POZA ILORAZEM INTELIGENCJI

Czy inteligencja utożsamiana jest tylko z ogólną zdolnością umysłową, mierzoną ilorazem inteligencji?

INTELIGENCJA SPOŁECZNA

Termin ma dość długą historię, ale
nierównomierny rozwój.

Trzy typy badań nad inteligencją społeczną:

1. Thorndike i kontynuatorzy (lata 20-40.) - tzw. koncepcja dwuczynnikowa

2. Rozproszenie tematyki (lata 50-60.)

3. Koncepcje wieloczynnikowe i inne
   (od lat 70.)

Ad 1.

Edward Thorndike (1920) - stwierdził istnienie odrębnego rodzaju zdolności ludzkich, nie pokrywającego się z inteligencją ogólną, abstrakcyjną, przestrzenną czy mechaniczną.

„Inteligencja społeczna ujawnia się wyraźnie w przedszkolu, na placu zabaw, w koszarach, fabrykach i salonach sprzedaży, a nie da się jej zmierzyć za pomocą klasycznych testów”

Inteligencja społeczna to zdolność:

• rozumienia innych ludzi oraz

• mądre postępowanie, działanie w stosunkach międzyludzkich

Problemy związane z pomiarem:

1. Obserwacja ludzi w naturalnych sytuacjach społecznych (kłopotliwa, mało ekonomiczna)

2. Testy dotyczące „rozumienia innych” - np. rozpoznawanie stanu emocjonalnego innych na podstawie fotografii (wyrazu twarzy)

3. Próby badania „mądrego działania” przez wykorzystywanie obiektywnych wskaźników osiągnięć osoby badanej w życiu społecznym - np. liczba przyjaciół, uczestnictwo w organizacjach społecznych

Chapin (1939) - konstrukcja dwóch testów:

• Skala Społecznego Wglądu

• Skala Społecznego Uczestnictwa

Wątpliwość:

czy rzeczywiście są to miary inteligencji społecznej (inteligencja społeczna a kompetencje społeczne nie są tożsame)

Kompetencje społ. czyli skuteczne osiąganie celów w życiu społecznym, zależą także od:

• odporności na stres

• statusu społecznego

• cech osobowości (np. nieśmiałość) itp.

Vernon (1933) - inteligencja społeczna to zdolność radzenia sobie z ludźmi, biegłość socjotechniczna, gotowość reagowania na bodźce społeczne, wgląd w nastroje i ukryte cechy osobowości ludzi

Ad. 2. Rozproszenie tematyki
(lata 50 - 60.)

Wprowadzenie nowych pojęć:

• Empatia

• Wrażliwość społeczna

• Decentracja

Inteligencja społeczna ograniczona została do czynnika „rozumienie” - np. pojmowana jako psychiczna zdolność do prawidłowego oceniania uczuć, nastrojów, motywacji jednostek

Ad. 3. Okres od lat 70. - do obecnych

Ponowne nawiązanie do dwóch głównych czynników Thorndike'a i rozwinięcie ich w koncepcje wieloczynnikowe

Interpersonalna teoria
ról społecznych Flavella

Punkt wyjścia - analiza ról społecznych, wzajemnego komunikowania się.

Wykonywanie czynności związanych z rolą
ma na celu głównie porozumienie interpersonalne.

Aby ono nastąpiło, muszą być spełnione
m. in. następujące warunki:

• Rozpoznanie, że własne spostrzeżenia, myśli i uczucia w danej sytuacji nie muszą być zbieżne z tymi u innej osoby

• Zrozumienie, że sytuacja musi być przez nas analizowana z punktu widzenia drugiej osoby, jej celów

(te czynniki odpowiadają „rozumieniu”)

• Przewidywanie zachowania drugiej osoby - porównywanie z własnym punktem widzenia (w kategoriach: zgodne czy nie)

• Działanie komunikacyjne - jako rezultat uwzględniający wyniki poprzednich analiz

(te czynniki odpowiadają „działaniu”)

Teoria ról społecznych Weinsteina

Kompetencja interpersonalna to zdolność wykonywania zadań interpersonalnych

• Istotą jej jest umiejętność przewidywania i manipulowania reakcjami innych, z którymi jesteśmy w kontakcie

• Antycypacja zachowań partnera to możność wpływania na niego; a więc łatwiejsze osiąganie własnych celów

Flavell i Weinstein nie rozstrzygają, w jakiej mierze zdolność do pełnienia tak pojętych ról społecznych (umiejętność przewidywania cudzego zachowania) wypływa z czynnika g, a w jakiej jest to zdolność odrębna.

Cattel - odróżnia te zdolności

Wechsler, Eysenck - rozpatrują inteligencję społeczną w ramach czynnika g (zastosowanie g do sytuacji społecznych)

O'Sullivan empirycznie wykazał niezależność inteligencji ogólnej i społecznej (testy mierzące inteligencję społeczną nie mierzą inteligencji ogólnej - i odwrotnie).

Wieloczynnikowa koncepcja inteligencji społecznej w modelu Guilforda

Inteligencja to zdolność przetwarzania informacji za pomocą operacji umysłowych w nowe informacje

Opis intelektu w kategoriach: materiału, operacji i wytworów

• 4 materiały: figuralny, symboliczny, semantyczny, behawioralny

• 5 operacji: poznawanie, pamiętanie, wytwarzanie konwergencyjne, dywergencyjne, ocenianie

• 6 wytworów (czyli konstruktów intelektu)

(te wytwory w zakresie behawioralnym są przejawami, rezultatami inteligencji społecznej)

Rodzaje wytworów:

1. Jednostki - np. uświadamianie sobie poprzez znaki ekspresyjno-mimiczne, że ktoś się uśmiecha

2. Klasy - uogólnienia poprzednich jednostek (np. na podstawie kilku objawów uświadamiam sobie, że ktoś jest zadowolony)

3. Relacje - rozpoznanie związku między różnymi stanami psychicznymi ludzi (np. X dominuje nad Y; X - odprężony, Y - napięty)

4. Systemy behawioralne - odnajdywane w interakcjach grupowych (np. identyfikacja policjanta goniącego złodzieja + grupy gapiów)

5. Transformacje - zmiany koncepcji wobec cudzych zachowań (np. zmiana opinii o koleżance czy poglądu, dlaczego ktoś leży na ulicy)

6. Implikacje - to, co może wynikać z danej informacji behawioralnej (np. czynność skubania wąsa przez ojca - behawioralna implikacja dla dziecka, wołającego „Już będę cicho”)

Stwierdza się duże różnice indywidualne w tych 6 konstruktach - np. ktoś bardzo dobrze rozpoznaje cudze stany (klasy), ale ma trudności ze zmianą opinii o znajomych (transformacje)

Te 6 zdolności poznawczo-behawioralnych to rozczłonkowany pierwszy czynnik Thorndike'a (rozumienie).

Niezbyt udane próby rozpracowania drugiego czynnika Thorndike'a - działania (rozwiązywanie problemów interpersonalnych za pomocą operacji dywergencyjnych, konwergencyjnych i oceniania.

INTELIGENCJA EMOCJONALNA

Autorzy: Peter Salovey, John Mayer (1990)

Popularyzator: Daniel Goleman (1995)

Przyczyny popularności:

• Rozczarowanie niską wartością predyktywną IQ, jeśli chodzi o sukcesy w pracy i w życiu

• Tendencja do zastąpienia „twardych” teorii zarządzania - teoriami „miękkimi” (znaczenie potencjału ludzkiego)

• Łatwość organizowania warsztatów, kursów (i ich dobry odbiór)

Inteligencja emocjonalna to grupa zdolności do poznawczej obróbki informacji związanych z emocjami lub problemami wynikającymi z faktu istnienia emocji

Cztery grupy zdolności składowych:

1. Umiejętność dostrzegania i ekspresji emocji - sprawność percepcji emocji wtórnych, odróżnianie emocji prawdziwych od udawanych, adekwatna ekspresja emocji

2. Włączanie emocji w procesy myślenia - dzięki czemu stany emocjonalne są lepiej rozumiane i kontrolowane, a same mogą sprzyjać produktywnemu myśleniu, pamięci i prawidłowej ocenie zjawisk

3. Właściwe rozumienie i analizowanie emocji - prawidłowe nazywanie i ocenianie złożonych stanów emocjonalnych, dostrzeganie logicznego następstwa emocji

4. Zarządzanie emocjami - umiejętność rozumnej, opartej na namyśle regulacji stanów emocjonalnych

KONCEPCJA INTELIGENCJI WIELORAKICH

Howard Gardner (1983) - inteligencja to zdolność do rozwiązywania problemów lub wytwarzania nowych produktów (twórczość jako składnik inteligencji?)

Sprzeciwia się redukowaniu inteligencji do jednej zdolności, powiązanej z rozumowaniem przy użyciu abstrakcyjnych symboli

Siedem odrębnych zdolności:

1. Inteligencja językowa: sprawne posługiwanie się symbolami, płynna produkcja mowy i dobre rozumienie tekstu

2. Inteligencja matematyczno - logiczna: sprawne wykonywanie wszelkiego rodzaju obliczeń, a także operacji na abstrakcyjnych symbolach

(1 + 2 tworzą tzw. inteligencję akademicką, ważną z punktu widzenia kariery szkolnej)

3. Inteligencja muzyczna: umiejętność wytwarzania i rozumienia treści, których nośnikiem jest dźwięk

4. Inteligencja kinestetyczna: zdolność do rozwiązywania problemów związanych z ruchem i postawą ciała

5. Inteligencja przestrzenna: zdolność ułatwiająca orientację w przestrzeni oraz umożliwiająca wykonywanie operacji umysłowych na materiale wyobrażeniowo - przestrzennym

6. Inteligencja intrapersonalna: rozumienie samego siebie, rozróżnianie własnych uczuć i nastrojów

7. Inteligencja interpersonalna: zdolność do rozumienia relacji międzyludzkich, a także cudzych uczuć, intencji i innych stanów psychicznych

16

---