„Ignorantia Iuris Nocet” - Nieznajomość prawa szkodzi
Literatura:
W. Górski, K. Wesołowski „Elementy prawa. Wstęp do prawa cywilnego” 2003 r.
W. Siuda „Elementy prawa dla ekonomistów” 2002 r.
Z. Szczurek „Prawo cywilne” 2000 r.
A.Wolter „Prawo cywilne”
W. Czachórski „Zobowiązania”
Z. Radwański „Zobowiązania”
K. Kruczalak „Umowy w obrocie handlowym”
Źródło prawa
Ustawa z dn. 23.IV.1964 r. Kodeks cywilny, Dz. U. Nr 16 poz.93 z późniejszymi zmianami.
PLAN WYKŁADÓW
Elementarne wiadomości o prawie (zagadnienia ogólne, pojęcie prawa, norma prawna - budowa, rodzaje norm, kolizja norm prawnych w czasie i przestrzeni)
Źródła prawa (charakter aktów prawnych: ustawy, rozporządzenia, zarządzenia, uchwały, tryb ustawodawczy, publikacja aktów prawnych, stosowanie prawa)
System prawny - podział prawa na gałęzie (charakter prawa konstytucyjnego, pracy, administracyjnego, karnego, procesowego, międzynarodowego)
Charakter prawa cywilnego (źródła prawa cywilnego, charakter prawa cywilnego, kodeks cywilny, zwyczaje, zasady współżycia społecznego)
Stosunek cywilno - prawny (podmioty i przedmioty stosunku cywilno - prawnego)
Czynności prawne (zdarzenie cywilno - prawne, klasyfikacja czynności prawnych, zawarcie umowy, formy czynności prawnych, wady oświadczenia woli)
Przedstawicielstwo, terminy (pełnomocnictwo, prokura, obliczanie terminów, przedstawicielstwo roszczeń, terminy przedawnienia, terminy zawiłe)
Prawo rzeczowe czI (własność, posiadanie, nabycie i utrata własności, współwłasność, ochrona własności)
Prawo rzeczowe cz.II (użytkowanie wieczyste, ograniczone prawa rzeczowe: użytkowanie, służebność, spółdzielcze prawo do lokalu, hipoteka, zastaw)
Pojęcie i struktura zobowiązań (wierzyciel i dłużnik, zobowiązanie solidarne i naprawienie szkody)
Źródła zobowiązań - powstanie zobowiązań (skutki niewykonania zobowiązań, inne przyczyny wygaśnięcia zobowiązania, zmiana po stronie wierzyciela lub dłużnika, ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika), umowy, czyny niedozwolone, bezpodstawne wzbogacenie
Umowy o przeniesienie własności (sprzedaż, sprzedaż konsumencka, zamiana)
Umowy o korzystanie z rzeczy cudzych (najem, dzierżawa, pożyczka, leasing)
Umowy o świadczenie usług (dzieło, zlecenie, agencja, przewóz)
PAŃSTWO A PRAWO
ISTOTA PAŃSTWA
Terytorium
- na jego terenie funkcjonuje prawo
Ludność
- osoby mogą mieć jedno obywatelstwo
- osoby prawne mogą mieć jedną siedzibę (w jednym państwie)
- (są wyjątki)
Suwerenność
- niezawisła władza
Państwo:
Służy wspólnym interesom obywateli
Reprezentuje interesy społeczeństwa jako całości na zewnątrz
Jest wyposażone w aparat władzy i administracji
Posiada monopol na stanowienie prawa i stosowanie środków przymusu
PRAWO
- zespół norm postępowania wydanych lub usankcjonowanych
przez państwo, zagwarantowanych przymusem państwowym
Pierwsze prawo:
Kodeks Hammurabiego
Prawo 12 tablic (Prawo Rzymskie)
PRAWO (ze wzgl. na jego powstanie)
Zwyczajowe
- normy zwyczajowe wykształcone przez praktykę zostają usankcjonowane przez organy państwowe
- np. Wlk. Brytania - nie ma kodeksów, ani konstytucji, prawo oparte na precedensach (prawomocny wyrok jest prawem, które wykorzystuje się w następnych procesach)
Stanowione
- normy pochodzą od upoważnionych organów państwowych
- np. większość krajów europejskich
RODZAJE NORM PRAWNYCH
Nakazujące
- np. uiszczenie podatku, ruch prawostronny
Zakazujące
- np. zabijania człowieka, kradzieży, fałszerstwa
Zezwalające
- np. zawarcia małżeństwa, możliwość apelacji
CHARAKTER NORMY PRAWNEJ
Generalny (do nieokreślonej z góry liczby podmiotów)
Powszechny (do wszystkich osób, znajdujących się w danej sytuacji)
Abstrakcyjny (nie wskazuje imiennie konkretnej osoby)
Szczególny (ograniczeni adresaci)
Inne reguły postępowania niebędące normami prawnymi:
Normy religijne
Normy obyczajowe
Normy moralne
Normy etyki zawodowej
BUDOWA NORMY PRAWNEJ
Hipoteza - określa w sposób ogólny, abstrakcyjny sytuację, która wywołuje skutki prawne zawarte w dyspozycji
Np., „kto zabija drugiego człowieka...”
Dyspozycja - wskazuje właściwą regułę postępowania w danej sytuacji
Np. „....zobowiązany jest do naprawienia tej szkody”
Sankcja - określa ujemne skutki, jakie pociągnie za sobą niezastosowanie się do dyspozycji
np. „...podlega karze pozbawienia wolności”
Penalizująca - utożsamiana z karą (w prawie karnym)
Egzekucji - ma na celu zapewnienie doprowadzenia do stanu poprzedniego, przy pomocy przymusu państwowego; np. ściąganie długów
Nieważności - powoduje nieważność czynności prawnej tak jakby jej nie było; np. sprzedaż nieruchomości bez poświadczenie notariusza
OBOWIĄZYWANIE NORM PRAWNYCH
Względne (dyspozytywne)
- przyznają adresatom swobodę w kształtowaniu treści stosunku prawnego - zawarte w dowolny sposób (umowa niepisana, zawarta bez rozmowy itp.)
Bezwzględne (imperatywne)
- nie zezwalają adresatom na swobodne ustalanie treści - zawarte w konkretny sposób (np. pisemne umowy u notariusza, terminy przedawnień)
Postanowienia umowne stron mają pierwszeństwo nad przepisami względnie obowiązującymi.
KOLIZJA PRZEPISÓW PRAWNYCH
- stosunek prawny uregulowany jest kilkoma przepisami, które się wzajemnie wykluczają
W czasie
Zasada w RP - akt prawny wchodzi w życie 14 dni po opublikowaniu
Uchylenie aktu normatywnego przez klauzulę derogacyjną, upływ czasu, bądź przez „desuetudo” - niestosowany akt umiera śmiercią naturalną
Przepisy międzyczasowe: przejściowe, wprowadzające
Zasady:
- „lex retro non agit” - prawo nie działa wstecz
- „lex posterior derogat priori” - zasada późniejsza usuwa zasadę wcześniejszą
W przestrzeni
Ustawa z dn. 12.Xi.1965 r. Prawo prywatne międzynarodowe Dz. U. Nr 46, poz. 290
źączniki (kryteria ze względu na które stosuje się dane prawo)
Personalne: obywatelstwo, miejsce zamieszkanie, siedziba osoby prawnej
Przedmiotowe: miejsce położenia rzeczy, dokonania czynności prawnej
Subiektywne:, gdy strony wybierają prawo
Obiektywne: inne łączniki
ŹRÓDŁA PRAWA
W większości krajów źródłem prawa jest prawo stanowione.
AKTY PRAWNE
- wyraz woli państwa (ogólny lub indywidualny)
Akty normatywne
Są źródłami prawa
Akty nienormatywne
Nie są źródłami prawa
Są decyzjami organu państwa w konkretnej sprawie (np. wyroki
sądu, decyzje administracyjne)
- akt organu państwa lub innego upoważnionego· 2)podmiotu, wydany na podstawie konstytucyjnie· lub ustawowo przyznanych uprawnień skierowany· do określonych adresatów
W Polsce podmiotem upoważnionym do wydawania aktów prawnych jest Sejm
Cechą charakterystyczną wyższych aktów prawnych jest preambuła
ŹRÓDŁA PRAWA wg art. 87 Konstytucji RP z 1997 r.
Konstytucja (ustawa zasadnicza)
Ustawa
Ratyfikowana umowa międzynarodowa
Rozporządzenie
Akty prawa miejscowego (obowiązują na obszarze działania organów, które je ustanowiły)
Nie są źródłami prawa sensu stricte:
- uchwały
- zarządzenia
- kodeksy
Ustawa regulująca bardzo
Szczególnie jedną gałąź prawa
USTAWA
Akt prawny ogólny
Powszechnie obowiązujący
Uchwalany przez parlament
Inne akty prawne muszą być zgodne z ustawą
Ustawa zwykła może być uchwalona w każdej sprawie zgodnie z wolą większości
deputowanych w parlamencie
Niektóre sprawy zastrzeżone są wyłącznie do regulacji przez ustawy (np. zmiana
konstytucji, ustawa budżetowa, regulacja ustroju i zakres działania samorządu
terytorialnego, określenie sytuacji prawnej obywatela, zwłaszcza w zakresie jego
obowiązków)
Przyjęta przez Sejm ustawa i podpisana przez Prezydenta RP jest publikowana w
Dzienniku Ustaw RP
SZCZEGÓLNE CECHY USTAWY ZASADNICZEJ
Normuje ustrój społeczny, polityczny i gospodarczy państwa, strukturę organów władzy i administracji oraz samorządu, zakres ich kompetencji oraz prawa i obowiązki obywatelskie
Akt hierarchicznie wywyższony, żaden inny akt nie może być w sprzeczności z konstytucją
Do uchwalenia zmiany konstytucji potrzeba większości ⅔ głosów.
ETAPY LEGISLACJI
Inicjatywa ustawodawcza
- mają ją: Prezydent, Rząd, posłowie (min. 15), Senat, obywatele (min. 100 tys.)
Złożenie projektu do laski marszałkowskiej
Czytania sejmowe (przez posła sprawozdawcę)
I CZYTANIE
Przeprowadza się je na posiedzeniu Sejmu (te ważniejsze, np. konstytucja) lub właściwej przedmiotowo komisji sejmowej
Obejmuje uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę, debatę w sprawie ogólnych zasad projektu oraz pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy
Kończy się: odrzuceniem projektu lub nadaniem mu właściwego biegu (skierowanie do komisji, ewentualne poprawki)
II CZYTANIE
Obejmuje przedstawienie Sejmowi sprawozdania komisji o projekcie ustawy, debatę oraz zgłaszanie poprawek, uzupełnień wniosków mniejszości
Gdy nie ma poprawek - III Czytanie
Gdy zgłoszono ponownie poprawki - projekt wraca do komisji
Projekt pilny - tylko 2 czytania
III CZYTANIE
Komisja przedstawia dodatkowe sprawozdania, poprawki i wnioski, po których odbywa się głosowanie, w którym można:
Odrzucić projekt w całości
Głosować nad poprawkami
Przyjąć projekt w całości i przekazać do Senatu
Zatwierdzenie przez Senat
Senat może
Odrzucić ustawę
Uchwalić poprawki
Przyjąć bez zmian
Gdy w ciągu 30 dni nie zostanie podjęta uchwała, to przyjmuje się, że Senat nie wniósł poprawek
Gdy Senat odrzuci ustawę lub wniesie poprawki to są one przyjęte w Sejmie, jeśli nie zostaną odrzucone bezwzględną większością głosów
Podpisanie przez Prezydenta RP
Prezydent podpisuje ustawę (ma 21 dni)
Zarządza ogłoszenie jej w Dzienniku Ustaw
Dodatkowe kompetencje
- odmowa podpisania - VETO
- wystąpienie do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z konstytucją
- przekazanie do ponownego uchwalenia
Publikacja w Dzienniku Ustaw
Zasada w RP - akt prawny wchodzi w życie 14 dni po opublikowaniu
Ustawa może przewidzieć inny termin - „vacatio legis” (odpoczywanie ustawy)
Może być wydane tylko na podstawie konkretnego upoważnienia zawartego w ustawie
Przez organ państwowy upoważniony do wydawania rozporządzeń, wskazany w ustawie
Musi służyć wykonaniu ustawy
AKTY PRAWNE NIŻSZEGO RZĘDU
ZARZĄDZENIA
- mają moc obowiązującą tylko po linii administracyjnej
- nie mogą dotyczyć praw i obowiązków obywateli, niepodlegających administracyjnie· organowi państwowemu
UCHWAŁY
- podejmowane kolegialnie
Akty normatywne, jak np. regulatory
Decyzje indywidualne i konkretne, niebędące aktami normatywnymi (powoływanie i odwoływanie)
PUBLIKATORY (Dzienniki promulgacyjne)
Dziennik Ustaw
- ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego itp.
Monitor Polski
- uchwały organów kolegialnych, zarządzenia premiera i ministrów, postanowienia o charakterze nienormatywnym
Dziennik Urzędowy
- wydawane w poszczególnych resortach
Dziennik Urzędowy Województwa
- uchwały Sejmików, Rad Gminy, zarządzenia wojewody
STOSOWANIE PRAWA
Posługiwanie się przez organy publiczne przepisami prawa w celu ustalenia konsekwencji prawnych zdarzeń
sądy
powszechne
komisje izby
dyscyplinarne morskie
sądy trybunał
polubowne ORGANY stanu
administracja trybunał
państwowa konstytucyjny
sądy
administracyjne
PRZESTRZEGANIE PRAWA
- postępowanie, zachowanie adresatów normy prawnej, które jest zgodne z obowiązującym systemem prawa
ETAPY STOSOWANIA PRAWA
Ustalenie stanu faktycznego
Kwalifikacja prawna - wyszukania normy prawnej odnoszącej się do danego stanu faktycznego
Subsumcja - podciągnięcie udowodnionego stanu faktycznego pod określoną normę prawną
Wnioskowanie i wydanie decyzji
WYKŁADNIA PRAWA - interpretacja prawa
Czynności zmierzające do ustalenia właściwego znaczenia normy prawnej
Ustalenie woli ustawodawcy
Dostosowanie do stosunków społeczno - gospodarczych
Uelastycznienie przepisów
Zakaz stosowania wykładni niezgodnej z literą prawa („contra legem”)
KRYTERIA PODZIAŁU WYKŁADNI
Ze względu na podmiot {kto dokonuje wykładni}
Autentyczna - organ, który wydał (minister)
Legalna - organ, któremu zlecono (prezydent, sąd najwyższy)
Praktyczna - organ stosujący prawo (sądy powszechne, sąd najwyższy)
Doktrynalna - naukowe
ze względu na metodę {jaką dokonuje się wykładni}
Słowna (gramatyczna, językowa) - analiza struktur językowych
Teleologiczna (celowościowa) - określenie celu, dla którego normy wydano
Systematyczna - określenie znaczenia normy prawnej przez jej miejsce w systemie prawa
Historyczna - analiza za pomocą materiałów historycznych (uzasadnienie)
Ze względu na wynik
Rozszerzająca - rozumiemy normę szerzej niż to wynika z jej brzmienia
źcieśniająca - węższe rozumienie normy
Stwierdzająca (adekwatna) - rozumiemy normę dokładnie tak samo jak wykładnię słowną
PRAWO CYWILNE
Reguluje stosunki majątkowe (a w mniejszym stopniu osobiste) między osobami fizycznymi i prawnymi
Ma charakter powszechny (dotyczy każdego, nie można go uniknąć, jak np. prawa karnego)
CECHY PRAWA CYWILNEGO
Normy mają charakter majątkowy (w niewielkim stopniu dot. sfery osobowej - wolności itd.)
Zasada równości podmiotów stosunku cywilno - prawnego
Normy mają charakter względnie obowiązujący (dyspozytywny)
Wyjątki - zasada swobody umów (można je zawierać w dowolny sposób), ale w granicach przepisów bezwzględnie obowiązujących)
PODZIAŁ PRAWA CYWILNEGO
Część ogólna
Prawo rzeczowe - reguluje własność i inne prawa związane z rzeczami
Prawo zobowiązań - reguluje umowy i inne zobowiązania
Prawo spadkowe - reguluje sprawy majątkowe na wypadek śmierci
Prawo rodzinne i opiekuńcze - uregulowane osobnymi przepisami, nie ma go w kodeksie cywilnym
ŹRÓDŁA PRAWA CYWILNEGO W POLSCE
Po zjednoczeniu ziem polskich obowiązywały 3 systemy prawne, częściowo ujednolicone po I wojnie światowej. Prawo cywilne ujednolicone zostało dopiero po II wojnie światowej - ustawa z dn. 23.IV.1964 r.
KODEKS
Księgi
Tytuły
Rozdziały
Artykuły (1087)
Paragrafy
INNE USTAWY REGULUJĄCE PRAWO CYWILNE
Ustawa o księgach wieczystych i hipotece
Kodeks spółek handlowych
Ustawa o przedsiębiorstwach państwowych
Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych
Prawo spółdzielcze
Ustawa przewozowa
Ustawa o działalności ubezpieczeniowej itd.
Prawo zwyczajowe w Polsce nie odgrywa większego znaczenia. Funkcjonuje natomiast w Polsce zwyczaj.
Zwyczaj - wykształcony przez stałą praktykę pewien sposób postępowania w pewnych środowiskach, który w tych grupach uznawany jest za obowiązujący.
KLAUZULA GENERALNA - element przepisu prawnego, który przez użycie przepisów ogólnych, niedookreślonych ma na celu osiągnięcie elastyczności w stosowaniu prawa, np.:
Zasady współżycia społecznego
- zasady postępowania przyjęte w danym społeczeństwie odzwierciedlające zasady etycznego i uczciwego postępowania
Art.5 Kodeksu Cywilnego
„Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.”
Społeczno - gospodarcze przeznaczenie prawa
Niegodziwość
STOSUNEK PRAWNY
- stosunek społeczny regulowany przepisami prawa, z którego wynikają dla zainteresowanych.......
STOSUNEK CYWILNO - PRAWNY
- stosunek zachodzący między równymi prawnie stronami stosunku społecznego, regulujący kwestie majątkowe i osobiste
Elementy stosunku cywilno - prawnego:
Podmiot
Stosunek cyw.-praw. Musi mieć, co najmniej 2 podmioty
Są to osoby fizyczne i prawne
Strony stosunku mogą ulegać zmianie - przejęcie długu, użyteczność, wierzytelność, zbywalność (prawa niezbywalne: pierwokup, alimenty)
Zdolność prawna - zdolność do bycia stroną stosunku cyw.-praw.
Przedmiot
Jest to określone zachowanie podmiotu zobowiązanego (np. umowa sprzedaży)
Treść (prawa i obowiązki)
Jest to obiekt, do którego to zachowanie się odnosi - rzeczy, dobra
Np. treść prawa własności - prawo do rozporządzania, korzystania z rzeczy i inni nie mogą w to ingerować
RZECZ wg kodeksu
- przedmiot materialny
- dobra samoistne
- elementy przyrody na tyle wyodrębnione, że mogą to być dobra samoistne
- nieruchomości: grunty/ budynki, części budynków, lokale (tylko, gdy przepis szczególny tak stanowi, inaczej są częścią składową gruntu, a właścicielem jest właściciel gruntu)
RZECZY
Oznaczone, co do tożsamości
Posiadają indywidualne,
Niepowtarzalne cechy
Oznaczone, co do gatunku
Rzeczy, których zakres wskazuje
Na przynależność do danego rodzaju
Część składowa rzeczy - wszystko to, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia, bez
zmiany znaczenia (różne od przemijalnego użytku)
Przynależności - rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z rzeczy innej zgodnie z jej
przeznaczeniem;.......... nie może być przynależnością rzecz, która nie należy do właściciela
rzeczy głównej (np. klucz i szafa)
Pożytki
Naturalne
- płody rolne
Cywilne
- dochody, które ta rzecz przynosi na podstawie stosunku cywilno-prawnego
PRZEDSIĘBIORSTWO wg Kodeksu Cywilnego
Zespół składników materialnych i niematerialnych, zorganizowany w określony sposób, w celu prowadzenia działalności gospodarczej
Obejmuje
- nazwę przedsiębiorstwa
- własność nieruchomości, materiałów i ruchomości, urządzeń, wyrobów
- prawa, patenty, koncesje majątkowe, prawa autorskie, księgi
- wszystkie rzeczy materialne i niematerialne
PRAWO PODMIOTOWE
Przyznana i zabezpieczona przez normę prawa cywilnego możność, (ale nie nakaz) postępowania w określony sposób
Jest zabezpieczone przepisami prawa
Może przekształcić się w roszczenie - oczekiwanie od osoby, aby zachowywała się w określony sposób
OSOBY FIZYCZNE
Zdolność prawna
Zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków (występowanie w charakterze strony stosunków cywilno-prawnych)
Ma ją każdy człowiek od chwili urodzenia do śmierci
W szczególnych przypadkach prawa przyznawane są dzieciom nienarodzonym (np. mogą dziedziczyć, jeśli były poczęte w chwili otwarcia spadku i urodziły się żywe)
Uznanie za zmarłego
Tylko osoba, która zaginęła (nie ma pewnej informacji czy żyje)
Może dokonać tego tylko sąd
Po 10 latach od końca roku kalendarzowego, w którym mieliśmy jakąkolwiek informację, że ta osoba żyje, (gdy ta osoba ma >70lat - po 5 latach)
Nie wcześniej niż po upłynięciu 23 roku życia osoby
Okoliczności szczególne (np. katastrofy) - okres może ulec zmianie
Sąd wyznacza prawdopodobną datę - osobę uznaje się za zmarłą w tym dniu
Skutki uznania za zmarłego są takie same jak w przypadku normalnej śmierci
Stwierdzenie uznania za zmarłego można uchylić tylko gdy ta osoba się odnajdzie
Miejsce zamieszkania
- może je mieć każda osoba fizyczna
- jest to miejscowość, gdzie ta osoba faktycznie przebywa z zamiarem stałego pobytu
- miejsce zamieszkania dziecka jest zawsze miejscem zamieszkania rodziców (wyjątek: ustalane·.Przez sąd opiekuńczy, gdy nie można ustalić m.z. rodziców)
- miejsce zamieszkania może być tylko jedno!
Zdolność do czynności prawnych
Możliwość nabywania praw i obowiązków własnym działaniem i we własnym imieniu
Gdy osoba nie może podejmować działań, robi to za nią jej przedstawiciel (np. rodzic)
Pełna zdolność do czynności prawnych
Osoby pełnoletnie (ukończyły 18 rok życia oraz kobiety, które w wieku 16 lat zawarły związek małżeński za zgodą sądu opiekuńczego)
Może dokonywać wszelkich czynności z zakresu prawa cywilnego
Ma zdolność procesową - możliwość występowania samodzielnie przed sądem
Ograniczona zdolność do czynności prawnych
Osoby małoletnie powyżej 13 roku życia; osoby częściowo ubezwłasnowolnione; osoby, co, do których toczy się proces o ubezwłasnowolnienie i której wyznaczono doradcę
Do ważności czynności prawnych wymagana jest zgoda przedstawiciela ustawowego (może być wyrażona po czasie)
Samodzielnie decydują o zarobionych pieniądzach i rzeczach przekazanych mu przez opiekuna (np. kieszonkowe)
Gdy małoletni nie posiadają rodziców, ustanawia się nad nimi kuratora
Brak zdolności do czynności prawnych
Osoby małoletnie poniżej 13 roku życia; osoby całkowicie ubezwłasnowolnione
Czynności dokonane są nieważne
Dzieciom wyznacza się opiekuna a nie kuratora
Nie mogą samodzielnie występować przed sądem
Ubezwłasnowolnienie
Całkowite
- choroba psychiczna, niedowład umysłowy, inne zaburzenia natury psychicznej (alkoholizm,
narkomania itd.)
- następuje, gdy osoba nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem
- może nastąpić po ukończeniu przez osobę 13 roku życia
- skutki:
Brak zdolności do czynności prawnych
Nie może zawrzeć związku małżeńskiego
Nie przysługuje mu władza rodzicielska, co do dzieci
Częściowe
- choroba psychiczna, niedowład umysłowy, inne zaburzenia natury psychicznej - o łagodniejszym przebiegu (potrzebują pomocy do prowadzenia spraw życiowych)
- skutki
Ograniczona zdolność do czynności prawnych
Do zawarcia małżeństwa potrzebują zgody sądu opiekuńczego
* orzeczenia te mogą być uchylane lub zmieniane
OSOBY PRAWNE
Są to jednostki organizacyjne, które mogą występować jako samodzielny podmiot prawa cywilnego na podstawie szczególnych przepisów
Należą tu:
- przedsiębiorstwa państwowe,
- stowarzyszenia,
- partie polityczne,
- związki zawodowe,
- uczelnie,
- organizacje religijne,
- gminy itd.
Osoby prawne wg Kodeksu Cywilnego
- Skarb Państwa
- takie jednostki organizacyjne, którym przepisy przyznają osobowość prawną
Osoby prawne są podmiotem w prawie cywilnym, ale nie np. w karnym, czy w innych (częściowo)
Osoby prawne powstały w XIX w., w czasie rozwoju handlu
Elementy osoby prawnej:
Element ludzki - pracownicy
Element majątkowy
Element organizacyjny - struktura
Cel, (dla którego powstała)
Osoba prawna może powstać na drodze:
- decyzji założycieli (umowy)
- aktu państwowego (np. uczelnie)
Każda osoba prawna:
- działa na podstawie statutu
- wpisywana jest do właściwego rejestru → wtedy nabywa osobowość prawną
- ma zdolność prawną, (ale w ograniczony sposób)
- musi posiadać organy (np. rektor, zarząd, rada nadzorcza)
- może posiadać pełnomocnika - działa w jej imieniu, na jej zlecenie, ale nie jest jej organem
- ustaje w przypadku zlikwidowania, podziału, połączenia z inną
Przedsiębiorca
→ Osoba fizyczna lub prawna lub inna forma organizacyjna, która prowadzi działalność gospodarczą, zawodową we własnym imieniu; w obrocie gospodarczym funkcjonuje pod firmą
Firma - jest tworem niezbywalnym (nie można jej sprzedać)
Przedstawicielstwo
- przedstawiciel wykonuje czynności w imieniu i na rachunek osoby, którą reprezentuje
Przedstawicielstwo ustawowe
Przedstawiciel ma upoważnienie do działania w ustawie (np. przedstawicielem ustawowym dziecka jest rodzic, opiekun prawny, kurator)
Jest konieczny, aby osoby pozbawione lub o ograniczonej zdolności do podejmowania czynności prawnych mogły istnieć
Pełnomocnictwo
Powstaje na skutek oświadczenia mocodawcy
Ogólne - do podejmowania wszelkich czynności
Szczególne - do dokonywania jednej czynności
Rodzajowe - do dokonywania czynności określonego rodzaju
Może być odwołane; wygasa w momencie śmierci jednej ze stron
Procesowe - upoważnienie do zastępowania osoby w postępowaniu sądowym (krewni, adwokat, radca prawny, organizacja społeczna, pracownik przedsiębiorstwa)
Prokura - pełnomocnictwo udzielone przez przedsiębiorcę, który podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorców (pełnomocnikiem jest prokurent)
- musi być ujawniona w rejestrze
- obejmuje umocowanie do działania przed sądem oraz do prowadzenia innych działań związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa
CZYNNOŚĆ PRAWNA
Musi to być taki przejaw woli osoby fizycznej lub prawnej, który w sposób dostateczny odzwierciedla zamiar wywołania skutku prawnego
Oświadczenie woli może mieć formę każdego zachowania, które odzwierciedla ten zamiar (nawet milczenie)
* testament - własnoręcznie napisany akt notarialny
Elementy czynności prawnej
Oświadczenie woli
Przepisy regulujące stosunki cywilno-prawne
Zasady współżycia społecznego
Ustalone zwyczaje
Oświadczenie woli jest ważne:
Na piśmie - od momentu dostarczenia do adresata
Publicznie - z chwilą wypowiedzenia go
Oświadczenie woli może być odwołane, ale wywołuje skutek tylko wówczas, gdy odwołanie doszło do osoby wcześniej lub równo z oświadczeniem woli
Art.64
Prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek danej osoby do złożenia oznaczonego oświadczenia woli, zastępuje to oświadczenie.
PODZIAŁ CZYNNOŚCI PRAWNYCH
Jednostronne
Do ich dokonania wystarcza oświadczenie woli jednej strony;
Np. wypowiedzenie umowy, sporządzenie testamentu, udzielenie pełnomocnictwa, wystawienie weksla
Dwustronne
Konieczne jest złożenie oświadczenia woli przed wszystkie strony (nie zawsze tylko dwie)
Np. wszystkie umowy
Rozporządzające
Od razu wywołują skutek w postaci przeniesienia prawa, zniesienia prawa lub obciążenia prawa majątkowego
Zmniejszenie się aktów po stronie osoby, która te czynności wykonuje
Np. darowizna rzeczy
Zobowiązujące
Zobowiązują do dokonania rozporządzenia w przyszłości
Np. umowa przedsięwzięcia
Odpłatne
Osoba, która dokonuje rozporządzenia swoim prawem dostaje zapłatę (ekwiwalent)
Np. umowa o dzieło
Nieodpłatne
Nie następuje ekwiwalent
Np. umowa darowizny, pożyczka, przeniesienie własności, użyczenie
Konsensualne
(łac.) konsensus = zgoda, porozumienie, umowa
Samo złożenie oświadczenia woli
Reguła - jest nimi większość umów
Realne
Obok oświadczenia woli wymagane jest wydanie rzeczy
Np. umowa przechowania
Kauzalne
(łac.) klauza = cel
Do dokonania czynności prawnej konieczne jest porozumienie stron, co do celu gospodarczego umowy, ważności umowy
Np. sprzedaż, darowizna
Abstrakcyjne
Ważne bez względu na to, jaki cel przyświeca każdej ze stron
Np. wystawienie weksla
PRZESŁANKI WAŻNOŚCI CZYNNOŚCI PRAWNEJ
- warunki ważności czynności prawnej, jej skuteczności
Strona czynności prawnej musi posiadać zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych (może być ograniczona czasowo)
Czynność prawna musi być zgodna z przepisami prawa (ustawą)
Zgodność z zasadami współżycia społecznego
Zachowanie określonej formy, o ile przepisy nie zakładają jej nieważności
Oświadczenie woli musi być złożone w sposób wolny od wad
WAŻNOŚĆ - wg przepisów
Bezwzględna
Najostrzejsza sankcja
Czynność prawna jest nieważna
Nie wywołuje skutków prawnych
Np. czynność prawna sprzeczna z ustawą, zasadami współżycia społecznego, niezdolność osoby prawnej do czynności prawnej, nie ma formy, wady oświadczenia woli - tzw. pozorność
Względna
Oświadczenie woli złożone pod wpływem błędu lub groźby
Czynność prawna nie jest nieważna z mocy samego prawa, ale może zostać unieważniona w wyniku aktywnego działania strony (może się uchylić od skutków prawnych)
WADY OŚWIADCZENIA WOLI
Brak świadomości lub swobody w powzięciu decyzji lub wyrażeniu woli
Oświadczenie woli jest bezwzględnie nieważne (z mocy samego prawa)
Np. osoba chora psychicznie, z niedorozwojem, pod wpływem środków odurzających, pod silną presją, pod wpływem nacisków, tortur
Pozorność
Obie strony są zgodne, co do tego, że czynność prawna nie będzie wywoływała żadnych skutków lub wywoływała inne skutki, tzw. ukryte
Czynność prawna „pozorna” jest bezwzględnie nieważna, a „ukryta” - względnie nieważna
Np. darowizna pod pozorem sprzedaży, zaniżanie wartości rzeczy sprzedawanej
Błąd, co do treści czynności prawnej
Czynność prawna jest względnie nieważna - osoba może uchylić się od skutków swojego oświadczenia, pod warunkiem, że:
+ błąd musiał być wywołany przez adresata oświadczenia woli
+ adresat wiedział o błędzie lub z łatwością mógł go zauważyć
+ musiał to być błąd istotny (kształtujący treść)
Np. kupno rzeczy podrobionej, pomyłka w kwocie
Podstęp - szczególny rodzaj błędu
+ czynność prawna również jest względnie nieważna
+ np. zatajenie wady produktu, cofnięcie licznika
Groźba
Składający oświadczenie woli był pod przymusem psychicznym, groźby, która mogła być spełniona, wymuszono na nim złożenie oświadczenia woli
Czynność prawna jest względnie nieważna
Wyjątek: testament - czynność prawna bezwzględnie nieważna
Uchylenie się od oświadczenia woli:
(w wypadku błędu lub groźby)
Złożenie oświadczenia na piśmie
Maksymalnie w ciągu roku po wykryciu błędu
Maksymalnie w ciągu roku po ustaniu stanu zagrożenia groźbą
Oświadczenie woli należy tak interpretować, jak wymagają tego zasady współżycia społecznego, ustalone zwyczaje, biorąc pod uwagę okoliczności w jakich powstawało
Należy brać pod uwagę zgodność stron, cel, zamiar, stosowne brzmienie
Np. forma pisemna:
- tekst
- sformułowania
- rokowania czy znajomość
ZAWARCIE UMOWY
Do zawarcia umowy może dojść na trzy sposoby - na drodze oferty, przetargu lub rokowań
OFERTA
Oświadczenie woli jednej ze stron - oferenta, które kierowane jest do adresata - oblata, zawiera ono propozycję zawarcia umowy z przedstawieniem warunków tej umowy
Np. cena na bluzce w sklepie
Zawarcie umowy - przyjęcie oferty przez oblata
Oferent jest związany swoją ofertą
Jeśli w ofercie zawarty jest termin, to po jego upłynięciu oferent nie jest już tą ofertą związany
Poprawki adresata do oferty - to już nowa oferta, w której następuje zamiana ról, oblat staje się oferentem
PRZETARG
Są dwa rodzaje przetargów:
Ustne - aukcje, licytacje
Pisemne - konkursy ofert
Organizatorem jest adresat
Do przetargu zgłaszają się oferenci, a oblat wybiera najlepszą ofertę
Przetargi mogą być
Ograniczone - specjalnie zaproszeni oferenci
Nieograniczone - oferentem może być każdy
Każdy przetarg musie być poprzedzony ogłoszeniem, zawierającym czas, miejsce, przedmiot i warunki przetargu
Przetargi na zamówienia publiczne reguluje ustawa o zamówieniach publicznych
Etapy przetargu:
ogłoszenie organizatora
składanie ofert
wybór adresata lub brak wyboru
ROKOWANIA (negocjacje)
strony negocjują warunki umowy, aż dojdą do porozumienia
FORMA CZYNNOŚĆI PRAWNEJ
Zwykła
ustna
zawierana w sposób ....?
Szczególna
pisemna
zawiera datę pewną (potwierdzoną urzędowo)
sporządzona w formie aktu notarialnego
może być zawarta drogą elektroniczną
Skutki prawne niedochowania formy:
Ad solemnitatem
forma pod rygorem nieważności
nieważność czynności prawnej
np. darowizna - musi być aktem notarialnym
pełnomocnictwo - pisemne, a nie ustne
przejęcie długu - tylko pisemne
Ad probationem
do celów dowodowych
czynność prawna jest ważna, ale utrudnione jest dowodzenie przed sądem
art.74
Ad eventum
forma zastrzeżona do wywołania określonych czynności prawnych
np. umowa najmu lokalu - pisemna musi być ponad rok, ustna na czas nieokreślony
PRAWO RZECZOWE
Przedmiotem prawa rzeczowego może być rzecz istniejąca (nie przyszła ani nie przeszła) i zindywidualizowana (wyodrębnione z większej masy - np. nie 10 kg z 1 tony).
Nie są rzeczami:
- dobra niematerialne
- prawo
- energia
- części składowe rzeczy
- złoża minerałów
- masa majątkowa występująca w obrocie jako pewna całość (np. przedsiębiorstwo, gospodarstwo)
PODZIAŁ RZECZY
Nieruchomości
gruntowe
- część pow. ziemskiej
budynkowe
lokalowe
- części budynków
Ruchomości
wszystkie inne
(nie ma definicji)
Różnice:
- przeniesienia własności
- zasiedzenia
- zrzeczenia się własności
Niektóre stosunki prawne mogą dotyczyć tylko nieruchomości (np. dożywocie) lub tylko ruchomości (np. pożyczka).
oznaczone co do tożsamości
wykazują cechy indywidualne
(np. samochód)
oznaczone co do gatunku
odpowiadają tylko pewnym cechom rodzajowym
(np. zboże, tekstylia)
Rzeczy składają się z części składowych, które nie mogą być odrębnym przedmiotem prawa własności - nie mogą należeć do inne osoby niż cała rzecz → co zostało z gruntem połączone dzieli los tego gruntu. Jest to zasada bezwzględnie obowiązująca.
PRAWA RZECZOWE
mają one charakter bezwzględnie obowiązujący
stosunki prawno rzeczowe wywierają skutek na wszystkich uczestników tych stosunków
CECHY PRAWA RZECZOWEGO
bezpośrednia władza uprawnionego nad rzeczą - osoba uprawniona może korzystać wprost z rzeczy sobie poddanej
prawa rzeczowe nie polegają na obowiązku czynnych świadczeń na rzecz uprawnionego, a jedynie na obowiązku nienaruszania jego prawa
korzystają z zasady pierwszeństwa przed prawami i roszczeniami osobistymi, natomiast w razie kolizji między prawami rzeczowymi, prawa te są realizowane wg kolejności odpowiadającej ich pierwszeństwu
prawa rzeczowe są ściśle związane z rzeczą, tzn. mogą być realizowane bez względu na to w czyim ręku dana rzecz się znajduje
PODZIAŁ PRAW RZECZOWYCH
Bezterminowe
(wieczyste)
- jego czas trwania nie jest z góry określony,
* np. własność nieruchomości
Terminowe
- jego czas trwania jest z góry określony,
* np. użytkowanie wieczyste
Niezwiązane
- mają byt niezależny
Związane
- mogą przysługiwać podmiotowi innego prawa (głównego)
* np. służebność gruntowa - związana z prawem własności
Samodzielne
(samoistne)
Niesamodzielne
(akcesoryjne)
- nie mogą powstać ani istnieć bez innego prawa
* należą tu tylko: hipoteka, zastaw - związane z wierzytelnością
Zbywalne
- można je przenieść na inną osobę
Niezbywalne
- ich celem jest zaspokojenie potrzeb jednej osoby
* należą tu: użytkowanie, służebność osobista
Odpłatne
- ustanawia się je za wynagrodzeniem
* tu: użytkowanie wieczyste,
spółdzielcze prawo do lokalu
Nieodpłatne
- ustanawia się je bez wynagrodzenia
Podzielne
- może należeć do kilku osób i każdej przysługuje część ułamkowa prawa, którą może samodzielnie rozporządzać
* prawo własności, użytkowanie wieczyste, użytkowanie
Niepodzielne
- nawet, jeśli należą do kilku osób to nie następuje wyodrębnienie samodzielnych uprawnień
* hipoteka, służebność
PRAWA RZECZOWE - 3 GRUPY
własność
użytkowanie wieczyste
ograniczone prawa rzeczowe
lista praw rzeczowych jest zamknięta, nie można powołać nowych
WŁASNOŚĆ
strona pozytywna - uprawnienia, które składają się na prawo własności jako prawo podmiotowe
kodeks wskazuje pewne uprawnienia podstawowe (art. 140 K.C.)
prawo do korzystania z rzeczy
do posiadania rzeczy
do używania rzeczy
do pobierania pożytków i innych przychodów z rzeczy
do dyspozycji faktycznych
do przetworzenia rzeczy
do zużycia rzeczy
do zniszczenia rzeczy
prawo do rozporządzania rzeczą
do wyzbycia się własności rzeczy
przeniesienie własności na inną osobę
zrzeczenia się własności
do obciążenia rzeczy (np. ustanowienie hipoteki, zastawu)
strona negatywna - możność wyłączenia przez właściciela ingerencji innych osób w sferę jego
prawa
właściciel korzysta z rzeczy z wyłączeniem innych osób
- inne podmioty prawa mają obowiązek nie ingerowania w sferę uprawnień właściciela
(nie naruszania prawa własności)
wyjątkowo można ingerować, np. dla ratowania życia lub zdrowia innej osoby
Wyznaczniki granic prawa własności
treści ustaw (całe obowiązujące ustawodawstwo)
zasady współżycia społecznego
społeczno-gospodarcze przeznaczenie danej własności
Przeniesienie własności - przejście własności na podstawie umowy
konieczne jest zawarcie 2 umów:
- zobowiązującej do przeniesienia własności
- rozporządzającej - przenosi własność i rodzi skutki rzeczowe
w Polsce obie zawarte są w pierwszej umowie (druga zawarta jest w jej wykonaniu)
przy zawieraniu umowy pod warunkiem lub z określonym terminem potrzebne są 2 umowy - zobowiązująca z warunkiem i rozporządzająca, zawarta po spełnieniu warunku
nie można przenieść na inną osobę więcej praw niż się samemu posiada
Roszczenia przysługujące właścicielowi
windykacyjne
- właściciel żąda od osoby, która włada jego rzeczą, aby była ona mu wydana
negatoryjne
- przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób niż przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń
POSIADANIE
własność = stan prawny
posiadanie = stan faktyczny
PODZIAŁ POSIADANIA
Samoistne
- człowiek włada rzeczą jak właściciel
Zależne
(niesamoistne)
- człowiek włada rzeczą, ale nie jest właścicielem (dysponuje odpowiednim prawem, np. użyczenie)
W dobrej wierze
- kiedy nam się wydaje, że jesteśmy posiadaczami
- chroni posiadacza
W złej wierze
- kiedy wiemy, że nie jesteśmy posiadaczami
dzierżenie - chwilowe posiadanie, ale nie własność (np. przytrzymanie komuś czegoś)
Posiadanie w Polsce jest w lepszej sytuacji. Posiadacz może więcej niż właściciel.
obowiązuje zasada domniemania - posiadanie jest samoistne i w dobrej wierze
posiadaczowi trzeba sądownie udowodnić, że to nie jego rzecz
nie można posiadaczowi zabrać rzeczy (nawet jeśli ją zabrał komuś); ma on wtedy prawo do
obrony koniecznej
Obrona konieczna
można użyć przemocy do obrony, gdy:
- zamach jest gwałtowny, bezprawny, bezpośredni,
- istnieje związek czasowy między zamachem a obroną (tylko natychmiastowy opór)
środki obrony koniecznej
- muszą być adekwatne do rodzaju ataku
- nie można przekroczyć granic obrony koniecznej
gdy zagarnięto rzecz posiadaną, przemocy można użyć tylko w przypadku ruchomości
(osoba, która zagarnęła może uciec; nieruchomość nie ucieknie)
Roszczenie posesoryjne - o zwrot posiadania
proces trwa krótko
sąd bada tylko stan faktyczny - czy osoba posiadała rzecz i czy zabrano jej tę rzecz
aby ustalić stan prawny (własność) trzeba wytoczyć osobny proces (oba procesy nie mogą się dziać jednocześnie)
Jeżeli ktoś narusza nasze posiadanie (np. buduje się na naszej działce) możemy wystąpić o
wstrzymanie działań, ale tylko na 1 miesiąc od rozpoczęcia działań. Jeśli tego nie zrobimy ten
ktoś może nawet wystąpić o przymusowy wykup naszej działki, dowodząc, że jest mniej warta
niż jego dom.
UŻYTKOWANIE WIECZYSTE
dotyczy gruntu należącego do skarbu państwa lub gminy
wyznaczane na min. 40 lat; z reguły dawane na 99 lat
na 5 lat przed upłynięciem terminu użytkownik lub jego następcy mogą wystąpić o przedłużenie
użytkowanie wieczyste można sprzedać (a właściciel nie może zaprotestować)
użytkowanie z reguły nie zawiera warunków (w dowolnym celu) - trudno je wtedy rozwiązać
* jeśli użytkowanie zawiera warunki, można je rozwiązać, gdy użytkownik nie wywiązuje się z nich
za użytkowanie wieczyste trzeba uiszczać roczne opłaty
* od opłat można się odwołać (zakwestionować je) do Samorządowego Kolegium Odwoławczego (i ewentualnie dalej do Sądu);
* można też wystąpić o obniżenie opłaty do miasta
na użytkowaniu wieczystym można założyć hipotekę (która po jego wygaśnięciu przechodzi na inne rzeczy)
ewentualne roszczenia użytkownika wnosi się do skarbu państwa
po opuszczeniu użytkowania wieczystego mamy prawo do ubiegania się o zwrot nakładów
gdy skarb państwa sprzedaje swoje ziemie użytkownicy wieczyści mają pierwszeństwo (nie muszą przystępować do przetargu)
OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE
Hipoteka
Zastaw
Służebność
Użytkowanie
Mieszkania spółdzielcze
Cechy:
z reguły występuje forma aktu notarialnego
musi być wpis do księgi wieczystej
sprawa pierwszeństwa - prawo rzeczowe ograniczone, wpisane do księgi wieczystej jako pierwsze, ma pierwszeństwo nad późniejszymi prawami (jeśli są one przeciwstawne)
jeżeli nie wykonuje się swojego prawa przez 10 lat, to ono wygasa
HIPOTEKA
kredyt hipoteczny
pożyczka hipoteczna
może być ustanowiona jedynie na nieruchomości
umowna
idzie za ziemią, a nie za dłużnikiem
jeżeli sprzedaje się ziemię kilku nabywcom, hipoteka ciąży na każdym z nich (dla każdego w pełnym wymiarze), ale ten który spłaci dług może dochodzić roszczeń od pozostałych nabywców oraz tego, który dług zaciągnął → tzw. roszczenie regresowe
ustawowa (prawna)
musi być wpisana do ksiąg wieczystych (konstytutywny...?)
kaucyjna
dotyczy wierzytelności, których nie potrafimy określić - wpis do maksymalnej sumy jaką się deklaruje
przymusowa
gdy nie umówiono się odnośnie wierzytelności
procedura sądowa - sąd orzeka istnienie wierzytelności, wierzyciel idzie do komornika, który ustanawia hipotekę przymusową
zabezpieczenie majątku osoby, wobec której toczy się proces (aby pozwany nie pozbył się majątku)
kiedy wierzyciel odmawia przyjęcia spłaty długu (lub nie można go znaleźć), można złożyć sumę
do depozytu sądowego wraz ze zrzeczeniem się wierzytelności z tej sumy
ZASTAW
zabezpieczenie wierzytelności rzeczy ruchomej i prawa jeszcze nie wymaganych
wierzytelność odszkodowawcza - zmienia się, gdy zdarza się np. jakiś wypadek, który powoduje, że osoba nie może pracować (zmienia się wysokość zabezpieczenia)
zastaw nieprawidłowy - gdy użytkuje się zastaw (np. leasing)
można przenieść wierzytelność bez zastawu, ale nie na odwrót
zastaw obejmuje wierzytelność główną, odsetki, odsetki za przekroczenie terminu i ewentualne koszty procesu
istnieje zastaw na wierzytelności (prawie), np. poszkodowany może zastawić swoją wierzytelność wobec sprawcy wypadku
SŁUŻEBNOŚĆ
gruntowa
- dotyczy 2 nieruchomości: władającej i obciążonej
- służebność wpisana jest do księgi nieruchomości obciążonej
- może być ustanowiona, gdy nieruchomość ma utrudniony dostęp do drogi publicznej (wg prawa każda nieruchomość musi mieć dostęp do drogi)
osobista
- dotyczy relacji człowiek - nieruchomość obciążona
- istnieje, gdy człowiek nie ma prawa do gruntu
- jest niezbywalna
- może po śmierci przejść na najbliższą rodzinę, która została wcześniej wprowadzona na tą nieruchomość
- można zasiedzieć nieruchomość - gdy bez umowy, przez 10-20 lat korzysta się z cudzej nieruchomości, a właściciel nie protestuje
UŻYTKOWANIE
nie mylić z użyczeniem (tamto jest bezpłatne)
to korzystanie z rzeczy i z reguły możliwość pobierania z niej pożytków (nic nie oddaje się właścicielowi)
użytkownik powinien działać zgodnie z zasadami gospodarki (np. zachować substancję rzeczy)
jest niezbywalne
po jego wygaśnięciu strony mogą wnosić roszczenia (tylko przez 1 rok)
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ODSZKODOWAWCZA
DŁUG A ODPOWIEDZIALNOŚĆ
DŁUG
- wyraz powinności tj. obowiązku świadczenia dłużnika
dług bez odpowiedzialności
- bez uprawnienia do przymusowego ściągnięcia (zobowiązanie niezupełne)
- zobowiązania przedawnione
odpowiedzialność za cudzy dług
(odpowiedzialność nabywcy nieruchomości za dług obciążony hipoteką)
ODPOWIEDZIALNOŚĆ
kwestia pokrycia długu, związana z przymusową realizacją świadczenia
oddaje do dyspozycji wierzyciela w celu zaspokojenia sferę dóbr dłużnika lub osoby trzeciej
RODZAJE ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA DŁUG
osobista
nieograniczona
całym majątkiem obecnym i przyszłym
wg wyboru wierzyciela co do przedmiotów majątkowych i przymusowej realizacji
przy zbiegu wierzycieli - stosunkowo do wysokości wierzytelności
ograniczona
do wyodrębnionej masy majątkowej (np.art.1030k.c.)
do wysokości ograniczonej liczbowo (np.167km)
rzeczowa
gwarancję zaspokojenia stanowi oznaczony przedmiot majątkowy
prawo skuteczne
„erga omnes”
pierwszeństwo zaspokojenia
zastaw
hipoteka
hipoteka morska (zastaw na statku)
TYPY ODPOWIEDZIALNOŚCI
deliktowa
(ex delicto)
art.415
kontraktowa
(ex contractu)
art.471 i następne
„gwarancyjna”
art.822 i następne
Odpowiedzialność deliktowa
= z tytułu czynów niedozwolonych
szkoda wyrządzona niezależnie od istniejącego między osobami stosunku prawnego;
wyrządzenie szkody rodzi stosunek zobowiązaniowy, jako stosunek samoistny;
przedmiot świadczenia - odszkodowanie
Odpowiedzialność kontraktowa
szkoda wyrządzona przez niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania przez dłużnika;
odszkodowanie zastępuje główne świadczenie lub je uzupełnia
Odpowiedzialność „gwarancyjna”
w drodze umowy jedna osoba zobowiązuje się do świadczenia odszkodowawczego z tytułu szkody, którą wyrządzi kontrahentowi ona sama, osoba trzecia lub zajście jakiegoś zdarzenia
głównym świadczeniem jest świadczenie odszkodowawcze
np. umowy ubezpieczenia
NAPRAWIENIE SZKODY
SZKODA
uszczerbek w sferze interesów
o charakterze majątkowym i niemajątkowym (na mieniu, na osobie)
najczęściej wbrew woli poszkodowanego
ZASADA PEŁNEGO ODSZKODOWANIA
Szkoda rzeczywista
(damnum emergens)
strata w mieniu;
poszkodowany staje się uboższy niż był dotychczas
Utrata korzyści
(lucrum cessans)
utrata korzyści, jakie poszkodowany mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono;
poszkodowany nie staje się bogatszy chociaż mógł liczyć na wzbogacenie
np. uszkodzenie samochodu wykorzystywanego do działalności gospodarczej - tak
uszkodzenie samochodu i w konsekwencji rezygnacja z wycieczki - nie
przedłużający się remont restauracji i utrata korzyści przez właściciela - tak
USTALENIE WYSOKOŚCI ODSZKODOWANIA
obowiązuje zasada pełnego wyrównania szkody
wyjątki:
- adekwatny związek przyczynowy (za źle wykonaną naprawę samochodu odpowiada właściciel warsztatu a za szkody związane z wypadkiem sprawca/ubezpieczyciel)
- wola stron - umowne ograniczenie wysokości odszkodowania
- ustawa reguluje wysokość odszkodowania (np. kodeks morski)
- miarkowanie wysokości odszkodowania ze wzgl. na stan majątkowy (art.440)
- przyczynienie się poszkodowanego do szkody
CZYNY NIEDOZWOLONE - przesłanki odpowiedzialności
WARUNKI POWSTANIA OBOWIĄZKU NAPRAWIENIA SZKODY
Szkoda - uszczerbek w dobrach majątkowych lub niemajątkowych
Okoliczność wyrządzająca szkodę - działanie ludzkie lub zdarzenia, z którym ustawa łączy obowiązek odszkodowawczy
Związek przyczynowy między szkodą i okolicznością wyrządzającą szkodę
ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI DELIKTOWEJ
zasada winy
zasada ryzyka - odpowiedzialność za sam skutek, np. odpowiedzialność za podwładnego
zasada słuszności - wyjątkowa sytuacja obciążenia odpowiedzialnością ze względu na zasady współżycia społecznego
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA WŁASNE CZYNY
podstawowa formuła:
„kto z winy swej wyrządzi drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia” - art.415
odpowiedzialność za działanie i zaniechanie
odpowiedzialność osoby fizycznej i prawnej (szkoda wyrządzona przez organ tej osoby)
BEZPRAWNOŚĆ A WINA
Bezprawność
obiektywnie nieprawidłowe zachowanie
sprzeczność z obowiązującym porządkiem prawnym:
- normy prawne
- zasady współżycia społecznego
Wina
niewłaściwość zachowania
naganna decyzja człowieka, odnosząca się do podjętego przez niego bezprawnego czynu
ocena poczytalności i dojrzałości psychicznej sprawcy
Stopnie winy
wina umyślna
- sprawca ma świadomość skutku, przewiduje go i celowo do niego zmierza lub się na wystąpienie takich skutków godzi
wina nieumyślna (niedbalstwo)
- niezachowanie należytej staranności
- sprawca przewiduje możliwość wystąpienia szkodliwego skutku, lecz bezpodstawnie przypuszcza, że go uniknie lub nie przewiduje, chociaż powinien i może go przewidzieć
ZWIĄZEK PRZYCZYNOWY - teoria przyczynowości adekwatnej
przyczyny podlegają wartościowaniu
zwykłe (typowe, normalne) następstwa zdarzeń
niezwykłe (nietypowe) następstwa zdarzeń
np.
Palacz Płonąca zapałka Słoma Dom Wieś Dom sołtysa
(siła wiatru)
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA CUDZE CZYNY
Przykład 1
Odpowiedzialność za czyny osób, którymi się posłużono - art.429
wina w wyborze - powierzenie wykonania zobowiązania osobie nie mającej odpowiednich kwalifikacji
przesłanki odpowiedzialności
powierzenie wykonania czynności
wyrządzenie szkody
osobie trzeciej przy wykonywaniu czynności
wyłączenie odpowiedzialności
brak winy w wyborze lub powierzenie podmiotowi zawodowo trudniącemu się wykonywaniem takich czynności
bez znaczenia wina sprawcy bezpośredniego (chyba, że chodzi o roszczenia regresowe)
dotyczy osób samodzielnych względem powierzającego
przykłady
nie dotyczy sytuacji powierzenia przez biuro podróży dokonania niektórych usług innym osobom - odpowiedzialność kontraktowa (art.474)
dotyczy sytuacji powierzenia odśnieżania ulicy wyspecjalizowanemu przedsiębiorstwu
Przykład 2
Odpowiedzialność za podwładnego - art.430
zasada ryzyka - powierzenie wykonania na własny rachunek czynności podwładnemu
nie ma zwolnienia przez wykazanie braku winy w wyborze
przesłanki odpowiedzialności:
- powierzenie przez zwierzchnika podwładnemu (wiążące wskazówki),
- szkoda przy wykonywaniu czynności
- wina sprawcy
przykłady
- odpowiedzialność klubu sportowego za postępowanie trenera podczas treningu, które doprowadziło do choroby zawodnika
- odpowiedzialność organizatora kolonii za wypadki dzieci będących pod nadzorem wyszkolonego personelu
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA RUCH PRZEDSIĘBIORSTWA
art.435
za szkodę wyrządzoną przez ruch przedsiębiorstw funkcjonujących za pomocą sił przyrody (np. kopalnie)
odpowiedzialna jest osoba prowadząca przedsiębiorstwo na własny rachunek
szkoda wyrządzona komukolwiek
nie podlega wyłączeniu na podstawie umowy
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA RUCH MECHANICZNYCH ŚRODKÓW KOMUNIKACJI
zasada ryzyka - nie określa się winy
mechaniczne środki komunikacji - poruszane za pomocą sił przyrody (np. .samochody)
podmiot odpowiedzialny - samoistny posiadacz pojazdu lub posiadacz zależny
szkoda wyrządzona komukolwiek
okoliczności wyłączające:
- brak siły wyższej - awaria pojazdu
- siła wyższa (powódź, osoba trzecia, np. służby drogowe)
podmiot odpowiedzialny - przykłady:
samoistny posiadacz odpowiada za działania kierowcy (art.436)
nie odpowiada za działania złodzieja pojazdu (posiadanie samoistne)
przekazanie pojazdu na okres dorywczy
odpowiedzialność posiadacza nie wyłącza odpowiedzialności kierowcy (art.415)
posiadacz pojazdu odpowiada względem kierowcy na zasadzie winy
ruch pojazdu - orzecznictwo
otwarcie drzwi lub klapy zatrzymującego się samochodu
wybuch silnika zatrzymanego samochodu
unieruchomienie pojazdu na skutek awarii
chwilowe zatrzymanie
brak przesłanki - przy załadowaniu lub wyładowaniu towaru do unieruchomionego pojazdu
modyfikacja reguły podstawowej
zderzenia pojazdów
- zderzenie gdy oba pojazdy w ruchu
- najechanie - zasada ryzyka
- w stosunku do osób trzecich - nadal zasada ryzyka
przewóz z grzeczności
- brak obowiązku
- nieodpłatność
powrót do zasady winy
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA NIEWYKONANIE LUB NIENALEŻYTE WYKONANIE ZOBOWIĄZAŃ
Przesłanki odpowiedzialności
fakt niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania
szkoda (damnum emergens + lucrum cessans)
związek przyczynowy między niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem a szkodą (normalne następstwa)
wina dłużnika (okoliczności, za które dłużnik odpowiada)
- działania i zaniechania własne noszące znamiona winy
- działania i zaniechania osób, którym wykonanie zobowiązania powierza lub z których pomocą je wykonuje
- działania i zaniechania przedstawiciela ustawowego dłużnika (rodzic, wykonawca testamentu itd.)
- ustalone w drodze umowy, ustawy, czynności prawnej węziej lub szerzej
Zasady odpowiedzialności
odpowiedzialność za nie dołożenie należytej staranności
jak za własne działanie odpowiedzialność za działania innych osób, którym powierza lub przy pomocy których wykonuje się zobowiązanie (poza wyjątkami)
dopuszczalność umownego rozszerzenia i zawężenia odpowiedzialności (z wyjątkiem szkody umyślnej)
zasada winy
zasada ryzyka
ZOBOWIĄZANIA
jest to księga 3 Kodeksu Cywilnego
zobowiązania nie są bezwzględnie obowiązujące (erga omnes)
ZOBOWIĄZANIE
rodzaj stosunku cywilnoprawnego zachodzącego pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem, na którego treść składa się prawo podmiotowe o względnym charakterze (wierzytelność) oraz odpowiadający temu prawu obowiązek (dług)
Wierzycielowi przysługuje prawo, które jest skuteczne wobec dłużnika.
WIERZYTELNOŚĆ
Prawo podmiotowe wierzyciela, które z chwilą skonkretyzowania osoby dłużnika jak i należnego od niego świadczenia staje się ROSZCZENIEM
Dopiero mając roszczenie możemy się domagać zwrotu i dysponujemy środkami przymusu (np. sądowego)
DŁUG
obowiązek lub zespół obowiązków ciążących na dłużniku, których wykonanie ma na celu zaspokojenie uzasadnionego interesu wierzyciela
istota zobowiązań - art. 353
§ 1. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić.
§ 2. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu.
ELEMENTY STOSUNKU ZOBOWIĄZANIOWEGO
PODMIOTY
wierzyciel - podmiot uprawniony (może żądać)
dłużnik - podmiot zobowiązany (musi świadczyć)
PRZEMIOT
świadczenie
- zachowanie się dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania, czyniące zadość godnemu ochrony interesowi wierzyciela
I Podział
działanie
zaniechanie
II Podział
danie
czynienie
nie czynienie
zaprzestanie
znoszenie
Cechy świadczenia
przemienne (art.365 §1)
- dłużnik może wybrać rodzaj świadczenia, chyba, że jest to inaczej zastrzeżone w umowie
jednorazowe, okresowe (np. alimenty, czynsz - co miesiąc) lub ciągłe (nie wyodrębnia się okresów świadczenia)
musi być możliwe do spełnienia (387 §1)
podzielne lub niepodzielne
oznaczone co do:
- tożsamości (np. samochód)
- gatunku (np. jabłka, zboże)
* średniej jakości - w przypadku świadczenia oznaczonego co do gatunku, w przypadku nieokreślonej w umowie jakości (np. najwyższej jakości), obowiązuje świadczenie średniej jakości
pieniężne lub niepieniężne
TREŚĆ
uprawnienia - ma je wierzyciel
obowiązki - stoją przed dłużnikiem
art. 454
§ 1. Jeżeli miejsce spełnienia świadczenia nie jest oznaczone ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione w miejscu, gdzie w chwili powstania zobowiązania dłużnik miał zamieszkanie lub siedzibę. Jednakże świadczenie pieniężne powinno być spełnione w miejscu zamieszkania lub w siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia; jeżeli wierzyciel zmienił miejsce zamieszkania lub siedzibę po powstaniu zobowiązania, ponosi spowodowaną przez tę zmianę nadwyżkę kosztów przesłania.
§ 2. Jeżeli zobowiązanie ma związek z przedsiębiorstwem dłużnika lub wierzyciela, o miejscu spełnienia świadczenia rozstrzyga siedziba przedsiębiorstwa.
art. 455
Jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.
KONSUMENT
art. 221
Za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.
ŹRÓDŁA POWSTANIA ZOBOWIĄZAŃ
ZOBOWIĄZANIA
Czynności prawne
wielostronne (lub dwustronne) - umowy
jednostronne - przyrzeczenia, zapis testamentowy
Czyn niedozwolony
- omówiony przy odpowiedzialności odszkodowawczej
Akt administracyjny
skutkach bezpośrednich
- sam wywołuje powstanie stosunku zobowiązaniowego
np. decyzja o wywłaszczeniu nieruchomości określająca wysokość odszkodowania
o skutkach pośrednich
- stanowią tylko przesłankę dokonania określonej czynności prawnej, będącej bezpośrednim źródłem zobowiązania
np. zgoda na sprzedaż nieruchomości przygranicznej cudzoziemcowi - nie stanowi jeszcze o sprzedaży
Konstytutywne orzeczenie sądu
- np. art.3581 §3
UMOWY
najważniejsze źródło powstania zobowiązań
mają charakter:
zobowiązujący
zobowiązująco - rozporządzający:
* zobowiązanie do przeniesienia, obciążenia, ograniczenia lub zniesienia prawa podmiotowego (art.510)
zasada swobody umów (zw. zasadą autonomii woli stron)
- art. 3531
Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
rodzaje umów:
umowy nazwane - uregulowane w Kodeksie Cywilnym; np. umowa sprzedaży, zamiany
umowy nienazwane - nie uregulowane w Kodeksie Cywilnym, ale mogą być regulowane poszczególnymi przepisami; np. umowa licencyjna, hostingowa, do nie dawna także leasing
umowy nigdzie nie regulowane - np. umowa o „know-how”
grupy umów:
mające na celu przeniesienie własności lub innego prawa z jednego podmiotu na drugi (sprzedaż, dostawa, kontraktacja, darowizna, umowa o przeniesienie praw autorskich, umowa licencyjna)
o korzystanie z cudzych rzeczy (najem, dzierżawa, użyczenie, leasing, czarter)
o korzystanie z usług (umowa o dzieło, umowa zlecenie)
wzorce umowne i regulaminy
- art. 384, 385 i 3851,2,3,4
- nie są źródłami prawa
- umowa adhezyjna - zawierana przez przystąpienie jednej strony do umowy, bez zmieniania warunków (np. kupno biletu)
- gdy wzorce umowne są sprzeczne z przepisami prawa to przepis ma pierwszeństwo
- duże podmioty mogą negocjować indywidualne umowy, które mają pierwszeństwo przed wzorcami umownymi
wyzysk
- art.388
§ 1. Jeżeli jedna ze stron, wyzyskując przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony, w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia, druga strona może żądać zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego jej świadczenia, a w wypadku gdy jedno i drugie byłoby nadmiernie utrudnione, może ona żądać unieważnienia umowy.
§ 2. Uprawnienia powyższe wygasają z upływem lat dwóch od dnia zawarcia umowy.
umowa przedwstępna
- art.389
§ 1. Umowa, przez którą jedna ze stron lub obie zobowiązują się do zawarcia oznaczonej umowy (umowa przedwstępna), powinna określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej. (…)
- tylko jeśli jest sporządzona w formie aktu notarialnego, można sądownie domagać się wykonania umowy
zadatek
- art.394
§ 1. W braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej.
§ 2. W razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała; jeżeli zaliczenie nie jest możliwe, zadatek ulega zwrotowi.
§ 3. W razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej odpada. To samo dotyczy wypadku, gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony.
odstępne
- kwota, którą dajemy w poczet umowy i która przepada, gdy rezygnujemy
BEZPODSTAWNE WZBOGACENIE
gdy następuje przesunięcie z majątku jednej osoby do majątku drugiej osoby bez podstawy prawnej to pomiędzy osobą zubożoną a wzbogaconą powstaje zobowiązanie, w którym wierzycielem jest osoba zubożona, a dłużnikiem wzbogacona
- np. art.405
Przesłanki bezpodstawnego wzbogacenia
wzbogacenie dłużnika polega na pozyskaniu korzyści majątkowej w dowolnej postaci - zwiększenie jego aktywów
zubożenie wierzyciela - zmniejszenie jego pasywów
związek między wzbogaceniem a zubożeniem (wzbogacenie kosztem drugiej osoby)
bezpodstawność wzbogacenia - brak podstawy prawnej
surogaty - dodatkowe korzyści, które czerpie się ze wzbogacenia (np. wynajem cudzego samochodu)
gdy dłużnik celowo uszczupla swój majątek przekazując go osobie trzeciej, aby nie móc spełnić zobowiązania, świadczenie przechodzi na tą osobę
- art.409
Obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu.
Świadczenie nienależne
art.410-413
ma miejsce, gdy:
ten kto je spełnił nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany wobec osoby, której świadczył
podstawa prawna świadczenia odpadła (w chwili spełnienia świadczenia obowiązywało prawnie potem zostało zniesione, a dłużnik nadal świadczył - np. rozwiązanie umowy przez sąd)
cel świadczenia nie został osiągnięty, a zubożony spełnił świadczenie
czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po wypełnieniu świadczenia
osobie, która spełniła to świadczenie przysługuje prawo żądania zwrotu w naturze lub równowartości pieniężnej, a także prawo żądania zwrotu surogatów
art.411
Nie można żądać zwrotu świadczenia jeżeli:
spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej;
spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego;
świadczenie zostało spełnione w celu zadośćuczynienia przedawnionemu roszczeniu;
świadczenie zostało spełnione, zanim wierzytelność stała się wymagalna.
(art.413):
spełnione zostało świadczenie z gry lub zakładu (zobowiązanie naturalne)
SOLIDARNOŚĆ ZOBOWIĄZAN
- art.366-378
Solidarność dłużników (czynna)
art.366
§ 1. Kilku dłużników może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych (solidarność dłużników). (…)
roszczenie regresowe (zwrotne) - ma je w stosunku do pozostałych dłużników ten, który
świadczenie spełnił
Solidarność wierzycieli
art.367
§ 1. Kilku wierzycieli może być uprawnionych w ten sposób, że dłużnik może spełnić całe świadczenie do rąk jednego z nich, a przez zaspokojenie któregokolwiek z wierzycieli dług wygasa względem wszystkich (solidarność wierzycieli).
§ 2. Dłużnik może spełnić świadczenie, według swego wyboru, do rąk któregokolwiek z wierzycieli solidarnych. Jednakże w razie wytoczenia powództwa przez jednego z wierzycieli dłużnik powinien spełnić świadczenie do jego rąk.
WYKONANIE ZOBOWIĄZAŃ
- art.450-470, 487-497
ekwiwalentność (zasada jednoczesnego spełnienia świadczeń wzajemnych - art.487 §2)
(…) obie strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej strony.
„lex specialis derogat legi generali” - przepisy szczególne mają pierwszeństwo przed ogólnymi
zasada realnego wykonania zobowiązania - art.354
§ 1. Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom.
§ 2. W taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania wierzyciel.
należyta staranność - art.355
§ 1. Dłużnik obowiązany jest do staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju (należyta staranność).
§ 2. Należytą staranność dłużnika w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej określa się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności.
klauzule umowne - związane ze zobowiązaniami; ogólne odesłania
zasada „pacta sunt servanda” - umów trzeba dotrzymywać
dłużnik nie może się uchylać od obowiązku świadczenia
ma na celu zapewnienie pewności obrotu gospodarczego i nie tylko
są od niej odstępstwa:
„clausula rebus sic stantibus” - klauzula zmienionych warunków; art.3571
Jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym.
wykonanie świadczenia w części - art.450
Wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia częściowego, chociażby cała wierzytelność była już wymagalna, chyba że przyjęcie takiego świadczenia narusza jego uzasadniony interes.
zaliczenie świadczenia na poczet określonego długu - art.451
§ 1. Dłużnik mający względem tego samego wierzyciela kilka długów tego samego rodzaju może przy spełnieniu świadczenia wskazać, który dług chce zaspokoić. Jednakże to, co przypada na poczet danego długu, wierzyciel może przede wszystkim zaliczyć na związane z tym długiem zaległe należności uboczne oraz na zalegające świadczenia główne.
§ 2. Jeżeli dłużnik nie wskazał, który z kilku długów chce zaspokoić, a przyjął pokwitowanie, w którym wierzyciel zaliczył otrzymane świadczenie na poczet jednego z tych długów, dłużnik nie może już żądać zaliczenia na poczet innego długu.
§ 3. W braku oświadczenia dłużnika lub wierzyciela spełnione świadczenie zalicza się przede wszystkim na poczet długu wymagalnego, a jeżeli jest kilka długów wymagalnych - na poczet najdawniej wymagalnego.
spełnienie świadczenia dla osoby nieuprawnionej - art.452
Jeżeli świadczenie zostało spełnione do rąk osoby nieuprawnionej do jego przyjęcia, a przyjęcie świadczenia nie zostało potwierdzone przez wierzyciela, dłużnik jest zwolniony w takim zakresie, w jakim wierzyciel ze świadczenia skorzystał. Przepis ten stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy świadczenie zostało spełnione do rąk wierzyciela, który był niezdolny do jego przyjęcia.
miejsce spełnienia świadczenia - art.454
§ 1. Jeżeli miejsce spełnienia świadczenia nie jest oznaczone ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione w miejscu, gdzie w chwili powstania zobowiązania dłużnik miał zamieszkanie lub siedzibę. Jednakże świadczenie pieniężne powinno być spełnione w miejscu zamieszkania lub w siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia; jeżeli wierzyciel zmienił miejsce zamieszkania lub siedzibę po powstaniu zobowiązania, ponosi spowodowaną przez tę zmianę nadwyżkę kosztów przesłania.
§ 2. Jeżeli zobowiązanie ma związek z przedsiębiorstwem dłużnika lub wierzyciela, o miejscu spełnienia świadczenia rozstrzyga siedziba przedsiębiorstwa.
termin spełnienia świadczenia (art.455)
może wynikać z umowy, właściwości zobowiązania lub ustawy
gdy mija zobowiązanie jest wymagalne
gdy nie jest określony należy spełnić świadczenie niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela
pokwitowanie zobowiązania - występuje przy świadczeniach pieniężnych i niepieniężnych
SKUTKI NIEWYKONANIA LUB NIENALEŻYTEGO WYKONANIA ZOBOWIĄZANIA
odpowiedzialność odszkodowawcza za szkodę
obowiązek zapłaty odsetek za opóźnienie spełnienia świadczenia pieniężnego
możliwość odstąpienia wierzyciela od umowy
możliwość zakupu przez wierzyciela na koszt dłużnika takiej samej ilości rzeczy tego samego gatunku
możliwość wykonania zastępczego
odnoszą się do wszystkich zobowiązań
{patrz wykład „Odpowiedzialność odszkodowawcza”}
Opóźnienie
występuje zawsze, gdy zobowiązanie nie zostanie wykonane w terminie
nie jest to zwłoka - węższe pojęcie; jej skutkiem jest odpowiedzialność odszkodowawcza dłużnika (oprócz spełnienia świadczenia); można też odstąpić od umowy - art.494
Strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy; może żądać nie tylko zwrotu tego, co świadczyła, lecz również naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.
jeśli jest to świadczenie pieniężne można w przypadku opóźnienia żądać odsetek
możliwość zawarcia w umowie kar umownych (mają podobny charakter co odszkodowanie w przypadku zwłoki)
tzw. miarkowanie sądowe
WYGAŚNIĘCIE ZOBOWIĄZAŃ
Zobowiązanie dłużnika wygasa wskutek spełnienia przez niego świadczenia do rąk wierzycielka w sposób określony w art.354 k.c. (zgodnie z zasadą realnego wykonania zobowiązania).
§ 1. Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom.
§ 2. W taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania wierzyciel.
Inne sposoby wygaśnięcia (umorzenia) zobowiązania:
zaspokojenie interesu wierzyciela (zmiana sposobu spełnienia świadczenia)
świadczenie w miejsce wykonania
łac. „datio in solutum”
art.453
polega na tym że dłużnik zamiast świadczenia oferuje wierzycielowi inne świadczenie, a wierzyciel je przyjmuje
np. świadczenie w naturze zamiast pieniężnego
odnowienie (nowacja)
jest umową stron, w której dłużnik zobowiązuje się świadczyć co innego niż był zobowiązany lub świadczyć to samo, ale z innej podstawy prawnej (w miejsce świadczenia wstępuje nowe zobowiązanie prawne)
np. zamiast dostarczyć 2 tony śrub zobowiązanie dostarczenia 2 ton gwoździ
potrącenie (kompensacja)
ma miejsce, gdy 2 osoby są jednocześnie względem siebie wierzycielami i dłużnikami, a jedna z nich zamiast spełnić swoje świadczenie, umarza je przez zaliczenie świadczenia drugiej stronie na poczet swojej należności (art.498)
przesłanki potrącenia:
2 osoby muszą być względem siebie jednocześnie wierzycielem i dłużnikiem
przedmiot potrącenia - pieniądze lub rzeczy tej samej jakości, oznaczone co do gatunku
obie wierzytelności muszą być wymagalne
obie wierzytelności muszą być zaskarżalne
przedmiotem potrącenia nie mogą być: (art.505)
wierzytelności, które nie ulegają zajęciu
wierzytelności, które służą do dostarczania środków utrzymania (np. alimenty)
wierzytelności, które wynikają z czynów niedozwolonych
wierzytelności, które wynikają ze szczególnych przepisów prawa
złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego
zwłoka wierzyciela (art.486 §1)
dłużnik (nie ze swojej winy) nie wie kto jest wierzycielem (art.467 pkt.1)
wierzyciel nie ma zdolności do czynności prawnych ani reprezentanta (art.467 pkt.2)
spór o to kto jest wierzycielem (art.467 pkt.3)
odmowa wydania przez wierzyciela pokwitowania lub dokumentu stwierdzającego istnienie zobowiązania (art.467 pkt.4 i art.463)
interes wierzyciela nie został zaspokojony
zwolnienie z długu
art.508
Zobowiązanie wygasa, gdy wierzyciel zwalnia dłużnika z długu, a dłużnik zwolnienie przyjmuje.
skutek na przyszłość - „ex nunc”
rozwiązanie umowy przez strony
zgodne oświadczenia woli obu stron (umowa zawarta między wierzycielem a dłużnikiem)
od zwolnienia z długu różni się skutkiem o mocy wstecznej - „ex tunc”
strony musza sobie zwrócić wszystko, co świadczyły wcześniej
niemożność świadczenia
powoduje wygaśnięcie zobowiązania gdy jest niemożnością następczą (tj. dłużnik ponosi za nią odpowiedzialność)
dłużnik ma obowiązek wynagrodzenia wierzycielowi szkody powstałej wskutek niewykonania zobowiązania
inne sposoby wygaśnięcia
ziszczenie się warunku rozwiązującego, upływ terminu
śmierć dłużnika lub wierzyciela (tylko przy zobowiązaniach o charakterze ściśle osobistym)
upływ terminu zawitego, z którym ustawa wiąże wygaśnięcie wierzytelności
Zmiana po stronie wierzyciela lub dłużnika
w miejsce wierzyciela lub dłużnika wchodzi inna osoba, która przejmuje wszystkie prawa i obowiązki przysługujące dotychczasowej stronie zobowiązania
Przypadki:
Sukcesja generalna
następca prawny wstępuje w całokształt praw i obowiązków swojego poprzednika
np. spadek,... (podręcznik)
Przelew wierzytelności (cesja)
art.509
umowa zawarta między dotychczasowym wierzycielem (zbywcą - cedentem) a osobą trzecią (nabywcą - cesjonariuszem), na mocy której nabywca nabywa od zbywcy przysługującą mu wierzytelność
(cedent) A B (dłużnik)
(cesjonariusz) C
Wstąpienie w prawa zaspokojonego wierzyciela
art.518 § 1
Osoba trzecia, która spłaca wierzyciela, nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty:
1) jeżeli płaci cudzy dług, za który jest odpowiedzialna osobiście albo pewnymi przedmiotami majątkowymi; (np. poręczenie)
2) jeżeli przysługuje jej prawo, przed którym spłacona wierzytelność ma pierwszeństwo zaspokojenia; (np. wierzyciel spłaca dług bankowy ciążący na dłużniku; art.1025)
3) jeżeli działa za zgodą dłużnika w celu wstąpienia w prawa wierzyciela; zgoda dłużnika powinna być pod nieważnością wyrażona na piśmie;
4) jeżeli to przewidują przepisy szczególne.
Przejęcie długu
art.519
§ 1. Osoba trzecia może wstąpić na miejsce dłużnika, który zostaje z długu zwolniony (przejęcie długu).
§ 2. Przejęcie długu może nastąpić:
1) przez umowę między wierzycielem a osobą trzecią za zgodą dłużnika; oświadczenie dłużnika może być złożone którejkolwiek ze stron;
2) przez umowę między dłużnikiem a osobą trzecią za zgodą wierzyciela; oświadczenie wierzyciela może być złożone którejkolwiek ze stron; jest ono bezskuteczne, jeżeli wierzyciel nie wiedział, że osoba przejmująca dług jest niewypłacalna.
istota polega na wstąpieniu osoby trzeciej na miejsce dłużnika i odpowiedzialność za dług
wymaga zawsze oświadczenia obu stron (wierzyciela i dłużnika)
Kumulatywne przystąpienie do długu
obok dotychczasowego dłużnika pojawia się druga osoba;
ich odpowiedzialność jest solidarna
dotychczasowy dłużnik nie jest zwolniony ze zobowiązania
np. art.554 - nabywca przedsiębiorstwa
OCHRONA WIERZYCIELA W RAZIE NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA
dłużnik odpowiada za dług całym swoim majątkiem obecnym i przyszłym (odpowiedzialność osobista)
Skarga paulińska („Actio pauliana”)
art.527-534
istota polega na możliwości żądania przez wierzyciela uznania przez sąd bezskuteczności czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli
czynność prawna nie jest nieważna, ale bezskuteczna wobec wierzyciela, który ją zaskarży
powództwo do sądu
przesłanki:
- pokrzywdzenie wierzycieli
- osoba trzecia odnosi korzyść majątkową
- dłużnik miał świadomość pokrzywdzenia wierzycieli
- osoba trzecia wiedziała lub mogła się dowiedzieć o pokrzywdzeniu
CZĘŚĆ SZCZEGÓLNA ZOBOWIĄZAŃ
przepisy przewidują konkretne rozwiązania
{patrz rodzaje umów}
UMOWY
- CZĘŚĆ SZCZEGÓLNA ZOBOWIĄZAŃ
UMOWA SPRZEDAŻY (kupna - sprzedaży)
art.535
Przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę.
cechy charakterystyczne:
umowa nazwana
odpłatna
konsensualna
dwustronnie obowiązująca (wzajemna)
przyczynowa (kauzalna)
przedmiot sprzedaży:
rzeczy
- istniejące
- przyszłe
prawa zbywalne
zespół składników majątkowych
- przedsiębiorstwo
- gospodarstwo rolne
- inne zbiory rzeczy
energia (w tym także woda)
postanowienia istotne umowy sprzedaży („esentialia negoti”)
określenie ceny sprzedaży
określenie przedmiotu sprzedaży
wydanie przedmiotu sprzedaży
zapłata ceny
sprzedający obowiązany jest wydać wszystkie dokumenty dotyczące przedmiotu sprzedaży
kupujący ma obowiązek daną rzecz odebrać
uprawnienia kupującego - RĘKOJMIA ZA WADY
(art.556) WADY
fizyczne
zmniejszające:
- wartość umowy
- użyteczność rzeczy
brak właściwości, o których zapewniał sprzedawca
wydanie rzeczy w stanie niezupełnym
prawne
rzecz stanowi własność osoby trzeciej
rzecz jest obciążona prawem osoby trzeciej
uprawnienia z tytułu rękojmi (art.560)
odstąpienie od umowy
żądanie obniżenia ceny
wymiana rzeczy na wolną od wad (przy rzeczach oznaczonych co do gatunku)
żądanie niezwłocznego usunięcia wad (przy rzeczach oznaczonych co do tożsamości)
obowiązek kupującego - bezzwłoczne zgłoszenie wady
terminy z rękojmi za wady
wygaśnięcie
1 rok
3 lata (przy budynku)
może być przedłużony (przy podstępnym zatajeniu)
utrata uprawnień kupującego
1 miesiąc od wykrycia wady
po upływie czasu, w którym zachowując staranność mógł wykryć wadę
przy sprzedaży między przedsiębiorcami - obowiązek niezwłocznego powiadomienia o wykryciu wady
gwarancja jakości
art.577
§ 1. W wypadku gdy kupujący otrzymał od sprzedawcy dokument gwarancyjny co do jakości rzeczy sprzedanej, poczytuje się w razie wątpliwości, że wystawca dokumentu (gwarant) jest obowiązany do usunięcia wady fizycznej rzeczy lub do dostarczenia rzeczy wolnej od wad, jeżeli wady te ujawnią się w ciągu terminu określonego w gwarancji.
§ 2. Jeżeli w gwarancji nie zastrzeżono innego terminu, termin wynosi jeden rok licząc od dnia, kiedy rzecz została kupującemu wydana.
Oświadczenie gwaranta
wynikające z dokumentu gwarancji
Termin
określony w gwarancji
1 rok od wydania rzeczy kupującemu
obowiązki gwaranta (gdy wady ujawnią się w okresie określonym w gwarancji)
usunięcie wady fizycznej
dostarczenie rzeczy wolnej od wad
GWARANCJA A RĘKOJMIA
kupujący może dokonywać uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy, niezależnie od uprawnień wynikających z gwarancji
za rękojmię odpowiada sprzedawca
za gwarancję odpowiada gwarant (najczęściej producent)
Sprzedaż konsumencka
konsument - osoba fizyczna dokonująca czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową (art.221)
okres gwarancji - 2 lata
UMOWA ZAMIANY
art.603
Przez umowę zamiany każda ze stron zobowiązuje się przenieść na drugą stronę własność rzeczy w zamian za zobowiązanie się do przeniesienia własności innej rzeczy.
UMOWY O KORZYTANIE Z CUDZYCH RZECZY
NAJEM
art.659
§ 1. Przez umowę najmu wynajmujący zobowiązuje się oddać najemcy rzecz do używania przez czas oznaczony lub nie oznaczony, a najemca zobowiązuje się płacić wynajmującemu umówiony czynsz.
§ 2. Czynsz może być oznaczony w pieniądzach lub w świadczeniach innego rodzaju.
obowiązki najemcy
zwrócenie rzeczy w stanie niepogorszonym
zapłata czynszu (wg K.C. z góry, do 10-go każdego miesiąca)
gdy najemca jest w zwłoce (co najmniej 2 miesiące) to wynajmujący może rozwiązać umowę bez wcześniejszego uprzedzenia
DZIERŻAWA
art.693
§ 1. Przez umowę dzierżawy wydzierżawiający zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz do używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony lub nie oznaczony, a dzierżawca zobowiązuje się płacić wydzierżawiającemu umówiony czynsz.
§ 2. Czynsz może być zastrzeżony w pieniądzach lub świadczeniach innego rodzaju. Może być również oznaczony w ułamkowej części pożytków.
dotyczy rzeczy trwałego użytku, oznaczonych co do tożsamości
dzierżawca ma prawo czerpania korzyści z rzeczy
UMOWA UŻYCZENIA
dotyczy rzeczy trwałego użytku, oznaczonych co do tożsamości
jest to umowa darmowa
POŻYCZKA
ma charakter odpłatny
własność rzeczy przechodzi na pożyczkobiorcę (inaczej niż w poprzednich)
przedmiot pożyczki:
- pieniądze
- inne rzeczy oznaczone co do gatunku,
- rzeczy zużywalne (zwraca się nie tą samą rzecz, lecz taką samą)
umowa kredytu bankowego
- przedmiot: pieniądze
- odpłatna
- cel kredytu jasno określony
- często konieczne jest zabezpieczenie kredytu
- własność rzeczy nie zmienia się
UMOWY O KORZYSTANIE Z CUDZYCH USŁUG
UMOWA O DZIEŁO
art.627
Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia.
jest to „umowa rezultatu” - oczekujemy konkretnego wyniku
odpłatna - wynagrodzenie z góry określone w umowie
- jako ryczałt
- na podstawie kosztorysu
wykonujący zamówienie ponosi pełną odpowiedzialność z tytułu rękojmi
wykonujący zamówienie może zlecić wykonanie zlecenia podwykonawcy
termin przedawnienia - 2 lata od dnia oddania dzieła
ZLECENIE
art..734
§ 1. Przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie.
§ 2. W braku odmiennej umowy zlecenie obejmuje umocowanie do wykonania czynności w imieniu dającego zlecenie. Przepis ten nie uchybia przepisom o formie pełnomocnictwa.
jest to „umowa starannego działania” - nie określamy celu, tylko działanie (np. prowadzenie sprawy sądowej, prywatne leczenie)
odpłatna
powinna być wykonana osobiście
terminy przedawnienia (art.751):
Z upływem lat dwóch przedawniają się:
1) roszczenia o wynagrodzenie za spełnione czynności i o zwrot poniesionych wydatków przysługujące osobom, które stale lub w zakresie działalności przedsiębiorstwa trudnią się czynnościami danego rodzaju; to samo dotyczy roszczeń z tytułu zaliczek udzielonych tym osobom;
2) roszczenia z tytułu utrzymania, pielęgnowania, wychowania lub nauki, jeżeli przysługują osobom trudniącym się zawodowo takimi czynnościami albo osobom utrzymującym zakłady na ten cel przeznaczone.
UMOWA AGENCYJNA
art.758
§ 1. Przez umowę agencyjną przyjmujący zlecenie (agent) zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, do stałego pośredniczenia, za wynagrodzeniem, przy zawieraniu z klientami umów na rzecz dającego zlecenie przedsiębiorcy albo do zawierania ich w jego imieniu.
§ 2. Do zawierania umów w imieniu dającego zlecenie oraz do odbierania dla niego oświadczeń agent jest uprawniony tylko wtedy, gdy ma do tego umocowanie.
oparta na umowie zlecenie (podobne cechy)
wynagrodzenie = prowizja
agent musi otrzymać pełnomocnictwo
UMOWA PRZEWOZU
art.774
Przez umowę przewozu przewoźnik zobowiązuje się w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do przewiezienia za wynagrodzeniem osób lub rzeczy.
przedmiot:
osoby - pasażerowie
rzeczy - ładunek, towar, fracht (morski)
musi być udokumentowana (list przewozowy, kwit bagażowy, konosament - morski)
UMOWA UBEZPIECZENIA
art.805
§ 1. Przez umowę ubezpieczenia zakład ubezpieczeń zobowiązuje się spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę.
§ 2. Świadczenie zakładu ubezpieczeń polega w szczególności na zapłacie:
1) przy ubezpieczeniu majątkowym - określonego odszkodowania za szkodę powstałą wskutek przewidzianego w umowie wypadku;
2) przy ubezpieczeniu osobowym - umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku w życiu osoby ubezpieczonej.
§ 3. Do renty z umowy ubezpieczenia nie stosuje się przepisów kodeksu niniejszego o rencie.
nie dotyczy ubezpieczeń społecznych!
wysokość składki wynika z taryfy ubezpieczeniowej;
w przypadku ubezpieczeń obowiązkowych, taryfa ubezpieczeniowa ustalana jest przez ministerstwo
polisa - dowód!!! zawarcia umowy ubezpieczenia
warunki ubezpieczenia są określane przy zawieraniu umowy
(m.in.)
Do zewnątrz
- władztwo nad ludnością na danym terytorium
Na zewnątrz
- niezależność wzgl. innych państw w stosunkach międzynarodowych
NORMA PRAWNA
- podstawowy element prawa
Reguła postępowania wynikająca z przepisów prawnych wydanych lub usankcjonowanych przez państwo, zagwarantowana przymusem państwowym
Wskazuje, w jaki sposób dany podmiot powinien zachować się w określonej sytuacji
PRZEPIS PRAWNY
- to zawarta w akcie normatywnym wypowiedź wyodrębniona w pewną zamkniętą całość (artykuł, paragraf, ustęp, zdanie...)
- może pokrywać się z normą prawną, zawierać pewne jej człony lub kilka norm i odwrotnie
Wykład 1
Wykład 2
- nie obowiązują powszechnie; 5 np.
Uchwały Sejmu w sprawach personalnych,
Zarządzenia w ramach ministerstw, resortów
PROCES LEGISLACYJNY
(łac. lex, legis = prawo)
- proces tworzenia przez organy państwowe i samorządowe aktów prawnych powszechnie obowiązujących na danym terenie
- w Polsce procedura legislacji jest ściśle określona przez konstytucję i regulamin Sejmu
ROZPORZĄDZENIE
Akt normatywny niższego rzędu niż ustawa, wydawany przez naczelny organ władzy wykonawczej na podstawie konkretnego upoważnienia zawartego w ustawie w celu jej wykonania
W Polsce rozporządzenia wydają: Prezydent, Rada Ministrów, premier, ministrowie
Wykład 3
Wykład 4
Wykład 5
Wykład 6
RZECZY - to takie dobra, które:
Są materialnymi częściami przyrody,
mają charakter samoistny (są na tyle wyodrębnione, że mogą być w obrocie traktowane jako dobra samoistne),
* są rzeczami pieniądze, choć ich wartość nie wynika z właściwości fizycznych, lecz z gwarancji, jakie zapewnia państwo,
* rzeczami są tylko przedmioty.
Wykład 7
Wykład 8
tu kończy się związek przyczynowy
Wykład 9
inne zdarzenia
czynność
prawna
czyn
niedozwolony
akt
administracyjny
orzeczenie sądu
bezpodstawne
wzbogacenie
prowadzenie
cudzych spraw
bez zlecenia
Wykład 10
Wykład 11
CZYNNOŚĆ PRAWNA
Osoba fizyczna lub prawna zmierza do ustanowienia zmiany lub zniesienia stosunku cywilno-prawnego poprzez złożenie oświadczenia woli;
I
II
III
IV
V
Wykład 12