECZY to normalne dochody, uzyskiwane na podstawie określonego tytułu prawnego. Przykładem takiego pożytku będzie czynsz dzierżawy pobierany przez wydzierżawiającego od dzierżawcy. Podstawą tego dochodu będzie umowa dzierżawy. Dzierżawca uzyskuje pożytki naturalne, a wydzierżawiający pożytki cywilne.

POŻYTKIEM Z PRAWA jest dochód, jakie prawo to przynosi, jeżeli jest wykorzystywane z jego społeczno-gospodarczym przeznaczeniem. Pożytkiem takim będą np. odsetki od udzielonej pożyczki. Pożyczkodawcy przysługuje wierzytelność, która jest prawem. Jeżeli pożyczkodawca postawi do pozycji pożyczkobiorcy odpowiednią sumę pieniędzy, to może zażądać od pożyczkobiorcy odsetek za czas zwlekania. Pożytki te mogą być pobierane tylko wtedy, gdy z danego prawa nie pobiera się pożytków naturalnych albo cywilnych.

Pożytki mogą być przedmiotem obrotu cywilno-prawnego na zasadach ogólnych.

1

(prawo cywilne - część ogólna - 6 listopad 2010 r.)

---