Zestaw zagadnień do egzaminu z metodologii badań nad językiem

1. Wprowadzenie do metodologii badań

1.1Metoda - metodologia - teoria naukowa:

Jako metodę naukową rozumie się:

• całokształt sposobów badawczego docierania do prawdy i pojęciowego przedstawiania jej,

• sposób uzyskiwania materiału naukowego do prowadzenia badań.

W pierwszym znaczeniu metoda naukowa to ogół czynności i sposobów niezbędnych do rozwiązywania problemów naukowych, do tworzenia prac naukowych i do oceny wyników tych działań.

W jej obrębie mieści się metoda badań naukowych, rozumiana jako sposób zdobywania materiałów do badań, stanowiących podstawę do opracowania teoretycznego, do rozwiązania problemu naukowego, a w końcu – do napisania pracy naukowej. Metody badań stosowane do rozwiązania określonego problemu nazywane są metodami roboczymi.

Dzięki stosowaniu metody naukowej nauka rozwija się prawidłowo i poszerza zakres naszej wiedzy.

Metoda naukowa powinna być przystosowana do przedmiotu badań. Niektóre jednak zasady pracy badawczej są uniwersalne – dla wielu przedmiotów badań i dla wielu nauk.

Etapy pracy naukowej

Wyróżnia się następujące etapy pracy naukowej, które są jednocześnie głównymi składnikami metody naukowej:

1. ustalenie i uzasadnienie problemu oraz dostrzeżenie zagadnień pochodnych;

2. krytyka problemu w świetle dotychczasowych osiągnięć nauki (analiza literatury przedmiotu);

3. wyliczenie niezbędnych założeń lub twierdzeń, czasem także hipotez;

4. ustalenie metod roboczych, obejmujące krytykę metod dotychczasowych i wybór lub konstrukcję metod nowych;

5. przeprowadzenie badań naukowych: wykonanie czynności wynikających z postawionego problemu i wybranej metody roboczej;

6. opracowanie materiałów zebranych w czasie badań i ich synteza;

7. pisemne opracowanie wyników badań aż do stanu pracy gotowej do druku, po czym ujawnienie ich w publikacji naukowej;

8. krytyczna ocena przebiegu własnych badań i pisemnego opracowania wyników.

Trzy pierwsze etapy są często przeprowadzane razem; tworzą etap określenia problemu.

Etapy te powinny być realizowane w tej właśnie kolejności; wybór metody roboczej nie może na przykład poprzedzać ustalenia problemu. Są one zresztą dość naturalne, podobne do wszelakiego działania ludzkiego w obliczu nowej sytuacji.

Metody badań naukowych

Znane są następujące metody badań naukowych:

• metoda obserwacyjna, obserwacja odgrywa ważną rolę; nie ingerujemy w środowisko naturalne, które tylko obserwujemy i próbujemy opisać – celowe spostrzeganie, notowanie spostrzeżeń; obserwacje: 1)bez interwencji; opis tego, co widzimy; 2)z interwencją; zmieniamy obiekt obserwacji (interweniujemy): a/ o. uczestnicząca (badacz sam uczestniczy w prowadzonym badaniu); b/ o. ustrukturowana (prowadzona w warunkach naturalnych lub w laboratorium, badacz wywołuje interesujące go zaburzenia); c/ eksperyment naturalny (badacz manipuluje wieloma zmiennymi w warunkach naturalnych i określa ich wpływ na zachowanie).

• metoda intuicyjna praca naukowa czysto umysłowa; rozważanie pojęć, przypuszczeń, problemów, projektów; jest składnikiem (zawsze i koniecznie) obecnym w każdej metodzie badań naukowych. Staje się potrzebna do uzasadnienia problemu, wyboru metody roboczej, wskazania założeń, ustalenia hipotez;

• krytyka źródeł (metoda historyków; polega na stwierdzeniu autentyczności starych źródeł – np. papiery z archiwum);

• metoda ankietowa (i m. wywiadu) – stawianie pytań, następnie – opracowanie odpowiedzi. Trzon metodologiczny nauk społecznych (i w psychologii). Ankieta – zbiór pytań stawianych pisemnie; odpowiedzi opracowane są statystycznie, a wyniki objaśniamy (interpretujemy);

• analiza krytyczna – metoda analizy i krytyki piśmiennictwa, stosowana do prac naukowych i badań innych naukowców. Powstają prace oparte na badaniu cudzych prac;

• metoda eksperymentalna polega na czynnej modyfikacji zjawiska stanowiącego przedmiot badania, dążenie do poznania zależności przyczynowych między składnikami lub warunkami przebiegu badanego zjawiska; z tej met. korzysta m.in. fizyka, biologia, chemia (do odkryć naukowych);

• metoda statystyczna, stosuje się wszędzie tam, gdzie chodzi o poznanie prawidłowości w zakresie zjawisk masowych – tam, gdzie bada się problemy demograficzne, ekonomiczne, socjologiczne; choć także w innych naukach

• metoda monograficzna, wszechstronny opis i szczegółowa analiza pojedynczej jednostki lub niewielkiej liczby jednostek charakterystycznych dla badanej zbiorowości. Ważny jest poprawny, świadomy dobór jednostki;

• metoda indywidualnych przypadków, jest sposobem badań polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych

• metoda sondażu diagnostycznego jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk. Chodzi tu o wszystkie zjawiska, które nie posiadają instytucjonalnej lokalizacji a wręcz odwrotnie są jakby rozproszone w całym społeczeństwie. Metodę sondażu diagnostycznego stosuje się często w badaniach pedagogicznych, psychologicznych i socjalnych dla określenia zjawisk społeczno-wychowawczych.

Metody te w różnych naukach znajdują różne zastosowanie, niektóre są stosowane tylko w pewnych dziedzinach naukowych, zależnie od ich specyfiki.

Kanony Milla - sformułowane przez Johna Stuarta Milla w 1843 roku tzw. schematy wnioskowania indukcyjnego. Zgodnie z intencją autora, kanony miały pomóc w rozwiązaniu problemu indukcji. Pozwalają ustalić związki przyczynowe między występowaniem zjawisk różnego rodzaju. Mill zdefiniował następujące kanony:

• kanon jednej zgodności - dotyczy związków pomiędzy przyczyną a skutkiem danego zjawiska;

• kanon jednej różnicy - ma miejsce wtedy, kiedy możemy wskazać warunki niezbędne do zaistnienia danej sytuacji;

• kanon zmian towarzyszących - możemy zastosować wówczas, kiedy zaobserwujemy zmiany w natężeniu zjawiska w zależności od sytuacji towarzyszących;

• kanon zgodności i różnicy;

• kanon reszty.

Teoria naukowa to całość logicznie spoistych uogólnień, wywnioskowanych na podstawie ustalonych faktów naukowych i powiązanych z dotychczasowym stanem nauki. Ma na celu wyjaśnienie przyczyny lub układu przyczyn, warunków, okoliczności powstawania i określonego przebiegu danego zjawiska. Jest podsumowaniem wyników szczegółowych pracy naukowej. Wieńczy badania naukowe.

Kluczowe znaczenie dla rozróżnienia, czy dana teoria jest teorią naukową, czy nie, ma obecnie kryterium falsyfikowalności. Pojęcie to zostało wprowadzone przez Karla Poppera w dziele Logika odkrycia naukowego. W myśl tej zasady, teoria której nie da się jednoznacznie obalić, nie jest teorią naukową. Przykładem teorii, co do której falsyfikowalności nie ma jasności, jest teoria superstrun.

1.2Rodzaje wyjaśniania w nauce:

1.Wyjaśnienie genetyczne: jest to próba odpowiedzi na pytanie dlaczego zaszło dane zjawisko lub dane zdarzenie, jak do niego doszło, jaka jest przyczyna. Wyjaśnienie to daje obraz przemian, jakim podlega dane zjawisko, proces, instytucja w ciągu określonego czasu; ukazuje okoliczności, w jakich dochodzi do przekształceń, wyjaśnia rodzaj i nasilenie czynników powodujących zmiany w badanym przez nas obiekcie.

2.Wyjaśnienie funkcjonalne:

Jest to pogląd o funkcjonalnym rodzaju zależności. Powstaje z przeświadczenia, że zjawiska nie wywołują się wzajemnie lecz tylko wpływają wzajemnie na swoje zmiany .

3.Wyjaśnienie teologiczne: w wyjaśnieniu tym zasadniczym pytaniem jest, „po co?”, do jakiego celu zmierza jakiś proces lub jakiemu celowi służy określone działanie.

4.Wyjaśnienie logiczne: opiera się ono na formalnych schematach logicznego wnioskowania, prawdziwość tych schematów gwarantowana jest samą ich wewnętrzną budową lub zależność między ich częściami nosi znamiona oczywistości.

1.3Definiowanie w nauce:

Definicje:

Definicja – wypowiedź o określonym kształcie, która informuje o znaczeniu danego wyrażenia, wskazuje inne wyrażenie o tym samym znaczeniu.

Kiedy definiujemy?

- jeśli nie rozumiemy pojęcia,

- jeśli znaczenie pojęcia nie jest dla nas jasne, nie umiemy wskazać zbioru desygnatów, a chcemy je poznać,

- gdy chcemy zamienić wyraz na synonim,

- jeśli wprowadzamy neologizm (którego nie ma w słowniku).

Definicje realne i nominalne:

- definicja realna – mówimy, czym coś jest; charakterystyka przedmiotu, którą można wypowiedzieć w dowolnym języku;

- definicja nominalna – wymienienie cech, ale nadal nie dowiemy się, jak to „coś” (przedmiot) wygląda; podaje znaczenie i cechy;

Rodzaje definicji ze względu na ich zadania:

definicje

sprawozdawcze⇐⇓⇒projektujące

konstrukcyjne ⇐⇓⇒regulujące

1.4Podstawowe podziały w obrębie językoznawstwa:

Podział 1 językoznawstwa:

         SZCZEGÓŁOWE – opis 1 języka.

         KONTRASTOWE – grupy, zbiory języków w porównaniu.

         OGÓLNE – opis cech wspólnych wszystkich języków.

Podział 2 językoznawstwa (Ferdinand de Saussure):

         SYNCHRONICZNE (STATYCZNE) – zajmuje się formą języka w danym momencie (pokolenie).

         DIACHRONICZNE (HISTORYCZNE) – odkrywa historię języka (grup językowych) i zmiany jego struktury na przestrzeni czasu.

Podział 3 językoznawstwa:

         TEORETYCZNE – tworzenie teorii języka.

         STOSOWANE – wdrażanie teorii w praktykę.

Podział 4 – klasyfikacja:

         JĘZYKOZNAWSTWO WEWNĘTRZNE – język w perspektywie lingwistycznej (gramatyka, fonetyka).

o        Działy:

         FONOLOGIA – nauka o systemach dźwiękowych języków/FONETYKA – badanie dźwięków ludzkiej mowy (głosek) od strony ich artykulacji, cech fizycznych, odbierania reakcji jakie wywołują w psychice człowieka.

         MORFOLOGIA – zajmuje się formami odmiennych części mowy, słowotwórstwem, budową wyrazów.

         SKŁADNIA – reguły budowy zdań na jakich wyrazy łączone są w dłuższe wypowiedzi. Zajmuje się relacjami między poszczególnymi elementami składowymi zdań i relacjami miedzyzdaniowymi w dłuższych tekstach.

         LEKSYKOLOGIA – nauka o słownictwie, zasobie wyrazów, związkach wyrazowych.

         SEMANTYKA – bada relacje między znakami a przedmiotami, do których się odnoszą.

         JĘZYKOZNAWSTWO ZEWNĘTRZNE – kategorie: psychologiczne, socjologiczne, historyczne, archeologiczne, antropologiczne.

o       Działy:

         FONETYKA – badanie dźwięków mowy ludzkiej.

         SOCJOLINGWISTYKA – bada społeczne znaczenie systemu językowego i użycia języka.

         PSYCHOLINGWISTYKA – zajmuje się psychologiczną bazą funkcjonowania języka – jak jest przetwarzany przez człowieka.

         NEUROLINGWISTYKA

         NAUKA JĘZYKA

         POLITYKA JĘZYKOWA

2. Dwudziestowieczne koncepcje nauki

2.1Paradygmat naukowy. Trzy podstawowe ujęcia:

Paradygmat badawczy

1) wzorcowe rozwiązania problemów badawczych

2) 4- elementowa macierz dyscypliny dyscypliny naukowej

3) tradycja badawcza obejmująca sposoby wyróżniania problemów badawczych, analizowania ich, rozwiązywania i oceny efektów

PRENAUKA

↓

PARADYGMAT NAUKOWY

anomalia ↓ anomalia

KRYZYS

↓

REWOLUCJA

↓

NOWY PARADYGMAT

Historyczne wzorce uprawiania nauki (techniki rozwiązywania problemów), czyli paradygmat w pierwotnym ujęciu Kuhna)

Arystoteles – analiza ruchu

Ptolemeusz – model układu planetarnego

Maxwell – matematyczny opis pola elektromagnetycznego

Paradygmat badawczy jako macierz dyscypliny naukowej

1. Zbiór praw nauki, czyli symbolicznych generalizacji.

Czy stopień dojrzałości nauki wyznacza stopień jej formalizacji?

2. System wartości teoretycznych, czyli metodologicznych

(niekiedy też ideologicznych).

spójność, ogólność, prostota, elegancja, kwantytatywność, zgodność z innymi

koncepcjami, użyteczność społeczna itp.

3. Wzorcowe rozwiązania problemów badawczych.

4. Założenia metafizyczne

a)rola deskryptywna (np. założenie historyczności praw,

założenie realizmu lub nominalizmu )

b)rola heurystyczna (tu: analogia i metafora)

c)rola aksjologiczna (ocena wagi problemów i rezultatów)

2.2Dwudziestowieczne paradygmaty naukowe w ujęciu Bobrowskiego:

XX-wieczne paradygmaty naukowe (wg Bobrowskiego)

Indukcjonizm : podstawowa metoda to indukcja, nauka opiera się na zdaniach obserwacyjnych, a jej głównym zadaniem jest zbieranie faktów i przechodzenie od zdań szczegółowych do zdań ogólnych potwierdzonych

Weryfikacjonizm : podstawą nauki są ogólne hipotezy, a głównym zadaniem – empiryczne weryfikowanie tych hipotez; neopozytywizm Koła Wiedeńskiego: każde zdanie obserwacyjne ma sens tylko w obrębie pewnej teorii, a więc systemu zdań ogólnych

2.3Weryfikacja - falsyfikacja - korroboracja teorii:

sprawdzanie występuje w dwóch odmianach:

• sprawdzanie pozytywne, które również występuje w dwóch odmianach:

  • weryfikacji czyli potwierdzenia całkowitego (przykład: "Wszystkie dziewczyny w wieku 17-19 lat mieszkające obecnie w Łodzi są pannami" – całkowite potwierdzenie tego zdania jest możliwe, o zdaniu tym powiemy, że jest weryfikowalne, a procedurę potwierdzenia go – wskazując na owe panny – nazwiemy weryfikacją)

  • konfirmacji czyli potwierdzenia częściowego (przykład: "Wszystkie orbity planet są elipsami" – całkowite potwierdzenie tego zdania nie jest możliwe, nic nie wiemy ani o orbitach planet których jeszcze nie ma, ani o orbitach planet, których już nie ma, o zdaniu tym powiemy, że jest konfirmowalne, a procedurę potwierdzenia – wskazując na orbity planet naszego układu słonecznego, czyli tylko na pewną podklasę planet – nazwiemy konfirmacją;

• sprawdzanie negatywne, które też występuje w dwóch odmianach:

  • dyskonfirmacji, czyli osłabienia mocy danego twierdzenia (przykład: "Wszystkie dziewczyny w wieku 17-19 lat mieszkające obecnie w Łodzi są dziewicami" – o zdaniu tym powiemy, że jest dyskonfirmowalne i zostało zdyskonfirmowane wskazując, że niektóre z Łodzianek znajdujące się w tym przedziale wiekowym nie są dziewicami);

  • falsyfikacji, czyli wykazania fałszywości (przykład: "Wszystkie orbity planet są okręgami" – o zdaniu tym powiemy, że jest falsyfikowalne i zostało sfalsyfikowane, wskazując na orbity planet naszego układu słonecznego). (W praktyce, różnice między dyskonfirmacją a falsyfikacją są tak znikome, że, bardzo często, dla obydwu procedur stosuje się określenie falsyfikacja.)

    • Nieudaną próbę falsyfikacji jakiegoś twierdzenia nazywa się niekiedy (za Popperem) koroboracją. Teoria czy hipoteza została skoroborowana w chwili gdy nie udało się wykazać jej fałszywości. O takiej teorii lub hipotezie Popper mówi, że "okazała hart" ze względu na negatywny wynik eksperymentu falsyfikującego. W stosunku do następującego twierdzenia: "Wszystkie orbity planet są elipsami", powiedzieć możemy, że zostało skoroborowane ponieważ (mimo poszukiwań – prób falsyfikacji) nie jest znana orbita planety, która nie jest elipsą.

2.4Koncepcja Lakatosa. Między Kuhnem a Popperem:

Lakatosa podejście do filozofii nauki było próbą wypracowania kompromisu między falsyfikacjonizmem Poppera a teorią rewolucji naukowych głoszoną przez Kuhna. Teoria Poppera wymaga, by naukowcy zarzucali swe teorie, gdy tylko napotkają na obserwacje, które je falsyfikują, a w to miejsce tworzyli śmiałe hipotezy. Zdaniem Kuhna, nauka to ciąg przeplatających się okresów nauki normalnej, gdy uczeni obstają przy swych teoriach mimo gromadzenia się przeczących im obserwacji oraz rewolucji naukowych, polegających na zmianach w sposobie myślenia, przy czym przyczyny owych rewolucji często pozbawione są zdaniem Kuhna racjonalnego podłoża.

Lakatos szukał podejścia metodologicznego, które pozwalałoby pogodzić te sprzeczne stanowiska, a jednocześnie mogłoby dostarczyć racjonalnego i zgodnego z faktami historycznymi oglądu postępu dokonującego się w nauce.

Falsyfikacjonizm przyjmował bowiem, że naukowcy tworzą teorie, a Natura ogranicza się do wyrażenia swego NIE w formie niespójności obserwacji. Według Poppera, podtrzymywanie teorii w sytuacji, gdy Natura je odrzuciła jest irracjonalne, a jednak Kuhn pokazał, że jest to dość powszechną praktyką. Według Lakatosa zaś nie jest tak, że my przedkładamy teorię, a Natura zgłasza swe weto; jest raczej tak, że przedkładamy całą gęstwinę teorii, a natura mówi <<to niespójne>>. Niespójność tę można usunąć nie zmieniając programu badawczego – można zostawić twardy rdzeń, a zmienić jedynie hipotezy pomocnicze.

3. Metodologia strukturalna

3.1Założenia strukturalizmu:

JĘZYK = SYSTEM (struktura relacyjna: jednostki swoją wartość zawdzięczają relacjom do innych jednostek w systemie)

FONOLOGIA: z ciągłej skali dźwięku każdy język wybiera inny zbiór rozróżnień, które mają charakter funkcjonalny (np. spółgłoski dźwięczne – bezdźwięczne, samogłoski krótkie – długie itp.).

GRAMATYKA: każdy język gramatykalizuje wybrane rozróżnienia pojęciowe (czas, liczba, rodzaj, kształt, bliskość, widoczność itp.)

LEKSYKA: każdy język leksykalizuje wybrane znaczenia spośród wielu teoretycznie możliwych.

The cat sat on the mat

kot czy kotka? siedzi czy siada? na macie, dywaniku, słomiance?

3.2Dychotomie de Saussure'a:

LANGUE PAROLE

abstrakcyjny kod: jednostkowa, konkretna

jednostki języka realizacja kodu

wraz z regułami ich doboru

SUBSTANCJA FORMA

materia: dźwięków i myśli struktura

PARADYGMAT SYNTAGMA

zasady wyboru zasady łączliwości

SYNCHRONIA DIACHRONIA

teoretyczny konstrukt

abstrahujący od idiolektów itp.

3.3Problemy metodologiczne wynikające z przeniesienia metody strukturalnej z fonologii do semantyki (na przykładzie teorii pól semantycznych):

ZAŁOŻENIA SEMANTYKI STRUKTURALNEJ

Teoria pola znaczeniowego:

znaczenia poszczególnych wyrazów są ustrukturowane przez wzajemne powiązania wewnątrz tzw. pól znaczeniowych (=semantycznych), pokrywających w całości obszar doświadczenia poznawczego człowieka.

Pole semantyczne to uporządkowany pod względem syntagmatycznym i paradygmatycznym zbiór leksemów reprezentujący zbiór pojęć związanych z jakimś pojęciem nadrzędnym. Znaczenie wyrazu jest wyznaczone poprzez sieć relacji z innymi jednostkami leksykalnymi.

Słownictwo to zbiór leksemów, które organizują strukturalnie pola pojęciowe w oparciu o relacje różnicy i podobieństwa leksykalnego.

 

Zgodnie ze strukturalistyczną koncepcją J. Triera:

1) znaczenie wyrazu  wynika z jego miejsca w paradygmacie, a więc  wyraz w izolacji od innych członów paradygmatu leksykalnego traci swój sens dla użytkowników języka;

2) strefy pojęciowe reprezentowane przez dane pole semantyczne są nieprzenikliwe, o bardzo wyraźnych, nieprzekraczalnych granicach.

 

(!)Te założenia są obecnie odrzucane, gdyż wykazano, że:

1) wyraz funkcjonuje jako nośnik znaczenia niezależnie od opozycji leksykalnych w obrębie paradygmatu

2) w wielu przypadkach zakresy oznaczania wyrazów nie dają się precyzyjnie oddzielić

3) pola semantyczne przenikają się wzajemnie, a granice między nimi są nieostre

4. Modularne a niemodularne teorie języka

4.1Językoznawstwo autonomiczne a językoznawstwo nieautonomiczne:

a)      językoznawstwo autonomiczne in. wewnętrzne – bada język „od środka”, bez powiązania   z innymi dziedzinami;

b)     językoznawstwo nieautonomiczne in. zewnętrzne – bada język w powiązaniu z innymi dziedzinami: psycholingwistyka, socjolingwistyka, etnolingwistyka

4.2Koncepcja gramatyki transformacyjno-generatywnej jako przykład autonomicznej i modularnej teorii języka:

KOGNITYWIZM:

1957, 1965: Noam Chomsky:

gramatyka transformacyjno – generatywna,

tzw. wzięcie pod uwagę czynnika biologicznego i psychologicznego (odejście od wcześniejszego podejścia behawiorystycznego Leonarda Bloomfielda) m. in. modularność mózgu (odrębność i niezależność procesów językowych od zdolności poznawczych człowieka);

4.3Koncepcja gramatyki kognitywnej (w ujęciu R. Langackera) jako przykład nieautonomicznej i niemodularnej teorii języka:

koniec lat 70-tych, USA, Ronald Langacker i inni:

Przekonanie, iż zdolności językowe człowieka oparte są

na tych samych mechanizmach, które rządzą procesami poznawczymi/kognitywnymi (odejście od modularności mózgu).

Język stanowi nierozerwalną część ludzkiego poznania – badania nad językiem należy rozpocząć od badania procesów poznawczych, a wyniki analiz językoznawczych powinny zgadzać się z danymi na temat ludzkiego poznania.

Zwrócenie uwagi na metaforyczny (nieadekwatny) charakter obrazu języka zawartego w samym języku – próba dotarcia do opisu adekwatnego.

4.4Problem modularności języka a badania nad mózgiem:

BADANIA NAD GENOMEM I MÓZGIEM A PROBLEM MODULARNOŚCI JĘZYKA

Oni znaleźli gen języka: Gopnik 1990, Gopnik i Crago 1991, Pinker 1994

This case is a particularly dramatic example of SLI supporting strongly the hypothesis of the genetic basis for language the affected individuals are incapable of learning regular grammatical morphemes even though they are able to deal with irregular morphemes

(Pinker 1994).

(Sprawa ta jest szczególnie dramatycznym przykładem SLI; to silne wsparcie hipotezy o genetycznych podstawach języka dla affectedness; osoby te nie są w stanie nauczyć się reguł; mogą jednak opanować morfemy nieregularne (Pinker 1994).)

Specyficzne zaburzenie rozwoju językowego (SLI):

zaburzenie nie dotyczy zdolności intelektualnych → ma charakter wyłącznie gramatyczny.

2001 r. „Nature”: odkrycie w rodzinie KE pojedynczej mutacji w znajdującym się w siódmym chromosomie genie FOXP2 (Lai i in. 2001). Mutacja dotyczy tylko jednego aminokwasu: zamiast argininy u chorych członków rodziny KE występuje histydyna.

Czy gen FOXP2 to gen języka?

Oni „zgubili” gen języka:

Vargha-Khadem i in. 1990. Vargha-Khadem i in. 1995

It is clear that a cognitive impairment of the affected family members is not confined to morphosyntax. rather, it appears to extend to the verbal domain in general, and, indeed, is just as great in the nonverbal domain" (Vargha-Khadem i in. 1995, 932).

Oczywiste jest, że zaburzenie poznawcze affectedness z członków rodziny nie jest ograniczone do morfoskładni. raczej, wydaje się sięgać do słownej domeny w ogóle, i rzeczywiście, jest tak wielkie w niewerbalnej domenie

5. Akwizycja języka

5.1Etologiczne teorie rozwoju językowego:

Etologiczna (biologiczna, psycholingwistyczna) Chomsky (1959): przyswajanie języka musi być oparte na mechanizmach biologicznych, gdyż

- dziecko opanowuje język zbyt szybko i łatwo, i to przy słabym rozwoju zdolności poznawczych;

- środowisko nie stwarza możliwości nauczenia się języka na zasadzie kar i nagród;

- mowa dorosłych jest pełna błędów i skrótów myślowych i luk;

- dziecko nie jest w stanie odróżnić wypowiedzi poprawnych od niepoprawnych;

- dziecko mimo to uczy się trudnych i skomplikowanych reguł gramatycznych (potrafi produkować nowe zdania).

Człowiek rodzi się z wrodzoną wiedzą o strukturze gramatycznej języka (struktura głęboka) i z wrodzonym mechanizmem nauki języka (LAD).

Fodor (1983, 1987) i Gardner (1983): istnieje nie jeden, ale kilka odrębnych, wyspecjalizowanych modułów odpowiedzialnych za przyswajanie różnych aspektów języka.

5.2Poznawczo-rozwojowa koncepcja akwizycji pierwszego języka:

2. Poznawczo-rozwojowa

Przyswajanie języka zależy od rozwoju zdolności poznawczych dziecka, gdyż

- dziecko stopniowo przechodzi od zdolności psychomotorycznych do wczesnych przedoperacyjnych (np. przyswojenie pojęcia stałości jest warunkiem akwizycji wyrażeń oznaczających brak);

- dziecko analizuje mowę w aspekcie semantycznym (np. przedmiot – czynność – obiekt ).

5.3Teorie środowiskowe:

3. Środowiskowa

Środowisko udziela wsparcia dziecku:

- język opiekunek jest prosty i poprawny (teorie postskinnerowskie);

- system wsparcia językowego (LASS) obejmuje takie scenariusze, jak wspólne czytanie książeczek, wyliczanki, piosenki, zabawę w nazywanie (teorie funkcjonalistyczne).

6. Językoznawstwo wobec odkryć genetyki

6.1Hipoteza genu języka:

Gopnik 1990, Gopnik i Crago 1991, Pinker 1994:

(Sprawa ta jest szczególnie dramatycznym przykładem SLI; to silne wsparcie hipotezy o genetycznych podstawach języka dla affectedness; osoby te nie są w stanie nauczyć się reguł; mogą jednak opanować morfemy nieregularne (Pinker 1994).)

6.2Badania nad genomem i mózgiem a problem modularności języka:

(porównaj z pyt. 4.4)

2001 r. „Nature”: odkrycie w rodzinie KE pojedynczej mutacji w znajdującym się w siódmym chromosomie genie FOXP2 (Lai i in. 2001). Mutacja dotyczy tylko jednego aminokwasu: zamiast argininy u chorych członków rodziny KE występuje histydyna.

Czy gen FOXP2 to gen języka?

Oni „zgubili” gen języka:

Vargha-Khadem i in. 1990. Vargha-Khadem i in. 1995

It is clear that a cognitive impairment of the affected family members is not confined to morphosyntax. rather, it appears to extend to the verbal domain in general, and, indeed, is just as great in the nonverbal domain" (Vargha-Khadem i in. 1995, 932).

Oczywiste jest, że zaburzenie poznawcze affectedness z członków rodziny nie jest ograniczone do morfoskładni. raczej, wydaje się sięgać do słownej domeny w ogóle, i rzeczywiście, jest tak wielkie w niewerbalnej domenie "

Rodzina KE: od 3 generacji połowa członków rodziny jest zdrowa, a połowa cierpi na szereg zaburzeń:

- niewyraźna mowa;

- upośledzona ruchomość dolnej partii twarzy, szczególnie górnej wargi;

- problemy z rozumieniem bardziej skomplikowanych zdań;

- problemy z tworzeniem trudniejszych struktur składniowych;

- znacząco niższy iloraz inteligencji; pomiar inteligencji niewerbalnej wykazał u chorych średnią 86 IQ (71 – 111), a u zdrowych członków tej rodziny średnią 104 IQ (84 – 119).

Badania mózgu wykazały, że chorzy z tej rodziny mają

- zredukowane jądro ogoniaste (część zwojów podstawy mózgu), odpowiedzialnego m.in. za motoryczną koordynację i przetwarzanie informacji z innych części mózgu;

- zmniejszoną okolicę Broki, nadaktywną w czasie mówienia.

Geny typu FOX:

- bardzo konserwatywne (identyczna struktura począwszy od drożdży do człowieka);

- zawierają specjalne białka odpowiedzialne za przepisywanie informacji z DNA na RNA → potencjalnie mogą wpływać na ogromną ilość innych genów.

(Przypuszczalne powiązania między genem FOXP2 a mową (wg: Vargha-Khadem i in. 2005: 136))

6.3Historia odkrycia genu FOXP2:

2001 r. „Nature”: odkrycie w rodzinie KE pojedynczej mutacji w znajdującym się w siódmym chromosomie genie FOXP2 (Lai i in. 2001). Mutacja dotyczy tylko jednego aminokwasu: zamiast argininy u chorych członków rodziny KE występuje histydyna.

Czy gen FOXP2 to gen języka?

Oni „zgubili” gen języka:

Vargha-Khadem i in. 1990. Vargha-Khadem i in. 1995

Oczywiste jest, że zaburzenie poznawcze affectedness z członków rodziny nie jest ograniczone do morfoskładni. raczej, wydaje się sięgać do słownej domeny w ogóle, i rzeczywiście, jest tak wielkie w niewerbalnej domenie "

7. Kategorie w języku

7.1Kategorie w języku:

Język obejmuje jedynie część świata pojęć, jaki istnieje w ludzkich umysłach.

Pojęcie – mogą się odnosić do poszczególnych bytów albo do całych zbiorów.

*Kategoria pojęciowa: ujmuje dany zbiór elementów jako całość. Pojęcia, które dokonują podziału rzeczywistości na sensowne jednostki, noszą nazwę kategorii. Świat zawsze zostaje ukształtowany w wyniku podejmowanego przez nas procesu kategoryzacji, czyli przez sposób postrzegania, wiedzę, postawy – przez nasze ludzkie doświadczenie.

*Kategorie językowe – znaki językowe, kategorie pojęciowe, które trafiają do języka. Znaki są odzwierciedleniem kategorii pojęciowych, których korzenie tkwią w umyśle konceptualizatora i jego doświadczeniach w kontakcie ze światem.

Konstrukcja – wybór spośród różnych możliwości przypasowania do danej kategorii.

- Kategorie leksykalne – odpowiedniki kategorii pojęciowych, które pojawiają się w postaci wyrazów.

- Kategorie gramatyczne – odpowiedniki kategorii pojęciowych, które pojawiają się w postaci wyrazów tekstowych.

W strukturze zdania każda kategoria leksykalna jest jednocześnie kategorią gramatyczną. Kategorie leksykalne są zdefiniowane przez swoją określoną treść semantyczną, natomiast kategorie gramatyczne dostarczają ram strukturalnych dla treści leksykalnej.

*Treść kategorii leksykalnej obejmuje wiele rozmaitych przypadków.

~Element prototypowy – najlepszy element danej kategorii, podtyp, który zostaje przywołany jako pierwszy w świadomości.

~Elementy peryferyjne lub marginesowe

Centrum kategorii leksykalnej jest wyraźnie określone i stałe, jej pogranicza zaś są rozmyte i nakładają się na obszary peryferyjne sąsiednich kategorii.

Każda klasa wyrazów sama w sobie stanowi kategorię (gramatyczną – np. rzeczownik, przysłówek, zaimek etc.) Kategorie gramatyczne mogą się różnić w poszczególnych językach.

7.2Klasyczna teoria kategoryzacji w fonologii i w semantyce strukturalnej:

KATEGORYZACJA (w szerokim znaczeniu) – dostrzeganie podobieństwa wśród różnorodności

KATEGORIA - zbiór elementów uważanych za ekwiwalentne dla konkretnych celów

Istotne cechy klasycznej teorii kategoryzacji:

- odnosi się do obiektywnie istniejącej rzeczywistości,

- kategorie posiadają wyraziste granice,

- binarność cech – jeden element może należeć tylko do jednej kategorii na raz,

- wszystkie elementy kategorii są sobie równe,

- o przynależności do kategorii decyduje spełnienie

7.3Kategoryzacja prototypowa w kognitywnej koncepcji języka:

Kategoryzacja elementów rzeczywistości (E. Rosch)

• kategoryzacja oparta jest na zdolnościach poznawczych człowieka (odbiór rzeczywistości przez człowieka),

• kategorie posiadają rozmyte granice,

• elementy kategorii posiadają różny status – istnieje element lepszy (prototyp) i elementy gorsze (peryferyjne/ marginalne),

• o przynależności do kategorii decyduje stopień…

PROTOTYP:

• posiada najwięcej cech, które kojarzone są z daną kategorią (elementy peryferyjne posiadają mniejszą ilość tych cech niż prototyp),

• jest najłatwiej rozpoznawalny jako element należący do danej kategorii,

• jest najłatwiej zapamiętywany,

• jest najszybciej przywoływany z pamięci.

7.4Proces akwizycji kategorii a modele kategoryzacji:

Integracja (akwizycja) informacji określana jest mianem kategoryzacji.

Uważa się, że kategoryzacja, definiowana w językoznawstwie jako przyporządkowywanie obiektów do kategorii semantycznych na podstawie określonego zestawu cech, jest jedną z podstawowych zasad ludzkiego myślenia. Kategorie semantyczne występują we wszystkich językach, różne języki i kultury operują jednak odmiennymi systemami kategoryzacji, co prowadzi czasem do zakłóceń komunikacji językowej (nieporozumień między rozmówcami).

Po pierwsze, obiektom danej kategorii semantycznej mogą być w różnych kulturach przypisane różne cechy konotacyjne. Przykładowo ludzie pochodzący z kultur, w których wilk uosabia duchy opiekuńcze – a więc z kultur, w których obiektom kategorii określanej nazwą wilk przypisuje się konotacyjną cechę opiekuńczości – zrozumieliby frazę Człowiek człowiekowi wilkiem inaczej niż Polacy.

W psychologii poznawczej funkcjonują, z grubsza rzecz biorąc, dwa teoretyczne modele kategoryzacji.

Klasyczny model kategoryzacji
Pierwszy z nich to tzw. model klasyczny, wywodzący się jeszcze ze starożytnej Grecji. Za jego twórcę uważa się Arystotelesa. W modelu tym zakłada się, że kategorie definiowane są przez zestaw cech, które mają charakter binarny, tzn. na wartość dodatnią (dotyczy kategorii) lub ujemną (nie dotyczy kategorii). Jedną z cech definiującą naszą kategorię PIES może być np. +POTRAFI SZCZEKAĆ. Z kolei kategoria KOT mogłaby być definiowana przez cechę -POTRAFI SZCZEKAĆ (czyli nie potrafi szczekać).
Choć w teorii każda kategoria może być przez prawie nieskończoną liczbę cech, cała kategoria jest określana i definiowana przez zestaw cech koniecznych i wystarczających. Cechy te są niezbędne, ponieważ musi je posiadać każdy członek kategorii, aby do tej kategorii należeć i wystarczające, bo jeśli członek je posiada, nie ma potrzeby brania pod uwagę jakichkolwiek innych cech, by stwierdzić przynależność do kategorii. I tak, jeśli zdefiniujemy psa jako 'czwronożne szczekające zwierzę', zestaw niezbędnych i wystarczających cech będzie obejmował +CZWORONOŻNE, + ZWIERZĘ i +POTRAFI SZCZEKAĆ. Choć pies posiada jeszcze wiele innych cech, te trzy muszą dotyczyć każdego psa, a jednocześnie, gdy występują, nie ma potrzeby brania pod uwagę dodatkowych cech, by stwierdzić przynależność do kategorii.

Prototypowy model kategoryzacji
Drugi model kategoryzacji, to tzw. model prototypowy. Został on opracowany dopiero w latach 70-tych ubiegłego wieku, a jego twórczynią była, między innymi, amerykańska psycholog Eleonor Rosch. W przeciwieństwie do modelu klasycznego, w modelu prototypowym kategoria definiowana jest przy pomocy atrybutów, które nie mają charakteru binarnego, lecz są stopniowalne. Oznacza to, że atrybut może nie tylko dotyczyć lub nie dotyczyć danej kategorii, lecz może jej dotyczyć "do pewnego stopnia". Po wieloma względami, tak zdefiniowane atrybuty lepiej opisują wiele obiektów i zjawisk niż binarne cechy. Czy, na przykład, kura posiada cechę +POTRAFI LATAĆ? Z całą pewnością kury nie potrafią latać tak jak na przykład gołębie, są jednak w stanie unieść się na chwilę w powietrze i przelecieć kilka metrów, czego nie potrafi, na przykład, pies. Można więc stwierdzić, że kury nie dotyczy w pełni ani +POTRAFI LATAĆ, ani -POTRAFI LATAĆ, za to powiedzieć można, że kura potrafi latać "do pewnego stopnia".

W klasycznym modelu kategoryzacji dość łatwo jest stwierdzić, czy dana rzecz lub zjawisko przynależą do jakiejś kategorii. Jeśli ta rzecz posiada wszystkie niezbędne i wystarczające cechy definiujące kategorię, wówczas, bez żadnego wątpliwości, należy do kategorii, przy czym wszystkie przedmioty spełniające te warunki są tak samo dobrymi przykładami. Jeśli więc dwa zwierzęta posiadają konieczne i wystarczające cechy kategorii PTAK, to są one tak samo "dobrymi" przykładami ptaków. W modelu prototypowym sytuacja jest nieco bardziej skomplikowana. Skoro przedmioty mogą posiadać atrybuty "do pewnego stopnia", to przedmioty te mogą być członkami kategorii również "do pewnego stopnia". Oznacza to, że pewne przedmioty są "lepszymi" (lub bardziej "prototypowymi"), a inne "gorszymi" (lub bardziej "marginalnymi") członkami kategorii. Na przykład atrybuty orła wykazują wysoki stopień zgodności z atrybutami kategorii PTAK, więc orzeł jest prototypowy ptakiem. Pingwin, z kolei nie posiada części atrybutów kategorii PTAK (np. nie potrafi latać, nie na piór), a niektóre atrybuty występują jedynie "w pewnym stopniu" (np. pingwin posiada skrzydła, lecz nie służą one do latania, lecz do pływania; są więc skrzydłami jedynie "do pewnego stopnia"). Oznacza to, że pingwin nie jest postrzegany jako prototypowy członek kategorii PTAK (nie jest dobrym przykładem ptaka), lecz jest marginalnym członkiem tej kategorii (jest ptakiem "do pewnego stopnia").

8. Logiczne, psychologiczne i kulturowe aspekty opisu języka

8.1Logiczne, psychologiczne i kulturowe aspekty opisu języka:

8.2Relacje sensu w semantyce strukturalnej:

8.3Organizacja wiedzy językowej w ujęciu kognitywnym (schematy, scenariusze i ramy kognitywne):

8.4Problem oddzielenia wiedzy językowej od wiedzy encyklopedycznej:

Wiedza językowa ma charakter synkretyczny, tzn. w komunikacji językowej zawsze występują inne czynniki, które w różnym stopniu wpływają na używanie języka. Ponadto ludzie komunikują się ze sobą nie tylko przy pomocy języka, którego rola jest taka, jaką wymaga środowisko.

Językoznawstwo autonomiczne zakłada wyraźną granicę między wiedza o świcie a wiedza językową. Mentalny słownik nie jest encyklopedią.

Zasób informacji istotny dla opisu znaczeń wyrazów należałoby rozumieć jako sieć wspólnej, skonwencjonalizowanej i w pewnej mierze wyidealizowanej wiedzy, która wyrasta z systemu przekonań i praktyk kulturowych.

9. Akty mowy

9.1Koncepcja aktów mowy w ujęciu Austina i Searle'a:

Akt mowy (z łac. actus – czyn) – wypowiedzenie skierowane przez nadawcę do odbiorcy, którego celem jest przekazanie komunikatu za pomocą systemu znaków językowych.

Akt mowy dzieli się na dwie fazy: mówienie – faza podstawowa i zrozumienie słów osoby mówiącej – faza wykonana jest przez odbiorcę. Akty mowy zaczął badać brytyjski językoznawca i filozof języka John Langshaw Austin (fundamentalna praca pt. How to Do Things with Words, 1962 r.) - wśród zdań języka naturalnego wyodrębnił on takie, których nie da się ocenić pod względem prawdziwości, a jedynie skuteczności (fortunności). Są to tak zwane performatywy (teoria performatywów). Ten prosty podział zastąpił następnie Austin bardziej rozwiniętą klasyfikacją - wyodrębnił trzy potencjalne aspekty aktów mowy:

• lokucyjny (tworzenie i artykułowanie wypowiedzi),

• illokucyjny (intencjonalność wypowiedzi), obecny np. w obietnicach, ostrzeżeniach, prośbach,

• perlokucyjny (dodatkowe, wtórne oddziaływanie na odbiorcę), obecny wtedy, gdy wypowiedź wywołuje u odbiorcy jakiś efekt (reakcja emocjonalna, wykonanie pewnej czynności).

Teoria aktów mowy opiera się na spostrzeżeniu, iż przy pomocy języka można nie tylko przekazywać informacje, ale i tworzyć fakty społeczne. W szczególności istnieje kategoria wypowiedzi, które nie opisują w ogóle świata, ale tworzą go i w związku z tym nie mogą podlegać ocenie prawdziwościowej klasycznej logiki. Dotyczy to na przykład deklaracji w rodzaju "Uznaję zebranie za zamknięte". Teoria ta stawia sobie za cel wszechstronną analizę aktów mowy oraz ich typologię. Klasyfikację aktów mowy, zawężając pojęcie do tzw. "genrów mowy", przeprowadziła Anna Wierzbicka.

John Searle, uczeń J. L. Austina, wyróżnił (w swym Speech Acts: An essay in the philosophy of language, 1969):

• akty bezpośrednie - intencja mówiącego odczytywana jest niezależnie od sytuacji, np. Podaj mi szklankę wody.

• akty pośrednie – tekst aktu należy odczytywać kontekstowo, w różnych sytuacjach tekst może mieć różne znaczenie, np. okrzyk Och! może być w zależności od związanych z jego wypowiedzeniem okoliczności związany z radością, bólem lub strachem.

Badaniem problemu właściwego rozumienia aktów pośrednich, jak również tekstów, których nie należy odczytywać wprost (aluzje, ironia), zajmuje się lingwistyka tekstu.

Według Searle’a można wyróżnić pięć typów aktów mowy:

• asercje – ich celem jest przedstawienie sądów, np. wątpienie, podziw, przeczenie itp.

Przykłady: Nie sądzę, abyś tak wiele zarabiał. Bardzo mi się podoba to mieszkanie.

• akty dyrektywne – ich celem jest wywarcie nacisku na odbiorcę i wpłynięcie na jego zachowanie, np. rozkazy, prośby, pytania.

Przykłady: Natychmiast przyjdź do domu! Proszę Państwa o zapięcie pasów.

• akty komisywne – ich celem jest podjęcie działania albo zobowiązanie, np. obietnice.

Przykłady: Będę codziennie zmywać naczynia. Obiecuję więcej nie krzyczeć.

• akty ekspresywne – ich celem jest wyrażenie własnych stanów emocjonalnych, postaw np. gratulacje, kondolencje.

Przykłady: Och, tak bardzo mi przykro. To cudownie!

• akty deklaratywne – ich celem jest stworzenie nowego stanu rzeczy.

Przykłady: Nadaję ci imię Tomasz.

Rozwinięciem teorii aktów mowy jest teoria implikatur konwersacyjnych Paula Grice'a.

9.2"Genry mowy" Anny Wierzbickiej:

Nieco odmienną klasyfikację aktów mowy przedstawiła Anna Wierzbicka w publikacji “Genry mowy”. Nawiązuje w niej do teorii M. Bachtina i proponuje zastąpienie pojęcia “akt mowy” Bachtinowskim terminem “genre mowy”. “ ‘Genre mowy’, jak go rozumie Bachtin, jest działaniem. [...]. Słowo “ genre” jest lepsze, mniej mylące dla językoznawcy niż słowo “akt”, bowiem “akt” sugeruje wypowiedź krótką, jednorazową (a zatem, na ogół wziąwszy, jednozdaniową). Bachtin uważa, że “do genrów mowy zaliczyć trzeba i krótkie repliki codziennego dialogu [...], i zwyczajne codzienne opowiadania – relacje [...], ale także różnorodne formy wystąpień naukowych i wszelkie gatunki literackie (od przysłowia do wielotomowej powieści).”
A. Wierzbicka twierdzi, że każdy genre można wymodelować “poprzez ciąg prostych zdań, wyrażających założenia, intencje i inne akty umysłowe mówiącego, definiujące dany typ wypowiedzi.” Językoznawczyni podaje przykładowe eksplikacje – zestawy formuł definiujących wybrane genry mowy, np. pytanie, prośbę, rozkaz, groźbę, ostrzeżenie, przemówienie itp. Mówi on że “aby zdefiniować genry mowy w eksplikacyjnym modelu, trzeba przede wszystkim wyizolować zasadniczy cel komunikatywny każdego genru (taki, jak: chcę, żebyś to zrobił dla rozkazu, chcę, żebyś to wiedział dla wykładu itd.). Ale wyizolowanie “celów illokucyjnych” (intencji komunikatywnych) to tylko pierwszy krok analizy. Dalszy jej ciąg – to pełny rozkład wszystkich genrów na konstytuujące je założenia, emocje, postawy itd.”

9.3Teoria implikatur konwersacyjnych Paula Grice'a:

W teorii implikatur konwersacyjnych Paula Grice'a reguły konwersacyjne (nazywane też maksymami konwersacyjnymi lub zasadami konwersacyjnymi) to zbiór praw regulujących komunikację językową. Ostentacyjne naruszenie przez nadawcę reguły konwersacyjnej może być albo świadectwem nieporozumienia (np. tego, że jeden z uczestników komunikacji nie słyszy czy nie rozumie drugiego albo że jest z jakichś powodów niezdolny do komunikacji językowej, np. chory psychicznie), albo też sygnałem wystąpienia (o ile nic nie wskazuje na to, że nadawca nie przestrzega Zasady Współpracy) implikatury konwersacyjnej.

Podstawowym założeniem teorii implikatur konwersacyjnych jest to, że komunikacja jest zachowaniem celowym. Dlatego pierwsza, najogólniejsza reguła Grice'a (zwana Zasadą Współpracy), z której da się wyprowadzić wszystkie pozostałe, brzmi:

Uczyń swój udział konwersacyjny w przewidzianym dla niego momencie takim, jakiego wymaga zaakceptowany cel lub kierunek rozmowy, w którą jesteś zaangażowany. (Grice 1977)

Tej maksymie towarzyszą dodatkowo cztery reguły szczegółowe (oraz ich dalsze podreguły):

1.Maksyma ilości (informować w ilości stosownej do celu konwersacji)

2.Maksyma jakości (podawać informacje prawdziwe; "nie mów tego, o czym sądzisz, że nie jest prawdą")

3.Maksyma odniesienia (mówić na temat; "bądź relewantny")

4.Maksyma sposobu (mówić jasno i zrozumiale; "unikaj wieloznaczności, wypowiadaj się zwięźle")

Inni autorzy rozwinęli teorię Grice'a i proponowali dłuższe listy reguł, dodając do wyżej wymienionych np. maksymę grzeczności czy maksymę informatywności.

10. Gramatyka komunikacyjna

10.1Trzy poziomy języka:

Gramatyka komunikacyjna zakłada, iż język funkcjonuje na 3 poziomach : ideacyjnym ( poziom obrazowania ), interakcyjnym ( poziom współdziałania z interlokutorem ) oraz tekstowym ( poziom samoorganizacji języka)

poziomy funkcjonowania języka WG Halliday'a:

- IDEACYJNY (informacyjny, reprezentacyjny) - którego podstawowym celem jest

obrazowanie świata, czyli przekaz informacji o rzeczywistości realnej lub powstającej w

wyobrażeniu mówiącego. Obejmuje nazywanie, przedstawianie komunikacji w formie

znaków językowych, stanów racjonalnych, a także stany nieracjonalne, emocjonalne

- INTERPERSONLNY (interakcyjny) - który określa stosunek mówiącego do świata

przedstawionego; skierowany jest do osób uczestniczących w komunikacji; polegająca na

używaniu języka jako narzędzia komunikacji społecznej; w zakresie tej funkcji Halliday

rozróżnił funkcję regulacyjną sprowadzającą się do regulowania stosunków społecznych za

pomocą formy przekazywania komunikatów, oraz funkcję indeksową (manifestacyjną), która

występuje, gdy mówiąc o czymś nadawca wyraża przynależność do pewnej grupy społecznej

- TEKSTUALNY - który odzwierciedla zdolność języka do wyrażania tych samych treści przy pomocy różnorodnych środków formalnych; polega na organizacji aktów mowy, tekstu, za pomocą wyrazów językowych, a także uporządkowanie w tekście wyrazów funkcyjnych.

Werbalizacja obejmuje trzy niezależne od siebie procesy:

przekaz treści ideacyjnej - czyli co mówimy

realizację zamiaru pragmatycznego - czyli po co mówimy

wybór środków organizujących dany gatunek tekstu - czyli jak mówimy

10.2Standardy semantyczne:

Standard semantyczny to znana wszystkim użytkownikom języka, trywialna konfiguracja treści mająca charakter predykatywny. Przykładem werbalizacji standardu semantycznego jest wyrażenie: Krowa daje mleko. Występuje tutaj jako model substytucyjny. Poszczególne komponenty mogą być wymieniane np: krowa ⇒ koza, mleko ⇒ mięso. Ważne jest jednak, aby nie naruszać zasady trywialności. Przykładem takiego naruszenia może być wyrażenie: Krowa daje kopyta.
Naruszenie trywialności często ma charakter przemyślany i ma na celu uzyskiwanie niezwykłych efektów komunikacyjnych. Przykładem takich działań są: personifikacja, animizacja, wegetabilizacja, reifikacja, metonimizacja.

10.3Leksykon w gramatyce komunikacyjnej:

Leksykon zawiera informację o kategoriach syntaktycznych słów, gramatyka określa ich możliwe powiązania.

11. Odrodzenie badań nad retoryką

11.1Ivor Richards: The Philosophy of Rhetoric:

W 1936 r. w Chicago Ivor Armstrong Richards opublikował pracę The Philosophy of Rhetoric, która dała początek nowej szkole o nazwie New Rhetoric. Istotę tej odnowionej retoryki stanowi zastosowaniej jej do teorii komunikacji, zwłaszcza komunikacji masowej, wykorzystanie jej w opi­sie technik propagandy i reklamy. Szczególnie znacząca jest tu zapoczątko­wana przez belgijskiego uczonego Chaima Perelmana teoria argumentacji aksjologicznej (wartoś­ciującej). Nowa retoryka jako wiedza interdyscyplinarna stwarza nowe możliwości integracji współ­czesnej humanistyki. Ważną rolę w tym względzie odgrywa wychodzący od 1976 r. w Pensylwanii kwartalnik „Philosophy and Rhetoric”. Chicagowska szkoła Rhetorical Criticism proponuje badanie tekstu jako elementu konkretnego czasu historycznego, jako wyrazu osobowości twórcy i jako spe­cyficznego sposobu komunikowania społecznego, mającego właściwe sobie cele.

11.2Chaim Perelman: Nowa retoryka:

Określenie nowej retoryki przez Chaima Perelmana
„Utożsamiając [nową] retorykę z ogólną teorią mowy perswazyjnej, która ma na celu uzyskanie zarówno intelektualnej, jak i emocjonalnej akceptacji określonego audytorium, twierdzimy, że do retoryki należy każda wypowiedź, która nie rości sobie prawa do odzwierciedlania prawdy bezosobowej. Z chwilą gdy dana informacja chce wywrzeć wpływ na jedną lub wiele osób, ukierunkować ich myślenie, rozbudzić lub uspokoić ich emocje, skłonić do pewnego działania, należy ona do dziedziny retoryki.”
Definicja retoryki wg Chaima Perelmana:
Przedmiotem retoryki jest analiza technik dyskursywnych, które mają na celu wywołanie lub wzmocnienie poparcia twierdzeń przedkładanych do akceptacji.

11.3Stephen Toulmin: The Uses of Argument:

Główną wykładnią jego teorii jest praca The Uses of Argument. Zdaniem Toulmina, właściwego wzoru dla filozoficznej argumentacji dostarczyć może jedynie prawoznawstwo, przy czym sformułowany przez niego wzór argumentu praktycznego ma zastosowanie nie tylko w filozofii, lecz, jak sam twierdzi, w każdej sferze ludzkiej praktyki – dlatego też może być potraktowany ogólniej, jako punkt wyjścia dla zbudowania specyficznego modelu ludzkiej racjonalności.

Wbrew tradycji łączenia argumentacji z logiką, dla Toulmina ani logika, ani matematyka nie dostarczają odpowiedniego wzoru argumentu. Celem jego pracy jest krytyka logiki tradycyjnej i wypracowanie nowego modelu dla argumentowania. Trzeba jednak zaznaczyć, że Toulmin nie dyskredytuje samej logiki jako dyscypliny naukowej, a raczej kwestionuje jej pretensje do bycia właściwym kryterium i wzorem racjonalności innych dziedzin. Nie chodzi mu zatem o wykazanie wewnętrznych „niespójności” w obrębie logiki jako takiej, ani o wprowadzenie do niej jakichś istotnych innowacji, a raczej o ograniczenie jej kompetencji. Zbyt uproszczone i sztywne kategorie logiki nie czynią zadość, zdaniem Toulmina, złożoności rzeczywistej, praktycznej argumentacji. Obowiązujący aparat logiczny zaciera różnice w praktycznej funkcji argumentów, wiele z nich z góry wykluczając ze sfery racjonalnego dyskursu. Większość argumentów, które na co dzień używamy w różnych dziedzinach życia, nie jest w stanie sprostać rygorom formalno-logicznym. Prawie nigdy nie

wnioskujemy w pełni dedukcyjnie, lecz indukcyjne; konkluzja zwykle nie wynika z przesłanek w sposób konieczny, lecz obowiązuje warunkowo lub z pewnym prawdopodobieństwem; zazwyczaj nie wypowiadamy sądów ponadczasowych, lecz wnioskujemy o przyszłości na podstawie znanych faktów z przeszłości i teraźniejszości, co nie daje nam pewności w sensie absolutnym, jak chciałaby logika. Poza samą logiką lub czystą matematyką, tautologie i argumenty analityczne występują niezmiernie rzadko. Nawet jeśli używamy takich wyrażeń jak „dedukuję”, „tak musi być”, „z pewnością”, „koniecznie”, to prawie nigdy nie mamy na myśli dedukcji, pewności czy konieczności w sensie logicznym.

12. Retoryka a logika

12.1Myślenie logiczne a potoczne:

*Myślenie potoczne albo znaczenie potoczne - charakteryzuje się naturalnymi, konkretnymi twierdzeniami opisującymi realistyczne postawy; przekonania tymczasowe, osobiste formułowane są na podstawie doświadczeń własnych; przekonania niespójne przemieszane z przesądami i uprzedzeniami; wiedza w tym typie myślenia często przekazywana jest z pokolenia na pokolenie.

Przykład: właściwe i potoczne znaczenie słowa stolica

*Myślenie pojęciowe (logiczne) pojawia się po około 11 roku życia, jest najczęściej wykorzystywane. Opiera się na posługiwaniu pojęciami, które są wewnętrzną reprezentacją, w której odzwierciedlone są cechy istotne dla klasy przedmiotów bądź zdarzeń albo stosunki pomiędzy elementami rzeczywistości lub sądami będącymi wewnętrzną reprezentacją związku między pojęciami. Pojęcia mogą stanowić uogólnienia czynności, cech, przedmiotów, zjawisk, relacji, dzięki czemu widząc po raz pierwszy jakiś przedmiot możemy zaliczyć go do grupy podobnych, znanych nam już wcześniej przedmiotów.

12.2Językowy obraz świata (JOŚ):

Językowy obraz świata (JOS) - pojęcie językowego obrazu świata ma wieloletnią historię i złożony rodowód. Początki tezy o językowym obrazie świata sięgają czasów Marcina Lutra.

• Problem ten teoretycznie i filozoficznie na gruncie nauki niemieckiej sformułował w XVIII i XIX wieku J.G. Hamann. Twierdził, że: "Język na poglądy – a poglądy na język wydają się mieć wpływ oraz, że każdy język wymaga pewnego właściwego sposobu myślenia oraz realizuje określone sobie tylko charakterystyczne upodobania."

• Z kolei J.G. Herder, który twierdził, że: "Każdy naród ma własny rezerwuar myśli, które się stały znakami, tym rezerwuarem jest jego język: jest to rezerwuar, do którego wnosiły swój wkład stulecia- jest to skarbiec myśli całego narodu".

• Jednakże podstawowe założenia i definitywny kształt tezy o JOS sformułował W. Humboldt, twierdząc że języki są środkami do odkrywania prawd dotychczas nie poznanych czyli charakteryzują się różnorodnością samych sposobów oglądu świata.

• Janusz Anusiewicz twierdzi, że JOS stanowi podsumowanie i zestawienie codziennych doświadczeń i zaakceptowanych przez wspólnotę komunikatywną norm, wartości, sposobów wartościowania oraz wyobrażeń i zestawień wobec rzeczywistości.

• Według Bartmińskiego "JOS jest zawartą w języku, różnie zwerbalizowaną interpretacją rzeczywistości dającą się ująć w postaci zespołu sądów o świecie. Mogą to być sądy "utrwalone" w gramatyce, słownictwie, w kliszowych tekstach np. przysłowiach ale także sądy "presupowane", tj. implikowane przez formy językowe utrwalonej na poziomie społecznej wiedzy, przekonań, mitów, rytuałów."

• Renata Grzegorczykowa językowy obraz świata chce rozumieć jako: "strukturę pojęciową utrwaloną w systemie danego języka, czyli w jego właściwościach gramatycznych i leksykalnych realizującą się w języku, za pomocą tekstów wypowiedzi."

• Tokarski traktuje JOS "jako zbiór prawidłowości zawartych w związkach gramatycznych i strukturach leksyki, pokazujących różne sposoby widzenia i rozumienia świata."

Według Jerzego Bartmińskiego: pojęcie językowego obrazu świata działa w dwóch wariantach, które można sprowadzić do „podmiotowego” i „przedmiotowego” i podporządkować terminom wizja świata i obraz świata. Wizja jako widzenie jest czyimś spojrzeniem i zawiera w sobie podmiot patrzący. Obraz jest wynikiem czyjegoś postrzegania świata, ale całość bardziej opiera się na przedmiocie - na tym, co jest zawarte w danym języku. Można mówić o obrazie świata np. dziecka, dorosłego, człowieka „prostego” itp. Skomplikowane są relacje między językiem a kulturą, a szczególnie między językiem a literaturą:

• Tworzywo literatury stanowi język i jego właściwości systemowe i kontekstowe, które są wykorzystywane do przedstawienia rzeczywistości i tworzenia świata przedstawionego.

• Osobiste doświadczenia twórcy i całej wspólnoty zostaje przechowane niejako w języku, Czyli literatura musi znaleźć odbicie tego doświadczenia i musi także odbić ugruntowany w języku obraz świata.

• Niemożliwe jest wykreowanie rzeczywistości nie związanej z doświadczeniem. Jest to rzeczywistość przez język zawężona, ale wynikająca z istoty języka.

• Twórcy literatury są „rzemieślnikami słowa” modyfikują i wykorzystują istniejące elementy, ale również są twórcami nowych składników.

• Literatura nie tylko korzysta z wzorców wprowadza do kultury wzorce. Język utrwala i przechowuje doświadczenia wypracowane przez kulturę.

• Język formuje kulturę w poszczególnych wspólnotach komunikacyjnych

W istotny sposób badania językoznawców nad JOS łączą i podsumowują Marian Bugajski i Anna Wojciechowska. Uważają oni, że językowy obraz świata jest to obraz świata (lub jego część ), zespół sądów, struktura pojęciowa, interpretacja rzeczywistości, centralne pojęcie, kategoria pojęciowa. Ogólnie jest to coś, co istnieje, funkcjonuje, kształtuje się poza językiem i jakimś stopniu wchodzi w skład języka.

Składniki językowego obrazu świata obejmują różne zjawiska. Badaczka R. Grzegorczykowa zaznacza, że na wstępie trzeba odróżnić elementy obrazu świata, które przejawiają się w pewnych własnościach gramatycznych języka od ujęcia świata w znaczeniach i łączliwości leksemów. Badania przedstawiają wiele przykładów cech gramatycznych odbijających warunki życia mówiących i wpływających na sposób widzenia świata przez nich własności gramatyczne, które są odbiciem pewnego widzenia świata mają zdecydowanie charakter historyczny. Następnie istotne dla omawianego są cechy słownictwa stanowiącego swoisty klasyfikator świata Różny układ znaczeń leksemów zależy od stopnia uogólnienia nazywanego zjawiska, a także różnorodnego rozczłonkowania świata. Dodatkowo na językowy obraz świata składają się właściwości słowotwórcze leksemów, które ujawniają sposób ujmowania zjawisk przez mówiących. Kolejnym składnikiem jaki prezentuje badaczka są żywe motywacje słowotwórcze i semantyczne współtworzące obraz świata zawarty w języku i funkcjonujący współcześnie. Równie ważnym składnikiem są konotacje semantyczne łączone przez mówiących z zjawiskami nazywanymi. Są to cechy kojarzone przez społeczeństwo z desygnatami nazw, utrwalone w pewnych faktach językowych (metaforach, derywatach, frazeologizmach) lub też w przypadku konotacji indywidualnych, jedynie przejawiające się w pewnej charakterystycznej łączliwości (np. osoby wiążące z pewnymi zjawiskami cechy negatywne nie będą używały ich nazw w połączeniu z wykładnikami ocen pozytywnych)

12.3Typy rozumowania:

Sposoby wnioskowania:

dedukcja: pewna, ale mało odkrywcza; ma zastosowanie w czystej matematyce i logice; dedukcja prowadzi zawsze od przesłanek do konkluzji;

redukcja: dany jest następnik, ale szukamy poprzednika;

*redukcja progresywna (weryfikacja),

*redukcja regresywna (wyjaśnianie);

indukcja: myślenie uogólniające; uogólnia zaobserwowane prawidłowości;

*indukcja eliminacyjna (wiele wspólnego ma z abdukcją),

*indukcja enumeracyjna;

abdukcja (od Charlesa Peirce’a): przyjmujemy pewne hipotezy, sprawdzamy ich słuszność; jeśli tak – uznajemy ją za słuszną, jeśli nie – to ją odrzucamy (falsyfikujemy) i szukamy lepszej, o wyższym stopniu ogólności;

kondukcja (pro i contra – za i przeciw); ma zastosowanie w marketingu; bierzemy wiele argumentów „za” danym produktem, które potraktowane całościowo stanowią dostateczne umotywowanie, dlaczego dany produkt jest lepszy niż jego poprzednik. Wellman nazywa to rozumowanie kondukcyjnym, charakteryzuje je następująco:

*konkluzja nie wynika z przesłanek,

*przesłanki i konkluzja są sądami jednostkowymi;

analogia (definicja Szymanka): na podstawie podobieństw między przedmiotami wysnuwa się wniosek o jeszcze głębszym podobieństwie tych przedmiotów; *podobieństwo głębokie; inaczej – wystąpi błąd rozumowania.

trzy najszerzej znane polskie klasyfikacje rozumowań - Jana Łukasiewicza, Tadeusza Czeżowskiego i Kazimierza Ajdukiewicza:

Jan Łukasiewicz definiował rozumowanie jako "taką czynność umysłu, która na postawie zdań danych, będących punktem wyjścia rozumowania, szuka zdań innych, będących celem rozumowania, a połączonych z poprzednimi stosunkiem wynikania". Rozumowanie jest więc poszukiwaniem dla danego zdania następstwa lub racji - ze względu na to, czy szuka się racji czy następstwa, rozumowania można podzielić na:

• rozumowania dedukcyjne - takie, w których dana jest racja, a kierunek rozumowania jest zgodny z kierunkiem wynikania. Rozumowania dedukcyjne dzielą się na:

  • wnioskowania - takie rozumowania dedukcyjne, w których dana racja jest zdaniem pewnym. Np. "(1) Jeżeli jest dziś piątek, to jesteśmy w Paryżu. (2) Jest dziś piątek. (3) A więc jesteśmy w Paryżu" (modus ponens). Przesłanki zdania (3) stanowiącego następstwo, tj. zdania (1) i (2), są jego racją.

  • sprawdzanie - takie rozumowania dedukcyjne, w których dana racja nie jest zdaniem pewnym, ale pewne jest jej następstwo. Np. gdy chce się sprawdzić, czy ktoś przeczytał Boską komedię, zadaje mu się szereg pytań o treść tego dzieła. Jeśli ktoś czytał książkę, zna jej treść, mógł ją jednak poznać w jakiś inny sposób (np. przeczytać streszczenie). Zdaniem sprawdzanym (racją rozumowania sprawdzającego) jest więc tu zdanie "pytana osoba czytała Boską komedię", następstwem zdanie "pytana osoba zna treść Boskiej komedii".

• rozumowania redukcyjne - takie, w których dane jest następstwo, a kierunek rozumowania jest przeciwny do kierunku wynikania, czyli poszukuje się racji. Rozumowania redukcyjne dzielą się na:

  • tłumaczenie - dobieranie racji dla zdania pewnego. Szczególnym typem tłumaczenia jest indukcja niezupełna. Tłumaczeniem jest np. rozumowanie, w którym chcąc znaleźć odpowiedź na pytanie, "czemu zrobiło się ciemno?" odpowiadamy, że "przepaliły się korki".

  • dowodzenie - dobieranie racji pewnej do zdania niepewnego.

Jedną z głównych wad klasyfikacji Łukasiewicza jest to, że wbrew ogólnie przyjętym rozumieniom terminów "dedukcja" i "redukcja" zalicza ona dowodzenie do rozumowań redukcyjnych, sprawdzanie zaś do dedukcyjnych.

Klasyfikacja rozumowań Tadeusza Czeżowskiego jest rozwinięciem klasyfikacji Łukasiewicza. Czeżowski bowiem tak samo jak Łukasiewicz pojmuje rozumowanie – jako poszukiwane racji dla następstw i następstw dla racji. Podobnie jak Łukasiewicz za główne typy rozumowań uznaje rozumowania redukcyjne i dedukcyjne

• rozumowania dedukcyjne to takie rozumowania, w których na mocy uznanych już racji uznaje się następstwa.

• rozumowania redukcyjne to takie rozumowania, w których dla uznanego już następstwa uznaje się racje.

Czeżowski przedstawia jednak odmienny podział rozumowań redukcyjnych i dedukcyjnych na podtypy. Wszystkie rozumowania redukcyjne i dedukcyjne Czeżowski dzieli na progresywne lub regresywne i odkrywcze lub uzasadniające.

• rozumowanie progresywne to takie rozumowanie, w którym dana jest racja, a poszukiwane jest następstwo.

• rozumowanie regresywne to takie rozumowanie, w którym dane jest następstwo, a poszukiwana jest racja.

• rozumowanie odkrywcze to takie rozumowanie, w którym zdanie dane jest uznane, a zdanie poszukiwane jeszcze nie uznane.

• rozumowanie uzasadniające to takie rozumowanie, w którym zdanie dane nie jest jeszcze uznane, a poszukuje się zdania już uznanego.

Stosownie do tych trzech podziałów (dedukcyjne-redukcyjne, progresywne-regresywne, odkrywcze-uzasadniające) można scharakteryzować główne typy rozumowań:

• wnioskowanie to rozumowanie dedukcyjne, progresywne i odkrywcze.

• dowodzenie to rozumowanie dedukcyjne, regresywne i uzasadniające.

• sprawdzanie to rozumowanie redukcyjne, progresywne i uzasadniające.

• wyjaśnianie (tłumaczenie) to rozumowanie redukcyjne, regresywne i odkrywcze. Czeżowski uznaje indukcję enumeracyjną niezupełną za odmianę wyjaśniania - wyjaśnianie uogólniające.

W pracy Klasyfikacja rozumowań Kazimierz Ajdukiewicz skrytykował klasyfikację rozumowań Łukasiewicza i Czeżowskiego uznając ją za zbyt wąską i przedstawił własną. Klasyfikacja Ajdukiewicza opiera się na dwóch podziałach. Pierwszym jest podział sposobów wyprowadzania konsekwencji (wnioskowań): Ajdukiewicz wyróżnia tu wnioskowania dedukcyjne, wnioskowania uprawdopodobniające i wnioskowania logicznie bezwartościowe. Drugi podział jest bardzo złożony i opiera się na zagadnieniach opisywanych przez logikę pytań Ajdukiewicza. Opierając się na tych dwóch podziałach w swojej klasyfikacji Ajdukiewicz prócz typów rozumowań wyróżnionych przez Łukasiewicza i Czeżowskiego wyróżnił także wiele innych, np. wnioskowania statystyczne czy rozwiązywanie równań. Ogólną motywacją klasyfikacji rozumowań Ajdukiewicza jest chęć objęcia wszystkich typów rozumowań występujących w praktyce naukowej.

12.4Logika nieformalna:

• Stwierdzenie uważamy za prawdziwe, jeżeli przy posiadanym stanie wiedzy założenie jego prawdziwości jest bardziej racjonalne, niż założenie fałszywości.

• Jak ustalamy co jest bardziej racjonalne? - Na drodze dialogu.

Logika nieformalna – cechy

*Niepewność – nie możemy zagwarantować, że z prawdziwych przesłanek wyciągniemy prawdziwe wnioski.

*Dialog jest:

-metodą weryfikacji prawdziwości stwierdzeń,

-kontekstem dla oceny poprawności wnioskowania.

*Zależność od języka – poprawność wnioskowania zależy też od doboru słów użytych w argumentacji.

Stwierdzenia mogą być ze sobą sprzeczne:

*odnośnie istnienia,

*odnośnie definicji,

*odnośnie wartości,

*odnośnie polityki.

Przesłanki

Przesłanką są dane, które krytycznie nastawieni słuchacze, generalnie są gotowi uznać za przekonujące.

Co może być przesłanką?

• Obiektywne dane – statystyki, eksperymenty, przedmioty (np. świadczące w sprawie).

• Ogólnie przyjęte stwierdzenia.

• Zdanie przekonującej osoby (kompetentnej, wiarygodnej, o dobrej woli, dynamicznej).

• Stwierdzenie podparte innym, poprawnym argumentem.

Przesłanki pewne prawie nie istnieją.

Wnioskowanie

• Argument przez uogólnienie,

• Argument z opinii eksperta (autorytetu),

• Argument ze związku przyczynowo-skutkowego,

• Argument ze znaku,

• Argument przez analogię.

Logika nieformalna łączy się nierozerwalnie z dialogiem.

Wykorzystujemy niepewne mechanizmy wnioskowania, jak zatem weryfikujemy wyciągnięte wnioski? - Metodą Sokratejską: proces odkrywania i testowania wiedzy przez pytania i odpowiedzi – czyli właśnie dialog.

Przykłady dialogów:

- codzienne dyskusje,

- rozprawy sądowe,

- dialogi Platona.

W logice nieformalnej:

*język – język naturalny,

*semantyka – relacja pomiędzy językiem naturalnym, a otaczającym nas światem,

*mechanizm inferencyjny – schematy argumentacji.

13. Podstawy pragma-dialektyki

13.1Pragma-dialektyka jako teoria argumentacji wychodząca od języka:

Pragma-dialektyka lub pragma-dialektyczna teoria argumentacji – sformułowana przez Frans H. van Eemerena i Roba Grootendorsta z Uniwersytetu w Amsterdamie jest teorią argumentacji używaną do analizy, oceny i wytwarzania dyskursywnych argumentacji, zarówno pisemnych jak i ustnych. W przeciwieństwie do stricte logicznego podejścia, które skupia się wyłącznie na analizie i ocenie argumentu w swojej formie lub też do argumentacji jako formy czysto werbalnej, która zajmuje się procesem argumentacji, pragma-dialektyka została stworzona, aby zajmować się całością zjawiska argumentacji jako czynności dyskursywnej. Tak więc teoria pragma-dialektyczna postrzega argumentację jako złożony akt mowy, który występuje jako naturalna czynność językowa i posiada określone cele w komunikacji.

Teoria pragma-dialektyczna została zastosowana aby zrozumieć wiele różnych typów sporów argumentacyjnych, na przykład była zastosowana w analizie i ocenie argumentacji prawnej, mediacji, negocjacji, debatach parlamentarnych, sporów między ludźmi czy sporów politycznych

13.2Preskryptywizm pragma-dialektyki:

Preskryptywizm – określanie elementów języka naturalnego jako "poprawnych" bądź "błędnych", w przeciwieństwie do podejścia deskryptywnego, czyli neutralnego opisywania realnie używanego języka. Preskryptywizm jest odrzucany przez współczesną akademicką lingwistykę, ma jednak wielu zwolenników wśród dziennikarzy i nauczycieli języków.

Skrajną formą preskryptywizmu jest puryzm językowy.