filozofia (45 stron) p5sgir3bj57pyc42lcvjdfolr2bqsueczdkv4qa P5SGIR3BJ57PYC42LCVJDFOLR2BQSUECZDKV4QA


Ruch społeczny i polityczny. Podstawowe problemy społeczne i polityczne.

RUCH SPOŁECZNY- to taka forma poczynań masowych, spontanicznych i celowych o szerokim zasięgu czasowym i przestrzennym, w której mniej lub bardziej sformalizowane siły społeczne dążą żywiołowo lub w sposób świadomy i zorganizowany do zakreślonych ich interesami celów związanych z sytuacją tej grupy społecznej, które owe siły stanowią rzeczywistą reprezentację.

Gdy poczynania te dotyczą sfery władzy i kwestii pozostałych na tle sprzeczności politycznych, a siły dają się określić jako polityczne, wówczas mamy do czynienia z RUCHEM POLITYCZNYM.

Jeśli natomiast poczynania te dotyczą kompleksu kwestii zawodowych, a siła realna, która zamierza je zrealizować zorganizowana jest w związki zawodowe, wówczas będzie to RUCH ZAWODOWY.

Podobnie jest przy określeniu ruchu naukowego, oświatowego, kulturalnego, religijnego, itp.

Najbardziej rozwiniętym ruchem społecznym jest ruch polityczny, gdyż dotyczy on władzy, która ma decydujący wpływ na realizację interesów społeczeństwa. We współczesnych państwach o zdezintegrowanych podstawach ideowych i politycznych, a więc tam gdzie forma państwa pozwala na ich ujawnienie oraz daje możliwość legalnego działania istniejącym siłom zorganizowanym w partie polityczne i inne organizacje, tworzy się skomplikowana siatka zinstytucjonowanych ruchów społecznych i politycznych.

IDEOLOGIA-określenie to pochodzi z greckiego ideos i logos połączonych na oznaczenie nowej empirycznej nauki społecznej o ideach rozumianych jako wytwory ludzkiego umysłu, które są zgodne z wymogami logiki i dotyczące rzeczywistości społecznej. Słowo ideologia wykazuje etymologiczne pokrewieństwo z ideał, idealny oznaczającymi wysoko notowane wartości.

Słowo ideologia w słownictwie politycznym pojawiło się po raz pierwszy w XVIII wieku i stało się jednym z najbardziej kontrowersyjnych pojęć w naukach społecznych. Pierwszy raz tego terminu użył w 1796 roku francuski filozof ANTOINE DESTNIT DE TRACY. On to założenia ideologii jako nauki wyłożył w pracy zatytułowanej „Elementy ideologii”, opublikowanej w latach 1900-1915. Według niego zadaniem tej nowej nauki miało być poznanie oraz przekształcenie społeczeństwa poprzez odkrywanie prawidłowości rządzących kształtowaniem się idei. W niewiele lat później pojawiło się inne pejoratywne rozumienie słowa ideologia. Napoleon Bonaparte nadał temu pojęciu znaczenie, które szeroko rozprzestrzeniło się zarówno w analizach naukowych, jak i w języku potocznym. Przyjął on, że ideologia, to poglądy abstrakcyjne oderwane od rzeczywistości, które mimo swych cech mogą stać się podstawą kształtowania ludzkich losów.

Również w myśleniu potocznym spotykamy się z tym sposobem rozumowania. Mówi się, że ktoś „dorabia ideologię”, jeśli próbuje zbudować argumentację mającą na celu uzasadnienie jakiejś niezbyt jasnej sytuacji.

IDEOLOGIA-system idei i (lub) przekonań odwołujących się do określonego zestawu podstawowych wartości, który wpływa na życie polityczne, czyli na zwolenników i sympatyków skupionych wokół osób, partii i ruchów społecznych.

Owe idee i przekonania odnoszą się nie do wszystkich lecz jedynie do wybranych dziedzin rzeczywistości. Aprobowany system wartości, a więc sposób rozumienia takich pojęć jak wolność, równość, sprawiedliwość, dobro, zło, odpowiedzialność jest w obrębie każdej ideologii podstawą określającą:

1.role jednostki i wspólnot takich jak rodzina, grupa, naród państwo;

2.kształt oraz zasady funkcjonowania instytucji społecznych, ekonomicznych i politycznych;

3.potrzebę zachowania istniejącego porządku lub jego modyfikacji, bądź odrzucenia i zastąpienia go nowymi formami organizacji życia społecznego.

Przyjmuje się, że ideologie odróżniają się od innych systemów przekonań tym, że:

1.mają na celu zyskanie zwolenników dla określonych wartości i przekonań;

2.dążą do podkreślenia różnic między własnym systemem wartości, a innymi systemami występującymi w przeszłości i współcześnie;

3.naczelne racje zawarte w ideologiach są sformułowane tak, aby były odbierane jako jedyne i niepowtarzalne (ideologia przekazuje swoje wartości jako dogmaty);

4.są trudno podatne na innowację;

5.własne założenia uznają za niepodlegające dyskusji;

6.w sposób emocjonalny odnoszą się do tego co głoszą;

7.rządają przynależności.

IDEOLOGIA-DOKTRYNA-PROGRAM

DOKTRYNA pochodzi od łacińskiego doctryna. Wskazuje na tożsamość z nauką jako myślowym produktem twórczości teoretycznej, głównie akademickiej.

Pojęcie doktryna jest używane w dwóch znaczeniach:

  1. „szerokim” jako synonim nazwy ideologia;

  2. „wąskim” kiedy chodzi albo o wyodrębnienie jakiegoś zakresu problemów, bądź zjawisk (np. doktryna polityczna, ekonomiczna, kulturowa) albo koncepcji określonego autora (np. doktryna Johna Locka, Breżniewa, Stalina, Hitlera).

Nie mamy tutaj kłopotów terminologicznych, gdyż zawsze po słowie doktryna występuje określenie, do którego znaczenia się odwołujemy. Doktryna w „wąskim” znaczeniu jest mieszczącą się w ramach określonej ideologii konkretyzacją masowo-przestrzenną odnoszącą się do całej rzeczywistości społeczno-politycznej lub jej wybranych dziedzin.

DOKTRYNA POLITYCZNA-to wynikający z określonej ideologii oraz uporządkowany zbiór poglądów na życie polityczne danego społeczeństwa z zagadnieniem władzy i ustroju państwa. Na czele doktryna musi zawierać wskazanie teoretyczne i praktyczne jak realizować te poglądy w określonym czasie i przestrzeni.

Najbardziej konkretny kształt myśl społeczna przybiera w postaci PROGRAMÓW sformułowanych przez partie polityczne lub ruch społeczny. Programy te, choć są określone skrótowo jako programy polityczne zawierają zazwyczaj postulaty dotyczącej kwestii społecznych, politycznych, ustrojowych, międzynarodowych. Programy określają jak dany ruch społeczny lub polityczny ocenia sytuację w każdej wymienionych dziedzin i jakie proponuje działania, aby utrzymać lub zmienić istniejący stan rzeczy. .Zazwyczaj w części wprowadzającej programy prezentują założenia ideologii, do których się odwołują. Najczęściej partie i ruchy społeczne są wierne jednej ideologii, ale mogą być także takie programy, które odwołują się do wybranych elementów innych ideologii.

Programy polityczne partii mogą mieć charakter:

-długofalowych programów,

-albo też obliczane są na kilkanaście lat.

Z reguły programy partii są określane na cztery lata, wiąże się to z kadencyjnością.

Programy polityczne są bezpośrednie (nie zaś pośrednie jak ideologie czy doktryny) podporządkowane określonym zadaniom takim jak walka o władzę, jej utrzymanie, zdobywanie zwolenników, polemika z poglądami wyrażającymi przez przeciwników.

KLASYFIKACJA IDEOLOGII

Najbardziej rozpowszechniony podział ideologii odwołuje się do typologii stosowanej w odniesieniu do partii i ruchów społecznych, czyli do najprostszego podziału na dwie ideologie: prawicowe i lewicowe. Można uzyskać podział na trzy: dwie wyżej wymienione plus centrum. Podział na dwa i trzy można rozbudować- skrajna prawica, prawica, centroprawica, centrum, centrolewica i skrajna lewica.

O wyodrębnieniu wymienionych nurtów w różnych okresach historycznych decydowały jednak nieco inne kryteria.

I Gdy podział ten zaistniał, czyli w czasach rewolucji francuskiej burżuazyjnej najważniejszym wyróżnikiem opcji ideowych był ich stosunek do rewolucji, a w konsekwencji do nowego porządku, który był jej wynikiem. Wówczas przeciwnicy rewolucji (konserwatyści) byli na prawicy. Zwolennicy reprezentowali orientację liberalną i w zależności od zasięgu proponowanych przemian sytuowali się w przedziale od centrum do lewicy. Na skrajnej lewicy znaleźli się ci, którzy wykorzystali hasła rewolucji formułując utopijne wizje harmonii społecznej.

II Inne kryterium podziału pojawiło się wraz z ukształtowaniem się ruchu robotniczego i ideologii socjalistycznej. Tym kryterium stał się stosunek do zmian społecznych, ich zasadności, zakresu, tempa oraz sposobów przeprowadzenia.

Pojawił się wówczas istniejący do dzisiaj podział na:

1)ideologie prawicowe-do których zaczęto zaliczać konserwatyzm i liberalizm;

2)ideologie lewicowe-obejmujące różne nurty myśli socjalistycznej.

W ten sposób ideologia liberalna zmieniła swe dotychczasowe usytuowanie i znalazła się na prawicy.

Stosując się do kryterium można także podzielić (ściślej) ideologie na:

A: zachowawcze - odrzucające zmiany wykraczające poza niezbędne minimum (np. konserwatyzm);

B: reformistyczne - aprobujące zmiany rewolucyjne rewolucyjne (np. liberalizm, chadecja, socjaldemokracja)

C: rewolucyjne - opowiadające się za zasadniczymi zmianami dokonywanymi w krótkim czasie, często przy zastosowaniu przemocy (np. komunizm, anarchizm).

III Można także za kryterium systematyzacji ideologii przyjąć stosunek do kwestii narodowej. Dlatego możemy wyróżnić:

1) nacjonalistyczne - naród decyduje o wszystkim np. Narodowa Demokracja

2) internacjionalistyczne - wszystkie ideologie oparte na ideologii socjalistycznej.

IV Można zastosować inne kryterium- stosunek do pluralizmu ideowego i swobody głoszenia przekonań. Stosując to kryterium wszystkie ideologie można podzielić na:

1) totalitarne;

2) demokratyczne.

Można też wyodrębnić:

  1. realistyczne (konserwatyzm, liberalizm), uogólniają one doświadczenia społeczne i na tej podstawie tworzą wizje funkcjonowania społeczeństw;

  2. utopijne, konstruują model idealnie funkcjonującego społeczeństwa i określają co uczynić żeby go zrealizować (zaliczymy tu przede wszystkim doktryny socjalizmu utopijnego).

FUNKCJE IDEOLOGII

1.UPRAWOMOCNIAJĄCA- dają prawo istnienia różnym ugrupowaniom politycznym, partiom

2.PROGRAMOWO-POLITYCZNA-wpływają na kształt programów politycznych, partii i ruchów społecznych, określają ich cele i drogi realizacji tych celów.

3.POZNAWCZA - ideologie tworzą i upowszechniają określony obraz świata; człowiek wybierając ideologię uzyskuje klucz do poznania i zrozumienia mechanizmów rządzących życiem społeczeństwa.

4.INTEGRUJĄCA - funkcja ta łączy ludzi, którzy identyfikują się z określonymi poglądami, nawet wówczas, gdy nie znają się osobiście. Opowiadanie się za podobnymi wartościami i programami politycznymi rodzi więź emocjonalną, która może przerodzić się w więź organizacyjną.

PERIODYZACJA IDEOLOGII

Ideologie zaczęły wywierać wpływ na życie społeczeństw europejskich od przełomu XVIII/XIX wieku. Można wyodrębnić kilka okresów, w których kolejno dominowały rożne nurty ideowe:

Od XVIII/XIX wieku do lat 30\40 XIX wieku

Największą rolę odgrywały tu dwie ideologie- Liberalizm, którego zwolennicy aprobowali porządek porewolucyjny (Francja) i konserwatyzm, który pojawił się jako odpowiedź na rewolucję francuską i był obroną tradycyjnych wartości i instytucji.

Lata 30\40 do końca XIX wieku

W tym czasie ukształtowała się nowa wielonurtowa ideologia - socjalizm. Wówczas zarysowała się istniejąca do dziś kolejna ważna linia podziału między zwolennikami liberalizmu i konserwatyzmu, opowiadających się za istniejącym status quo od socjalistów i anarchistów optujących na rzecz różnie rozumianych zmian, przede wszystkim rewolcyjnych. Wówczas powstały także ideologie nacjonalistyczne, które towarzyszyły procesom zjednoczeniowym państw (Niemcy i Włochy), bądź stanowiły podstawę ruchów niepodległościowych, zwłaszcza w ramach imperiów istniejących w Europie Wschodniej i Środkowej.

Koniec XIX wieku do I wojny światowej

Rozwijały się główne ideologie już istniejące. Obok nich pojawiła się ideologia chrześcijańsko-demokratyczna (chadecja), stanowiąca alternatywę wobec liberalizmu i socjalizmu. Podobnie jak inne, stała się ona podstawą ruchu politycznego i zawodowego.

Lata międzywojenne i II wojna światowa

Jego granicę początkową wyznaczyło uznanie w niektórych krajach za oficjalne i jedyne ideologii totalitarnych - komunizmu i faszyzmu. Cenzurę końcową tego okresu wyznaczała klęska państw faszystowskich. Wraz z pojawieniem się ideologii totalitarnych zmienił się zasadniczo charakter sporów ideowych, ponieważ zwolennicy tych ideologii nie dopuszczali możliwości opowiadania się za innymi koncepcjami i poddawanie ostrej krytyce mającej na celu ich zupełną eliminację.

1945-1984

Wówczas główna oś polemik toczyła się między ideologią komunistyczną a pozostałymi ideologiami. Obok ideologii już istniejących, od lat 60-tych zaczęły rozwijać się nowe: NAOIZM, EKOLOGIZM, FEMINIZM. Niektóre z nich wpływały na mentalność społeczeństw zachodnich. W tym okresie wśród liberałów zarysował się podział na liberalizm konserwatywny i socjalny (socjalliberalizm). Od lat osiemdziesiątych zyskują popularność koncepcje nacjonalistyczne.

1889

Charakteryzuje się odrzuceniem w Europie Środkowej ideologii komunistycznej. Najważniejszymi obecnie ideologiami są:” liberalizm, konserwatyzm, chrześcijańska demokracja. Socjaldemokracja. W niektórych krajach pewną popularność zyskują też współczesne wersje ideologii nacjonalistycznych, np. Front Narodowy Lepena we Francji, Partia Republikanów w Niemczech. Odrodzenie ideologii nacjonalistycznej można też zaobserwować w państwach Europy Wschodniej na terenie byłego ZSRR i byłej Jugosławii.

POJĘCIA

MONARCHIA (monarcha) - król spełniający swe funkcje za aprobatą poddanych. Jeśli władza monarchy osiągnęła zbyt znaczne rozmiary lecz sprawowana była zgodnie z zasadami rozumu i interesami poddanych, to wówczas cieszyła się ich poparciem i uznaniem.

Monarchia była i jest ustrojem dobrym, odpowiadającym rozsądkowi, a jej uznanie przez poddanych sprzyjało zawsze stabilizacji władzy i ogólnemu bogaceniu się społeczeństwa. Monarchia jest formą pożyteczną.

We wczesnym okresie istnienia monarchii bardzo często utożsamiano ją z tyranią, ale później zaczęto sobie uświadamiać, że przerost władzy monarchii, a szczególnie jej sprawowanie w zasadniczy sposób odróżnia monarchię od tyranii. Tyran przejmował zazwyczaj władzę podstępem lub w inny, budzący zastrzeżenia, z punktu widzenia legalności, sposób, zwykle bezwzględnie dążąc do nieokreślonego wręcz rozszerzenia jej granic. Powstała w ten sposób TYRANIA. Opierała się na niebezpiecznym dla zbiorowości wyniesieniu tyrana ponad obowiązujące prawo, które dotknąć mogło każdego z wyjątkiem tyrana. Tyran z reguły otaczał się kręgiem osób najbliższych, często powierzając pełnienie funkcji państwowych członkom swej rodziny lub przyjaciołom (NEPOTYZM), a nie ludziom legitymującym się autentycznymi do tego predyspozycjami. W tym sensie porównywanie tyranii z ustrojem monarchicznym przebiegało na zasadzie przeciwstawienia ustroju właściwego, odpowiadającego kryterium rozumu (monarchia) ustrojowi wadliwemu, w którym jednostka kierująca się egoizmem i namiętnościami zazwyczaj poniżała zbiorowości.

Dlatego stopniowo zaczęto wyróżniać ustroje oparte na władzy sprawowanej przez grupy ludzi wyróżniających się wykształceniem, urodzeniem, majątkiem. Początkowo takie ustroje zaczęto nazywać ARYSTOKRATYCZNYMI (aristos-najlepszy). Później zaczęły pojawiać się inne określenia: PLUTOKRACJA lub OLIGARCHIA. Plutokracja (plutos-bogactwo) oznaczała rządy najbogatszych. Oligarchia (oligos - mały, wąski) oznaczała rządy jakiejś wąskiej grupy. W sumie zaczyna dojrzewać przekonanie, że dość poprawnym ustrojem jest ustrój arystokratyczny, pod warunkiem, że jest to nie tylko arystokracja wykształcenia, czy majątku, lecz w równym stopniu arystokracja ducha. W tym znaczeniu arystokracja tworzyła jak gdyby polityczny i społeczny pomost między monarchą a ludem, oddziaływując jednocześnie na lud w sensie ogólnego podkreślenia jego kultury i poziomu życia.

Oligarchia i plutokracja jako ustroje już bardziej elitarne, w większym stopniu narażone były na niebezpieczeństwo degeneracji. Jeśli w arystokracji wiązano cechy majątkowe wraz z zaletami ducha (osobowości), to w oligarchii czy plutokracji dostrzegano coraz wyraźniej przewagę elityratyzmu czy też zamknięcia się grupy rządzącej do wąskiego kręgu ludzi posiadających największe bogactwa.

Taki ustrój gdzie władza należała do ludu nazywano DEMOKRACJĄ (demos - lud, kratos -władza). Mogą być różne demokracje. Na ogół ugruntowało się przekonanie, że demokracja oznacza sprawowanie władzy przez lud zdyscyplinowany (!) potrafiący ustanawiać i przestrzegać prawa.

Demokracji początkowo zaczęto przeciwstawiać taką formę w której poprawnie pomyślane zasady organizacji społeczeństwa ulegały pewnemu rozchwianiu. Stan taki zaczęto określać jako OCHLOKRACJĘ, czyli rządy tłumu (ochlos - tłum).

Różnica jest bardzo wyraźna. Demokracja oznaczała rządy zdyscyplinowanego ludu, wspólnie kroczącego do dobra powszechnego. Ochlokracja była swoistą postacią zdegenerowanej demokracji, gdzie już nie lud, a podzielony na grupy tłum dąży do wyciągnięcia możliwie największych korzyści i to najchętniej z dobra należącego do ogółu.

Dostrzegano także możliwość w ogóle zlikwidowania wszelkiej władzy, a tym samym i państwa. Wówczas taką sytuację określano jako ANARCHIĘ (anarchos- bezrząd). Wyróżniono także TIMOKRACJĘ (timos - zaszczyt), to znaczy taki ustrój, w którym władza należy do ludzi walczących o zdobycie największych godności i zaszczytów, w tym także sławy na polu walki. Były to zazwyczaj rządy sprawowane przez wojskowych, charakteryzujące się pewną surowością życia i obyczajów, prostotą organizacji i podziału bogactwa.

Osobną formą szczególnie znaną wśród państw Bliskiego Wschodu była TEOKRACJA (teos - bóg), gdzie panujący bezpośrednio powoływał się na pochodzenie swej władzy, osoby lub całego rodu od boga. Władza w takim państwie opierała się na motywach boskiego pochodzenia, przy czym w ten sam sposób uzasadniano obowiązujące prawo. Sprawowanie władzy w teokracji posiadało szczególnie właściwości charyzmatyczne (charizma - łaska) znajduje wyraz w istotnych dla każdego dworu procedurach postępowania.

REWOLUCJA SPOŁECZNA - proces, w toku którego następuje przejście od państwa jednego typu do państwa innego typu, bardziej postępowego niż poprzedni. Może być to rewolucja polityczna, gdzie następuje przejęcie władzy państwowej z rąk klasy (elity) wstecznej w ręce postępowej...

Jeśli władzę państwową z rąk elity postępowej przejmuje ponownie elita wsteczna, mówimy o KONTREWOLUCJI.

WOJNA DOMOWA - występuje wtedy, gdy część ludności danego kraju walczy zbrojnie z drugą jej częścią. Warto zaznaczyć, że wojna domowa nie musi się łączyć z rewolucją, bowiem znane są wojny domowe, np. między pretendentami do tronu, którzy stoją na gruncie tego samego systemu społeczno-politycznego.

REFORMA - istotna zmiana w życiu politycznym, gospodarczym, społecznym, kulturalnym kraju, dokonana przez elitę panującą, nie zmieniającą klasowego charakteru państwa. Reformy przeprowadzane są przez elitę bądź też, co zdarza się najczęściej, pod naciskiem społeczeństwa lub też pod wpływem innych państw.

ZAMACH STANU - nagłe przejęcie w pełni władzy przez osobę lub grupę osób, które dotychczas zajmowały hierarchiczne stanowiska w państwie. Może też polegać na tym, że dane osoby rozszerzają nielegalnie zakres posiadanej władzy. Zamach stanu jest zawsze przedsięwzięciem nielegalnym i narusza istniejący porządek prawny (najczęściej zamach stanu przeprowadza ministerstwo spraw wewnętrznych, bo ma w rękach wojsko. Polega na tym, że aresztuje się prezydenta lub premiera, rozwiązuje rząd i ministerstwo spraw wewnętrznych sprawuje władzę nielegalną, rozpisuje wybory, nowy parlament).

PUCZ - to również nielegalne przejęcie władzy przez osobę lub grupę osób, które nie zajmowały do tej pory kierowniczych stanowisk w państwie, a zajmowały stanowiska niższe w aparacie państwowym, bądź w wojsku. Z reguły jeśli puczu dokonuje wojskowy, to jest nim osoba mająca stopień do sierżanta włącznie (niżsi wojskowi).

JUNTA [kunta], tzn. rada - tworzą ją z reguły wyżsi dowódcy wojskowi, którzy przejmują władzę.

POWSTANIE ZBROJNE - może być formą walki o władzę (rewolucja), formą zamachu stanu i puczu. Może mieć charakter walki o wyzwolenie społeczne, narodowe lub społeczno-narodowe (np. powstanie styczniowe).

BUNT- masowy ruch zbrojny ograniczony do pewnej części kraju. Bunt ogranicza się do walki o usunięcie pewnych zjawisk bardzo dotkliwych dla określonych grup w społeczeństwie.

Reformy, zamachy, powstania zbrojne, pucze i bunty mają istotne znaczenie dla państwa. Są szczeblem do rewolucji. O ile rewolucja oznacza postęp w rozwoju kraju, a kontrrewolucja jest cofnięciem się w rozwoju, to pozostałe formy wyżej wymienione mogą mieć charakter postępowy bądź wsteczny.

LIBERALIZM

To najbardziej reprezentatywny nurt myśli politycznej XX wieku. Nurt ten nigdy jednak nie był wewnętrznie spójny, przeciwstawiał się monarchizmowi i absolutyzmowi. Wyrażał aspiracje polityczne burżuazji, która walczyła z monarchią feudalną. Jako doktryna polityczna kształtował się liberalizm w różnych warunkach politycznych i społecznych.

Nazwa pochodzi od hiszpańskiego stronnictwa LIBERALES - wolnościowy. Stronnictwo to ukształtowało się w Kortezach Hiszpańskich (czyli parlamencie) w 1812 roku i domagało się oparcia rządu na zasadach konstytucyjnych. Stronnictwo to powstało w okresie walk burżuazji hiszpańskiej z krępującymi ją pozostałościami ustrojowymi feudalizmu i monarchii absolutnej. Hiszpańska nazwa pochodzi od łacińskiego „liberalis” - , wolnościowy, szczodry, wolny.

Liberalizm jest ideologią, która w centrum sytuuje jednostkę ludzką, głównie wartości liberalne określają warunki mające zapewnić jednostce nieskrępowany rozwój.

Owe wartości to:

-wolność

-indywidualizm

-racjonalność

-równość wobec prawa

-tolerancja

-pluralizm

-własność prywatna

Warunkami respektowania tych wartości są:

1.Rozdział między państwem i społeczeństwem obywatelskim.

2.Istnienie rządów konstytucyjnych opartych na zasadzie podziału władzy.

3.Istnienie gospodarki rynkowej.

Koncepcje mieszczące się w kanonie myśli liberalne były rozwijane znacznie wcześniej. Ich autorami byli tacy znani myśliciele jak: John Locke, Monteskiusz, Adam Smith, John Stuart Mirt, Aleksis de Tohenil. Najbardziej znanymi przedstawicielami XX wieku szkoły byli: Hans Kelsen, Ludwik von Lisses, Kenet Galbright, Fridrich von Hayek, Milton Friedman.

Do języka politycznego słowo liberalizm weszło od 1812 roku i mimo niedługiej historii nabrało wiele odmiennych znaczeń. W potocznym języku liberalizm rozumiany jest jako zwyczaj umysłu polegający na sceptyzmie, niechęci do tradycji, uniformizmu (ujednolicenie).

Współcześnie na gruncie politologii liberalizm używany jest w trzech znaczeniach:

1.Jako postawa polityczna.

2.Jako nazwa ugrupowania politycznego.

3.Jako doktryna (ideologia).

Trudno jest określić treść liberalnej doktryny, bowiem niewystarczające jest wskazanie na wysuwany przez nią na plan pierwszy postulat wolności, ponieważ pewien jej zakres akceptują wszystkie doktryny polityczne, a sami liberałowie nie są zgodni co do charakteru i zakresu wolności politycznej.

Zawodne jest również kryterium humanizmu, tolerancji itp. Zawodne są w ogóle wszystkie pojedyncze wyróżniki, dlatego wydaje się, że charakterystyka doktryny liberalnej możliwa jest jedynie przez wskazanie ogółu zasad, które składają się na typ idealny klasycznego liberalizmu.

Credo liberalizmu da się sprowadzić do następujących zasad:

  1. Indywidualistyczna koncepcja człowieka.

  2. Atomistyczna teoria społeczeństwa.

  3. Teoria własności negatywnej.

  4. Absolutny charakter własności prywatnej.

  5. Idea postępu.

  6. Teoria ograniczonych funkcji państwa.

Ad..1.

Punktem wyjścia tej koncepcji jest przekonanie o istnieniu naturalnych uprawnień jednostki wysnutych z prawa natury. Uprawnień o charakterze absolutnym i uniwersalnym. Prawa natury w swej genezie są wcześniejsze od państwa, ale podlegają jego ochronie jako zespół przynależnych człowiekowi uprawnień.

Ta koncepcja „prawa ponad prawem” była później podważana przez pozytywizm prawniczy, szkołę historyczną i inne doktryny. Indywidualizm wyrasta z przekonania, że najwyższą wartością jest jednostka ludzka, a najważniejszym celem społecznym jest jej dobro. Jednostka ludzka jest godna pełnej wolności, ograniczonej jedynie dobrowolnymi zobowiązaniami i zrzeczeniami. Człowiek jest z natury rozsądny i dobry i zasługuje na ochronę służących mu instytucji politycznych. Zło społeczne ma swoje źródło w deformujących jednostkę wadliwościach urządzeń politycznych.

Indywidualizm łączy się z racjonalistyczną koncepcją jednostki. Podstawowym motywem, którym się jednostka kieruje jest zawsze zysk i własny interes. Dlatego jednostka jest samowystarczalna i wyizolowana ze środowiska społecznego.

Ad.2.

Ten postulat zdeterminował wizję społeczeństwa. Konsekwencją indywidualizmu jest atomistyczna koncepcja społeczeństwa. W koncepcji liberałów państwo, naród, społeczeństwo czy jakakolwiek inna wspólnota to wyspekulowana fikcja, to tylko różne sposoby oznaczania sumy jednostek. Społeczeństwo i państwo nie są organizacjami znajdującymi potwierdzenie w rzeczywistości. Nie mają zatem innego prawa niż te, które przekazały im jednostki. W konsekwencji według liberałów również społeczny interes jest tylko sumą interesów jednostkowych, a liberalny consensus jest wypadkową ego istniejących celów.

Ad.3.

Wolność ma kluczowe znaczenie w doktrynie liberalnej i ma charakter negatywny, a ten negatywny charakter wolności oznacza brak przymusu zewnętrznego. Gdyby przyjęto koncepcję wolności pozytywnej, rozumianej jako możliwość wyboru, to trzeba by było uznać istnienie obowiązków wynikających z odpowiedzialności za realizację pozytywnych treści wolności warstw upośledzonych.

Teoria wolności negatywnie koresponduje i ściśle się wiąże z indywidualistyczną koncepcją człowieka.

Ad.4.

Ten postulat zajmuje kluczowe miejsce w liberalizmie. Liberałom chodziło o uwolnienie własności od ograniczeń wynikających z ingerencji władzy politycznej. Wypływało to wprost ze społecznej genezy liberalizmu wyrażającego najpełniej postulaty własnościowe burżuazji.

Własność w doktrynie liberalnej ma nie tylko znaczenie ekonomiczne, stanowi przede wszystkim konieczną gwarancję wolności osobistej, gwarancję szczęścia człowieka i postępu społecznego. Według liberałów człowiek, który jest pozbawiony własności, pozbawiony jest również wolności. Własność to dowód cnoty, przesłanka moralnej aprobaty. Brak własności świadczy o nieudolności człowieka i jest wyrazem braku jego inicjatywy. Ubóstwo jest również wynikiem nieudolności i braku inicjatywy. Własności nadaje liberalizmowi charakter absolutny. Wolność stanowi drugi filar liberalizmu. Trzecim filarem jest równość, która kłuci się z własnością.

Liberalizm wbrew deklaracjom był niechętny równości, która jako rezultat świadomej akcji państwa, naruszała układ własnościowy.

Liberalizm staje też po stronie wolności w konflikcie głównych zasad, tworząc w ten sposób szerokie uzasadnienie dla nierówności społecznej, interpretowanej zresztą jako podstawowe źródło postępu ekonomicznego. W konsekwencji więc nierówność w sferze ekonomicznej prowadzi do nierówności politycznej, a to prowadzi do rządów elity. JOHN MILL pisał o masach jako „zbiorowej miernocie”, a rządy miernoty są miernym rządem.

Ad.5.

Liberałowie są przekonani do idei postępu jako konieczności społecznej. Ta idea wyrosła z grunty atmosfery intelektualnej XIX wieku zafascynowanego wolnością wynalazków i innowacji technicznych. Liberałowie uznali rozwój techniczny i ekonomiczny za przesłankę postępu moralnego i społecznego. Przewidywali, że postęp moralny i społeczny będzie mechanicznym odbiciem każdorazowego poziomu rozwoju techniczno - ekonomicznego. Wiek XX zachwiał tą optymistyczną wiarę.

Dziś liberałowie twierdzą, że zjawiska niezgodne z przyjętą wizją ładu społecznego są regresem w rozwoju politycznym. Są objawem upadku świadomości wolnościowej, a nie skutkiem obiektywnych mechanizmów społeczno-ekonomicznych. Wielu wątpi w ogóle w możliwość harmonijnego połączenia i realizacji idei postępu moralnego i ekonomicznego.

Ad.6

Stanowi sedno liberalizmu, ponieważ w sposób bezpośredni łączy się z postulatami liberałów, kierowanymi pod adresem ośrodka podejmującego decyzje polityczne. Ten element jest jednocześnie najbardziej zmiennym elementem zespołu liberalnych wartości.

Ideałem dla liberałów jest państwo nie prowadzące polityki ekonomicznej. Państwo kierujące się zasadą (laisse faire) LESSEFERYZMU - pozwólcie działać. Liberałom najbardziej odpowiadałoby hasło „nie należy rządzić zanadto” albo „najlepsza i najużyteczniejsza działalność ma miejsce wówczas gdy przygotowuje ono swą własną dymisję”.

Liberałowie stoją na stanowisku ograniczenia funkcji rządu i lansują postulat „państwa negatywnego”. Według nich nie można świadomie i arbitralnie ukształtować stosunków społecznych, bo to prowadzi do społeczeństwa, w którym władza decyduje co robić i jak robić.

Obecnie klamra LIBERALIZM spina w jedną całość wielkość myśli i ujęć konceptualnych, chronologicznych, podmiotowych, przedmiotowych i funkcjonalnych.

  1. KONCEPTUALNIE liberalizm przyodziewa szaty pojedynczych idei i złożonych z nich ideologii, filozofii, teorii i programów politycznych.

  2. CHRONOLOGICZNE ujęcie daje podstawę do rozróżnienia liberalizmu starego, nowego (neoliberalizm), wczesnego, późniejszego, klasycznego, współczesnego, tradycyjnego czy postindustrialnego (postprzemysłowego). Zależnie od podmiotu rozprawiano o liberalizmie arystokratycznym, oligarchicznym, mieszczańskim, demokratycznym, oligarchicznym, partyjnym, indywidualistycznym, społecznym (socjalliberalizm).

  3. PODMIOTOWY charakter ma ukazywanie liberalizmu w przekrojach krajowych i kontynentalnych (np. liberalizm angielski, francuski, polski, a w ujęciu kontynentalnym europejski lub amerykański).

  4. PRZEDMITOWE podejście pozwala mówić o liberalizmie filozoficznym, praktycznym, religijnym i świeckim, politycznym, gospodarczym, kulturalnym i socjalnym.

  5. FUNKCJONALNE traktowanie pozwala mówić o liberalizmie czystym, integralnym, hybrydowym, konserwatywnym, legitymistycznym, socjalnym, anarchistycznym, antytotalitarnym, sceptycznym lub progretywistycznym.

Liberalizm rozwijał się w różny sposób. W Anglii gdzie nigdy nie rozważano poważnie alternatywy feudalizmu czy kapitalizmu liberalizm urastał do rangi doskonałego wzorca ustrojowego. Inny charakter miał liberalizm francuski, gdzie w obliczu ciągle znaczących koncepcji feudalizmu, klasa panująca zmuszona była do kompromisów z feudalizmem i absolutyzmem.

U progu narodzin liberalizmu przesłanką wielu programów była różnie rozumiana niechęć do absolutyzmu, a później liberalizm wyrażał różne aspiracje polityczne i głosił rożne programy.

Rewolucje burżuazyjne ostatecznej sprawiły, że z ideologii opozycyjnej do państwa stał się ideologią burżuazji jako klasy panującej politycznie. Burżuazja też szybko uświadomiła sobie, że faktyczne przestrzeganie liberalnych wartości bardziej zagraża jej opozycji niż władza monarchiczna, i to przesądziło o rozłamie wewnątrz liberałów i spowodowało, że liberalizm z doktryny postępowej przekształcił się w ideologię zachowawczą.

Wiek XIX należał do liberalizmu (dominował). Od lat 70-tych dynamizm liberalizmu został zahamowany. Kapitalizm stopniowo wchodził w najwyższe stadium swojego rozwoju - w imperializm, a ideologia socjalistyczna obnażała ograniczoność liberalnych koncepcji.

Zwolennicy nowych koncepcji i tendencji postulowali, by:

  1. Państwo ograniczyło zasadę wolności umów.

  2. Państwo sprawowało władzę, nadzór nad spółkami prywatnymi.

  3. Państwo interweniowało w stosunki kapitał - praca (czyli właściciel - robotnik) i czuwało nad działalnością kolonizacyjną.

  4. Państwo stało się narzędziem podbojów kolonialnych i instrumentem walki z rosnącym w siłę proletariatem.

Czyli przełom XIX\XX wieku był okresem osłabienia liberalizmu. Proletariat wystąpił z nowymi wartościami w walce o swoje prawa, alternatywnymi wartościami w stosunku do wartości liberalnych.

Po impasie z przełomu XIX/XX wieku nowy optymizm wywołały zmiany, jakie nastąpiły po I wojnie światowej, ale triumf liberalizmu okazał się pozorny. To prawda, że w większości krajów uchwalono burżuazyjno - demokratyczne konstytucje. Parlamentarne formy rządów gwarantowały szerokie wolności obywatelskie. Systemy wielopartyjne gwarantowały swobodne działanie opozycji, ale niemal natychmiast po I wojnie światowej rozpoczął się proces odwrotu wielu państw europejskich od ustrojów burżuazyjno-demokratycznych.

Lata międzywojenne (1918-1939) były epoką sukcesów ideologii autorytarnych i faszystowskich. Nadto kształtująca się na gruzach imperium cesarskiego Republika Radziecka była jeszcze inną formą przezwyciężenia liberalizmu. Bolszewicy występując przeciwko liberalizmowi akcentowali klasową ograniczoność burżuazyjnej demokracji. Demokracja została przez nich uznana za fałszywą, a wolność za nie dającą się urzeczywistnić bez zniesienia prywatnej własności środków produkcji.

Faszyści i bolszewicy poza demagogicznymi argumentami domagali się stworzenia silnej władzy zdolnej bronić społeczeństwo. Ich postulaty godziły w liberalizm, który rozwijał się normalnie jedynie w USA i Anglii, bowiem na kontynencie był w odwrocie.

Bezpośrednio przed wybuchem II wojny światowej kryzys liberalizmu pogłębił się. Założenia doktryny liberalnej uległy znacznemu przewartościowaniu, przede wszystkim w konfrontacji z praktyką społeczno-polityczną kapitalizmu.

W warunkach gospodarczo rozwiniętego państwa formuła pewnej autonomii jednostki straciła dawne znaczenie.

Podstawą liberalizmu była zasada lesseferyzmu (laisse faire - pozwólcie działać. Zasada ta zupełnie straciła swój sens w okresie światowego kryzysu ekonomicznego 1929-1933. Po wielkim kryzysie wzrosła rola interwencjonizmu państwowego w sprawy gospodarcze. W 1936 roku KEYNES sformułował podstawy nowej ekonomiki opartej o interwencjonizm państwowy. On i jego zwolennicy uznali konieczność gospodarki planowej i fikcyjność wolnej konkurencji, odrzucające zasady lesseferyzmu. Był to nowy kierunek w liberalizmie.

Drugi kierunek zwany NEOLIBERALIZMEM nawiązywał do klasycznych tez liberalizmu zaadaptowanych do potrzeb XX wieku. Próbę adaptacji liberalnych koncepcji do nowych warunków podjął się WALTER LIPPMAN (1889-1974). Jego praca „Dobre społeczeństwo” (1937 ukazała się) stała się podstawą do sformułowania neoliberalnych wartości społecznych i politycznych.

NEOLIBERALIZM jest doktryną zróżnicowaną. Wyróżnikiem wszystkich neoliberalnych kierunków jest obrona prywatno-kapitalistycznej własności przed zbyt daleko idącym interwencjonalizmem.

Neoliberałowie twierdza, że ich ideały prowadzą do rozwoju jednostki ludzkiej, a fundamentem polityki, ekonomiki i etyki „zdrowego społeczeństwa” pozostaje wolność tak jak nierówność społeczna staje się warunkiem rozwoju i postępu, a tendencje egalitarne hamulcem inicjatywy i przedsiębiorczości.

Liberalizm jako ideologia trwa już niemal trzy stulecia, przeobrażając się w różnych warunkach historycznych, występując w wielu odmianach.

W ewolucji liberalizmu można wyróżnić trzy nurty i trzy niezbyt ostro zarysowane okresy:

  1. Zaznaczył się przewagą tzw. Liberalizmu arystokratycznego i trwał od około ostatnich dziesięcioleci XVII wieku do połowy XIX wieku.

  2. Do połowy XIX wieku do I wojny światowej - demokratyczny liberalizm.

  3. Współczesny okres ewolucji liberalizmu znamionuje tzw. Liberalizm socjalny.

Ostatnio pojawiają się kontrowersje dotyczące oceny liberalizmu. Jedni twierdzą, że przeżywa on swój zmierzch. Inni skłonni są jego współczesny kryzys jako pożywkę dla ewentualnego rozwoju liberalizmu w przyszłości. Antidotum na kryzys szuka się w wolnym rynku, prywatnej inicjatywie i odrzuceniu interwencjonizmu państwowego.

Pojawiają się też nowe terminy charakteryzujące liberalizm. Może on być konserwatywny, radykalny, demokratyczny, narodowy i patriotyczny.

Można przyjąć, że tzw. Kryzys liberalizmu jest kryzysem instytucjinalnym, kryzysem partii liberalnych, spowodowany tym, że liberalne hasła i programy stały się wygodne dla innych partii, że spełnią one rolę kamuflarzu różnic programowych. W wielu programach różnych partii politycznych można znaleźć postulaty i hasła programowe ideologii liberalnej.

KONSERWATYZM

Konserwatystami nazywamy przeciwników radykalnych i rewolucyjnych zmian w strukturze państwa. Konserwatyzm odwołuje się do takich wartości jak: tradycja, religia, naród, rodzina, hierarchia, autorytet, odpowiedzialność, wolność osobista, własność, poszanowanie prawa.

Pierwszym, jednym z najwybitniejszych myślicieli konserwatyzmu był Irlandczyk EDMUND BURKE (1729-1797).

Samo pojęcie konserwatyzm zostało rozpowszechnione za sprawą Francuza F.R.CHATENBRIAND'A, który od 1819 zaczął wydawać pismo „konserwatysta”. Chatenbriand był politykiem-dziennikarzem.

Termin konserwatyzm jest także używany od 1832 roku przez partię torysów w Wielkiej Brytanii.

U podstaw konserwatyzmu leży przekonanie o wrodzonej skłonności człowieka do czynienia zła, anarchii i niszczenia. Jedynie życie we wspólnocie zespolonej tradycją, religią sprawia, że jednostka jest w stanie przezwyciężyć te skłonności oraz w pełni korzystać z wolności. Konserwatyści krytykują centralizm (socjalizm i faszyzm), jak i indywidualizm ( liberalizm), gdyż przyczyniają się do rozbicia życia wspólnotowego.

Termin konserwatyzm pochodzi od łacińskiego „conservatio”, co oznacza chronienie, zabezpieczenie, zachowywanie.

Konserwatyści opowiadają się za ustrojem stanowym, nierównością ekonomiczną oraz nieograniczoną władzą monarchy. Na gruncie konserwatyzmu stali wszyscy władcy europejscy oraz arystokracja, aby uzasadnić trwałość monarchii i przywilejów stanowych. Odwoływali się do religii, w której widzieli możliwość utrzymania istniejącego porządku. Religia zatem miała pełnić funkcję polityczną. Korzyści w konserwatywnych państwach wynosili również duchowni. Już od końca XVIII wieku dzięki kryzysowi spowodowanemu okresem rewolucji i wojnami Napoleona zaczęło się w prawie całej Europie odradzanie religijności. Klasy panujące w religii widziały siłę, która zdoła utrzymać masy ludowe w ramach istniejącego porządku. Powstawały również ośrodki Katolickiego Ruchu Umysłowego. Konserwatyści wprowadzili także surową cenzurę, aby drogą słowa pisanego nie szerzyły się ideologie wrogie ustrojowi. W tym kierunku działała także tajna policja, która oprócz wojska stała się oparciem rządów konserwatywnych. Konserwatyzm nie jest nową ideologią. W formie wykształconej ideologii pojawiła się jakaś próba wsparcia starego, feudalnego porządku. Gdy pozycja feudalnej elity została zagrożona konserwatywna ideologia tak jak liberalizm pojawiła się w określonej sytuacji i spełniała określone funkcje, zwłaszcza afirmacji starego porządku. Konserwatyzm był ruchem umysłowym, opozycyjnym do haseł oświecenia, zwłaszcza sekularyzacji i egitaliaryzacji (równości). Konserwatyzm jest więc ruchem obronnym przed dążeniami do zmiany świata. Temu ruchowi nie przypisuje się tak jak np. liberalizmowi znaczenia uniwersalnego. Odpowiada on po prostu na konkretne pytania, w konkretnych warunkach historycznych, a jego teoretycy rzadko wykraczają poza swoją epokę.

Termin konserwatyzm stosowany jest obecnie do określenia postawy politycznej, ugrupowania, doktryny. W tym ostatnim jest jednak różnie pojmowany w USA i Wielkiej Brytanii oraz w innych krajach, chociaż różnica między amerykańską a angielską wersją konserwatyzmu pozostaje kontrowersyjna i nierozstrzygnięta. Współcześnie jako partie konserwatywne określa się partie i ugrupowania opowiadające się za prostym rozwojem, utrzymaniem gospodarki wolnorynkowej i małym ograniczeniom własności prywatnej. Te cechy są w pewnym sensie zbliżone do liberalizmu. Ugrupowania i ruchy konserwatywne nie mają charakteru międzynarodowego w sensie doktryny i zintegrowanego ruchu. Nie ma bowiem międzynarodówki konserwatywnej. A i teoretyczne podstawy współczesnej ideologii konserwatywnej są ciągle kontrowersyjne w tym sensie, że można analizować źródła i ewolucje konserwatyzmu w poszczególnych krajach.

KONSERWATYZM BRYTYJSKI

Konserwatyzm brytyjski ma długie tradycje i związany jest, choć nie wyłącznie, z partią konserwatywną, która w praktyce politycznej związana jest z konserwatywnymi kanonami. Cechą brytyjskich konserwatystów jest pragmatyzm, ewolucjonizm, organicyzm.

PRAGMATYZM- świadome przejawianie niechęci do teorii. Wywarł decydujący wpływ na brytyjską wersję doktryny. Doktryna ta na gruncie brytyjskim zawsze była daleka do zwartego i spójnego wyrażania poglądów, a pragmatyzm pozwalał konserwatystom korzystać z dorobku teoretycznego innych, nawet politycznych przeciwników. Pragmatyzm i niechęć do teorii przesądziły o eklektyzmie (wymienianie różnych haseł) doktryny. Doktrynę, jak i ruch konserwatywny cechowała zawsze duża zdolność improwizacji kompromisów. Zdolność adaptacji do nowych warunków przy zachowaniu tego co było dla mas posiadających najbardziej istotne. Dlatego też reagowanie na zmiany inicjowane przez inne partie polityczne lokuje się między liberalizmem a socjalizmem.

Zasadą konserwatyzmu jest zachowawczość.

ZACHOWAWCZOŚĆ w konserwatyzmie oznacza skłonność do obdarzania zaufaniem rzeczy znanych.

Teoretycy konserwatyzmu opowiadają się także za zasadą EWOLUCJONIZMU. Ta zasada wypływała bezpośrednio ze starej formuły „NIE WYKLUCZAĆ ZMIAN, ALE ZMIENIAJĄC ZABEZPIECZAĆ”. Opór przeciwko zmianom podniesiony został do rangi kryterium wartości nowych propozycji. U konserwatystów postęp jest wyrazem kompromisu. Zmiana jest dopuszczalna, ale musi być kontrolowana.

ZASADA ORGANICYZMU traktującego społeczeństwo jako twór organiczny. Naród i rodzina stanowią organiczne części w ramach których jednostka rośnie i rozwija się. Chociaż współcześnie konserwatyści są raczej zwolennikami podporządkowanej zbiorowości jednostek w myśl zasady nierówności. Brytyjscy konserwatyści nie wypracowali modelu ustrojowego, ich zdaniem ustrój powinien ukształtować się ewolucyjnie, a czynnikiem przesądzającym powinna być dawność instytucji. Stąd też naczelna zasadą ustrojową jaką głoszą konserwatyści jest zasada stabilizacji instytucji politycznych.

Dla brytyjskiego konserwatyzmu ważna jest zasada IMPERIALNOŚCI interpretowana jako przywiązanie do znaczenia i potęgi państwa mimo upadku imperium kolonialnego. Ta zasada pozostała aktualna i świadczy o zdolności przystosowania się do nowych warunków. Konserwatyści sprzeciwiają się także dekoncentracji uprawnień centralnych. Są też rzecznikami polityki redukcji wydatków na cele publiczne. Ta orientacja zyskała zresztą ważne zaplecze ideologiczne. Ma ona podnieść godność człowieka, a nie ograniczać jego wolności przez uzależnienie od państwa. Według konserwatystów ma to służyć kształtowaniu odpowiedzialności jednostki. U podstaw tego programu leży formuła równości mas.

KONSERWATYZM NIEMIECKI

Konserwatyzm w Niemczech nigdy nie osiągnął poziomu całościowo zaprezentowanej teorii. Cechą różnych typów niemieckiego konserwatyzmu była obrona instytucji przed dążeniem do zmian i to zarówno wtedy, gdy mowa o konserwatywnych zwolennikach reform statycznie i ahistorycznie oceniających zjednoczenie, jak i obrońcach status quo oraz reakcjonistach, którym wrogość do teraźniejszości nie wystarcza, lecz dążą do przywrócenia stosunków z przeszłości.

Tradycyjnie wyróżnia się w Niemczech trzy okresy rozwoju konserwatyzmu:

1.bismarcowski

2.warmarski

3.powojenny

Powojenny konserwatyzm niemiecki mieści w sobie nie tylko mity MPD (Niemiecka Partia Nacjonalistyczna) i znaczną część CDU i CSU. MPD jest ugrupowaniem czysto reakcyjnym, ale siły konserwatywne w CDU i CSU wniosły dużo w kształtowaniu państwowości i odgrywają obecnie dużą rolę w układzie sił politycznych. Konserwatyzm niemiecki w poważnym stopniu wywarł wpływ na proces kształtowania się RFN-u. Państwo te kształtujące się w latach 40-tych przyjęło wiele konserwatywnych założeń, zarówno w polityce wewnętrznej, jak i zagranicznej.

KONSERWATYZM AMERYKAŃSKI

Do światowej siły konserwatywnej państw współczesnych zalicz się USA i to z kilku powodów:

1.z racji dotychczasowych tendencji w polityce;

2.konserwatyzm przenika amerykański system pracy;

3.duże partie polityczne mają w swych szeregach wpływowych działaczy konserwatywnych;

4.około 40% obywateli samych siebie uważa za konserwatystów;

5.konserwatyzm przenika styl życia, religię, a nawet symbole;

6.konserwatywne koncepcje w większym niż gdzie indziej stopniu kształtują struktury i formy życia politycznego.

Podstawą amerykańskiego konserwatyzmu są idee, które w XVIII i XIX wieku leżały u podstaw formowania się kapitalizmu, a mianowicie wolność, indywidualizm, demokracja i ograniczanie funkcji państwa. W związku z tak ukształtowanym katalogiem wartości istnieją poważne trudności oddzielenia konserwatyzmu od liberalizmu.

Dla wielu teoretyków przeważ punkt widzenia, że liberalizm obejmuje wszystkie idee amerykańskiej myśli politycznej i potrzeba wyodrębnienia konserwatyzmu staje się zbędna. W myśli politycznej USA konserwatyzm miał pozycję powszechnie akceptowanej ideologii. Dopiero w latach New Deal (nowy ład - Rroosvelt) z okresu wielkiego światowego kryzysu gospodarczego został zepchnięty do defensywy.

Obok tradycyjnych filarów, takich jak zachowawczość, grenualizm, organicyzm na konserwatywne credo amerykańskiego konserwatyzmu składają się inne idee tworzące łącznie podstawę teoretyczną doktryny.

Konserwatyści głoszą:

1.nieufność do natury ludzkiej, złej rzekomo z samej istoty, której ani władza państwowa, ani sformułowana przez nią nowa nie są zdolne przeobrazić.

2.są rzecznikami konstytucjonalizmu z jego wolnością i własnością prywatną. Wolność indywidualną traktuje się jako jedyny rodzaj wolności, a własność stanowi jej materialny wyraz. Ukształtowany na takiej bazie ustrój polityczny pobudza do pracy właściwej i owocuje imponującymi osiągnięciami.

3.źródłem amerykańskiego konserwatyzmu jest amerykański etos zmiany. Konserwatyści starają się o to, aby zapotrzebowanie na zmiany harmonizowało i ten właśnie splot jest istotnym wyróżnikiem amerykańskiego konserwatyzmu.

Amerykański konserwatyzm ma różne odmiany. Z klasycznych wartości konserwatyzmu nadal wysoką rolę zajmuje religia, kościół i rodzina.

Z problematyki ustrojowej na czoło konserwatyzmu wysuwają się funkcje państwa, amerykański konserwatyzm wypowiada się przeciwko szerokiemu udziałowi państwa w kierowaniu rozwoju społeczno-ekonomicznego.

LIBERALIZM A KONSERWATYZM

Przy rozpatrywaniu zależności między liberalizmem a konserwatyzmem interesującym może być:

1.co może być punktem stycznym między tymi doktrynami;

2.jaki jest zasięg, historyczne perspektywy obu tych ideologii.

Na gruncie amerykańskim sprawa jest stosunkowo prosta, bo są to dwa główne nurty myśli politycznej nawzajem się przenikające i z trudem zachowujące oddzielnie swoją tożsamość. Duch liberalizmu przenika w prawie całą amerykańską myśl polityczną, ale i myśl konserwatywna rodziła się w klimacie, gdy liberalne pozycje z trudem dawały się obronić, a wierność liberalnym ideałom udawało się zachować przez przyjęcie ideologii konserwatywnej. W Stanach Zjednoczonych nie było feudalizmu, nie było więc podstaw do uformowania się feudalnych tradycji. To przesądziło o sile liberalizmu, a jednocześnie o słabości konserwatyzmu.

Inaczej było na kontynencie, gdzie geneza ideologii była odrębna, a liberalne wartości często przechwytywane były przez inne kierunki, w tym i przez konserwatyzm.

Liberalizm i partie liberalne wszędzie przeżywają kryzys, ale w każdym kraju odmiennie. Wspólną cechą tego kryzysu jest minimalna zdolność adaptacyjna i to powoduje, że liberałowie tracą popularność. Na ich miejsce wkraczają konserwatyści. Niektórzy twierdzą, że nie mają nic do zaoferowania, a ich konserwatyzm przeszedł dalej niż konserwatyzm konserwatystów. Można także przypuszczać, że myśl konserwatywna jest reakcją na schyłkowość, tzn., że pobudzenie konserwatyzmu wiąże się zawsze ze schyłkowością. Zawsze bywa tak, że na opuszczone miejsce liberałów wchodzą konserwatyści, a gdy ich wpływy maleją poszerza się oddziały liberalizmu. Liberalizm będzie zawsze kurczył swoje wpływy w warunkach kryzysu i wówczas ulegają rozszerzeniu wpływy konserwatyzmu.

SOCJALIZM

Żywiołowe wystąpienia przeciwko wzrastającemu wyzyskowi, nędza w miastach i osiedlach przemysłowych zachwiały system dotychczasowych zasad moralnych. Rozbicie rodzin, wyzysk kobiet i dzieci spowodowały, że wielu działaczy politycznych, filozofów, uczonych zajęło się w pierwszej połowie XIX wieku tzw. kwestią robotniczą.

Z pośród licznych koncepcji sformułowanych na początku XIX wieku wyróżniamy SOCJSLIZM UTOPIJNY. Stał się on jednym ze źródeł socjalizmu marksowskiego, marksizmu.

Drugie źródło, to teoria liberalizmu gospodarczego ADAMA SMIHTA.

Trzecie źródło, to klasyczna filozofia Niemiec.

Wspólną cechą socjalistów utopijnych było to, że dążyli oni do wyzwolenia całej ludzkości, a nie prawnej określonej grupy. Kierunek ich działania, to utopizm, teoria niemożliwa do urzeczywistnienia w praktyce. Socjaliści utopijni opierali się więc na siłach zrzeszonych robotników i na naukowym zbadaniu porządku gospodarczego.

Pierwszym wybitnym krytykiem kapitalizmu był podupadły arystokrata, historyk i filozof hrabia KLAUDIUSZ HENRYK SAINT SIMON (1760-1825). Pochodził ze starego, arystokratycznego rodu. Otrzymał bardzo staranne wykształcenie pod kierunkiem znanych filozofów oświecenia. Przeżył wielką przygodę swego życia, bowiem uczestniczył w wojnie wyzwoleńczej Stanów Zjednoczonych. W czasie rewolucji burżuazyjnej we Francji zrzekł się swych tytułów rodowych i od 1800 roku zaczął publikować prace, w których wyłożył swoje poglądy na przeszłość, teraźniejszość i przyszłość ludzkości. Jego idee cieszyły się dużą popularnością. Miał licznych uczniów, którzy przez wiele lat po jego śmierci rozwijali i popularyzowali jego poglądy. Teorię, którą stworzył nazwano socjalizmem.

Saint Simon krytykował anarchię społeczną i gospodarczą. Chciał stworzyć rozumnie, planowo zorganizowane nowe państwo, w którym wszyscy będą równi. W swoich pracach „O systemie przemysłowym”, „Nowe chrześcijaństwo” głosił niezbędność przejęcia władzy przez „pożyteczną” klasę przemysłową, do której zaliczał fabrykantów, techników, robotników, rzemieślników. Jego zdaniem przemysłowcy zorganizują planową produkcję wykorzystując zdobycze nowej technologii. Środki produkcji nie miały byś uspołecznione, a więc nie miały być poddane społecznej kontroli. Saint Simon nie walczył z kapitalizmem, ale przeciwnie idealizował go. Przeciwny był rewolucji. Uważał, że robotnicy nie dojrzeli do politycznej działalności. Uważał, że w pierwszej kolejności należy zaspokoić potrzeby robotników. Nie stworzył on zwartego i konsekwentnego systemu poglądów. W jego pracach tkwią sprzeczności. Później jego poglądy ewoluowały w kierunku religijno-moralnym, nawoływał do solidarności. Nowe państwo miało powstać nie w wyniku rewolucji, lecz reformatorskiej działalności warstw oświeconych. Liczni jego uczniowie działali aż do 60-tych lat XIX wieku i mieli wpływy we Francji, na ziemiach Polski, Rosji oraz w Północnej Afryce. W śród jego uczniów wyróżniamy dwa nurty:

1.pierwszy stanowili zwolennicy industrializacji (uprzemysłowienia). Przedstawiciele tego nurtu znaleźli się wśród organizatorów i kierowników życia gospodarczego II Cesarstwa Francji (1852-1870).

2.drugi nurt silnie podkreślał socjalne elementy poglądów Saint Simon'a. Zwolennicy tego nurtu wzywali do zajęcia się losem klasy robotniczej, zapewnienia wszystkim pracy, ustanowieniem kontroli państwa nad własnością. Bardzo szybko zwolennicy drugiego nurtu przekształcili się w sektę na wpół religijną.

Saint Simon i jego uczniowie byli zwolennikami wielkich przedsięwzięć komunikacyjnych. Poprawiali np. budowę kanału przez Amerykę Środkową, opracowali projekt budowy Kanału Sueskiego, opracowali budowę i uczestniczyli w budowie zapory na Nilu, wytyczyli wiele linii kolejowych, w tym kolej z Warszawy do Petersburga.. Wszystko robili z myślą jednoczenia się ludzkości.

Wśród zwolenników Saint Simon'a byli Polacy, np.:

-Ludwik Królikowski (1799-1880) filozof społeczny, publicysta i polityk, od 1827 roku żył w Paryżu. Przyjął poglądy Saint Simon'a, a później ewoluował w kierunku radykalnym stając się zwolennikiem komunizmu utopijnego.

-Bogdan Jański (1807-1840) publicysta. Od 1828 roku mieszkał w Paryżu i był pierwszym cudzoziemcem wśród Saint Simoonistów. W 1830 roku wyjechał do Anglii, gdzie propagował idee Simona.

Doktryny Simona nie można w całości uznać za socjalistyczne. Wniosła ona jednakże pewne elementy do rozwoju myśli socjalistycznej:

1.kult pracy i uznanie obowiązku pracy wszystkich członków społeczeństwa;

2.wniosła przekonanie o decydującej roli działalności ekonomicznej, o potrzebie centralnego planowania gospodarczego;

3.uznanie interesu klasy najliczniejszej i najbiedniejszej jako nadrzędnego celu działalności państwa;

4.Saint Simon dał pierwszy historyczne ujęcie zagadnień własności;

5.sformołował postulat kontroli państwa nad własnością prywatną.

Drugim wybitnym przedstawicielem francuskiego socjalizmu utopijnego był KAROL FOURIER (1772-1837). Pochodził on ze środowiska kupieckiego i sam był kupcem. Nowy system społeczny propagował w wielu pracach, z których najważniejsze to: „Nowy świat przemysłowy”, „Fałszywy przemysł”. Twierdził, że nie wystarczy krytykować kapitalizmu. Należy zbudować nowy ład i wykorzystać trzeba wszystkie zdolności człowieka.

Owen (1771-1858)

Był najbliższy klasie robotniczej. Teoretyk, polityk. Pochodził z rodziny rzemieślniczej. Jako uzdolniony organizator zrobił błyskotliwa karierę. Był kierownikiem fabryki włókienniczych w roku 1800 został kierownikiem, a później współwłaścicielem przedsiębiorstw włókienniczych w New Lenerc. Przedsiębiorstwo to zatrudniało 2 tyś robotników - na owe czasy było gigantem. Owen rozwijał różnorodną działalność, uchodził za inicjatora angielskiego socjalizmu, ruchu spółdzielczego, związkowego oraz reformatora szkolnictwa. Cieszył się dużym autorytetem, zwłaszcza wśród robotników. Jako kapitalista i współwłaściciel budował dla robotników domy, szkoły, place gier i zabaw. Organizował robotnikom czas pracy i podwyższał ich płace. Kierowane przez niego przedsiębiorstwo dawało większy zysk w porównaniu z innymi. Do NL ściągały wycieczki. O swoich koncepcjach pisał do parlamentów, królów, cesarzy a nawet do Świętego Przymierza. Wkrótce popadł w konflikt z kościołem - zdecydowanym przeciwnikiem jego koncepcji moralnych. Po latach eksperymentowania doszedł do wniosku, ze Anglia jest tak zdemoralizowana przez parlament i kościół, że w tym kraju nic nie uda się zmienić. W 1924 roku wyjechał do USA, gdzie założył osiedla New Harmony i tam stworzył pierwszą komunistyczną gminę rolniczo-przemysłową. Po pięciu latach eksperymentowania gmina zbankrutowała. Owen stracił cały swój majątek. W 1928 roku wrócił do Anglii, ale tutaj nastąpiła zmiana warunków bo od 1924 roku zalegalizowano działalność związków zawodowych. Dlatego zjednoczył lokalne związki w ogólnonarodowy związek - Treodeumonów. Do 1934 roku władze angielski rozbiły ruch zawodowy. Wówczas Owen zajął się spółdzielczością.

Do najbardziej wartościowych osiągnięć Owena należy:

Idealizm socjalistów utopijnych wywodził się z przekonania, że zło jest wynikiem niewiedzy. Uważali oni, że jeśli wymyśli się nowy i doskonały system to wystarczy o nim przekonać ludzi, a zapanuje wówczas powszechne dobro. Socjalizm utopijny był jednym ze źródeł marksizmu. Drugim źródłem stała się teoria Liberalizmu gospodarczego, której czołowym reprezentantem był

Adam Smith (1723-1790)

Był profesorem filozofii i retoryki w Edynburgu i Glasgow. Jednocześnie był autorem pracy pt. ”Badania nad przyczynami bogactwa narodu (1776). Stworzył podstawy nowej nauki - ekonomii politycznej

Smith głosił, że:

Smith był pierwszym, który dokonał analizy społeczeństwa kapitalistycznego. Wyróżnił w tym społeczeństwie dwie podstawowe grupy:

Uważał, że praca robotników jest źródłem zysku kapitalisty - uważał to za naturalne niezmienne prawo społeczne

Trzecim źródłem marksizmu jest klasyczna filozofia niemiecka , stworzona przez Kanta i Hegla

Kant (1724-1804)

Profesor uniwersytetu w Królewcu. Głosił, że poznanie jest możliwe dlatego, że znany nam, świat powstaje dzięki aspirycznym formom i kategoriom narzuconym przez umysł ludzki. Tymi niepoznawalnymi formami są:

Jego poglądy zawarte zostały w takich pracach jak: „Krytyka czystego rozumu”, która zawiera teorie poznania, „Krytyka praktycznego rozumu” - dotyczy etyki, „Krytyka władzy sądzenia „zawiera poglądy estetyczne i filozofię świata organicznego

Hegel (1770-1831)

Jest twórca dialektyki, która polega na samorodnym rozwoju pojęć przez powstanie i zanikanie , czyli przez sprzeczności.

Marks później sformułowane przez Hegla prawa, zwłaszcza dialektykę sprzeczności i sprzeczność, przeniósł na grunt przyrody(tworząc tzw. Materializm dialektyczny - prawa, które rządzą rozwojem przyrody) i społeczeństwa (materializm historyczny - rządzą rozwojem społeczeństwa. Marks główne zasady filozofii Hegla, czyli idee, zastąpił materią.

Marksizm (socjalizm marksowski)

W drugiej połowie XIX w. rozwijał się zorganizowany i żywiołowy ruch robotniczy. Burżuazję napawała lękiem perspektywa radykalnego przewrotu społecznego. Prawdziwych i rzekomych przeciwników takiego przewrotu nazywano komunistami. Teorię komunistyczną stworzyli dwaj młodzi Niemcy: K. Marks i F. Engels

Marks Karol (1818-1883)

Był synem zamożnego adwokata o liberalnych poglądach pochodzenia żydowskiego. Gimnazjum ukończył w Trewirze, później podjął studia z filozofii i historii prawa na Uniwersytetach w Bonn i Berlinie. Jako student zajmował opozycyjne stanowisko wobec absolutyzmu w Prusach. Mając 21 lat kończy studia doktoratem z filozofii Epikura. Epikur żył w latach 341-270 p.n.e. Był filozofem greckim, który stworzył koncepcję etyczną, utożsamiając szczęście z dobrem (brakiem cierpień) i rozkoszami duchowymi.

Rozpoczął pracę polityczną. Był naczelnym redaktorem gazety reńskiej i z tego organu nadreńskich liberałów uczynił organ demokratyczny, walczący przeciw despotyzmowi i klerykanizmowymi. Prowadził jednocześnie zaciętą walkę z cenzurą. Zmuszony został przez cenzurę do opuszczenia redakcji i wkrótce gazeta reńska przestał asie ukazywać. Marks zajął się studiowaniem ekonomii politycznej, ruchami społecznymi i współczesnymi teoriami socjalistycznymi. Filozof idealista i polityk demokrata zaczął zbliżać się ku materializmowi i komunizmowi.

Pod koniec 1843r. Opuszcza Niemcy i osiedla się na emigracji w Paryżu. Tutaj wszedł do redakcji roczników niem. - fr. (ukazał się tylko jeden numer). Opublikował rozprawę pt. „Przyczynek do lirytyki heglarskiej filozofii prawa „. Rozprawa ta ukazała już dojrzałe rewolucyjne poglądy filozoficzno-społeczne. Marks uzasadnił w niej decydująca rolę materialnych warunków bytu w kształtowaniu stosunków społecznych i politycznych. Stwierdził, że proletariat przemysłowy powinien odegrać decydująca rolę w wyzwalaniu klasy robotniczej poprzez rewolucję . Wg niego filozofia nie powinna być oderwana od życia. Należy ją upolitycznić, by mogła stać się teocentrycznym orężem walczącego proletariatu. W tym czasie nastąpiło też zbliżenie Marksa z Engelsem - Marks zaprzyjaźnił się z nim w Paryżu jesienią 1844r. i przyjaźń przerodziła się we współpracę.

Engels Fryderyk (1820-1895)

Był synem kapitalisty o konserwatywnych poglądach. Nie ukończył gimnazjum. Na polecenie ojca rozpoczął pracę w jego fabryce, a później w firmie handlowej. Był samoukiem, wiele czytał, brał udział w wykładach uniwersyteckich z zakresu filozofii w Berlinie. Dość szybko odszedł od poglądów środowiska rodzinnego i wcześniej podjął próby publicystyczne . Ostro krytykował w swoich artykułach stosunki panujące w fabrykach niem. Po odbyciu służby wojskowej przeniósł się, gdzie pracował w fabryce włókienniczej, której właścicielem był jego ojciec.

W wyniku obserwacji wnikliwych badań i przemyśleń pisze książkę pt. „Położenie klasy robotniczej w Anglii”(1845r.) jest jedną z najwybitniejszych klasycznych pozycji w literaturze socjalistycznej. Praca ta wykazała, że Engels doszedł do podobnych jak Marks poglądów, głosząc iż proletariat - główny przeciwnik burżuazji, walcząc o swe wyzwolenie zastąpi obolały kapitalizm nowym ustrojem socjalistycznym po to, by mogła zwyciężyć rewolucja robotnicza. Niezbędne jest wniesienie zasad socjalizmu do ruchu robotniczego , który musi się zorganizować politycznie.

Współpraca Marksa i Engelsa nadal trwała, mimo że Marks w 1845r. opuszcza Paryż i osiedla się w Brukseli. Obaj uczestniczą w pracach rozmaitych organizacji radykalnych, m.in. w międzynarodowym Towarzystwie Demokratycznym i rozwijali działalność robotników i inteligentów niemieckich na emigracji. M. I E. Nawiązali wówczas kontakty z rewolucyjnymi działaczami innych krajów (m.in. „Samotnikiem Brukselskim” - Joachim Lelewel).

Na początku 1847r. M. I E. Wstąpili do Tajnego Związku Sprawiedliwych, działającego wśród emigrantów niem. W Anglii. Latem 1847r. Kongres Związku sprawiedliwych pod wpływem M. i E. Zatwierdził nowa nazwę tej organizacji na Związek Komunistów, przyjmując za hasło zawołanie: „Proletariusze wszystkich krajów łączcie się”. 29,11,1847r. w Londynie zorganizowano uroczysty obchód dla uczczenia kolejnej rocznicy wybuchu powstania listopadowego. W czasie tego okresu przemawiali M. i E. , podkreślając ścisły związek między europejskim ruchem rewolucyjnym a polskim ruchem narodowo-wyzwoleńczym. Engels wypowiedział wówczas charakterystyczne zdanie : „Wyzwolenie Niemiec nie jest możliwe póki nie nastąpi wyzwolenie Polski”. Następnego dnia (30,11) odbył się Kongres związku komunistów. Po dyskusji, w której M. i E. Przekonywali delegatów o słuszności swych teorii i zamierzeń , podjęto decyzję o opracowaniu nowego programu związku w formie manifestu. Wykonanie tego zadania zlecono M. i E. W ten sposób w lutym 1948r. ukazała się w Londynie opracowana przez M. i E. w języku niemieckim niewielka praca pt. „Manifest Partii Komunistycznej”. Dopiero w 3-cim wydaniu niemieckim tytuł tej broszury zmieniono na „ Manifest Komunistyczny” M. i E. wyłożyli w „Manifeście Komunistycznym” swe poglądy w sposób jasny i zwięzły oraz przystępny. Stwierdzili, że :

M. i E. poddali krytyce ( w manifeście ) współczesne im teorie socjalizmu utopijnego, choć wysoko cenili ich twórców. Wzywali wszystkich komunistów i robotników do jedności i wspólnej walki. Ta mała broszura z lutego 1848r. od razu nie dotarła do wszystkich robotników, ale sprawiła, że ruch robotniczy wkroczył na arenę międzynarodową. Do naszych czasów ukazało się ok. 1000 wydań „Manifestu w 100 językach świata.

Od momentu ogłoszenia „Manifestu Komunistycznego” przeciwko ruchom rewolucyjnym i narodowo-wyzwoleńczym wystąpił Kościół katolicki. W 2-giej połowie XIX wieku Kościół musiał się ustosunkować do zmian zachodzących w świecie, a zwłaszcza do haseł oddzielenia Kościoła od państwa, do idei socjalistycznych i ruchu robotniczego, który coraz bardziej się rozwijał.

W 1864r. papież Pius IX, w młodości uważany za liberała, wydał encyklikę QUANTA CURA, w której:

Jednocześnie ogłoszono tzw. SYLLABUS, w którym zawarto wykaz 80 tez i propozycji nie do przyjęcia przez Kościół . W punkcie 80 SYLLABUSA (czyli błędnych tez) papież odrzucił możliwość pogodzenia się z postępem , liberalizmem i współczesną cywilizacją. Pragnąc scentralizować wł. papieską Pius IX podkreślał monarchiczny charakter władzy biskupów rzymskich. Rolę papieża w Kościele znacznie umocnił Watykański Sobór Powszechny (1869-1870). W lipcu 1870r. sobór ogłosił „dogmat o nieomylności papieża w spr. Religii i moralności” (obowiązuje do dziś - przeforsowany zresztą z dużymi trudnościami podczas Soboru)

W wyniku obserwacji wnikliwych zadań i przemyśleń pisze książkę pt. „Położenie klasy robotniczej w Anglii” (1845r.) jest jedną z najwybitniejszych klasycznych pozycji w literaturze socjalistycznej. Praca ta wykazała, że Engels doszedł do podobnych jak Marks poglądów, głosząc iż proletariat - główny przeciwnik burżuazji, walcząc o swe wyzwolenie zastąpi obolały kapitalizm nowym ustrojem socjalistycznym po to, by mogła zwyciężyć rewolucja robotnicza. Niezbędne jest wniesienie zasad socjalizmu do ruchu robotniczego, który musi się zorganizować politycznie.

Współpraca Marksa i Engelsa nadal trwała, mimo że Marks w 1845r. opuszcza Paryż i osiedla się w Brukseli. Obaj uczestniczą w pracach rozmaitych organizacji radykalnych, m.in. w międzynarodowym Towarzystwie Demokratycznym i rozwija działalność robotników i inteligentów niemieckich dla emigracji. M. i E. Nawiązali wówczas kontakty z rewolucyjnymi działaczami innych krajów (m.in. „Samotnikiem Brukselskim” - Joachim Lelewel).

Na początku 1847r. M. i E. Wstąpili do Tajnego Związku Sprawiedliwych, działającego wśród emigrantów niem. W Anglii. Latem 1847r. Kongres Związku Sprawiedliwych pod wpływem M. I E. Zatwierdził nową nazwę tej organizację na Związek Komunistów przyjmując za hasło zawołanie: „ Proletariusze wszystkich krajów łączcie się „

29,11,1847r. w Londynie zorganizowano uroczysty obchód dla uczczenia kolejnej rocznicy wybuchu powstania listopadowego. W czasie tego okresu przemawiali M. i E., podkreślając ścisły związek między europejskim ruchem rewolucyjnym a polskim ruchem narodowo-wyzwoleńczym. Engels wypowiedział wówczas charakterystyczne zdanie: „Wyzwolenie Niemiec nie jest możliwe póki nie nastąpi wyzwolenie Polski”

Następnego dnia (30,11) odbył się Kongres Związku Komunistów. Po dyskusji w którym, M. i E . Przekonywali delegatów o słuszności swych teorii zamierzeń, powzięto decyzję o opracowaniu nowego programu związku w formie manifestu. Wykonanie tego zadania zlecono M. i E. W ten sposób w lutym 1948r. ukazała się w Londynie opracowana przez M. i E. w jęz. niem. niewielka praca pt. „Manifest Komunistyczny” M. i E. wyłożyli w „Manifeście Komunistycznym” swe poglądy w sposób jasny i zwięzły oraz przystępny. Stwierdzili, że :

M. i E. Poddali krytyce (w manifeście) współczesne im teorie socjalizmu utopijnego choć wysoko cenili ich twórców. Wzywali wszystkich komunistów i robotników do jedność i wspólnej walki. Ta mała broszura z lutego 1848r. od razu nie dotarła do wszystkich robotników, ale sprawiła, że ruch robotniczy wkroczył na arenę międzynarodową Do naszych czasów ukazało się ok.1000 wydań „manifestu” w 100 językach świata.

Od momentu ogłoszenia „Manifestu Komunistycznego” przeciwnik ruchom rewolucyjnym i narodowo-wyzwoleńczym wystąpił Kościół katolicki. W drugiej połowie XIX w. Kościół musiał się ustosunkować do zmian zachodzących w świecie, a zwłaszcza do prądów demokratycznych i liberalnych, laickość nauczania haseł oddzielenie Kościoła od państwa, do idei socjalistycznych i ruchu robotniczego, który Coraz bardziej się rozwijał.

W 1864r. papież Pius IX, w młodości uważany za liberała, wydał encyklikę QUANTA CURA, w której:

Jednocześnie ogłoszono tzw. SYLLABUS, w którym zawarto wykaz 80 tez i propozycji nie do przyjęcia przez Kościół. W punkcie 80 SYLLABUSA (czyli błędnych tez) papież odrzucił możliwość pogodzenia się z postępem, liberalizmem i współczesną cywilizacją. Pragnąc scentralizować władzę papieską, Pius IX podkreślał monarchiczny charakter władzy biskupów rzymskich.

Rolę papieża w Kościele znacznie umocnił Watykański Sobór Powszechny (1869-1870). W lipcu 1870r. sobór ogłosił „Dogmat o nieomylności papieża w spr. religii i moralności” (obowiązuje do dziś) przeforsowany zresztą z dużymi trudnościami podczas Soboru.

W 1878r. ( po śmierci Piusa) na tron papieski wstąpił Leon XIII, którego pontyfikat trwał do 1903r. (25 lat był papieżem-najdłużej). Leon XIII był b. Wykształcony, utalentowany- giętki polityk. Dostrzegał wielkie przeobrażenia społeczne i cywilizacyjne. Widział niebezpieczeństwo odchodzenia od religii mas uciskanych, dlatego podjął próbę umocnieni Kościoła i stworzenia nowej katolickiej teorii społecznej. Rozbudował administrację i hierarchię kościelną w Europie, Azji i Ameryce. Utworzył ok. 250 nowych diecezji, rozwijał akcje misyjne, zawarł konkordat z prawosławną Rosją. Wydał kilka encyklik.

15,05,1891r. Leon XIII opublikował encyklikę RERUM NOWARUM (rzeczy nowe), w której ujął się za własnością prywatną jako zjawiskiem przyrodzonym społeczności ludzkiej, uznał skrajną nędzę robotników i apelował do kapitalistów i rządów o poprawę doli robotniczej. W praktyce oznaczało to dążenie do złagodzenia wyzysku. Leon XIII wypowiedział się® też w encyklice za Tworzeniem pod Kościoła Chrześcijańskich Związków Zawodowych i Chrześcijańskiego Ruchu Społeczno-politycznego (chadecja). Miały one przeciwstawić się rosnącemu wpływowi socjalizmu.

W miarę rozwoju przemysłu i postępu w 1870-1914 obserwuje się dynamiczny rozwój partii robotniczych i klasy robotniczej. Klasa robotnicza wykazywała zróżnicowanie. W krajach wysoko uprzemysłowionych pojawiła się tzw. Arystokracja robotnicza (śmietanka robotnicza), stanowiąca główną warstwę najwyżej wykwalifikowanych, najlepiej opłacanych majstrów, robotników. Arystokracja ta zaczynała zdobywać coraz większy wpływ w związkach zawodowych i państwach robotniczych, które rozwijały się bardzo szybko.

Po śmierci Marksa (1883) i Engelsa (1895) w ruchu robotniczym pojawiły się nowe tendencje. Kilku teoretyków socjalistycznych podjęło ostrą krytykę i rewizję podstawowych filozoficznych, politycznych i ekonomicznych założeń marksizmu (tzw. REWIZJONIZM). Pod wpływem „profesorskiego” marksizmu lub „marksizmu z katedry” zaczęły pojawiać się nowe tendencje. Najważniejsze dzieło rewidujące marksizm wyszło spod pióra niemieckiego socjaldemokraty - Edwarda Bernsteina (1850-1932). Początkowo swej publicystyce bronił marksizm, ale później pod wpływem tzw. Profesorskiego marksizmu i angielskiego ruchu zawodowego wydał w 1899r. pracę pt. „Zasady socjalizmu i zadania socjalnej demokracji”. Praca ta podważył a podstawowe ekonomiczne, polityczne i filozoficzne założenia marksizmu.

Bernstein twierdził, że ::

Ze swych poglądów na kapitalizm i podstawy filozoficzne marksizmu, Bernstein wyciągnął określone wnioski polityczne . Uważał, że:

prowadzenie walki rewolucyjnej jest błędne, bo klasa robotnicza nie dojrzała do wzięcia władzy i nie będzie w stanie zorganizować produkcji w nowych socjalistycznych warunkach ustrojowych , a nawet mogłaby doprowadzić do załamania gospodarczego i wyniszczenia sił wytwórczych

celem partii robotniczej pozostaje nadal socjalizm, lecz cel ten jest daleki. Osiągnąć go można tylko na drodze reform (tzw. REFORMIZM)

partią reform społecznych powinna być socjaldemokratyczna, ale nie powinna ona prowadzić walki rewolucyjnej, ponieważ ta partia będzie najsilniejszą. W wyborach powinna wprowadzić do parlamentu największą liczbę posłów, którzy w parlamencie uchwalając odpowiednie ustawy (reform)przekształcę kapitalizm w socjalizm.

Głosił, że „cel jest niczym, ruch - wszystkim”; cel - socjalizm, ruch - reformy (reformizm - rewicjonizm)

Proletariat powinien działać na drodze legalnej przez partię, zw. Zawodowe, dążąc do reform ustroju kapitalistycznego

Reformiści i rewizjoniści zyskali sobie duże wpływy w ruchu robotniczym Niemiec, Austrii, Belgii, Anglii; w krajach skandynawskich. Swą działalność na „ arystokracji robotniczej” lub „śmietance robotniczej” więc na funkcjonariuszach związkowych i partyjnych, na frakcjach parlamentarnych. Samą zaś frakcję robotniczą tworzyli wysoko wykwalifikowani robotnicy, znacznie wyżej zarabiający niż robotnik niewykwalifikowany.

Sukcesy w wyborach, ustawodawstwo socjalne , które wtedy wprowadzono w życie, każde ustępstwo burżuazji przedstawiano jako krok na pokojowej drodze do socjalizmu. Pod wpływami reformistycznych przywódców robotniczych znalazła się II międzynarodówka (1889-1914).

W ½ XIX w. Przeciwko ruchowi robotniczemu, masowym partiom rewolucyjnym i narodowowyzwoleńczym wystąpił Kościół katolicki kościoły protestanckie, które dostrzegały zagrożenie i niebezpieczeństwo, zwłaszcza ze strony marksizmu. Kościół musiał ustosunkować się do zmian zachodzących w świecie, a zwłaszcza prądów liberalnych i demokratycznych, laickości nauczania, rozdziału Kościoła od państwa do idei socjalistycznych i ruchu robotniczego.

W 1864r. papież Pius IX wydał encyklikę „QUANTA CURA”, która odnosiła się do przeobrażeń zachodzących w świecie. Jego następca Leon XIII w swej najważniejszej encyklice - „RERUM NOVARUM” 15,05,1891r. zgodził się na tworzenie w środowisku robotniczym partii politycznej (chrześcijańskiej Demokracji) i związków zawodowych.

W latach międzywojennych (1918-1939) nastąpiło organizacyjne wyodrębnienie z ideowo politycznych nurtów w ruchu robotniczym:

Międzynarodówka 2 ½ zajmowała pozycję pośrednią między kapitalizmem a międzynarodowym ruchem komunistycznym. W rzeczywistości zajmowała stanowisko ugody wobec burżuazji. Wybuch II wojny światowej i okupowanie przez III Rzeszę wielu krajów europejskich , przerwało działalność międzynarodówki socjalistycznej. Jej władze były w Brukseli. Po zajęciu Belgii przez Niemcy, biura i naczelne władze nie wypełniały swych funkcji. Wielu czołowych działaczy z Europy przeniosło się do Londynu, ale faktyczna łączność między partiami została zerwana. Jedynie Socjaldemokracja fińska popierała Hitlera. Faszyzm, wojna i okupacja wpłynęły na wzrost aktywności nieproletariackich warstw ludności. W większości okupowanych przez Niem. Państw silne wpływy zdobyli komuniści, którzy współpracowali w konspiracji z socjaldemokratami.

Po II wojnie nasiliło się dążenie partii socjaldemokratycznych do współpracy i stworzenia organu koordynującego pracami partii socjalistycznych i socjaldemokratycznych. We Frankfurcie nad Menem od 30,06 do 03,07,1951r. Odbył się Zjazd Delegatów 33 partii socjaldemokratycznych i socjalistycznych, na którym utworzono Międzynarodówkę Socjalistyczną (działa do dziś). Międzynarodowa Socjaldemokracja obecnie spełnia rolę centrum informatycznego oraz w pewnym sensie ideologii cennego ośrodka koordynującego światowej demokracji. Obecnie skupia ponad 170 partii, a w 13 państwach Europy Zach. Partie socjalistyczne lub socjaldemokratyczne są partiami rządzącymi. Siedzibę Międzynarodówki Socjalist. Jest Londyn. Do dziś działa tam jej sekretariat. Budżet pochodzi ze składek partii . Co dwa lata zwoływany jest Kongres Do Międzyn. Sojuszu wchodzą nie tylko partie ale także organizacje i stowarzyszenia, które stanowią bazę murową ruchu socjaldemokratycznego.

Największe organizacje i stowarzyszenia:

Pod wpływami Międzynarodówki Socjalistycznej znajduje się prasa- ponad 200 dziennikarzy o łączącym nakładzie ponad 13mln egzemplarzy oraz ok. 300 czasopism o łączącym nakładzie ponad 10mln egzemplarzy.

Geograficzne rozmieszczenie partii socjal. Skazuje, że jest to ruch europejski. W około 20 partiach europejskich skupionych jest ponad 10mln osób. W Ameryce Pn. - 380 tyś., tyle samo w południowej Afryce. W Australii i Oceanii ½ mln. W Ameryce Łacińskiej 1mln.

Najsilniejsze wpływy socjaldemokracja posiada w Europie, bo tu najwcześniej rozwijał się kapitalizm i tu ewolucja i procesy społeczne były najsilniejsze. W USA Socjaldemokraci są bardzo słabi i liczbę członków partii szacuje się na ok. 5tyś.

Program partii socjaldemokratycznych sformułowany został na pierwszym Kongresie Międzynarodówki, któr7y obradował we Frankfurcie nad Menem, na przełomie czerwca i lipca 1951r.. Wówczas uchwalona została - deklaracja o celach zadaniach socjalizmu demokratycznego.

Deklaracja stanowi dokument socjaldemokracji, w którym po raz pierwszy sprecyzowano cele i zadania ruchu w skomplikowanej sytuacji powojennej. Jest to okres zimnej wojny, dlatego też w deklaracji w sposób jawny odcięto się od podstawowych zasad socjalizmu społecznego . Przedstawia się jako „wolne”, złożone nie z klas lecz z różnych grup ludności w różnym stopniu zainteresowanych w „sprawiedliwość społeczną i wolność”. Za głównego wroga uznano nie kapitalizm ale komunizm. W deklaracji mówi się także o socjalizmie ale jest to zreformowany socjalizm , któremu dla odróżnienia od socjalizmu budowanego w państwach obozu socjalistycznego nadano nazwę „Socjalizmu Demokratycznego”

Deklaracja składa się z czterech podstawowych działów, które mówiły:

DEKLARACJA POLITYCZNA

Określana jest jako zespół środków i metod działania, przy pomocy których socjaliści zmieniać będą do „nowego społeczeństwa”

Opartego na wolności. Są to w istocie powtórzone hasła i postulaty mieszczące się w ramach tradycyjnej demokracji mieszczańskiej, takie jak:

Postulaty te pomijają całkowicie problem ludowładztwa i demokracji społeczno-ekonomicznej. Dużo uwagi poświęca się wolnej grze sił politycznych i prawa do pozycji. Za jeden z wymogów demokracji politycznej uznano „solidarność narodami powstającymi pod dyktaturą komunistyczną a dążącymi do odzyskania wolności”

DEMOKRACJA GOSPODARCZA

Zakłada kompleks reform prowadzących do realizacji koncepcji budowy „państwa dobrobytu”. Za bezpośrednie cele socjalizmu uznano:

W ten sposób hasła demokracji gospodarczej oznaczają przesunięcie punktu ciężkości „problematyki własności na sprawy zarządzania i podziału dóbr. Jedną z form realizacji demokracji gosp. Jest planowanie , ale to planowanie wymaga przejęcia na własność publiczną wszystkich środków produkcji.

Demokracja gospodarcza nie narusza dominującej pozycji ekonomicznej burżuazji, nie hamuje też procesów koncentracji i dalszego rozwarstwiania własności, a jednocześnie umożliwia jedynie kontrolę państwa w dziedzinie podziału, ale tylko w organicznej formie.

Jest to zbiór ogólnoludzkich i postępowych haseł. Są więc tam postulaty zagwarantowania podstawowych praw jednostki, prawo do opieki lekarskiej, wypoczynku, wykształcenia, mieszkania, zabezpieczenia na starość, zabezpieczenia na skutek wypadków przy pracy, bezrobocia, zniesienia nierówności między kobietą a mężczyzną, między miastem a wsią, między regionami świata i rasami.

W deklaracji nic nie mówi się o sposobie urzeczywistnienia tego swoistego dekalogu haseł. Umieszczenie tych haseł miał na celu odsunięcie na plan dalszy ewentualnej walki robotników o realizację w/w postulatów.

DEMOKRACJA MIĘDZYNARODOWA

Zawiera szereg postępowych haseł, ale np. hasło walki o pokój towarzyszyło atakom na ZSRR i obóz socjalistyczny.

W 1962r. Rada Międzynarodówki Socjalistycznej uchwaliła w Oslo nową deklarację pod nazwą „Świat dzisiejszy - socjalistyczna perspektywa”. W treści tego dokumentu zawarto:

1.W sferze ekonomicznej - postulaty żądające pełnego zatrudnienia, ubezpieczenia społecznego, podniesienia poziomu życia i bardziej sprawiedliwego podziału dochodów.

2.W sferze politycznej - mówi się o wolności wyznaniowej, prawie do strajku, równości wszystkich obywateli wobec prawa, niezawisłości sądów

3.W sferze duchowej - mówi się o wspólnej odpowiedzialności na zasadach równości, robotniczego dostępu do oświaty i wartości kulturalnych.

W zasadzie pod takim programem złożyłoby swe podpisy nawet wielu członków partii konserwatywnych. W 1989r. przyjęto „deklarację zasad Międzynarodówki Socjalistycznej”, w której uwagę koncentrowano na:

Międzynarodówka Socjalistyczna odgrywała i odgrywa ważną rolę w kształtowaniu współczesnego świata. Uczestniczyła w wielu przedsięwzięciach, zmierzających do utrzymania, zabezpieczenia światowego pokoju. Poszczególne partie socjalistyczne i socjaldemokratyczne, które w poszczególnych państwach były partiami rządzącymi, przyczyniły się m.in. do utworzenia i podpisania DEKLARACJI KPWE 01,08,1975r.

Obecnie do Międzynarodówki Socjalistycznej należy ponad 170 partii i organizacji. W 13 państwach europy Zach. Uczestnicy w rządzeniu socjaldemokracji SDRP do Międzynarodówki wstąpiła w 1996r.

KATOLICKA DOKTRYNA SPOŁECZNA

Religia jest specyficznym wytworem człowieka, dlatego jest zjawiskiem społecznym. Podlega prawom rozwoju i zaniku. Nie rodzi się ona w woli jednostki i nie jednostka jest twórcą, przyczyną, chociaż pewne jednostki mogą odegrać wyjątkową rolę w jej rozwoju, ale to nie znaczy, że założyły religię. Powstanie religii ma miejsce w momencie utożsamienia się jakiejś grupy społecznej z grupą religijną. Religie powstawały w sposób zróżnicowany, a proces ten uzależniony jest od społeczeństwa, organizacji państwowej, warunków geograficznych, historycznych, ekonomicznych.

Niezależnie od zróżnicowania religie w ujęciu funkcjonalnym wykazują podobieństwa. Zadania religii sprowadzają się do jej oddziaływania moralnego, poznawczego, społecznego i tym samym politycznego. Moralne oddziaływanie religii towarzyszyło dziejom ludzkości od jej powstania. System norm moralnych wypływających z tradycji, obyczajowości religijnej stanowi o sile społeczeństwa, z którą muszą się liczyć siły polityczne, sprawujące władzę, np. Iran, Polska. Istnieją jednak pewne systemy oparte na refleksji ateistycznej.

Religia jest światopoglądem tłumaczącym człowiekowi otaczający go świat. Poprzez poznawcze oddziaływanie religii ukazuje ona swoim wyznawcom spójny obraz istniejącej dawniej i dziś rzeczywistości. Religia oddziaływuje również na systemy ideologiczne i doktryny polityczne, uwzględniając całokształt życia jednostki i społeczeństwa.

Dużą rolę odgrywa nauczanie społeczne papieża, zasady prawa Koranu czy doktryna światowego narodu żydowskiego.

Doktrynę religijną stanowią:

  1. Teologia - nauka o Bogu.

  2. Kosmologia - dotyczy teorii świata.

  3. Antropologia - religijna - zajmuje się teorią człowieka.

Doktryna jest refleksją intelektualną sformułowaną w wyniku uogólnienia mitu próbującego wyjaśnić zagadnienia życia i śmierci.

Znaczącymi, inspirowanymi politycznie religiami świata są:

Katolicyzm i islam stanowią pod względem liczebności wyznawców największe religie. Judaizm jest w skali globalnej jedną z mniej liczebnych religii. Duże w skali świata religie, tj. buddyjskie, protestanckie, prawosławne nie odgrywają współcześnie szczególnej roli społecznej. Ich rola ogranicza się do oddziaływań religijnych na rzesze wyznawców. Religie ANIMISTYCZNE (zakazujące wiarę w zjawiska przyrody) oddziaływując w obrębie prymitywnych w sposobie życia plemion mają raczej zasięg wąski.

DOKTRYNA KATOLICKA

KATOLICYZM (gr. Katholikos - powszechny) jest doktryną obowiązującą w kościele rzymsko-katolickim. Jest także jedną z form chrystianizmu jaka wytworzyła się w ciągu wieków i nie jest tym samym, co pierwotne chrześcijaństwo, choć katolicyzm z pierwotnego chrześcijaństwa wyrósł, traktuje je jako jedno ze swoich źródeł.

Od XX wieku za założyciela religii chrześcijańskiej uznaje się Jezusa. Jest on symbolem i wzorem tej religii. O życiu, działalności i nauce Jezusa mówią ewangelie, kanoniczne listy Pawła, dzieje apostolskie, pisma chrześcijańskie pozakanoniczne oraz niektóre pisma żydowskie i chińskie. O osobie Jezusa nie wiadomo zbyt dużo, bo to , co o jego osobie potrafimy wyczytać nie jest opisem, lecz relacją o tym, co na jego temat i jego działalności mówili ludzie tego czasu w gminach chrześcijańskich. Ewangelie mówią nie o Jezusie lecz o wierze i nauczaniu gmin, a zwłaszcza gminy palestyńskiej. Wysnute na tej podstawie poglądy wahają się pomiędzy teorią mitologiczną według której Jezus nie był w ogóle postacią historyczną, lecz był mitem wytworzonym przez pierwotne pokolenia chrześcijan, a teorią mitologizacji postaci utrzymującą, że Jezus istniał i żył w określonych warunkach historycznych, ale wiadomości jakie o nim dochodziły są bardzo skąpe, sprzeczne, niejasne i oplecione mitem i legendami. Teza o historycznym istnieniu Jezusa opierała się jednak na bardzo poważnych argumentach. Dokumenty chrześcijańskie, zwłaszcza ewangeliczne, kanoniczne zarówno pod względem treściowym, jak i kompozytoryjnym są wyrazem wpływu wierzeń i kultu świata żydowsko-hellanistycznego, jakkolwiek wyrosły one w środowiskach żydowskich, to jednak były pisane dla potrzeb religijnych i to przyczyniło się do szybkiego rozprzestrzenienia się chrześcijaństwa

Jezus nauczający w Galilei, Judei i Samarii był od strony psychologicznej nauczycielem, reformatorem i prozaikiem. Od strony socjologicznej był przywódcą wąskiej grupy swych zwolenników, był mistrzem szkoły teologicznej. Ta działalność jednak nie charakteryzuje postaci Jezusa w stosunku do wydarzeń, które nastąpiły po jego śmierci. Jezus przeszedł do historii nie tylko jako nauczyciel, prorok i charyzmatyk, ale przede wszystkim jako wielki reformator religijno-polityczny, jako twórca chrześcijaństwa, które z czasem rozprzestrzeniło się w świecie. Jezus przeszedł do historii jako wielki moralista. Żadna z jego nauk nie wywarłaby tak wielkiego rezonansu, jak jego doktryna. Na jej podstawie stworzono szereg systemów, w których nacisk położono na:

Cała strona dyplomatyczna i prawna opierająca się na reformie religii judaistycznej miała znaczenie tylko w pewnych kręgach wyznaniowych, natomiast doktryna moralna znalazła odzwierciedlenie w wielu odłamach społeczeństwa.

Jezus stał się też symbolem człowieka walczącego z formalizmem religijnym i instytucjonalizmem kościoła (bowiem w okresie, w którym Jezus żył nie było instytucji kościoła). Jego ideałem była religijność wewnętrzna, odbywająca się bez pośrednictwa i instytucji i hierarchii kościelnej. Występując przeciwko formalizmowi religijnemu Jezus broni ludzi pogardzonych, krzywdzonych i uciskanych.

Próba reformy judaizmu podjęta przez Jezusa nie oznaczała jeszcze chęci całkowitego zerwania z nim. Rozerwanie ciągłości wiary nastąpiło po jego śmierci, za sprawą jego uczniów, głównie w diasporze żydowskim. Tam bowiem doszło do sformułowania doktryny, która nie mogła być już rozumiana jako reforma, czy dopełnienie judaizmu, ale jako zerwanie z nim. Ostatecznie zwyciężył pogląd, że Jezus był mesjaszem nie tylko żydowskim, lecz uniwersalnym.

Śmierć Jezusa scementowała społeczność chrześcijańską. Wiara w boskość i mesjanizm Jezusa stała się „kamieniem węgielnym” wszystkich wyznań chrześcijańskich. Oparły się one na wierze, że Jezus był Chrystusem, czyli pomazańcem boskim.

Doktryna kościoła katolickiego wiąże się z ukształtowaniem się instytucji kościelnych akceptowanych przez Imperium Rzymskie w IV wieku. Ta doktryna rozwijała się na przestrzeni zmieniających ustrojów społeczno-politycznych, a najbardziej umocniła się na przestrzeni zmieniających się ustrojów społeczno-politycznych, a najbardziej umocniła się w kapitalizmie. W feudalizmie stanowiła podporę tego ustroju. Ta przemiana doktryny katolickiej powodowana była z jednej strony utratą pozycji politycznych, z drugiej zaś dążeniem do dostosowania treści do tempa przeobrażeń społecznych. Katolicka doktryna społeczna najbardziej rozwijała się, przybierając nowoczesną postać wielkiej francuskiej rewolucji burżuazyjnej.

W kształtowaniu się tej nowoczesnej doktryny wyróżnić możemy następujące etapy:

  1. Rozwój - 1789-1878

  2. Kompromis - 1878-1958

  3. Aggiornamento - 1958- 1978

  4. Pontyfikat Jana Pawła II

Ad. 1.

Etap od rewolucji francuskiej w 1789 roku przygotował treści współczesnej doktryny katolickiej. Kościół nie potrafił pogodzić się z powstającą demokracją burżuazyjną i zwalczał liberalizm, hasła wolnościowe oraz koncepcję państwa i narodu. Kościół broniąc feudalnych podstaw ustrojowych powoływał się na doktryny nienaruszalności praw historycznych, a więc wydarzenia lat 30-tych XIX wieku (powstanie listopadowe), rewolucja, wzrost dążeń wolnościowych w katolickich krajach Ameryki Łacińskiej, przyczyniły się do powstania nowych kierunków liberalnych w doktrynie katolickiej wyrażały się m.in. w tym, że kościół z jednej strony potępiał mocne siły społeczne, ale z drugiej strony z pewnym opóźnieniem zaczął wychodzić naprzeciw siłom burżuazyjnym. Owocem tego okresu była encyklika „QUANTA CURA” oraz SYLLABUS. W którym wyliczono główne błędy XIX wieku, tj. liberalizm, nacjonalizm, demokratyzm, marksizm, ateizm. Jednocześnie w 1870 roku na I soborze watykańskim papież Pius IX wprowadził dogmat o nieomylności. Rozwijający się ruch robotniczy i socjalistyczny sprawił, że kościół i burżuazja zaczęli łączyć się tworząc wspólny front przeciwko ruchowi robotniczemu i socjalistycznemu.

Ad.2.

W tym okresie kościół katolicki zerwał z ostrą opozycją wobec liberalizmu i socjalizmu. Papież Leon XIII, którego pontyfikat przypadał na lata 1878-1903 zrozumiał dokonujące się przemiany we współczesnym świecie, a zwłaszcza umacnianie się burżuazji i tworzenie się masowego ruchu robotniczego. Leon XIII akceptował parlamentaryzm i tolerancję religijną i jednocześnie pozwalał katolikom na aktywne włączanie się do ówczesnej rzeczywistości.

W jednej z najważniejszych encyklik Leona XIII „RERUM NOVANUM” zgłoszonej 15.05.1891 roku kościół podtrzymywał klasowy podział społeczeństwa kapitalistycznego i ograniczony interwencjonizm państwa w sferę kapitału prywatnego. W oparciu o tę encyklikę robotnicy otrzymali prawo do zakładania własnej partii politycznej (chadecja) oraz własnej organizacji zawodowej.

Wizja rewolucji socjalistycznej sprawiła, że kościół opowiedział się za solidaryzmem, a przeciwko walce klasycznej. Leon XIII pozyskał sobie popularność środowisk robotniczych, które obwołały go papieżem robotniczym, jednocześnie zyskał poparcie mieszczaństwa i prawicy socjalistycznej. Był papieżem patrzącym w przyszłość.

Okres kolejnych papieży aż do 1958, czyli do pontyfikatu Jana XXIII cechował powrót do absolutyzmu. Kościół zwalczał prądy modernistyczne, chociaż decydował się na pewne ustępstwa na rzecz katolików, głównie w sferze wolności myśli. Zaakceptowano formy współpracy chrześcijańskich demokratów z socjalistami, co miałoby powstrzymać falę rewolucyjną i rozszerzyć zakres demokracji w państwie kapitalistycznym.

Na tym etapie kościół popierał reformistyczny socjalizm, akceptował własność prywatną i negował przemiany rewolucyjne. W latach 30-tych XX wieku kościół odchodząc od egitalitaryzmu. Opowiadał się za korporacjonizmem jako modelem ustrojowym.

Ad.3 - Aggiornamento

Aggiornamento - dojście do stanu zgodnego z wymogami dnia dzisiejszego albo inaczej ten etap nazywa się - accomondeto rernarato - przystosowująca odnowa albo - uwspółcześnienie. Zapoczątkował ten okres papież Jan XXIII, którego pontyfikat przypadał na lata 1958-63.

Jest to okres w którym Kościół musiał się dostosować do istniejącej wówczas rzeczywistości tzn. podziału świata na świat zachodni - kapitalistyczny i tworzący się tzw. „trzeci świat”. Kościół godzi się z liberalizmem i poszukuje najszerszych możliwości porozumienia się ze światem współczesnym, dlatego też z inicjatywy Jana XIII zwołano II Sobór Watykański (Watikanum II), który obradował w latach 1962-65.

II Sobór Watykański zwołano w celu unowocześnienia Kościoła. Doktryna Jana XXIII przyjmuje prywatną kapitalistyczną własność środków produkcji. Uznaje selektywnie pewne socjalistyczne rozwiązania ekonomiczne (encyklika „mater et Magistra - matka i nauczycielka z 61r.). Program zawiera szereg wskazówek uspołecznienia gospodarki z zachowaniem jej kapitalistycznych podstaw a jednocześnie mówi o konieczności zmniejszenia różnic w poziomie życia różnych części świata. Jan XXIII zachowując postawę obiektywizmu wobec systemu kapitalistycznego i socjalistycznego, przeistacza je w doktrynę o uniwersalnym charakterze zgodnym z warunkami naturalnymi i tłem politycznym ich rozwoju. W kwestii władzy mówi o jej boskim pochodzeniu, jednak uznaje inicjatywy społ. W tym względzie..........rodzinę, związki zawodowe, ONZ.

Jan XVIII państwo sytuuje w pozycji dbającej o dobro ogólne: praworządność i sprawiedliwość, ale unormowane prawem naturalnym.

Centralnym problemem rozwiązywanym przez Watikanum II stała się jednostka i godność ludzka.

Szacunek do człowieka powinien przejawiać się w dążeniu do równości społecznej. Sobór wypowiedział się także za prawami dla kobiet. Istotnym elementem soborowego programu stało się poszukiwanie możliwości dialogu z ateistami. Dokumenty Watikanum II stawiają na aktywne uczestnictwo Kościoła w dokonujących się przemianach społ. - polit. Ekonomicznego zachęcał do współpracy wyznawców różnych orientacji filozoficznych i politycznych. Istotna zmiana dokonała się także w stosunku papiestwa do krajów „trzeciego świata”, które zostają .na mapie społecznych oddziaływań Kościoła. Kontynuatorami polityki byli kolejni papieże:

Od 1922r. - pierwszy papież - nie Włoch. Reforma Kościoła określana mianem aggiornamento - czyli dojście do stanu godnego z wymogami dnia codziennego albo accomondato reriovatio - przystosowującej odnowy albo uwspółcześnienie. Dokonuje się ze względu na zamiar poszerzania wpływów Kościoła, uczynienia zeń instytucji uniwersalnej, aktywnie służącej ludności.

W ruchu aggiornamento znalazło się też miejsce na rzecz porozumienia z innymi niekatolickim Kościołami w ramach ruchu ekumenicznego. Zasadą ruchu ekumenicznego jest ewangelicka zasada = Aby wszyscy byli jednością' - by nie było różnic między wyznaniami. Jan Paweł I ogłosił ponad 1000 błogosławionych.

PARTIE CHADECKIE

Przełom XIX i XX wieku przyniósł Europie i Ameryce Łacińskiej powstanie i formalizację ruchu politycznego określanego mianem CHRZEŚCIJAŃSKIEJ DEMOKRACJI (chadecja) oraz chrześcijańskich związków zawodowych. Ze względu na stopień adekwatności programów partii chadeckiej w stosunku do doktryny watykańskiej możemy wyróżnić:

  1. Partie ściśle przyjmujące założenia myśli papieskiej ( Francja, Włochy i niektóre kraje latynoamerykańskie).

  2. Partie bardziej zachowawcze niż doktryna watykańska (Argentyna).

  3. Partie bardziej radykalne od myśli papieskiej (Chile, Peru).

Partie chadeckie mają charakter ruchów świeckich, jednak apelują do religijnej motywacji i przekonań. Akcenty te rozłożone są z różnym nasileniem, podobnie jak zróżnicowany jest skład socjalny tych partii. Głoszą one iż są reprezentantami całego społeczeństwa, chociaż faktycznie cieszą się poparciem pewnych odłamów burżuazji, mieszczaństwa, warstw urzędniczych, bogatego chłopstwa i klerykalnie nastawionych części klasy robotniczej. Ta różnorodność sprawia, że programy chadecji są efektem kompromisów i unii umiarkowania, programy są mgliste, cechuje je brak wyraźnych sformułowań. W działaniu zaś cechuje je pragmatyzm.

W założeniach programowych chadecji znajdujemy:

Chadecja zakłada, że ustrój polityczny powinien być sformułowany na zasadach demokracji i powinien gwarantować wolność moralną i polityczną. Jej zdaniem społeczeństwo jest strukturą hierarchiczną, składającą się z rodziny, wsi, miast, państw, a międzynarodową społeczność stapia solidaryzm społeczny. Wyrazem solidaryzmu społecznego ma być tzw. Łączna kontrola przedsiębiorstw sprawowana przez robotników wspólnie z przedsiębiorcami (właścicielami). Ma ona zapewnić robotnikom wybór rad zakładowych wspólnie z kierownictwem przedsiębiorstwa, nadzór i kontrolę procesu pracy oraz czuwanie nad rozwojem ekonomicznym firmy, chociaż faktyczny zakres tych uprawnień jest skromny.

Chadecja ma też oparcie w związkach zawodowych, które są liczebnie słabe. Chadeckie związki zawodowe stawiają sobie za cel zbudowanie społeczeństwa bezklasowego na drodze reformistycznej, co wynika z zasad solidaryzmu.

Okres międzywojenny dla chadecji oznaczał lansowanie zasad korporacjonizmu, wyrażającego się w tworzeniu organizacji skupiających pracodawców i pracowników. Miały one zapobiec rewolucji społecznej, a korporacje miały stać się przeciwwagą dla robotniczych związków zawodowych.

Po wojnie chadecja odcięła się od korporacjonizmu ze względu na jego związki z faszyzmem. Lata powojenne przyniosły przeobrażenia ruchu chadeckiego.

W drugiej połowie lat 40-tych XX wieku chadecja w swoich programach oparła się na filozofii PERSONALISTYCZNEJ, opierającej się na założeniu, że rozwój osobowości człowieka jest źródłem i celem życia jednostkowego i społecznego.

Okres końca lat 40 i 50-tych ubiegłego stulecia cechuje postępujący konserwatyzm i przechodzenie chadecji na pozycję prawicową.

Był to okres „zimnej wojny” i militaryzacji Francji i Niemiec. Okres lat 60-tych to dalsze umacnianie akcentów prawicowych. W rezultacie partie chadeckie kontrolowały aparat władzy, np. w RFN, który zapewniał jej realizację partykularnych interesów. Od końca lat 60-tych, przez 70-te partie chadeckie współpracowały z siłami od katolickiej lewicy po umiarkowaną prawicę. Programy wówczas realizowane pozbawione były akcentów antykomunistycznych i nie wykluczały kompromisu i sojuszu z partiami komunistycznymi (ALDO MORO - przywódca włoskiej chadecji).

ISLAM

ISLAM zwany machometaizmem (arabski - poddanie się woli Allacha) jest religią powstałą w VII wieku z nauki Mahometa zawartych w Koranie (świętej księdze muzułmanów). Zawiera ona zbiór podstawowych przepisów religijnych i prawnych oraz nakazów moralnych islamu.

Po arabsku wyznawców islamu nazywa się MUSZLIMAN, a po polsku - muzułmanami.

Mahomet żył w latach 570-622. W 610 roku zaczął głosić w Mekce, a od 622 w Medynie swą naukę i organizować wspólnotę muzułmańską. Twierdził, że głoszone przez niego prawdy zostały mu objawione przez boga za pośrednictwem Anioła Gabriela. Zostały one po jego śmierci spisane i stanowią świętą księgę Koran.

Księga ta liczy 144 sur (czyli rozdziałów) i 6200 wersetów. Nie stanowi ona usystematyzowanego dzieła, nie wykazuje ciągłości wątków treściowych i kolejności chronologicznej. Surry postępują od najdłuższych do najkrótszych pod względem ilości wersetów.

Drugim źródłem przepisów dotyczących spraw kultu życia społeczno-politycznego i organizacji gminy jest SUNNA, czyli tradycja. Na tle stosunku do sunny oraz sukcesji kalifatu doszło do rozłamu na Sunnitów i Szyitów w Vii wieku. Sunnici uważają, że objawienie zostało zawarte w Koranie i Sunnie. Szyici dopuszczają możliwość dalszego objawienia po Mahomecie.

Islam wyznaje wiarę w jednego Boga. Dlatego też obok chrześcijaństwa i judaizmu jest religią monoteistyczną osobowego stwórcy aniołów , świata, człowieka, sędziego wszechmocnego, miłosiernego, który przygotowuje swym wiernym po zmartwychwstaniu wieczne szczęście w raju.

W islamie są duchy dobre i złe oraz prorocy, z którym ostatnim i najważniejszym jest Mahomet.

Najważniejsze obowiązki są ujęte jako 5 FILARÓW ISLAMU:

  1. WYZNANI WIARY - sprowadza się do wypowiedzenia reguły: „Nie ma Boga nad Allacha, a Mahomet jest jego prorokiem”. Jeśli tę formułę wypowie się przy dwóch wyznawcach islamu, to człowiek staje się wyznawcą islamu.

  2. MODLITWA - odmawiana 5 razy dziennie, w piątek w Meczecie. Godziny modlitwy są ogłaszane z Minaretu przez Muezina. W meczecie nie ma obrazów tylko bogaty wystrój ornamentowy.

  3. JAŁMUŻNA - przeznaczona dla chorych i biednych.

  4. POST - RAMADAN.

  5. PIELGRZYMKA DO MEKKI - przynajmniej jeden raz w życiu. Ten kto odbył pielgrzymkę ma prawo nosić zielony turban. Jeśli ktoś nie może odbyć pielgrzymki, może komuś zapłacić i on za niego odbędzie ją (zerwać z głowy turban - upodlenie, obraza).

Islam nie ma kapłaństwa. Nabożeństwem kieruje IMAM - przewodnik. Przestrzega się w islamie obrzezania i zakazu spożywania wieprzowiny i wina ( od wschodu do zachodu słońca).

Jest możliwość posiadania do czterech żon pod warunkiem, że są środki na ich utrzymanie. Rozwód jest bardzo łatwy. O obowiązkach moralnych mówi się bardzo ogólnie - należy czynić dobrze i być uczciwym. Konkretnie mówi się o umiłowaniu prawdy, gotowości do pojednania, przebaczeniu i dzieleniu się jałmużną. Wszystko zależy od Allacha i jest z góry ustalone. Z drugiej strony islam odwołuje się do wolności człowieka. Podstawą życia etycznego jest prawdziwa wiara. Wyznawcy innych religii określani są mianem niewiernych i trzeba ich niszczyć.

Działalność Mahometa jako twórcy, pomimo doświadczeń objawień była skierowana głównie na zjednoczenie rozrzuconych i skłóconych plemion w miastach i koczujących na pustyni. Doktryna Mahometa zaczęła z czasem zyskiwać wyznawców głównie wśród ludzi biednych, niewolników. On sam dopiero p śmierci zyskał powszechne uznanie.

Mahomet urodził się około 570 roku w ubogiej rodzinie kupieckiej. Wcześnie stracił rodziców. Trafił pod opiekę krewnych, u których pasł wielbłądy. Jako 23-letni młodzieniec został przygarnięty przez bogatą wdowę - 40-letnią CHADIDŻĘ, początkowo w roli przewodnika, potem był jej mężem. Kobieta ta dała mu pełnię szczęścia i wiele wolnego czasu na kontemplację. Gdy miał 40 lat (610) doznał pierwszych objawień religijnych. Archanioł Gabriel objawił mu się, podsunął kartkę i kazał mu czytać coś w niezrozumiałym języku. Z dużym trudem znajdował wyznawców. Do pierwszych i najwybitniejszych należał bogaty kupiec OMAR, główny organizator rodzącego się państwa arabsko-muzułmańskiego. Do najliczniejszych jego zwolenników należały kobiety z jego dużego haremu. Brał sobie położnicę do haremu z rodów najbogatszych, by wywierać wpływ na inne środowiska.

Rozwój islamu po śmierci proroka sprawił, że jego religia objęła wpływami ponad 1 miliard ludzi, szczególnie na Bliskim i Dalekim Wschodzie, w Afryce PN, Indiach, Azji Płd-Wsch. Dziś islam jest drugą po chrześcijaństwie religią na świecie pod względem ilości wyznawców.

W islamie nie ma instytucji kościoła, jest on powiązany ściśle z państwem. Jest islam religią, a jednocześnie stanowi w organizacji państwa, o prawie, ideologii, reguluje życie jednostki i społeczności. Koran jest świętą księgą, a jednocześnie abecadłem, z którego uczą się ludzie od urodzenia do śmierci (Koran reguluje całe ich życie).

Islam w znacznie większym stopniu niż inne religie posiada charakter porządku prawnego, regulującego życie muzułmanina. PRAWO MUZUŁMAŃSKIE - FIKM jest syntezą myśli muzułmanów, istotą islamu. Prawo to reguluje całość obowiązków człowieka względem Boga i ludzi, a istotną zasadą jest wolność i sprawiedliwość, dlatego wierny muzułmanin ma prawo wyboru pomiędzy tym, co chwalebne, a tym, co naganne. Jednakże z uwagi na słabość ludzkiej natury, ta wolność powinna być sterowana i ograniczona do dobra całej ludzkości.

Prawo islamu jest również prawem społecznym, bo na pierwszym miejscu stawia interesy i dobro społeczeństwa, a na dalszy plan dobro jednostki. Koran mówi: „Najlepszym z ludzi jest ten, który najbardziej służy innym ludziom”.

Obecnie mimo radykalnych przemian, jakie dokonały się w świecie, religia ta odgrywa dużą rolę w życiu politycznym, społecznym, kulturalnym. Współczesny islam jest zróżnicowany. Szczególne miejsce znajduje SUNNIZM i SZYIZM.

SUNNIZM - jest odłamem od szyizmu. Cechuje go wierność ortodoksyjnej tradycji sunnej. Uznaje kalifów sprawiedliwych, jako prawowitych następców proroka. Obowiązuje w: Egipcie, Syrii, Iraku, Algierii i Libii.

SZYIZM - jest ciasnym i zachowawczym odłamem islamu, odrzucającym sunnę i uznającym jako następcę proroka ostatniego z czterech tzw. KALIFÓW SPRAWIEDLIWYCH, a przede wszystkim KALLEGO, jako zięcia Mahometa. Od 1500 roku do dziś szyizm jest religią narodową Iranu. Przykładem na oddzielenie religii od państwa - Turcja - w 1924 roku Kamel Atatiuk (ojciec narodu), wprowadzając wzorowane na europejskich, kodelisy prawne oddzielił w ten sposób państwo od religii.

Islam jest również religią państwową w : Algierii, Libii, Sudanie, Syrii Iraku.

Państwa muzułmańskie, uwzględniając ich stosunek do religii, dzielimy na 3 grupy:

  1. Kraje, w których dominują bardzo silne tradycje islamskie: Arabia Saudyjska, Kuwejt, Oman. Panują tam jeszcze stosunki feudalne. Pewne elementy feudalizmu utrzymują się nadal w pro zachodniej, zdecydowanej na rozwój Jordanii, gdzie organizacja patriarchalna plemion beduińskich odgrywa istotną rolę w życiu społeczno-politycznym. Szyicki Iran od dawna posiadający parlament i będący republiką, po rewolucji Homeiniego w 1979 roku stał się od 1799 islamską republiką Iranu. Przywódcy szyiccy - ULEMOWIE, a szczególnie AJATOLLAMOWIE (AJJAT ALLAM - świątobliwość, ludzie spod znaku Boga).

  2. Umiarkowane państwa laicyzujące swoje systemy. Są to kraje arabskie, niepodległe od zakończenia I wojny światowej, które połączyły elementy europejskie ze specyficznie muzułmańskimi. Np., Turcja, Indonezja - najliczniejsze państwo muzułmańskie, kraj oficjalnie laicki, aktywnie wykorzystujący islam w życiu społecznym i politycznym

  3. Państwa, które wyraźnie podkreślają swoja przynależność do świata islamu, ale starają się wyłączyć laicyzm zachodni, a zasady konstytucyjne wyprowadzają z praw Boga i praw ludu, a nie tylko z samych praw człowieka. Grupę tę reprezentuje nie arabski, ale islamski Pakistan, który powstał na zasadach religijnych. Oddzielne miejsce w tej klasyfikacji zajmuje Libia, która po radykalnej rewolucji społeczno-politycznej Muamara Kadafiego połączyła tę rewolucję z Islamem i prawem Koranu, głosząc, że źródłem prawa i władzy jest „zwyczaj i religia”.

TALIB - poszukiwacz objawionej prawdy w świętej księdze islamu. Talibowie do Kabulu wkroczyli w 1996 roku po obaleniu rządów MUDŻACHEDINÓW (afgańscy chłopi) w 1989 roku zmusili Armię Czerwoną do wycofania się z Afganistanu. Talibowie rekrutowali się z pośród uchodźców należących do plemienia Pasztunów, których ponad 2 ml wojna afgańska wypchnęła z kraju, głównie do Pakistanu i Iranu, i tam w obozach, w których przebywali panowały bardzo ciężkie warunki.

ISLAM W POLSCE.

Wyznawcy Islamu w Polsce wywodzą się głównie z tzw. Tatarów Polskich, czyli polsko-litewskich, którzy pojawili się w Polsce w XIV wieku jako jeńcy z tzw. Złotej ordy i zamieszkali na Litwie. Do nich dołączyli w XVI i XVII wieku emigranci z różnych terenów, z krajów, gdzie był islam. Tatarzy byli obecni w życiu Polski szczególnie w militarnych dziejach, gdyż mieli osobne oddziały w ramach Wojska Polskiego. Brali udział w II wojnie światowej, szczególnie w Wileńskiej Armii Krajowej. W wyniku procesów asymilacyjnych Tatarzy polscy zatracili znajomość swych rodzinnych języków i posługiwali się językiem polskim lub polsko-białoruskim.

Język arabski jest jednak po dziś dzień językiem liturgicznym polskich muzułmanów, są oni sunnitami. Przez wieki nie mieli własnej organizacji religijnej i uzyskali ją dopiero w okresie międzywojennym. Było wtedy 19 gmin wyznaniowych i około 6000wyznawców.

W 1925 roku ogłoszono samodzielność polskiego islamu i powołano MUZUŁMAŃSKI ZWIĄZEK RELIGIJNY RZECZPOSPOLITEJ POLSKIEJ. Wówczas istniało 17 meczetów. W 1926 powstał w Wilnie Związek kulturalno-Oświatowy Tatarów Rzeczpospolitej Polskiej, który prowadził działalność popularyzatorską, naukową, wydawniczą w zakresie dziejów i kultury Tatarów polskich i miał on wówczas w kraju 20 oddziałów.

W 1929 roku powstało w Wilnie Tatarskie Muzeum Narodowe, a w 1931 roku Tatarskie Archiwum Narodowe. Wydawano periodyki „Przegląd islamski”, „Rocznik tatarski”, Życie tatarskie”.

Obecnie w RP działa MUZUŁMAŃSKI ZWIĄZEK RELIGIJNY, który liczy około 5000 wyznawców w 6 gminach muzułmańskich - Warszawa, Białystok, Gdańsk, Gorzów. Dysponują trzema meczetami: Kruszyniarzy - meczet z XVIII wieku, Bohomiki - z drugiej połowy XIX wieku i w Gdańsku obiekt nowoczesny. Związek kierowany jest przez najwyższe kolegium muzułmańskiego związku religijnego z siedzibą w Warszawie. Oprócz tej organizacji istnieją jeszcze inne i stowarzyszenie Studentów Muzułmańskich.

JUDAIZM

Judaizm zwany MONAIZMEM jest religią Żydów. Religia ta powstała w drugim tysiącleciu p.n.e., ale rozwinęła się po niewoli babilońskiej w VI wieku p.n.e.

Judaizm to całokształt instytucji religijnych i społecznych skrystalizowanych po niewoli babilońskiej na gruncie Izraela historycznego i rozwijający się dynamicznie aż po epokę współczesną wśród Żydów.

Głównym źródłem judaizmu jest Stary Testament, w którego ukształtowaniu odegrał szczególną rolę Mojżesz - prawodawca, pośrednik bożego objawienia i przymierza. Mojżesz według Biblii to prorok, przywódca i prawodawca narodu izraelskiego, który wyprowadził Izraelitów z niewoli egipskiej i doprowadził do Ziemi Obiecanej - Palestyny. Zaszczepił Izraelitom zasadę monoteizmu. Na górze Synaj otrzymał tablicę z wyrytym dekalogiem od Jahwe i zawarł z nim przymierze w imieniu Izraelitów. Mojżesz spędził wiele lat wśród MIDIANITÓW - plemienia spokrewnionego z Izraelem, zamieszkującego tereny na wschód od Zatoki Akaba i od niego przejął podstawowe elementy swej religii. Tam miał mu się objawić Jahwe, który najprawdopodobniej był bogiem wojny midianitów.

Mojżesz po powrocie do Egiptu zajął się propagowaniem jego kultu wśród swych rodaków i tak stał się twórcą i krzewicielem nowej religii.

Religia ta łączyła stare wierzenia hebrajskie z okresu patryjarchów z kultem medianickiego wodza, boga wojny oraz obrzędami i wyobrażeniami egipskimi.

W oczach ludzi sobie współczesnych Mojżesz był przywódcą politycznym wokół którego z czasem narosły legendy i mity tradycji żydowskiej. Mojżesz występuje nie tylko jako przywódca polityczny, ale jako człowiek wyobrażony przez Jahwę, który przekazał swojemu narodowi „prawdziwą religię”. Nauka nie potwierdza zarówno historycznej postaci Mojżesza, jak również przypisywanego mu autorstwa „Pięcioksięgu” (pierwsze 5 ksiąg Starego Testamentu) zwanego także TORĄ (prawo mojżeszowe)

Początki judaizmu wiążą się ze zburzeniem Jerozolimy (587 p.n.e) i wprowadzeniem znacznej części Judejczyków do Babilonii.

W okresie „niewoli babilońskiej” ukształtowały się nowe formy życia religijnego opartego na Prawie Mojżeszowym i na wspólnej modlitwie.

Po edykcie Cyrusa z 538 roku p.n.e. część Żydów powróciła do Palestyny, gdzie nastąpiła gruntowna przebudowa życia religijnego i społecznego pod kierunkiem EZDRASZA i NEHEMIASZA. Reforma Ezdrasza miała na celu przywrócenie tożsamości narodowi żydowskiemu. W połowie V wieku p.n.e. księgi biblijne zostały skodyfikowane. Prawo mojżeszowe przybrało kształt pięcioksięgu. Było to prawo publicznie odcytowane i objaśniane przez „pisarzy” i „uczonych w prawie”.

Kierowniczym ośrodkiem narodu stało się tzw. Wielkie Zgromadzenie, a opinię religijną i opiekę religijną nad narodem sprawowali RABINOWIE, a nie król czy kapłan.

W czasach Ezdrasza odbudowano świątynię jerozolimską. Równocześnie budowano SYNAGOGI, czyli domy wspólnej modlitwy. Bardzo rygorystycznie przestrzegano wówczas prawa szabatu. W II wieku p.n.e. pojawiło się określenie judaizm. Napór hellenizmu (kultury greków) stanowił zagrożenie dla judaizmu i w jego obronie stanęli MACHABEUSZE, którzy wywalczyli pewną wolność religijną i polityczną. Wolność ta została przekreślona przez Rzym. Zabraną w 63 p.n.e., który przejął władzę nad Palestyną. W tym okresie judaizm był zintegrowany wokół fundamentalnych prawd, a zarazem przejmował różne prądy i grupy religijne, znane także z Nowego Testamentu. Najważniejsze z tych grup to: FARAZEUSZE, ESEŃCZYCY, ZELOCI, członkowie gminy w Qumran.

Wojna żydowsko-rzymska, której wynikiem było zburzenie Jerozolimy i spalenie świątyni w 70 roku stanowiło wielki przełom w historii judaizmu. Dała ona początek DIASPORZE rozproszeniu, rozpędzeniu. Żydzi tracąc swoje państwa próbowali zbrojnie je odzyskać i walki te trwały do 132 roku. Z różnych grup żydowskich największą aktywność przejawiali FARAZEUSZE, którzy założyli szkołę rabinacką w Jawnem (lub Jawnie).Zebrany tam synod rabinów w 90 roku ustalił żydowski kanon pisma świętego - zasad wiary, do której zaliczano:

-Torę,

-Proroków,

-Pisma,

Odrzucano księgi:

-Mądrości,

-I i II Manadejską,

-Judyty,

-Tobiasza.

Odrzucone księgi chrześcijanie przyjęli za kanoniczne. Liturgię dostosowano do potrzeb synagogi. Ofiary ze zwierząt składane dawniej w świątyni zastąpiono modlitwą i dobrymi uczynkami.

Rabini dążyli do ocalenia i usystematyzowania tradycji ustnych związanych z Biblią. W początkach II wieku zebrano je w zbiorze zwanym MISZĄ, któremu wkrótce przyznano autorytet równy biblii. Pod koniec III wieku powstał inny zbiór TOSEFTA, a 100 lat później TALMUT PALESTYŃSKI. Zaś na przełomie V i Vi wieku TALMUT BABILOŃSKI. Talmud stał się podstawowym kodeksem religijno-prawnym, któremu podporządkowano życie codzienne Żydów.

W wiekach średnich centrum duchowe judaizmu przenosi się z Babilonii do Bagdadu, a później do Tumisu. Okres IX-XIV wieku jest złotym wiekiem wspólnot żydowskich Hiszpanii. Tam też wybitny Mojżesz MAJMONIDES zmarł w 1204 roku. Opracował filozoficzne podstawy religii żydowskiej. Obok Hiszpanii kolejnymi centrami religii żydowskiej stały się: Francja, Niemcy, Polska.

W XII i XIII wieku we Francji i Hiszpanii powstałą KABAŁA - księga, która po Biblii i Talmudzie jest uznawana za trzecią księgę judaizmu. Zawiera spekulacje mistyczne pomieszane z wątkami filozoficznymi opartymi na neoplatońskiej doktrynie emanacji oraz a wątkami mesjanistycznymi. W centrum zainteresowania katolików są wielkie tajemnice religijne Boga i bożych imion Tory, wyboru Izraela i Mesjasza. W kabale przypisuje się dużą rolę magicznej sile świętych liter tekstu biblijnego. W XVI wieku powstała w Palestynie tzw. KABAŁA PRAKTYCZNA. Jej zwolennicy stosowali umartwienia, modły ekstatyczne (ekstaza, mistyczne praktyki w celu przyspieszenia nadejścia Mesjasza i zbawienia duszy)

W drugiej połowie XIX wieku w judaizmie uwydatnił się SYJONIZM, kierunek społeczny i polityczny, którego główną ideą był powrót do kraju przodków czyli Palestyny.

DOKTRYNA I KULT W JUDAIZMIE

Judaizm początkowo uznawał, że podstawowe zasady wiary zawarte są w modlitwie „SZEMA IZRAEL”. W średniowieczu MAJMONIDES (zm.1204) sformułował 13 podstawowych artykułów zasad wiary:

  1. Istnieje Bóg stwórca.

  2. Istnieje opatrzność boska.

  3. Bóg jest jeden.

  4. Bóg jest bezcielesny.

  5. Bóg jest wieczny.

  6. Tylko sam Bóg ma prawo do oddawania mu czci.

  7. Prorocy byli wysłannikami Boga i dlatego należy wierzyć im siłom.

  8. Mojżesz jest największym z wszystkich proroków.

  9. Bóg objawił prawo Mojżeszowi na górze Synaj.

  10. Prawo objawione przez Boga nigdy się nie zmieni.

  11. Bóg jest wszechmogący.

  12. Człowiek otrzyma zapłatę za swe uczynki na tym i na drugim świecie.

  13. Należy wierzyć w zmartwychwstanie zmarłych

Współczesny judaizm opiera się na tych zasadach i powszechnie je akceptuje. Różni rabinowie streszczają tę liczbę do kilku artykułów, punktów wiary, ale we wszystkich tych streszczeniach podkreśla się dwa zasadnicze:

  1. Bóg jest transcendentny - Przewyższa on swoją naturę i istnieniem to wszystko, co istnieje. Bóg jest immanentny - będący wewnątrz, tkwiący wewnątrz stworzonego przez siebie świata.

  2. Tora jest pochodzenia boskiego.

Judaizm zawsze bronił wiary w jednego boga i jego transcendencji, czyli podkreślenia, że przewyższa on swoją naturą i istnieniem to, co istnieje. Jednocześnie Bóg jest immanentny - obecny wśród swojego ludu i w jego historii poprzez przymierze.

Przez wieki swego istnienia wyznawcy judaizmu stale uznawali się za naród wybrany, za naród przymierza związany z Bogiem, który ich wybrał, przemawiał do praojców i domagał się życia moralnego w oparciu o prawo. Zewnętrznym znakiem przymierza jest obrzezanie. Szczególną rolę odgrywała zawsze Palestyna i Św. Jerozolima. W judaizmie szczególne znaczenie ma Tora (nauczanie), zawarte w Biblii (24 księgi) i Talmud, zwany drugim skrzydłem Tory. Tora jest obok służby bożej i dobrych uczynków jednym z trzech filarów judaizmu.

Podstawą etyki w judaizmie jest DEKALOG i KODEKS PRZYMIERZA - 613 nakazów, bardzo wiele już nieaktualnych, bo związanych ze świątynią i monarchią.

Naukę rabinów zmodyfikowała dawna nauka o odpowiedzialności zbiorowej. W judaizmie duży nacisk kładzie się na odpowiedzialność indywidualną. Podkreśla, że człowiek w swej godności stoi przed wszystkimi innymi stworzeniami, gdyż nosi w sobie obraz boży. Wszelki czyn przeciw drugiemu człowiekowi jest obrazą samego Boga. Wierne przestrzeganie Tory chroni człowieka przed grzechem. Na tej drodze człowiek posiada w sobie zarówno skłonności do zła, jak i innych impuls do dobra. Człowiek może pokonać zło i skierować się ku dobru, ale mimo to grzeszy, a swoje winy może zmazać poprzez pokutę. W zakresie etyki religia żydowska podkreśla braterstwo Żydów oparte na wspólnym pochodzeniu od Abrahama, Izaaka, Jakuba. Braterstwo to opiera się również na wspólnym dochowaniu wierności Bogu i jego przykazaniom. Przykazanie miłości bliźniego, dawniej odnoszone do Żydów zostało zmodyfikowane, chociaż nie w takim stopniu jak w chrześcijaństwie. Żydzi spodziewali się ostatecznej realizacji miłości braterskiej dopiero w czasach pośmiertnych losów jednostek ludzkich (eschatologicznym) i końca świata, gdyż ta jedność będzie skutkiem całkowitej odnowy serca. Jeśli chodzi o sprawy kultu to po zniszczeniu świątyni i zburzeniu Jerozolimy w 587 roku p.n.e. i ustaniu ofiar i kapłaństwa od tego czasu miejscem kultu stał się dom rodziny żydowskiej, każdy Izraelita stał się kapłanem. W każdym domu żydowskim jest MEZUZA - małe pudełko zawieszane w prawej framudze drzwi, w którym znajduje się zwitek pergaminu z wypisanymi wersetami z Biblii. Ten zwitek jest zamknięty w rurce. W mezuzie jest także imię boże SZADDAJ, co oznacza wszechmogący. Mezuza przypomina o wierze w Boga. Modlitwa, święcenie szabatu i różnych świąt powiązane jest z kultem rodziny. Miejscem kultu publicznego są synagogi, które są instytucjami świeckimi (nie ma kapłaństwa). Kult synagogi opiera się na lekturze pism świętego, odmawianiu psalmów i modlitwie z modlitewnikiem opracowanym w średniowieczu. Liturgia koncentruje się wobec świąt religijnych i patriotycznych. Religia jest nieodłącznie, ściśle związana z wszystkimi dziedzinami życia. Towarzyszy spożywaniu posiłków, wyjściom i powrotom do domu, rozpoczęciu i zakończeniu pracy, wszystkim uroczystościom rodzinnym. Modlitwa codzienna obejmuje: modlitwę poranną, przedwieczorną i wieczorną, a także stosowana jest przy wielu okazjach i uroczystościach przez wypowiadanie błogosławieństwa. W judaizmie nie ma zorganizowanej hierarchii religijnej, lecz poszczególne religie, czyli kahaby są autonomiczne, a na ich czele stoją rabini, duchowni przywódcy i interpretatorzy przepisów religijno-etycznych. Gminy łączą się wzajemnie ze sobą w pewien rodzaj federacji o charakterze kultowym.

SYJONIZM

W drugiej połowie XIX wieku w judaizmie uwydatnił się SYJONIZM, kierunek religijny i polityczny, którego główną ideą był powrót do kraju przodków - Palestyny. Nazwa pochodzi od wzgórza w południowo-wschodniej części Jerozolimy, gdzie stała kiedyś świątynia Salomona. Ruch syjonistyczny przyczynił się bardzo poważnie do powstania obecnego państwa Izrael (1948). W 1886 roku NATHAN BIRN BAUM zapoczątkował ruch żydowski mający na celu odbudowanie w Palestynie państwa żydowskiego. W 1894 ruch ten zorganizował się w formie Agencji Żydowskiej - nacjonalistyczno - burżuazyjnego ruchu programowo antykomunistycznego. Naczelną instytucją tego ruchu stał się Kongres Syjonistyczny. Pierwszy światowy kongres odbył się w 1896 roku w Bazylei, a jego organizatorem stał się THEODOR HERTL. Dokonał on krytyki dotychczasowych ruchów dążących do uregulowania kwestii żydowskiej i nakreślił jej rozwiązanie przez zbudowanie żydowskiego państwa. Hertl był austryjacko-węgierskim Żydem, dziennikarzem, autorek książki pt.: „Państwo żydowskie”.

Pierwszy kongres syjonistyczny uchwalił program, który zakładał:

1.prawne zabezpieczenie siedziby narodu żydowskigo w Palestynie;

2.popieranie kolonizacji;

3.organizowanie Żydów w stowarzyszenia miejscowe i ogólne;

4.umacninie poczucia godności narodowej i uświadomienie rasowe;

5.uzyskanie zgody rządów poszczególnych państw na realizowanie programu syjonistycznego.

Rozwój kapitalizmu przyczynił się do powstania wśród żydów burżuazji i proletariatu, a reguły walki klasowej wypełniły treść wzajemnych stosunków. Burżuazja żydowska z tych powodów stworzyła tzw. Sprawę żydowską, tj. sprawę ucisku narodowego Żydów jako narodu, niezależnie od miejsca społeczeństwa. Takie usytuowanie problemu sprawiło, że program syjonistyczny poparł również żydowski proletariat. Ideologia syjonizmu przyjęła się w większości środowisk żydowskich zwłaszcza krajów kapitalistycznych. Zaczęła też nabierać nacjonalistycznego charakteru. Twórca tzw. Syjonizmu duchowego ACHAD HAAM zaczął nawoływać do ustanowienia „centrum duchowego” w Palestynie, a powołując się na Torę twierdził, że ojczyzną Żydów jest nie ten kraj, w którym przebywają, lecz ojczyzna ich przodków. Problem stworzenia państwa żydowskiego jako niezależnego był problemem długotrwałym i konfliktowym. W 1948 roku doszło do utworzenia państwa Izrael. Arabowie zaś okupowali Jerozolimę. Rozpoczął się konflikt trwający do dnia dzisiejszego.

ŻYDZI W POLSCE

Po upadku powstania Żydów przeciwko zmianom w 63 roku doszło do diaspor (rozproszenia). Żydzi próbowali odbudować swoje państwo i zbrojnie je odzyskać (132 rok). Po kolejnej klęsce rozpoczęto represje wobec Żydów i dalszą ich emigracja poza Palestynę. Po upadku Rzymu w 614 roku, Palestyna w 637 została zdobyta przez Arabów. W 1090 roku Jerozolimę zdobyli Krzyżacy, których wyprawy trwały do XII wieku. W 1517 roku skończyła się era arabskiego panowania, aż do 1917 roku Palestyna zdobyta przez Turków stała się prowincją imperium osmańskiego. Żydzi opuszczając Palestynę osiedlili się przeważnie w Europie tworząc liczne skupiska. W XIV wieku ostre prześladowania ludności żydowskiej we Francji i Anglii zakończyły się jej wygnaniem. W 1492 roku wygnano ich z Hiszpanii. Dopiero po rewolucji francuskiej z 1789 roku dokonał się przełom w traktowaniu Żydów w Europie. Przez ten cały okres tylko w Polsce uznano prawo Żydów do egzystencji i na przestrzeni rządów królewskich potwierdzano je przez wydane w XIII i XIV wieku przywileje.

W Polsce społeczność żydowska rozwijała własną kulturę i obyczaje w atmosferze tradycji. Pierwsze gminy żydowskie powstawały w Polsce w XII wieku. W drugiej połowie XIV nastąpił zwiększony napływ Żydów w wyniku prześladowań w Europie Zachodniej. W XVI wieku nastąpił rozkwit kultury żydowskiej (zwłaszcza Kraków). W XVIII wieku działały: Sejm Żydów Korony i Sejm Żydów Litwy. Funkcjonowały one do 1764 roku. W XVIII wieku powstał w Polsce odłam judaizmu CHASYDYZM. Stanowił on formę protestu przeciwko dogmatom, surowym ascetom i suchej retoryce rabinów. Uformował postać religijnego emocjonalizmu i subiektywizmu z docenieniem religijnego doświadczenia oraz nowych form ekspresji religijnej, tj. radość, entuzjazm, taniec, śpiew. Ważną rolę przypisano „Cadykowi” - człowiek sprawiedliwy, pośrednik między bogiem a ludźmi. Cadyk był nauczycielem i przewodnikiem społeczności, doradcą w kwestiach codziennych, życiowych. Był też lekarzem i cudotwórcą.

Zachowane opowieści chasydów prezentują bogaty i różnorodny przegląd charakterów niepowtarzalnych cadyków polskich. W okresie międzywojennym mieszkało w Polsce ponad 3 miliony Żydów. Większość z nich uległa zagładzie dokonanej przez hitleryzm w czasie II wojny światowej, zwłaszcza przez wyniszczenie w obozach koncentracyjnych Majdanku, Oświęcimiu. W okresie powojennym nastąpiła w dużej mierze ze względów politycznych liczebnie duża emigracja Żydów z Polski do Izraela i USA.

W 1950 roku było ich jeszcze w Polsce około 56.000;

W 1960 roku 8.500;

W 1980 roku 1.500;

W 1988 roku 1.800.

W tej chwili w Polsce żyje około 5.600 Żydów nie należących do związków gmin żydowskich. Od 7.000 do 10.000 mieszka obecnie.

ANARCHIZM

Nazwa anarchizm pochodzi od greckiego anarchos, co oznacza brak rządu, bez rządu. Anarchizm ukształtował się w II połowie XIX wieku, nieco z dala, lecz nie bez ścisłego związku z głównymi nurtami ideowymi ruchu robotniczego. Wyrażał on protest przeciwko współczesnemu złu i stanowił ideowe rozczarowanie jakie masom pracującym przyniósł kapitalizm. Formułował on program polepszenia świata przez położenie kresu nędzy i uciskowi.

Podstawowe tezy anarchizmu głosiły, że:

1.źródłem kryzysu i ucisku społecznego nie jest podział społeczeństwa, lecz istnienie państwa;

2.państwo jest wielkim winowajcą odpowiedzialnym za zło, bowiem oparte na wyzysku stosunki ekonomiczne i gospodarcze nie są niczym innym, jak wytworem działalności organizacji państwowych;

3.droga do wyzwolenia jednostki wiedzie przez zniesienie państwa oraz ustanowienie ustroju bezpaństwowego wolnego od programu opartego na związkach producentów i konsumentów.

Podstawowymi składnikami anarchizmu były:

a)zasada bezwzględnej, skrajnie prostej wolności jednostek i wynikający z niej indywidualizm;

b)wiara „w dobro natury ludzkiej”;

c)wolantaryzm, tendencja do traktowania woli ludzkiej jako motoru wszelkich poczynań człowieka;

d)idealistyczne pojmowanie historii.

Anarchizm korzeniami sięga daleko wstecz. Jego elementy występowały już w starożytnych koncepcjach filozoficznych sofistów, cyników i stoików.

W średniowieczu i reformacji elementy anarchizmu występowały w niektórych ideologiach sekt religijnych, jakie wówczas działały. Anarchiści chętnie powoływali się także na Marksa. W anarchizmie zatem zderzały się różne tendencje i kierunki.

W XIX wieku anarchizm przybrał postać rozwiniętą i wówczas wykształciły się jego główne kierunki, a mianowicie:

1)anarchizm indywidualistyczny = anarchoindywidualizm

2)anarchizm kolektywistyczny = anarchokolektywizm

3)anarchizm komunistyczny = anarchokomunizm

4)anarchizm syndykalistyczny = anarchosyndykalizm

Ad.1.Anarchioindywidualizm.

Głównym przedstawicielem anarchoindywidualizmu był PIOTR JÓZEF PROUDMON (1808-1865). Wychowywał się w kręgu francuskiego socjalizmu. Kończył jako poplecznik reżimu cesarza Napoleona III. Uważa się go za ojca anarchizmu, bowiem on jako pierwszy wprowadził do literatury określenie anarchizm.

Do jego najważniejszych prac należy:

-„Co to jest własność?”,

-„System sprzeczności, albo filozofia nędzy”.

Proudmon wychodzi od krytyki państwa uznając je za jedną z form zniewolenia człowieka. Z owej krytyki wywodzi koncepcję państwa bezpaństwowego (niezorganizowane w państwo), jednakże zorganizowane w grupę na zasadzie podporządkowania grup mniejszych grupom większym. Krytykując kapitalizm stwierdza, że:

1.stosunki własnościowe w tym ustroju nie są strukturami opartymi na zasadach sprawiedliwości oraz wolności;

2.rodzą one wyzysk, dlatego należy je usunąć.

Niesprawiedliwość społeczną dostrzegał głównie w tym, że robotnik nie może za otrzymane wynagrodzenie nabyć całego produktu swej pracy. Uważał, że własność może istnieć tylko i wyłącznie jako funkcja efektywnej pracy. Wyjściem ze stosunków kapitalistycznych upatrywał w reformie, które należy przeprowadzić stopniowo, przy zastosowaniu pokojowych metod i środków. Rezultatem tych reform może być zbudowanie nowego, sprawiedliwego ustroju opartego na własności prywatnej. Będzie to ustrój, w którym po zniesieniu pieniędzy oraz po zreorganizowaniu obiegu i podziału dóbr należy stworzyć bank wymiany. Ten bank przyjmowałby wszystkie towary, określał ich wartość, a następnie wydawał karty wymiany potrzebne do zakupu innych towarów.

Tak więc Proudmon sądził, że system kapitalistyczny można wyeliminować poprzez wprowadzenie systemu, w którym autonomiczne jednostki zrzeszone w wolnych gminach tworzących ustrój federacyjny świadczyłyby sobie wzajemne usługi opierające się na zawieranych umowach.

Ad.2. Anarchokolektywizm

Podstawę tego kierunku sformułował Rosjanin MICHAIŁ BAKUNIN (1814-1876). Na jego koncepcje miały wpływ poglądy Proudnowa, rosyjskich rewolucjonistów, demokratów (głównie Aleksandra Hercena), heglowskiej lewicy i poglądy Karola Marksa, których Bakunin nie akceptował.

Swoje poglądy zawarł w następujących pracach:

-„Rewolucyjny katechizm” 1866

-„Państwo i anarchiści” 1873

-„Historia rozwoju międzynarodówki” 1873

Państwo i prawo uznawał za coś co jest sprzeczne z naturą człowieka, w tym również z prawem natury. Dowodził także, że państwo socjalistyczne „pseudoludowe państwo wymyślone przez Marksa” zniewala człowieka. Wskazywał na negatywną rolę wszelkiej władzy państwowej, twierdząc, że sprawowanie władzy państwowej psuje nawet najlepszych ludzi. Jego zdaniem każde państwo to aparat kierujący odgórnie masami za pośrednictwem inteligentniejszej mniejszości, dlatego dla osiągnięcia absolutnej wolności państwo należy zlikwidować. W nowym państwie Bakunin postulował wprowadzenie kolektywizmu opartego na społecznej własności środków produkcji. Własność poszczególnych jednostek miałaby połączyć się w grupy wytwórcze, te zaś w większe grupy terytorialne, które by wspólnie gospodarowały. Należy zaznaczyć, że Bakunin głosił absolutną wolność jednostki z kolektywizmem, poprzez dobrowolne i spontaniczne pojednanie jednostki z kolektywizmem.

Postulował by likwidację własności prywatnej przeprowadzić w dwóch etapach:

1)zniesienie praw dziedziczenia, co byłoby działaniem rozpoczynającym proces rewolucji socjalnej, jak i działaniem pośrednim na drodze do ekonomicznego zrównania wszystkich ludzi

2)zniesienie państwa, co byłoby zarówno ostatecznym aktem rewolucji społecznej, jak i ostatecznym aktem ekonomicznego zrównania wszystkich ludzi. Zniesienie państwa według Bakunina miałoby umożliwić swobodne organizowanie się społeczeństwa od dołu do góry. Bakunin odrzucał stopniowe przemiany. Jeśli chodzi o zmienianie organizacji państwowej opowiadał się za natychmiastowym zniesieniem państwa w drodze żywiołowej rewolucji robotniczo-chłopskiej wywołanej przez tajną organizację spiskową.

Ad.3.Anarchokomunizm.

Twórcą był Rosjanin PIOTR KROPOTKIN (1842-1921). Był hrabią rosyjskim, wykształconym geografem, podróżnikiem. Jego prace to:

-„Anarchia, jej filozofie i ideał” 1896

-„Komunizm i anarchizm” 1900

-„Nauka współczesnego anarchizmu” 1907

Kropotkin proponował połączenie bezwzględnej wolności człowieka z komunizmem gospodarczym, którego praktycznym wyrazem miała być wspólna własność środków produkcji i dóbr konsumpcyjnych. Kreślił on wizję przyszłego społeczeństwa jako społeczeństwa zorganizowanego w związek wolnych, samorzutnie zrodzonych stowarzyszeń produkcyjnych. Dostrzegał zasadniczą trudność w problemie pogodzenia interesów jednostkowych z interesami społecznymi w ramach tych stowarzyszeń.

Według Kropotkina przyszłe społeczeństwo komunistyczne miałoby opierać swoje współżycie na dwóch zasadach:

1.pracy kolektywnej;

2.pomocy wzajemnej.

Kropotkin w przeciwieństwie do Bokunina protestował przeciwko rewolucji utożsamianej z terrorem. Twierdził, że wszelka rewolucja społeczna musi być najpierw dobrze przygotowana poprzez odpowiednią propagandę, agitację wśród mas, a zwłaszcza poprzez oddziaływanie na świadomość podejmujących walkę.

Ad.4.Anarchosyndykalizm.

Teoretyk: GEORGES SOREL (1847-1922). Był francuskim filozofem, socjologiem i inżynierem z zawodu. Absolwent elitarnej szkoły politechnicznej w Paryżu.

Sorel z jednej strony wypowiadał swą lojalność wobec marksizmu, z drugiej zaś poddawał krytyce wiele jego fundamentalnych tez. Podstawowe tezy swojej doktryny zawarł w „Rozważaniach o przemocy” 1908.

Sorel podważał konieczność i celowość istnienia jakiejkolwiek organizacji państwowej i stanowczo domagał się jej zniesienia. Wypowiadał się przeciwko organizowaniu robotniczych partii politycznych. Jedyną sensowną organizacją tej klasy dostrzegał w syndykatach, a więc robotniczych związkach zawodowych, w które powinna się zorganizować każda gałąź przemysłu. Jego zdaniem w przyszłym społeczeństwie socjalistycznym własność środków produkcji, a także kontrola nad produkcją oraz podziałem wytworzonych środków miałaby przejść pod zarząd robotników zatrudnionych w danej gałęzi (pod zarządem syndykatów).

Kwestia wzajemnych prawnych stosunków pomiędzy syndykatami rozwiązywana byłaby przez specjalne rady, które nie posiadałyby jednak prawa samodzielnego decydowania, lecz jedynie reprezentowałaby stanowisko robotników danego syndykatu.

Sorel przestrzegał klasę robotniczą przed dopuszczeniem inteligencji do kierowania syndykatami, twierdząc, że jeśli klasa robotnicza to uczyni, to nigdy nie zdobędzie kwalifikacji prawnych i politycznych. W skutek czego zawsze będzie poddawany dyscyplinie zewnętrznej, tzn. zawsze będzie uzależniona od kogoś z „zewnątrz”.

Sorel ostro krytykował pośrednie formy walki. Jedyną skuteczną formą działalności robotników upatrywał w „akcji” bezpośredniej w ramach strajku generalnego prowadzonego przez związki zawodowe. Ideę powszechnego strajku generalnego uważał za jedną z dróg działania, która doprowadziła do obalenia ustroju i wprowadzeń na jego miejsce ustroju wolnych wytwórców zrzeszonych w syndykacie.

Poszczególne nurty anarchizmu mają wspólne założenia:

1.wszelką władzę i władzę państwową pojmują jako zorganizowany system ucisku jednostki, nie zaś ucisk klasy panującej. Pewnym wyjątkiem są poglądy Sorela;

2.potępiają wszelką władzę w tym i władzę państwową. Twierdzą, że zniesienie władzy, a przede wszystkim władzy państwowe oraz państwa jest warunkiem zbudowania ustroju opartego na zasadach społecznej sprawiedliwości i wolności;

3.anarchiści utrzymują przekonanie, że zbędne jest organizowanie się państwa w jakiekolwiek organizacje o charakterze prawnym, szczególnie zaś w partie robotnicze;

4.rolą partii robotniczej sprowadzają anarchiści do negatywnego czynienia reprezentacji interesów partykularnych;

5.przemiany są możliwe jedynie poprzez swoiście rozumianą rewolucję anarchistyczną;

6.przewiduje, że przyszłe społeczeństwo całkowicie zerwie z dotychczasowymi systemami gospodarczymi, społecznymi i politycznymi;

8.będzie to państwo funkcjonujące na całkowicie nowych zasadach minimalnie absolutnej samorządności i pewnych zrempach demokracji bezpośredniej.

Anarchizm miał w Europie w II połowie XIX wieku wielu żarliwych zwolenników, rozwijał się we Francji, Włoszech, Hiszpanii i Rosji. Wszędzie wyrażał gniew i nienawiść wobec coraz to nowych i bardziej wyrafinowanych form wyzysku społecznego przez państwo. Utopizm anarchistów szedł w parze z terrorem indywidualnym. Ofiarami anarchizmu byli m.in. niemiecki cesarz Wilhelm I i prezydent Francji Carnot, król Włoch Humbert oraz prezydent USA Mc Kaynlley. Dlatego w wielu krajach wydano specjalne ustawy uznające anarchistów za przestępców.

Po I wojnie światowej anarchizm chwilowo stracił na popularności. Później zaczął się rozwijać w postaci neoanarchizmu.

NEOANARCHIZM - ożywienie założeń anarchistycznych w czasach współczesnych.

Po pewnym czasie rozwoju anarchizmu, który miał miejsce w latach 1930-1960 od lat 60-tych zaczęły odradzać się tendencje anarchistyczne, szczególnie wśród młodzieży studenckiej Francji, RFN, Wielkiej Brytanii, Holandii, Japonii, a także Ameryki Łacińskiej.

Z pośród różnych jego kierunków największe znaczenie ma w ostatnich latach anarchizm kolektywistyczny, komunistyczny i syndykalistyczny. Można dostrzec wyraźny wpływ wymienionych kierunków na koncepcje teoretyczne współcześnie działających anarchistów. W 1952 roku Francuz FONTENI opublikował program neoanarchistyczny noszący tytuł „Manifest wolnego komunizmu”, w którym zwarto ostrą krytykę marksistowskiej wersji komunizmu oraz ostro skrytykowano praktykę ówczesnego budownictwa socjalizmu.

Pisząc „o wolnym komunizmie” autor podkreślał, że:

1w socjalizmie na przeszkodzie do wolności stoi podobnie jak w kapitalizmie władza państwowa;

2.postulował, aby społeczeństwo państw socjalistycznych zaczęło tworzyć nowe państwo, poprzestało na tworzeniu rad syndykatów i innych komun rzeczywiście ludowych.

3.osiągnięcie takiego stanu rzeczy umożliwi dopiero pełną realizację wolności dopiero pełną realizację wolności człowieka;

4.inny neoanarchista ALEKSANDER BERKMAN za główne źródła zła istniejącego we współczesnym świecie uznawał kapitalizm, państwo oraz prawa kapitalistyczne. Niektórzy, zwłaszcza anarchiści katoliccy w swych koncepcjach starali się połączyć elementy religii autorytarnych z demokratyczną moralnością. Ich zdaniem zapewni to doskonałe życie na ziemi oparte na zasadach anarchizmu komunistycznego.

Do anarchistycznej krytyki państwa odwoływali się również studenci w czasie ruchów młodzieżowych, które występowały w II połowie lat 60-tych.

Inne przejawy neoanarchizmu to m.in. ukazywanie się od 1945 roku szwajcarskiego pisma „Odrodzenie anarchisty” lub „Przebudzenie anarchizmu” oraz istnienie w ponad 30 państwach zachodnich krajowych ugrupowań neoanarchistycznych, które w większości działają nielegalnie. Wiąże się ze współczesnym terroryzmem.

RASIZM

Rasizm to teoria głosząca, że istnieje związek przyczynowy między cechami fizycznymi, tj. budowa ciała, kolor oczu, skóry, kształt głowy, a pewnymi cechami psychicznymi, tj. cechy osobowości i w efekcie tego pewne rasy dominują nad innymi. Będąc bardziej pełnowartościowymi „przeznaczone” są do panowania nad rasami niższymi. Rasy ludzkie nie są równe. Zachowanie się jednostek i zbiorowości ludzkich tłumaczy czynnikami dziedziczenia i selekcji.

Rasizm znany był już w czasach starożytnych, wykazywano różnicę, ale dzięki nauce został podniesiony do rangi ważnej doktryny politycznej i społecznej.

Teorie rasowe formułowane były głównie na terenach Francji, Anglii, Niemiec, gdzie kształtował się odpowiedni klimat ideowy. Pożywkę dla nich stanowiły aspiracje imperialne, zwłaszcza dążenie do dominacji na kontynencie europejskim oraz fakt, że już w dobie romantyzmu niemieckiego otwarcie reprezentowano teorie wyższości rasowej Niemców połączone z ideą mesjanizmu.

Główne tezy rasizmu sprowadzają się do:

1)istnieją rasy wyższe, obdarzone wybitnymi zdolnościami kulturotwórczymi i dzięki temu są powołane do funkcji władczych oraz, że są rasy niższe, psychicznie niedorozwinięte, zdegenerowane;

2)różnice psychiczne są wrodzone, zdeterminowane genetycznie, tak jak różnice np. w kolorze skóry;

3)krzyżowanie się ras jest na ogół szkodliwe, rasy wyższe powinny utrzymać czystość krwi.

Społeczna podstawa popularności rasizmu, to:

1)etnocentryzm;

2)nacjonalizm i szowinizm;

3)następstwa polityki imperializmu.

We wszystkich odmianach silnie uwidaczniają się swoista historiozofia i mitologia historyczna.

Twórcą koncepcji opartej na teorii ras i pisarzem, który stworzył rasistowską filozofię dziejów był Francuz, arystokrata hrabia ARTUR GOBINEAU (1816-1882), autor traktatu „Szkice o nierówności ras ludzkich” (1853).

Gobineau chciał „odkryć” coś, co było chemią ras, geologią moralną rasizmu. Rozważania nad rozwojem i upadkiem społeczeństw i ich kultur doprowadziły go do wniosku, że klucz umożliwiający udzielenie odpowiedzi wyjaśniającej ten problem nie tkwi, ani w determinizmie geograficznym, bo nawet najbardziej sprzyjające warunki zewnętrzne same przez się nie wystarczają do powstania i rozwoju kultury, ani w środowisku społecznym, tj. ustroju i instytucjach, bo nawet najlepsze nadane społeczeństwu rasowo niższym nie są w stanie uszczęśliwić ich wysokim poziomem kulturalnym. Czynnikiem tłumaczącym rozwój czy dekadencję społeczno-kulturalną jest czystość rasowa. Tylko przy tym założeniu można wyjaśnić bieg ludzkich dziejów. Rozwój społeczeństwa zależy od czystości rasy i jego wrodzonych zdolności

Już w przeszłości nastąpił podział ludzkości na trzy podstawowe rasy: białą, żółtą i czarną. Podział ten nie był następstwem wyłącznie różnic w kolorze skóry.

RASA BIAŁA-aryjska- składała się z wysokich blondynów o niebieskich oczach, ale ważniejsze były cechy psychiczne, tj.

-mała zmysłowość,

-wysoki stopień inteligencji,

-energia,

-talent organizowania świata wewnętrznego i zewnętrznego,

-poczucie humoru,

-bezinteresowność,

-odwaga,

-zmysł ładu i harmonii.

Rasa biała to rasa panów, urodzonych rządców twórców i modelatorów porządku politycznego. Brak tych predyspozycji u innych ras.

RASA ŻÓŁTA -rasa męska:

-średni wzrost,

-ciemne oczy,

-wytrwałość,

-trzeźwość,

-praktyczność,

-brak fantazji,

-przeciętna inteligencja.

Rasa urodzonych kupców.

RASA CZARNA-rasa kobieca:

-zmysłowi,

-z fantazją i wybitnymi zdolnościami estetycznymi,

-niezdolni do organizowania procesów zewnętrznych i wewnętrznych,

-mało twórczy,

-posiadają słabą wolę.

Z tych trzech ras ukształtowanych od zarania wieków i dysponującymi określonymi właściwościami, tylko rasa biała uczestniczyła jako czynnik tworzący wysokie formy kultury i politycznej dojrzałości. Gobineau stwierdził, że historia jest historią mieszania się ras. Uważał, że jedynie Chiny i Indie zachowały ludność rasowo nieskazitelną, co tłumaczyłoby niezmienność kultury i instytucji. Słowianie to ludy zdegenerowane, najbardziej rasowo wymieszane. To mieszanie się nie wyszło Germanom na dobre, bo przestali być arystokratami (najlepszymi). Ze zmieszania aryjczyków z niższymi rasami tubylczymi powstała burżuazja, a z niższych ras tubylczych lud. Zatem coraz mniej w Europie czystości rasowej. Mieszając się z innymi rasami rasa biała zatraciła stopniowo swe pierwotne uzdolnienia i predyspozycje. Skutki nie dawały na siebie czekać, bo zaczęła szerzyć się demokracja, której fundatorami są Żydzi i w jej efekcie następuje zastój w kulturze. Gobineau z pesymizmem patrzył w przyszłość i mówił, że tylko restauracja arystokracji może uratować zachodnią cywilizację. Choć był Francuzem i nie przyznawał Niemcom najwyższej czystości, tam zyskał największą popularność. Przełożono jego traktat na niemiecki. Utworzono w Sztrasburgu muzeum jego imienia. Wielkim propagatorem jego myśli był historyk i antropolog Ludwik Szeman. Wnioski sformułowane przez Gobineau rozwinął GEORGES VAHES LA POUGE dochodzą do prognoz jeszcze bardziej desperackich.

La Pouge opierając się na badaniach antropologów podzielił ludność europejską na rasy:

-aryjską (nordycką);

-alpejską,

-śródziemnomorską.

Chciał wykazać, że wszystkie osiągnięcia związane z kulturą i doskonaleniem organizacji państwowe są dziełem rasy aryjskiej. Podzielał pogląd Gobineau, że historyczny rozwój przynosi zanik rasy najwyższej kosztem rozszerzania się elementów ras niższych. We wszystkich krajach rasa aryjska jest już w mniejszości, oprócz anglosaskich. Elementy rasowo niższe górują już nawet w warstwach wyższych. Triumf miernoty, wzrost politycznej demagogii, zanik twórczego rozmachu, marazm to symptomy kryzysu kultury zachodniej. Jest tak dlatego, bo życie społeczeństw ludzkich kieruje prawo szybszego niszczenia i zanikania elementów rasowo doskonalszych.

U schyłku XIX wieku rasizm szerzył się zwłaszcza w Niemczech. Znalazł tu wdzięczne pole w polityce. Wyzwolił się od pesymizmu, co po sukcesach cesarskiej Rzeszy Bismarka nie dziwi.

Charakterystyczne dla niemieckich ujęć było to, że od początku nasiąkały treściami anty żydowskimi. Największą sławą cieszył się HOUSTON CHAMBERLAIN (1895-1927), naturalizowany w Niemczech, syn angielskiego admirała, zięć VAGNERA. Był związany z Hitlerem i został uznany z za „proroka” III Rzeszy. Jego dzieło „Podstawy XIX wieku” 1899 doczekało się jeszcze w Niemczech cesarskich (do 1918) 12 wydań. Niektóre były wydaniami masowymi i tanimi, bo finansowanymi przez państwo.

Wywarł on istotny wpływ na umysłowość i politykę cesarza Wilhelma II. Praca ta zawierała najpełniejszy przed 1925 rokiem (I tom „Main Kampf”) wykład historiozofii ras. Kładł on w swojej pracy mocniejszy akcent na elementy psychiki ludzkiej. Badał „typy” a nie gatunki. Jego zdaniem rasa nie jest niczym innym jak upostaciowionym człowieczeństwem. Mówił, że większość ludzi w ogóle nie ma rasy i żyje w chaosie, bo nie ma świadomości więzów rasowych. Odpowiadając na pytanie o źródła XIX-wiecznej cywilizacji mówił, że jest ona syntezą i stanowi najwyższe uogólnienie wcześniejszych kultur (dorobku Greków, Rzymian, Żydów i teutonów).

Grecy nauczyli kochać filozofię, poezję, sztukę;

Rzymianie stworzyli świetne imperium, byli fundatorami idei obywatelstwa i społecznego hierarchicznego ładu i zasłużyli się jako kodyfikatorzy praw;

Żydzi dali ludzkości judaizm, a w konsekwencji chrześcijaństwo, z jego dobrymi i złymi stronami.

Dopiero na tej podstawie Germanie stworzyli cywilizację nowoczesną. Germanie są duszą naszej kultury. Pojęcie germanów pojawiło się w szerszym znaczeniu u niego i obejmowało też Celtów i Słowian oraz wyższych tacytowskich. Wtedy to powstał znak tożsamości między germanizmem i Niemcem. Twierdził, że rasa teutońska zachowała się w najczystszej postaci. Germanie przebudzili się do światowego przeznaczenia w średniowieczu w walce z kościołem. Kształtowanie się wielkości Niemców szło w parze z rozwojem antysemityzmu. Zapatrywał się optymistycznie na przyszłość Niemiec. Wszystko miało zależeć od kultywowania przynależności do swojej rasy i czy będą świadomi jej czystości zwalczając wrogów. Głównym wrogiem była rasa żydowska odpowiedzialna za wszystkie klęski i katastrofy w dziejach. Prawdą miało być, że Żydzi są uzdolnieni, ale niezmiennie działają destrukcyjnie. O sukcesie misji niemieckiej zadecyduje więc skuteczność środków zastosowanych w śmiertelnym starciu z Żydami. Do tej tezy skwapliwie nawiązywała hitlerowska propaganda, wykorzystując ją jako uzasadnienie polityki dyskryminacji i eksterminacji innych narodów mniej wartościowych rasowo.

Pewien wpływ na kierunek rozwoju myśli społecznej i politycznej wywarła na gruncie niemieckim twórczość filozofa FRIDRICKA NIETZEGO (1844-1900). Nietze pozostawał pod urokiem nauk Darwina i Spensera. Podstawową przesłanką jego filozofii było twierdzenie, że samo życie jest celem ludzkiej egzystencji, głosząc iż wszelka działalność ludzi jest uwarunkowana potrzebami życiowymi, a wszelka prawda jest względna. Popadał w egalitaryzm, przeciwstawiał moralność niewolników moralności panów. Plutalizm moralny oparty był na przekonaniu o wartości życia, o wartości silnych i nierówności między ludźmi, był krytyką współczesnej moralności. Chciał on wyjść poza dobro i zło. Chciał przewartościować wszystkie uznawane stale pojęcia. Myślał, że tylko zwyrodniałe życie potrzebuje wyrzeczeń, ideałów moralnych i religijnych, czyli moralności niewolników.

Nietze upatrywał przyczyn dekadencji XIX-wiecznej kultury w zaniku woli mocy, filisterstwie mieszczaństwa, w jego oportunizmie, ograniczaniu instynktu i natury, zrzeszeniu się demokracji. Współczesnemu złu przeciwstawia ideał nadczłowieka, władcy idei, któremu oprócz doskonałości biologicznej przypisywał wolę mocy do władzy. Wiara w wodza była tym, że Nietze był zwolennikiem cyklów kulturowych, według których konsekwencją dekadencji jest pewne odrodzenie kultury.

Oddziaływanie jego myśli było wielokierunkowe. Wywarło wpływ na poglądy anarchistów i spełniło ważną rolę jako ideologiczne źródło doktryny faszyzmu, szczególnie niemieckiego. Zachwyt narodowych socjalistów wywołały jego refleksje o przyjęciu zasady dążenia do władzy, o nadczłowieku, o blond germańskiej bestii, o potrzebie zwyciężania słabszych. Naziści nawiązują też do tęsknoty za wojną, do niemieckiej megalomanii narodowej i antyegalitaryzmu.

NACJONALIZM

Równolegle z rozwojem rasizmu rozwijała się doktryna nacjonalistyczna. Jej cechę stanowi eksponowanie cech własnego narodu, przy czym negatywnie ocenia się te narody, wobec których zgłaszane są określone roszczenia, zwłaszcza terytorialne. Związek między ideą wyższości rasowej a motywacją nacjonalizmu jest bezpośredni. Różnicą jest odmienne rozstawienie akcentów i stosowanie odmiennych argumentów.

Nacjonalizm (nacjo = naród) to termin wieloznaczny. Określa postawę społeczno-polityczną, ideologię stawiającą interesy własnego narodu ponad wszelkie inne wartości. Tak rozumiany nacjonalizm jest przeciwieństwem patriotyzmu i internacjonalizmu, postaw wolnych od wrogości wobec innych narodów.

Za szczególną postać nacjonalizmu uznaje się trybalizm (np. Afryka) i komunalizm (np. Indie). Są to ideologie powstałe w warunkach braku lub niedorozwoju poczucia narodowego. Skrajną formą jest szowinizm wyrażający się w bezkrytycznym stosunku dla własnego narodu i pogardzie dla innych narodów, a w pewnych sytuacjach rasizmu.

Obok wymienionych jedną z cech nacjonalizmu jest ETNOCENTRYZM-własna kultura jako punkt odniesienia w ocenie innych grup, skłonność do uważania własnej grupy etnicznej za wyższą, o większej liczbie cech pożytecznych od innych.

Nacjonalizm rozwijał się równolegle we Francji, Włoszech, Niemczech, Polsce i innych ziemiach znajdujących się zwłaszcza pod panowaniem austro-węgierskim.

Na gruncie francuskim stymulatorem była klęska w wojnie z Prusami (1870), straty materialne i terytorialne i związane z tym tendencje odwetowe.

Teoretyczne założenia nacjonalizmu francuskiego sformułował MORIS BORES, który stwierdził, iż nacjonalizm to „patriotyzm ujmowany w głębokiej sprzeczności z dziejami, geografią i ekonomiką kraju”. Naród jest podstawą organizmu społecznego i państwa. Dyskusja wokół problemów narodu, kryteriów narodowej identyfikacji, wartościowania narodów znalazła znakomitą pożywkę w sprawie DREJFUSA - Żyda skazanego w 1894 roku pod zarzutem szpiegostwa (współpracował z wywiadem niemieckim). Sprawa ta kanalizowała w opozycji wobec Żydów i masonerii, przyczyniła się do rozwoju ideologii nacjonalistów.

1


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Filozofia (25 stron) EXIWDLDDDY7Q2MYDASR6VXOTONPBBH3GOBXPW5A
Ekonometryczna analiza - absolwenci (45 stron), Ekonometryczna analiza liczby absolwentów akademii m
Filozofia (18 stron)
OPRACOWANIE. KPA. (45 STRON), PRAWO, STUDIA, POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE
Filozofia (36 stron) YXMIC33WLSGIKLC52IV3RXRXYITVBYGUQLZRRKI
Makroekonomia-(45-stron), Makroekonomia
filozofia (17 stron) exn6vavz6hp7ybu7ntp7hfkim5os5kyx3dezssq EXN6VAVZ6HP7YBU7NTP7HFKIM5OS5KYX3DEZSSQ
MAKROEKONOMIA 45 STRON
Zarządzanie przez cele (7 stron), Filozofia ZPC
logika 41-45, Filozofia, teksty różne
Nastawienie marketingowe jako filozofia działalności przedsiębiorstwa (13 stron)
45 pdfsam Raanan Gillon Etyka lekarska Problemy filozoficzne

więcej podobnych podstron