Metodologia zestawienie


POZNANIE NAUKOWE

. u s y s t e m a t y z o w a n e (podejmowane czynności poznawcze są regulowane określonymi rygorami konsekwencji czasowej i treściowej)

. o b i e k t y w n e (wynik poznania naukowego nie jestza1einy od nastawienia badacza ani żadnego oficjalnego czynnika)

. s p r a w d z a l n e (może być powtarzane i przy zachowaniu określonych warunków powinno dać porównywalne wyniki)

. u t y l i t a r n e (może być wykorzystane do rozwiązania konkretnej trudności, do wyjaśnienia określonego zjawiska, naprawienia fragmentu rzeczywistości)

. t w ó r c z e lub d e s t r u k t y w n e wobec twierdzeń tworzących teorię danej nauki, którą można utwierdzać i rozwijać, bądź podważać i negować

OGÓLNE WLAŚCIWOŚCI I ZASADY POZNANIA NAUKOWEGO

Postępowanie badawcze zgodne z metodami naukowymi zapewniającymi racjonalny dobór, układ i metodologiczną poprawność czynności i zabieg6w gromadzenia wiedzy;

Język umożliwiający ścisłe i jednoznaczne formułowanie słowne wyników poznania, zapewniający ich powszechne rozumienie, pozytywną lub negatywną sprawdzalność oraz możliwość porównania z istniejącymi teoriami na dany temat

Twierdzenia mogą tylko wówczas być uznane za naukowe, jeśli mają dostateczne uzasadnienie, pozwalające je przyjąć jako pewne lub cechują się wysokim stopniem prawdopodobienstwa; Wewnętrzna niesprzeczność zbioru twierdzeń dotyczących przedmiotu badania danej nauki i ich uporządkowanie w logicznie powiązany system twierdzeń naukowych

Krytycyzm wobec wszelkich wypowiadanych tez oraz postawa ciągłej weryfikacji i poszerzenia

istniejącego systemu twierdzeń naukowych;

twórczy charakter wyników poznania i możliwość praktycznego ich wdrażania

BADACZA POWINNY CECHOWAĆ:

artystycznych i naukowych ludzie więcej zawdzięczają przypadkowi niż: logice” F. Bacon);

SPECYFIKA I RODZAJE BADAŃ PEDAGOGICZNYCH

Badania empiryczne ilościowe dotyczą badań, w których występuje liczenie, mierzenie oraz odpowiednie procedury matematyczne i statystyczne. Sięgając do tych badań, badacz podporządkowuje się metodologii opartej na założeniach filozofii pozytywistycznej:

Powyższe założenia tworzą podstawowe cech badań ilościowych

  1. Obiektem tych badań są ściśle zdefiniowane zmienne wynikające z postawionych hipotez, które w procesie badawczym są liczone i mierzone

  2. W powyższym celu pomocne są metody, techniki i narzędzia działań

  3. Narzędzia badawcze a także różne składniki sytuacji badawczej poddają się standaryzacji

  4. Niektórzy autorzy podają w literaturze, że w organizowaniu procesu badawczego uwzględnia się losowy dobór próby, kategoryzację narzędzi, statystyczne procedury analizy danych itp.

Zalety badań ilościowych:

  1. Możliwość porównania badanych zjawisk zarówno w czasie jak i przestrzeni

  2. Możliwość ustalenia siły związków między zjawiskami oraz określenia istotności różnic między nimi.

  3. Możliwość tworzenia wiedzy obiektywnej będącej podstawą odbierania prawidłowości rządzących badaną rzeczywistością.

Ograniczenia badań ilościowych związane są z ich nie adekwatnością do badań problemów wymagające pogłębionego zindywidualizowania podejścia jak np. intencja, wartość, przekonania, przeżycia, /czyli tematy wykraczające poza to, co obiektywne i mierzalne/

Badania ilościowe zajmują się głównie „mierzalną” częstotliwością nieobejmująca istotnego kontekstu (czasowego i przestrzennego zjawisk badawczych). Koncentrując się na analizie statystycznej dają opis czasowy, ale dzieje się to kosztem głębi badanych zjawisk oraz wszelkich „odmienności” odróżniających się od przeciętności. W badaniach ilościowych z góry planuje się: zdefiniowanie zmiennych, kategorie badawcze schematu opisu itp.

Etapy postępowania według Andrzeja Janowskiego.

  1. Określenie tematu pracy, uzasadnienie znaczenia tematu, określenie dotychczasowego stanu badań, ustalenie badanej populacji, określenie spodziewanego znaczenia pracy.

  2. Sformułowanie problemów pracy.

  3. Sformułowanie hipotez.

  4. Określenie zmiennych niezależnych, zależnych, kontekstowych, pośredniczących (o ile jest to konieczne), podefiniowanie zmiennych i określenie kategorii, w jakich one występują.

  5. Dobór wskaźników do zmiennych.

  6. Dobór próby do badań.

  7. Schemat i procedura badań. Określenie poszczególnych kroków badawczych i ich konieczność.

  8. Sporządzenie planu opracowania danych (plan obliczeń).

  9. Sporządzenie planu prezentacji wyników i ewentualnego szerszego opracowania.

Problem badawczy inaczej pytanie badawcze, problem naukowo - badawczy, problem naukowy, to pytanie dotyczące własności zjawisk czy procesów, (dydaktyczno wychowawczych w pedagogice), lub zależności między nimi pozostające w danej dyscyplinie naukowej bez odpowiedzi, której poszukuje się na drodze dociekań empirycznych lub analiz teoretycznych.

Podziały problemów badawczych:

I). Bezpośrednio z definicji wynika podział na:

  1. pytania badawcze dotyczące wartości zmiennych (własności, cechy zjawisk/procesów). Charakteryzujących przedmioty, zjawiska, procesy, które zainteresowały badacza np., w jakim zakresie nauczyciele historii stosują na lekcjach gry dydaktyczne.

  2. pytania badawcze dotyczące relacji między zmiennymi, odnoszącymi się do rzeczywistości edukacyjnej i wychowawczej, głównie związków przyczynowo - skutkowych, np., jaki jest wpływ stosowania przez nauczycieli historii gier dydaktycznych na zainteresowanie uczniów tą dziedziną wiedzy (pytanie to dotyczy związku przyczynowo - skutkowego pomiędzy stosowaniem gier dydaktycznych, a zainteresowaniem uczniów historią).

II). Analogicznie do podziału pytań w logice, pytania badawcze dzielimy na:

  1. pytania rozstrzygnięcia, czyli takie, które rozpoczynają się od partykuły `czy', i mają tylko dwie odpowiedzi właściwe tak lub nie.

  2. pytania dopełnienia, czyli wszystkie pozostałe pytania rozpoczynające się np. od słów, kiedy, dlaczego, kto, co, w jakim stopniu, w jakim zakresie.

III). Ze względu na liczbę odpowiedzi na pytania:

  1. pytania zamknięte, czyli takie, co, do których, określone są możliwe odpowiedzi, wśród tych pytań mogą pojawić się zarówno pytania dopełnienia jak i rozstrzygające.

  2. pytania otwarte, które nie wyznaczają zbioru odpowiedzi i tym samym pozwalają na wiele różnych odpowiedzi.

IV). W literaturze jest również mowa o formułowaniu w badaniach jednego lub więcej problemów głównych (naczelnych), które określają charakter problemów szczegółowych (podporządkowanych), aby rozstrzygnąć pytanie główne należy najpierw znaleźć odpowiedź na pytanie szczegółowe.

Formułowanie problemów badawczych jest jednym z istotnych etapów badań naukowych, gdyż:

- uściśla zainteresowania badacza (określane wcześniej jako przedmiot badań)

- wyznacza przebieg dalszych badań, stanowiąc punkt wyjścia do stawiania hipotez, a także podstawę doboru adekwatnych metod i technik zbierania i analizy danych.

Mylne jest utożsamianie problemu badawczego z przedmiotem badań.

Problem badawczy to pytanie, jakie stawia badacz pod adresem interesującego go przedmiotu, którym może być jakiś obiekt, osoba, rzecz, zjawisko, czy proces. Jeśli np. kogoś interesują aktywizujące metody nauczania to stanowią one przedmiot badań. Badacz może postawić pytanie czy metody aktywizujące stanowią formę edukacji wczesnoszkolnej, lub, jaka jest zależność między stosowaniem aktywizujących metod nauczania na lekcjach matematyki w gimnazjum a osiągnięciami szkolnymi uczniów lub, jaka jest wiedza nauczycieli akademickich na temat metod nauczania itp. Widać, zatem, że podanie przedmiotu badań nie określa jednoznacznie problemów badaczy.

Gdy ktoś twierdzi, że „bada problem subkultur młodzieżowych” używa pojęcia problem w potocznym jego rozumieniu, nie będąc jednak w zgodzie z językiem nauki z metodologią. Można to zdanie uważać za skrótowe sformułowanie problemu jednak de facto nie jest wiadome, jakie aspekty, zjawiska subkultur młodzieżowych interesują badacza, z jakiego punktu widzenia chciałby poddać je badaniom.

Problem badaczy określa obszar pewnej niewiedzy, co nie jest równoznaczne z dostrzeganiem przez badacza braków w swojej własnej wiedzy. Jeśli sformułowane przez badacza pytania dotyczą nieznanego mu dorobku danej wiedzy (np. pedagogiki), ale istniejącego i powszechnie dostępnego to pytania te są problemami tzw. dydaktycznymi lub subiektywnie badawczymi nie zaś naukowo badawczymi. Znajomość literatury przedmiotu stanowi dla badacza podstawę do formułowania wartościowych poznawczo problemów naukowych.

Badacz może popełnić błąd uznając każde pytanie za problem badawczy.

Problemem badawczym nie jest pytanie, które ma na celu uzyskanie gotowej na nie odpowiedzi, bez wykonania określonych czynności badawczych, bez własnej pracy badawczej. Tego rodzaju pytania nazywane są informacyjnymi i najczęściej dotyczą pojedynczych zjawisk faktów itp. Zadawane są konkretnym osobom, uczniom, nauczycielom, rodzicom itd. Czy bierzesz udział w zajęciach poza lekcyjnych? Jakie znasz pozycje literatury na temat ideologii edukacyjnej? Co stanowiło główny powód podjęcia przez panią/pana studiów podyplomowych w zakresie terapii pedagogicznej? Możliwe jest zastąpienie pytań informacyjnych pytaniami badawczymi np., jeśli badacz skieruje do nauczyciela polonisty pytanie: Czy premiuje pani oceną przejawy twórczego myślenia uczniów na lekcjach języka polskiego, i oczekuje przy tym gotowej odpowiedzi to zadane pytanie jest pytaniem informacyjnym. Jeśli natomiast badacz sformułuje pytanie w nieco odmienny sposób: Czy nauczyciel języka polskiego premiuje oceną przejawy twórczego myślenia uczniów na lekcjach języka polskiego? I przy tym badacz podejmie starania, wysiłek uzyskania odpowiedzi na to pytanie obserwując lekcje prowadzone przez danego nauczyciela, to wówczas pytanie staje się problemem badaczy. Wśród problemów badawczych zdarzyć się mogą badania tzw. źle postawione, czyli takie, na które każda odpowiedź jest prawdziwa bądź też każda jest fałszywa. Formułując tego typu pytania badacz przyjmuje jakiś stan rzeczy, o którym nie wie, czy istnieje lub jakiś stan rzeczy, który nie istnieje, przykładowo pytanie, w jakim stopniu na wynik egzaminu wstępnego na studia ekonomiczne miały wpływ pobierane przez zdających korepetycje, było by pytaniem źle postawionym gdyby zadający nie korzystali z korepetycji. Pytanie, Jakie założenie w wychowaniu pragmatycznego przyjął Herbart? Jest oparte na fałszywym założeniu, ma tzn. charakter jawny.

Przy czym pojawieniu się pytań źle postawionych upatruje się w różnych względach poza poznawczych, które mogą być bliskie badaczowi, np. powszechne jest przekonanie, że pomyślny wynik egzaminu wstępnego na studia ekonomiczne jest rezultatem pobierania korepetycji. Badacz może też mieć mylne wyobrażenia o badanych np. może błędnie uważać, że interesują się oni danym zagadnieniem i dlatego uznaje za celowe poznanie ich opinii na ten temat. Tym czasem badani takich opinii nie mają, gdyż dana sprawa czy kwestia tak naprawdę ich nie interesuje, jednak zapytani odpowiadają na pytania np. kierując się sympatią czy życzliwością.

Zdarza się, że badacz popełnia błąd polegający na dobieraniu problemu badawczego do metody czy techniki badawczej np. student uważa, że przeprowadzenie ankiety czy przeprowadzenia monografii nie jest czasochłonne, co pozwoli mu na terminowe przygotowanie pracy dyplomowej, zatem ów student szuka problemu, który mógłby „ten problem rozwiązać”. Jest to odwrócenie kolejności czynności badawczych świadczące o nie rozumieniu istoty naukowego procesu badawczego.

Pytanie o kolejność problemu badawczego DO EGZAMINU.

Zubożenie pola badawczego poprzez:

  1. organizowanie przez niektórych autorów problemów badawczych tylko do związków między zjawiskami.

  2. nakładanie na problem badawczy wymogu jego empirycznej sprawdzalności

Ad. 1.

W ten sposób pomniejszane jest pole badawcze o rozwiązywanie problemów dotyczących własności zjawisk czy procesów zachodzących w rzeczywistości edukacyjnej i jednocześnie zachodzących dla jej rozwoju np., co decydowało o wprowadzeniu przez uczelnie wyższe systemu bolońskiego? Jakie są przejawy agresji uczniów klas początkowych? W jaki sposób nauczyciele tworzą wewnątrzszkolny system nauczania?

Ad. 2.

Czym w tej sytuacji SA teoretyczne rozważania, które często stają się przyczynkiem do rozwoju danej dyscypliny naukowej? W przypadku pedagogiki np. praca prof. Suchodolskiego, poprawnemu sformułowaniu problemu badawczego sprzyja:

HIPOTEZA [gr.], metodol. zdanie przyjęte jako założenie w celu wyjaśnienia jakiegoś zjawiska i wymagające sprawdzenia; hipotezy naukowe powstają zwykle wtedy, gdy dla pewnych faktów nie znajduje się racji wśród uznanych (uzasadnionych) twierdzeń; hipoteza poddana procesowi weryfikacji bądź zostaje obalona, bądź też wzrasta stopień jej prawdopodobieństwa, niekiedy tak dalece, iż hipoteza staje się prawem nauki.

HIPOTEZA jest sformułowaniem doraźnym, wyjaśnieniem zjawisk dotyczy cech lub związków przyczynowo-związkowych, częstotliwości ich występowania. Uświadamiać sobie próbę odpowiedzi na pytania doraźne. Hipoteza jest odpowiedzią, jest stwierdzeniem.

Hipoteza w badaniach pedagogicznych (bez względu na to czy przyjęło się wąskie rozumienie hipotezy czy szersze, hipoteza formułuje zawsze wtedy, gdy pytanie problemowe dotyczy zjawisk ( zależności, relacji) między zmiennymi.

Gdy problem badawczy dotyczy cech, własności zjawisk czy procesu, to nie zawsze musimy formułować hipotezę.

Najprościej przyjąć wąskie rozumienie hipotezy, wtedy gdy mamy problem dotyczący cech zjawiska, wiadome jest, że hipotezy nie formujemy.

Jeżeli pytanie nie dotyczy zależności cech zjawiska nie stawia się hipotezy!!!

Hipoteza nie musi znaleźć potwierdzenia w badaniach, to nie jest błąd, ani nie świadczy źle o badaczu.

ISTOTA I RODZAJE ZMIENNYCH.

ZMIENNA - właściwość, o której można powiedzieć, że przyjmuje różne wartości

- zmienna zależna i zmienna niezależna

np. płeć - kobieta-mężczyzna

wykształcenie - podstawowe-średnie

przyczyna skutek

nieobecność studenta na wykładach brak notatek, trudności w uczeniu się

  1. W jakim stopniu na stosunek do tekstów dziennikarskich ma środowisko ?

Środowisko (zmienna niezależna) -------- stosunek do tekstów dziennikarskich (zmienna zal)

  1. W jakim stopniu płeć uczniów różnicuje ich stosunek do form oceny szkolnej ?

Płeć uczniów (zmienna niezal) ------- stosunek uczniów do form oceny szkolnej (zmienna zal)

  1. Czy poziom osiągnięć szkolnych uczniów determinuje ich stosunek form oceny szkolnej ?

Poziom osiągnięć szkolnych (zmienna niezal) ------ stosunek do form oceny szkolnej (z.z.)

Powyższe przykłady dotyczą PYTAŃ O ZWIĄZKI, PYTAŃ PRZYCZYNOWO-SKUTKOWYCH między związkami.

Np. Jaki jest stosunek uczniów szkół podstawowych do oceny szkolnej ?

Inny podział zmiennych :

!!!! Zmienna zależna i zmienna niezależna ---- gdy pytamy o zależność między zjawiskami !

Zmienne w tematach prac magisterskich.

  1. Może się zdarzyć, że w temacie pracy podana będzie tylko jedna zmienna. Celem badań jest wówczas stwierdzenie sposobu przejawiania się częstości lub intensywności tych zmiennych ( diagnostyczne określenie stanu rozwoju danej zmiennej ), np.

    1. „Rodzaje i częstość powstawania błędów na lekcjach jęz. polskiego w kl. VI -tych szkoły podstawowej.”

    2. „Zachowania agresywne chłopców w młodszym wieku szkolnym.”

    3. „Wyobrażenia dotyczące przyszłości młodzieży 15-letniej”

Uwaga !!! Temat pracy nie jest dobrze sformułowany, bo niewiadomo o czyje wyobrażenia chodzi, prawidłowo sformułowany jest temat: „ Wyobrażenia młodzieży 15-letniej dotyczącej jej przyszłości.”

    1. „Zamierzenia i plany zawodowe młodzieży kończącej szkołę średnią.”

  1. W temacie mogą być ujęte zależności występujące między badanymi zjawiskami

    1. związki zmiennej z wiekiem można stwierdzić poznając jej stan lub rozwój w określonym przedziale czasowym, np.

      • „Sprawność intelektualna dzieci 7-letnich i dzieci 10-letnich.”

Zmienna niezależna ( przyczyna ) - wiek ( 7 i 10 -latki )

Zmienna zależna ( skutek ) - sprawność intelektualna

Zmienna niezależna (przyczyna ) - wiek ( rozpoczynające i kończące )

Zmienna zależna ( skutek ) - aspiracje dot. założenia rodziny

Zmienna niezależna ( przyczyna ) - wiek, przedział wiekowy

Zmienna zależna ( skutek ) - trwałość uwagi

    1. porównując częstość występowania, nasilania lub poziom rozwoju wybranej zmiennej w dwóch populacjach określamy jej zależność od czynników różnicujących te populacje, np.

      • „Poziom neurotyzmu dzieci zdrowych i dzieci wykazujących ograniczoną wadę serca.”

# zmienna niezależna ( przyczyna ) - stan zdrowia

# zmienna zależna ( skutek ) - poziom neurotyzmu

# czynnik różnicujący - stan zdrowia

# zmienna niezależna - rodzaj szkół

# zmienna zależna - kierunki zainteresowań

# czynnik różnicujący - rodzaj szkół

# zmienna niezależna - miejsce zamieszkania

# zmienna zależna - aspiracje zawodowe

# czynnik różnicujący _ miejsce zamieszkania

    1. tematy, w których wymieniono 2 rodzaje zjawisk spełniających funkcje zmiennych zależnych i zmiennych niezależnych, np.

      • „Osiągnięcia w nauce a sytuacja rodzinna uczniów klas czwartych szkoły podstawowej.”

# zmienna niezależna - sytuacja rodzinna

# zmienna zależna - osiągnięcia w nauce

# zmienna niezależna - wpływ wychowawczy postaw rodziców

# zmienna zależna - agresywne zachowanie

Uwaga !!! Można mieć wątpliwości, że tak sformułowany temat odnosi się do zależności między zmiennymi ( zmienna niezależna - przyczyny frustracji; zmienna zależna - frustracja doznawana przez dzieci )albowiem autor pracy o tym temacie może poszukiwać przyczyn owej frustracji czyli sformułować problem badawczy następująco :

„ Jakie są przyczyny frustracji doznawanych przez dzieci w młodszym wieku szkolnym.” i wtedy jest to pytanie o cechy zjawisk, a nie o zależności.

# zmienna niezależna - aktywność społeczna dorastającej młodzieży

# zmienna zależna - samoocena

Uwaga !!! Z tematu pracy nie musimy wnioskować ( wiedzieć ) jaka jest zmienna niezależna a jaka jest zmienna zależna, natomiast w oparciu o problem badawczy musimy wiedzieć co jest zmienną zależna i niezależną

    1. w temacie może być uwzględniona zmienna zależna, zmienna niezależna i zmienna pośrednicząca; objecie badaniami 3 rodzajów zmiennych pozwala na pełniejsze poznanie prawidłowości kierujących danym rodzajem zjawisk, np.

      • „Wpływ sukcesów i niepowodzeń na poziom aspiracji a samoocena.”

# zmienna niezależna - sukcesy / niepowodzenia

# zmienna zależna - poziom aspiracji

# zmienna pośrednia - samoocena

Celem badań opartym na powyższym modelu było by stwierdzenie czy wpływ sukcesów i niepowodzeń na poziom aspiracji jest uzależniony od samooceny, np. u osób z wysoką samooceną po doznanym sukcesie poziom aspiracji może podwyższać się, zaś przy niskiej samoocenie obniżać.

ZMIENNE NIEZALEŻNE :

# przykłady :

  1. wszelkiego rodzaju metody wychowania czy kształcenia

  2. różne psychospołeczne czynniki warunkujące pomyślny rozwój umysłowy, społeczny lub moralny uczniów ( np. niektóre cechy osobowości lub wysoki poziom motywacji )

  3. czynniki niesprzyjające takiemu rozwojowi ( np. brak miłości macierzyńskiej i ojcowskiej, dezorganizacja życia rodzinnego, zły przykład rówieśników )

ZMIENNE ZALEŻNE :

- nazywane są SKUTKIEM oddziaływania zmiennych niezależnych