Zestaw zagadnień do egzaminu kursowego z literatury pozytywizmu i Młodej Polski

I. POJĘCIA I TERMINY

Obowiązuje umiejętność posługiwania się następującymi pojęciami i kategoriami:

organicyzm, scjentyzm, utylitaryzm, powieść tendencyjna, modernizm, Młoda Polska, nowoczesność, neoromantyzm, dekadentyzm, schopenhaueryzm, nietzscheanizm, bergsonizm, franciszkanizm, młodopolski oniryzm, aktywizm, symbolizm, impresjonizm, ekspresjonizm, parnasizm, melancholia.

II. POEZJA

Sytuacja poezji w drugiej połowie XIX wieku.
Liryka Marii Konopnickiej – tematy i formy.
Adam Asnyk wobec tradycji romantycznej.
Poezja Adama Asnyka – motywy, inspiracje filozoficzne, język.
Liryka pejzażowa Kazimierza Przerwy-Tetmajera.
Młodopolska twórczość Leopolda Staffa.
Sad rozstajny Bolesława Leśmiana – poszukiwanie języka poetyckiego.
Sposoby obrazowania w poezji Tadeusza Micińskiego.
Ewolucja poetycka Jana Kasprowicza
Katastrofizm w Hymnach Jana Kasprowicza.
Młodopolskie debiuty poetyckie drugiej generacji – po 1900.
Poetki Młodej Polski.
Przezwyciężenie dekadentyzmu w poezji Młodej Polski.
Franciszkanizm i poetyka codzienności w poezji młodopolskiej.
Tatry w poezji Kazimierza Przerwy-Tetmajera i Jana Kasprowicza.
Modernistyczny preekspresjonizm w poezji (Miciński, Komornicka, Kasprowicz).
Inspiracje filozofią Wschodu w poezji Młodej Polski

III. PROZA

Przemiany powieści w drugiej połowie XIX wieku.
Strategie powieści tendencyjnej (na podstawie wybranych utworów).
Inspiracje naturalistyczne w krytyce i twórczości Antoniego Sygietyńskiego.
Twórczość Adolfa Dygasińskiego – od światopoglądu naturalistycznego do mitycznego.
Paralelizm świata ludzkiego i zwierzęcego na przykładzie wybranego utworu Adolfa Dygasińskiego.
Góralszczyzna w Na przełęczy Stanisława Witkiewicza.
Nowele Aleksandra Świętochowskiego.
Omów wybraną powieść historyczną Józefa Ignacego Kraszewskiego.
Tradycja powstania styczniowego w wybranych tekstach literackich (np. Dziecię Starego Miasta, Omyłka, Nad Niemnem, Gloria victis).
Kryzys tendencyjności w twórczości Elizy Orzeszkowej.
Sposoby kreowania przestrzeni w prozie Elizy Orzeszkowej.
Nad Niemnem – powieść tendencyjna czy powieść idei.
Dwór i zaścianek w Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej.
Obraz społeczności żydowskiej w Meirze Ezofowiczu Elizy Orzeszkowej.
„Powieści chłopskie” Elizy Orzeszkowej.
Cham Elizy Orzeszkowej – natura, ciało, środowisko.
Problematyka żydowska w twórczości Elizy Orzeszkowej.
Eliza Orzeszkowa wobec naturalizmu.
Bohater dziecięcy w twórczości Bolesława Prusa.
Ewolucja krótkich form narracyjnych w twórczości Bolesława Prusa.
Prus w szkole naturalizmu (np. Placówka, Lalka).
Lalka Bolesława Prusa – summa XIX wieku (historia, nowoczesność, polityka).
Narracja i kompozycja Lalki Bolesława Prusa.
Lalka jako powieść o lęku.
Postaci kobiece w twórczości Bolesława Prusa.
Recepcja Lalki Bolesława Prusa.
Faraon Bolesława Prusa – nowy model powieści historycznej.
Faraon Bolesława Prusa – historia i współczesność (władza, tłum, jednostka).
Z legend dawnego Egiptu i Faraon – historiozoficzna refleksja Bolesława Prusa.
„Mistyk realizmu” (tak nazwał Prusa Tadeusz Miciński) – jak można rozumieć to określenie (np. Emancypantki).
Problematyka religijna w twórczości Bolesława Prusa.
Ewolucja krótkich form narracyjnych w twórczości Henryka Sienkiewicza.
Henryk Sienkiewicz wobec naturalizmu.
Dwa plany akcji – historyczny i fikcyjny – w Trylogii Henryka Sienkiewicza.
Trylogia Henryka Sienkiewicza jako przykład synkretyzmu gatunkowego.
Obraz świata pogańskiego i chrześcijańskiego w Quo vadis Henryka Sienkiewicza.
Faraon i Quo vadis – dwa modele powieści historycznej.
Henryk Sienkiewicz między „arcydziełem” a „czytadłem”.
Portret dekadenta w Bez dogmatu Henryka Sienkiewicza.
Płoszowski i Petroniusz – dwa portrety dekadenta.
Powieści współczesne Henryka Sienkiewicza.
Nowelistyka Marii Konopnickiej (naturalizm, impresjonizm, reportażowość).
Późna nowelistyka pozytywistów.
Dwór ziemiański w prozie pozytywistycznej.
Rodzina w twórczości pozytywistów (Sienkiewicz, Orzeszkowa, Prus, Świętochowski).
Dwa modele historyzmu – Trylogia i Faraon.
Kraszewski, Sienkiewicz, Prus – odmiany powieści historycznej.
„Bezdogmatowcy” Sienkiewicza, Orzeszkowej, Prusa.
Miasto w powieści postyczniowej.
Rewolucja 1905 roku w refleksji pozytywistów.
Proza „tatrzańska” Kazimierza Przerwy-Tetmajera.
Przekształcenie wzorca powieści realistycznej w twórczości Władysława S. Reymonta na przykładzie Chłopów.
Miasto jako bohater Ziemi obiecanej Władysława S. Reymonta.
Zagrożenia i szanse nowoczesności w Ziemi obiecanej Władysława S. Reymonta.
Portrety kobiet w twórczości Władysława S. Reymonta.
Nowelistyka Władysława S. Reymonta – tematy, strategie narracyjne.
Artysta jako bohater powieści młodopolskich.
Bohaterowie Próchna wobec wyzwań nowoczesności.
Horyzont mityczny twórczości Wacława Berenta.
Salon i ulica w Oziminie Wacława Berenta.
Polifoniczność w twórczości Wacława Berenta.
Ozimina Wacława Berenta wobec Wesela Stanisława Wyspiańskiego.
Opowiadania Stefana Żeromskiego – tematyka, formy, bohaterowie.
Bohater tragiczny w twórczości Stefana Żeromskiego (Ludzie bezdomni, Dzieje grzechu, Uroda życia).
Stefan Żeromski wobec rewolucji 1905 roku.
Popioły – nowy sposób mówienia o historii.
Powstanie styczniowe w twórczości Stefana Żeromskiego.
Relacje kobiet i mężczyzn w twórczości Stefana Żeromskiego.
Obraz wydarzeń 1905 roku w prozie Andrzeja Struga Dzieje jednego pocisku.
Kryzys światopoglądowy w Śmierci Ignacego Dąbrowskiego.
Gabrieli Zapolskiej „spotkania z naturalizmem”.
Kobiecość w opresji – proza Gabrieli Zapolskiej.
Twórczość prozatorska Stanisława Przybyszewskiego.
Bohater prozy Stanisława Przybyszewskiego – postawy, wybory, inspiracje.
Pałuba Karola Irzykowskiego – problem prawdy i kłamstwa (ludzkiego i literackiego).
Pałuba Karola Irzykowskiego jako wyraz sprzeciwu wobec zastanych poetyk powieściowych.
Groteska w prozie Młodej Polski na przykładzie Historii maniaków Romana Jaworskiego.
„Bohater miejski” powieściopisarzy młodopolskich. Powieści o „wieku nerwowym”.
Żywotność baśni w literaturze Młodej Polski.
Proza poetycka, poemat prozą w epoce Młodej Polski.
Przeobrażenia poetyki powieści w Młodej Polsce (bohater prowadzący, powieść jako zespół scen, powieść w pierwszej osobie).
Nietota jako powieść eksperymentalna.

IV. DRAMAT

Komedia mieszczańska na przykładzie twórczości Michała Bałuckiego.
Główne nurty w dramaturgii Młodej Polski.
Stanisław Wyspiański jako „człowiek teatru”.
Wesele jako dramat „syntezy sztuk”.
Wesele – osoby i osoby dramatu.
Plan historyczny i mitologiczny w Nocy listopadowej Stanisława Wyspiańskiego.
Różne formy obecności antyku w dramatach Stanisława Wyspiańskiego.
„Teatr w teatrze” – Wyzwolenie Stanisława Wyspiańskiego.
Warszawianka Stanisława Wyspiańskiego jako dramat nastroju.
Wyspiański wobec tradycji romantycznej.
Droga Czarowica przez „polskie piekło” w Róży Stefana Żeromskiego.
Funkcje didaskaliów w dramacie młodopolskim (np. Kisielewski, Wyspiański, Zapolska).
Opozycja „artysta – filister” w dramacie Jana Augusta Kisielewskiego W sieci.
Twórczość dramatopisarska Gabrieli Zapolskiej – tematy, bohaterowie.
Kłamstwo w dramaturgii Gabrieli Zapolskiej.
Dramatopisarstwo Stanisława Przybyszewskiego (wybrane przykłady).
Młodopolski dramat preekspresjonistyczny na przykładzie Kniazia Patiomkina Tadeusza Micińskiego.

V. ŚWIADOMOŚĆ LITERACKA

Europejskie i polskie rozumienie terminu „pozytywizm”.
Programy literackie okresu pozytywizmu.
Krytyka literacka w dobie pozytywizmu.
Pozytywistyczna teoria powieści.
Jak pozytywiści rozumieli społeczną użyteczność literatury?
Aleksander Świętochowski jako publicysta i filozof.
W kręgu „Wędrowca” (Sygietyński i Witkiewicz).
Stanisław Witkiewicz jako estetyk i krytyk.
Doświadczenie cywilizacji w światopoglądzie pozytywistów.
Spór o powieść historyczną w okresie pozytywizmu.
Pozytywistyczne spory o Trylogię Henryka Sienkiewicza (i oceny późniejsze).
Henryk Sienkiewicz i moderniści.
Pozytywiści – między optymizmem a pesymizmem.
Projekty kultury w refleksji twórców drugiej połowy XIX wieku.
Młodopolskie programy literackie.
Maria Komornicka – poszukiwanie tożsamości.
Obraz kultury polskiej w Legendzie Młodej Polski Stanisława Brzozowskiego.
Czyn i słowo Karola Irzykowskiego – koncepcja sztuki, koncepcja krytyki.
Działalność Zenona Miriama-Przesmyckiego.
Recepcja tradycji romantycznej w Młodej Polsce.
Spór o służebność i autonomię literatury w dyskusjach młodopolskich.
Fantastyka młodopolska.
Płeć w świadomości literackiej końca wieku XIX – uwolnienie czy uwięzienie?
Koncepcje osobowości w literaturze pozytywizmu i Młodej Polski.

VI. KULTURA I GEOGRAFIA LITERACKA

Granice czasowe twórczości pokolenia pozytywistycznego.
Co to jest „stara i młoda prasa” w warszawskim pozytywizmie.
Kronika – pozytywistyczny „prasowy” gatunek literacki.
Gatunki „prasowe” w literaturze pozytywizmu.
Czasopisma literackie Młodej Polski.
Charakterystyczne zjawiska kultury artystycznej Młodej Polski.
Cyganeria artystyczna Młodej Polski.
Satyra młodopolska – Tadeusz Boy Żeleński, Adolf Nowaczyński.
Geografia literacka pozytywizmu.
Warszawa – ośrodek kultury pozytywistycznej.
Trójzaborowa geografia literacka Młodej Polski.
Kraków – stolica Młodej Polski.
Zakopane – „międzyzaborowa stolica” Młodej Polski.
Biografia jako element twórczości w drugiej połowie XIX wieku.

VII. KONTEKST LITERATURY POWSZECHNEJ

Obowiązuje orientacja w następujących zagadnieniach (na wybranych przykładach):

europejska powieść realistyczna; naturalizm – teoria i praktyka; obrazy nowoczesności (np. Balzac, Baudelaire); symbolizm w poezji, dramacie i prozie; nowe drogi powieści europejskiej u progu XX wieku; doświadczenie cywilizacji w literaturze europejskiej.