Rzeczpospolita 12.12.06 Nr 289

Którą spółkę wybrać: cywilną, komandytową, jawną czy partnerską

Przyszli wspólnicy stają przed nie lada wyborem, gdy chcą zdecydować, którą spółkę założyć: jawną, komandytową, partnerską czy cywilną. Spółki te różnią się od siebie wieloma istotnymi szczegółami. Nasza rada może być następująca: powinni dobrać sobie taką spółkę, która najlepiej będzie odpowiadać ich potrzebom

Spółka osobowa to rozwiązanie dla tych, którzy nie chcą prowadzić biznesu w pojedynkę. Ma swoje wady i zalety. Wadą jest niewątpliwie osobista odpowiedzialność za zobowiązania. To oznacza, że wspólnicy ręczą własnym majątkiem za długi swojej spółki. Jeśli interes się nie powiedzie, każdy z nich może stanąć przed perspektywą zlicytowania swojego domu,samochodu i wszelkiego w zasadzie majątku.

Wśród zalet spółek osobowych najczęściej wymienia się korzyści podatkowe. W przeciwieństwie do spółek kapitałowych (akcyjnej i zo.o.) wspólnicy w spółkach osobowych płacą podatek tylko raz -wtedy, gdy dochodzi do opodatkowania zysku spółki. Natomiast w spółkach kapitałowych opodatkowany jest nie tylko zysk, ale i wypłacane wspólnikom dywidendy. W ten sposób te same pieniądze zostają opodatkowanedwa razy. A ponieważ stawka podatku odzysku jest taka sama dla spółek osobowych i kapitałowych, więc wspólnicy tych ostatnich znajdują się w gorszej sytuacji.

Jaki wybór

Dla podejmujących działalność gospodarczą czy zawodową najciekawsze będą zapewne spółki: jawna, komandytowa, partnerska i cywilna. Ta ostatnia jest uregulowana w kodeksie cywilnym, pozostałe -zwane osobowymi spółkami handlowymi -w kodeksie spółek handlowych. Każdy może też zdecydować się na spółkę komandytowo-akcyjną, ale to dość skomplikowana konstrukcja prawna i nie będziemy się nią tu dokładniej zajmować.

Spółka jawna to podstawa

Spółka cywilna i jawna - choć uregulowane w innych kodeksach - wykazują wiele podobieństw. Są jednak i liczne różnice.

Przepisy o spółce jawnej są o tyle istotne, że inne osobowe spółkihandlowe - zwłaszcza komandytowa i partnerska - są w zasadzie jej odmianami. Znajduje to wyraz m.in. w tym, że przepisy o spółce jawnej są odpowiednio stosowane zarówno do spółki komandytowej (art. 103 k.s.h.), jak i partnerskiej (art. 89 k.s.h.). Co to oznacza? To, że wtedy, gdy jakiejś kwestii nie precyzują przepisy poświęcone spółce komandytowej czy partnerskiej, można posiłkowo stosować regulacje dotyczące spółki jawnej.

PAWEŁ WRZEŚNIEWSKI

Spółki osobowe - podobieństwa i różnice

SPÓŁKA JAWNA	SPÓŁKA KOMANDYTOWA	SPÓŁKA PARTNERSKA	SPÓŁKA CYWILNA
Czy wspólnicy odpowiadają za zobowiązania spółki
Wszyscy wspólnicy odpowiadają za zobowiązania spółki bez ograniczenia. Odpowiedzialność ta ma charakter subsydiarny, co oznacza, że egzekucję z osobistego majątku wspólnika można podjąć dopiero wówczas, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. art. 31 k.s.h.	Komplementariusze odpowiadają za zobowiązania spółki tak jak w spółce jawnej. Komandytariusze odpowiadają tylko do wysokości tzw. sumy komandytowej. Sumę tę wspólnicy oznaczają w umowie spółki. Jeśli jednak komandytariusz wniesie do spółki wkład, którego wartość odpowiada albo przekracza wysokość sumy komandytowej, nie będzie odpowiadał w ogóle. Jego ryzyko sprowadza się wówczas tylko do utraty tego, co zainwestował. Od tej ostatniej zasady jest jednak istotny wyjątek. Jeżeli bowiem komandytariusz - będąc pełnomocnikiem spółki komandytowej -dokona w jej imieniu czynności prawnej, nie ujawniając swojego pełnomocnictwa, odpowiada za skutki tej czynności wobec osób trzecich bez ograniczenia; dotyczy to także reprezentowania spółki przez komandytariusza, który nie ma umocowania (np. w ogóle nie ma pełnomocnictwa) albo przekroczy jego zakres (np. spółka umocuje go do wydania maksymalnie 10 tys. zł, a on wyda o 5 tys. zł więcej). art. 111 - 112 k.s.h., art. 118 k.s.h.	Wszyscy partnerzy odpowiadają za zobowiązania spółki bez ograniczenia, choć z jednym istotnym wyjątkiem. Otóż partner nie odpowiada ani za zobowiązania spółki powstałe wskutek wykonywania przez innego partnera wolnego zawodu w tej spółce, ani za takie, do których doprowadziły osoby zatrudnione przez spółkę (czy to na podstawie umowy o pracę, czy to w ramach innego stosunku prawnego), podlegające - przy świadczeniu usług związanych z przedmiotem działalności spółki - kierownictwu innego partnera. Każdy partner może też przyjąć na siebie odpowiedzialność taką, jaką ponosi wspólnik w spółce jawnej (czyli za wszystkie zobowiązania spółki, niezależnie od tego, czy do ich powstania doprowadził inny partner, czy też powstały one wskutek innych zdarzeń prawnych). Potrzeba do tego odpowiedniego postanowienia w umowie spółki. art. 95 k.s.h.	Wspólnicy odpowiadają za zobowiązania spółki. Odpowiedzialność ta ma charakter solidarny, co oznacza, że każdy, komu spółka jest coś winna, może wybrać sobie, kogo chce o jej długi pozwać i z jakiego majątku dochodzić należności - samej spółki, niektórych wspólników, każdego bez wyjątku wspólnika czy wreszcie i spółki, i wspólnika. art. 864 k.c.
Co napisać w umowie spółki
Umowa spółki jawnej powinna zawierać przynajmniej: - firmę i siedzibę spółki, - określenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wartość, - przedmiot działalności spółki, - czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony. art. 25 k. s. h.	Umowa spółki komandytowej powinna określać to samo co umowa spółki jawnej, a także sumę komandytową. art. 105 k.s.h.	Umowa spółki partnerskiej powinna określać to samo co umowa spółki jawnej, a także: - określenie wolnego zawodu wykonywanego przez partnerów w ramach spółki, - nazwiska i imiona partnerów, którzy ponoszą nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki (jeśli tacy w ogóle są), -w przypadku gdy spółkę reprezentują tylko niektórzy partnerzy, nazwiska i imiona tych partnerów. art. 91 k.s.h.	W umowie spółki cywilnej powinien znaleźć się przynajmniej cel gospodarczy, dla jakiego wspólnicy powołują spółkę, i sposób, w jaki zobowiązują się dążyć do tego celu (np. przez oznaczenie wkładów). art. 860 k.c.
Jak ma brzmieć firma spółki
Co to takiego? Firma według prawa handlowego różni się nieco od potocznego rozumienia tego słowa. Ściśle rzecz ujmując, firma to oznaczenie słowne, pod którym działają niektórzy przedsiębiorcy (np. spółki handlowe). O tym, jak dobierać firmę, pisaliśmy w DF z 11 maja 2004 r. ("Jak się nazwać").
W firmie musi się znaleźć nazwisko (lub firma) przynajmniej jednego ze wspólników oraz słowa "spółka jawna". W obrocie dopuszczalne jest używanie skrótu "sp.j.". art. 24 k.s.h.	W firmie musi się znaleźć nazwisko (lub firma) przynajmniej jednego z komplementariuszy oraz słowa "spółka komandytowa". W obrocie dopuszczalne jest używanie skrótu "sp. k.". Jeżeli komplemetariuszem jest osoba prawna, jej firma albo nazwa musi zostać ujawniona w firmie spółki komandytowej. Co ważne, jeśli w firmie znajdzie się nazwisko lub nazwa (firma) któregoś z komandytariuszy, będzie on odpowiadał za zobowiązania spółki tak jak komplementariusz, czyli bez ograniczenia. art. 104 k.s.h.	W firmie musi się znaleźć nazwisko przynajmniej jednego partnera, a także słowa "i partner" (ewentualnie "i partnerzy") albo "spółka partnerska", jak i określenie wolnego zawodu wykonywanego w spółce. W obrocie dopuszczalne jest używanie - zamiast słów "i partner" lub "i partnerzy" albo słów "spółka partnerska" - skrótu "sp. p.". art. 90 k.s.h.	Spółka cywilna nie działa pod firmą. Oznaczenia, które obierają sobie wspólnicy, uznaje się na ogół za ich dobro osobiste. art. 431 i 432 w zw. z art. 33 - 331 k.c.
Jaką formę musi mieć umowa spółki
pisemna pod rygorem nieważności art. 23 k.s.h	akt notarialny art. 106 k.s.h.	akt notarialny art. 92 k.s.h.	stwierdzenie pismem (co nie jest tożsame z wymogiem formy pisemnej; w związku z tym można spotkać się z poglądem, że do ważności umowy spółki wystarcza nawet zachowanie formy ustnej) art. 860 k.c.
Jak nazywać wspólników
wspólnicy art. 22 k.s.h.	komandytariusze i komplemetariusze art. 102 k.s.h.	partnerzy art. 86 k.s.h.	wspólnicy art. 860 k.c.
Czy wspólnicy muszą spełniać jakieś szczególne warunki
nie	nie	Partnerami w spółce partnerskiej mogą być tylko przedstawiciele wyraźnie w ustawie wymienionych zawodów, tzn. adwokaci, aptekarze, architekci, biegli rewidenci, brokerzy ubezpieczeniowi, doradcy inwestycyjni, doradcy podatkowi, inżynierowie budownictwa, księgowi, lekarze, lekarze dentyści, lekarze weterynarii, maklerzy papierów wartościowych, notariusze, pielęgniarki, położne, radcy prawni, rzecznicy patentowi, rzeczoznawcy majątkowi, tłumacze przysięgli. art. 88 k.s.h.	nie
Kiedy powstaje spółka
z chwilą wpisu do rejestru przedsiębiorców art. 251 k.s.h.	z chwilą wpisu do rejestru przedsiębiorców art. 109 k.s.h.	z chwilą wpisu do rejestru przedsiębiorców art. 94 k.s.h.	z chwilą zawarcia umowy art. 860 w zw. z art. 61 k.c.
Kto może prowadzić sprawy spółki
Co to takiego? Przepisy posługują się pojęciem prowadzenia spraw spółki, choć nigdzie go nie wyjaśniają. W tej sytuacji w literaturze formułowane są bardzo różne definicje tego sformułowania. Na ogół przyjmuje się, że prowadzenie spraw spółki to bieżąca działalność spółki, z wyłączeniem jednak dokonywania w jej imieniu czynności prawnych.
Każdy wspólnik ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki. art. 39 k.s.h.	Komandytariusz nie ma prawa ani obowiązku prowadzenia spraw spółki, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Ponieważ przepisy o spółce komandytowej nie zawierają innych bezpośrednich odniesień w tym względzie, przyjąć trzeba, że każdy komplementariusz ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki. art. 102 w zw. z art. 39 k.s.h. i art. 121 k.s.h.	Przepisy o spółce partnerskiej nie odnoszą się wprost do kwestii prowadzenia spraw spółki przez partnerów. Należy tu więc zastosować odpowiednio przepisy o spółce jawnej i przyjąć, że każdy partner ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki. Umowa spółki partnerskiej może jednak przewidywać powierzenie prowadzenia spraw spółki zarządowi. art. 89 w zw. z art. 39 k.s.h. i art. 97 k.s.h.	Każdy wspólnik jest uprawniony i zobowiązany do prowadzenia spraw spółki. art. 865 k.c.
Czy można pozbawić prawa prowadzenia spraw spółki
Co to takiego? Chodzi o sytuację, w której wspólnik w ogóle nie może prowadzić spraw spółki.
Prowadzenie spraw spółki może być powierzone jednemu lub kilku wspólnikom bądź na mocy umowy spółki, bądź na podstawie późniejszej uchwały wspólników. Pozostali wspólnicy są wówczas wyłączeni od prowadzenia spraw spółki. art. 40 k. s. h.	Komplementariusze mogą powierzyć prowadzenie spraw spółki jednemu lub kilku spośród siebie dokładnie tak samo jak wspólnicy spółki jawnej. art. 103 w zw. z art. 40 k.s.h., potwierdzoneprzez art. 110 k.s.h.	Kodeks nie odnosi się bezpośrednio do tej sprawy w przepisach poświęconych spółce partnerskiej, przyjąć więc trzeba, że obowiązują tu te same zasady co w spółce jawnej. Z tym jednak zastrzeżeniem, że jeśli partnerzy powołali zarząd spółki, tylko on ma prawo prowadzenia jej spraw. art. 103 w zw. z art. 40 k.s.h., art. 97 k.s.h.	Kodeks cywilny nie przewiduje takiej możliwości, ale w literaturze dominuje pogląd, że w umowie spółki wspólnicy mogą pozbawić prawa prowadzenia spraw spółki.
Kto może reprezentować spółkę
Co to takiego? Przyjmuje się, że reprezentowanie spółki to to samo co dokonywanie w jej imieniu czynności prawnych.
Każdy wspólnik ma prawo reprezentować spółkę. art. 29 § 1 k.s.h.	Spółkę reprezentują komplementariusze, których z mocy umowy spółki albo prawomocnego orzeczenia sądu nie pozbawiono prawa reprezentowania spółki. W literaturze brakuje jednomyślności co do tego, czy komplementariusze muszą działać łącznie, czy też do dokonania czynności prawnej wystarczy oświadczenie choćby jednego z nich. Komandytariusz natomiast może reprezentować spółkę jedynie jako pełnomocnik. art. 117 - 118 k.s.h.	Każdy partner ma prawo samodzielnie reprezentować spółkę - chyba że jej umowa stanowi inaczej. Umowa spółki partnerskiej może jednak przewidywać powierzenie prowadzenia spraw spółki zarządowi. art. 96 - 97 k.s.h.	Gdy nie ma odmiennej umowy lub uchwały wspólników, każdy wspólnik jest umocowany do reprezentowania spółki w takich granicach, w jakich jest uprawomocniony do prowadzenia jej spraw. art. 866 k.c.
Ograniczenie prawa reprezentowania spółki
Co to takiego? Chodzi o sytuację, w której wspólnik mógłby reprezentować spółkę tylko w niektórych czynnościach prawnych albo czynić to tylko razem z innym wspólnikiem.
Ani umowa spółki, ani uchwała wspólników nie może ograniczyć ze skutkiem wobec osób trzecich prawa wspólnika do reprezentowania spółki. W umowie można natomiast zastrzec, że wspólnik może reprezentować spółkę tylko łącznie z innym wspólnikiem lub prokurentem. art. 29 - 30 k.s.h.	Przepisy o spółce komandytowej nie odnoszą się do tej kwestii bezpośrednio, przyjąć więc należy, że sytuacja wygląda tak samo jak w spółce jawnej. art. 103 w zw. z art. 29 - 30 k.s.h.	Przepisy o spółce partnerskiej nie odnoszą się do tej kwestii bezpośrednio, przyjąć więc należy, że sytuacja wygląda tak samo jak w spółce jawnej. art. 89 w zw. z art. 29 - 30 k.s.h.	jw.
Czy można pozbawić prawa reprezentowania spółki
Co to takiego? Chodzi o sytuację, w której wspólnik w ogóle nie może reprezentować spółki (zarówno samodzielnie, jak i wespół z inną osobą).
Pozbawienie prawa reprezentowania spółki jest możliwe. Musi to jednak znaleźć odzwierciedlenie w umowie spółki. Jeśli umowa milczy na ten temat, konieczna będzie jej zmiana. Pojawia się tu zresztą pewien problem. Jeden z przepisów kodeksu stanowi bowiem, że pozbawienie wspólnika prawa reprezentowania spółki może nastąpić wyłącznie z ważnych powodów na mocy prawomocnego orzeczenia sądu. Nie wiadomo, czy dotyczy to też np. zmiany umowy. W literaturze pojawiają się komentarze, że w przepisie o sądowym pozbawieniu prawa reprezentowania chodzi jedynie o uczynienie tego wbrew woli wspólnika. art. 30 k.s.h.	Kodeks wspomina o tym, że komplementariusza mogą pozbawić prawa reprezentowania zarówno umowa spółki, jak i orzeczenie sądu. art. 117 k.s.h.	Każdego partnera można pozbawić prawa reprezentowania spółki, ale tylko z ważnych powodów. Potrzeba do tego uchwały powziętej większością trzech czwartych głosów w obecności co najmniej dwóch trzecich ogólnej liczby partnerów. Umowa spółki może dodatkowo zaostrzyć wymogi powzięcia uchwały. Co ważne, partner traci prawo reprezentowania spółki dopiero z chwilą wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego. art. 96 k.s.h.	Wspólnicy mogą pozbawić każdego spośród siebie prawa reprezentacji, zmieniając umowę albo podejmując stosowną uchwałę. art. 866 k.c.
Czy w spółce działa zarząd
nie	nie	w zasadzie nie, choć wspólnicy mogą przewidzieć jego ustanowienie art. 97 k.s.h.	nie
Na jakich zasadach wspólnicy uczestniczą w zyskach i stratach spółki
Każdy wspólnik ma prawo do równego udziału w zyskach i uczestniczy w stratach w tym samym stosunku bez względu na rodzaj i wartość wkładu. Określony w umowie spółki udział wspólnika w zysku odnosi się, w razie wątpliwości, także do jego udziału w stratach. Umowa spółki może jednak zwolnić wspólnika od udziału w stratach. Wspólnik ma prawo żądać corocznie wypłacenia odsetek w wysokości 5 proc. od swojego udziału kapitałowego, nawet gdy spółka poniosła stratę. art. 51 i art. 53 k.s.h.	Zasady udziału w zyskach są takie same jak w spółce jawnej. Komandytariusz uczestniczy jednak w zysku spółki proporcjonalnie do jego wkładu rzeczywiście wniesionego do spółki, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Zysk przypadający komandytariuszowi za dany rok obrotowy jest przeznaczany w pierwszej kolejności na uzupełnienie jego wkładu rzeczywiście wniesionego do wartości umówionego wkładu. W razie wątpliwości komandytariusz uczestniczy w stracie jedynie do wartości umówionego wkładu. art. 103 i art. 123 k.s.h.	Zasady udziału w zyskach są takie same jak w spółce jawnej. art. 89 i art. 97 k.s.h.	Każdy wspólnik jest uprawniony do równego udziału w zyskach i w tym samym stosunku uczestniczy w stratach, bez względu na rodzaj i wartość wkładu. W umowie spółki można inaczej ustalić stosunek udziału wspólników w zyskach i stratach. Można nawet zwolnić niektórych wspólników od udziału w stratach. Natomiast nie można wyłączyć wspólnika od udziału w zyskach. art. 867 k.c.
Wystąpienie ze spółki
Co to takiego? Wystąpienie ze spółki to oświadczenie wspólnika o wypowiedzeniu umowy spółki. Pojęciem tym określa się też skutek tego oświadczenia.
Jeżeli spółkę zawarto na czas nieoznaczony, każdy wspólnik może ją wypowiedzieć na 6 miesięcy przed końcem roku obrotowego. Z tego faktu wyprowadzany jest w literaturze wniosek, że umowy spółki zawartej na czas oznaczony co do zasady nie można wypowiedzieć. art. 61 k.s.h.	Obowiązują te same zasady co w spółce jawnej. art. 103 k.s.h.	Obowiązują te same zasady co w spółce jawnej. art. 89 k.s.h.	Jeżeli spółka została zawarta na czas nieoznaczony, każdy wspólnik może z niej wystąpić, wypowiadając swój udział na 3 miesiące naprzód na koniec roku kalendarzowego. Z ważnych powodów wspólnik może wypowiedzieć swój udział bez zachowania terminów wypowiedzenia, chociażby spółka była zawarta na czas oznaczony. art. 869 k.c.
Kiedy dochodzi do rozwiązania spółki
Rozwiązanie spółki powodują: - przyczyny przewidziane w umowie spółki, - jednomyślna uchwała wszystkich wspólników, - ogłoszenie upadłości spółki, - śmierć wspólnika lub ogłoszenie jego upadłości, - wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika lub wierzyciela wspólnika, - prawomocne orzeczenie sądu. art. 58 k.s.h.	Przyczyny rozwiązania spółki komandytowej są w zasadzie takie same jak spółki jawnej. Piszemy w zasadzie, gdyż przepisy o spółce jawnej - jak była już o tym mowa - do spółki komandytowej stosowane są odpowiednio. Można więc np. bronić stanowiska, że ogłoszenie upadłości komandytariusza nijak się ma do rozwiązania spółki komandytowej. W praktyce jednak będą to zawsze kwestie o charakterze mniej lub bardziej spornym. art. 102 w zw. z art. 58 k.s.h.	Rozwiązanie spółki powodują: - przyczyny przewidziane w umowie spółki, - jednomyślna uchwała wszystkich partnerów, - ogłoszenie upadłości spółki, - utrata przez wszystkich partnerów prawa do wykonywania wolnego zawodu, - prawomocne orzeczenie sądu. Gdy w spółce pozostaje jeden partner lub gdy tylko jeden partner posiada uprawnienia do wykonywania wolnego zawodu związanego z przedmiotem działalności spółki, spółka ulega rozwiązaniu najpóźniej z upływem roku od dnia zaistnienia któregokolwiek z tych zdarzeń. Przyczyny rozwiązania spółki partnerskiej są więc w zasadzie takie same jak w spółce jawnej. Są jednak wyjątki. Przepisy nie są tu zbyt precyzyjne, ale wydaje się, że pierwszym wyjątkiem jest śmierć partnera, drugim - ogłoszenie jego upadłości. Oba te zdarzenia nie mają w gruncie rzeczy znaczenia dla spółki partnerskiej. W razie śmierci partnera ważne jest tylko, by w spółce pozostała wystarczająca liczba partnerów. Jeśli partnerów było dwóch, a zostaje jeden, o spółce nie może być już mowy. Kolejne wyjątki to wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika lub wierzyciela wspólnika. One również nie mają znaczenia w spółce partnerskiej. Z kolei utrata uprawnień zawodowych nie ma w zasadzie wpływu na istnienie spółki jawnej - nawet jeśli w pewnych sytuacjach może wpływać na jej działalność. Trudno przecież wyobrazić sobie funkcjonowanie spółki jawnej, gdzie przedmiot działalności wymaga określonych prawem uprawnień, których wspólnicy nie mają. art. 98 k.s.h.	Kodeks cywilny jako przyczyny rozwiązania spółki wprost wymienia tylko orzeczenie sądu (którego każdy wspólnik może żądać z ważnych powodów) oraz ogłoszenie upadłości jednego ze wspólników. W literaturze nie budzi jednak wątpliwości, że przyczyna rozwiązania spółki może tkwić również w umowie spółki (np. spełnienie się warunku określonego w umowie spółki czy zrealizowanie celu gospodarczego tam określonego), a nawet wynikać z uchwały wspólników. W spółce, w której zostało tylko dwóch wspólników, przyczyną rozwiązania będzie też wypowiedzenie umowy spółki przez jednego z nich. art. 874 k.c.

---