Eksploatacja gospodarcza ziem polskich 1939-1945.
Metody postępowania przyjęte przez agresora na okupowanych terenach były uzależnione od jego dalekosiężnych celów: dążenie do pozbawienia mocarstwowej pozycji (Francja), aneksja podbitych obszarów (Luksemburg, częściowo Polska, Francja i Jugosławia), sprowadzenie do pozycji państwa satelickiego (Słowacja, Serbia, Chorwacja), pozbawienie państwowości w celu skolonizowania przez III Rzeszę (Polska, Czechosłowacja, Związek Radziecki), zagłada inteligencji (Polska, Związek Radziecki), zagłada poszczególnych narodów (Żydzi, Cyganie, Słowianie - m.in. Polacy i Rosjanie).Polityka gospodarcza na zajętych terenach zależała od stopnia podporządkowania. Na ziemiach włączonych do Rzeszy podjęto działania zmierzające do szybkiego zintegrowania gospodarczego poprzez przejmowanie zakładów przemysłowych i majątków ziemskich w ręce niemieckie. Na terenach okupowanych wystąpiło dążenie do maksymalnego zużytkowania miejscowego rolnictwa dla celów strategicznych. Jednak w okupowanych krajach Europy Zachodniej nie ingerowano w stosunki własności oraz ustawodawstwo socjalne (np. Belgia, Dania, Holandia). W okupowanych krajach Europy Wschodniej eksploatacja gospodarcza miała charakter rabunkowy i była połączona z grabieżą mienia, nie respektowaniem praw ludności i przymusem pracy (np. Polska, Związek Radziecki).Niemieckie plany “nowego ładu” zakładały zmianę stosunków narodowościowych przede wszystkim na terenach włączonych do Rzeszy i przewidzianych do kolonizacji. W związku z tym podjęto akcję przesiedlania ludności polskiej z Wielkopolski i Pomorza do Generalnej Guberni. Na ich miejsce sprowadzano niemieckich osadników z krajów nadbałtyckich i Rumunii. Wykorzystywanie antagonizmów między podbitymi narodami miało służyć utrzymaniu niemieckiego panowania. Okupanci podsycali antyrosyjskie i antyradzieckie postawy wśród narodów Związku Radzieckiego (Litwa, Łotwa, Ukraina). Wykorzystywali nienawiść istniejącą między narodami Jugosławii (np. Chorwaci i Serbowie). Podsycali niechęć ukraińsko-polską poprzez uprzywilejowanie Ukraińców, których mamiono obietnicą niezależnego państwa ukraińskiego. Szeroko prowadzona akcja germanizacyjna odbywała się przez kolonizację wybranych terenów osadnikami niemieckimi i zniemczanie mieszkańców wybranych rejonów (Volksliste - Niemiecka Lista Narodowościowa). Na terenach, które dawniej należały do Niemiec miało to charakter regermanizacji (Śląsk), a na innych germanizacji selektywnej (Górale, Mazurzy, Kaszubi i jednostki o cechach aryjskich).Oddziaływanie na kulturę narodów podbitych miało zróżnicowany charakter. Tereny wcielone do Rzeszy zostały poddane procesowi germanizacji poprzez unifikację językową, organizowanie życia kulturalnego według wzorca obowiązującego w III Rzeszy i eliminowanie wpływów kultury miejscowej. W Europie Zachodniej ograniczano się tylko do kontroli miejscowej sztuki, żeby nie rozbudzała świadomości narodowej (np. Francja) lub odnajdowania wspólnoty kulturowej z Niemcami w krajach uznawanych za “germańskie” (Belgia, Holandia, Norwegia). Natomiast w krajach Europy Wschodniej dążono do kulturowego i cywilizacyjnego unicestwienia podbitych narodów. Odbywało się to przez: grabież zabytków kultury, likwidację narodowego szkolnictwa i placówek kulturalnych oraz eksterminację inteligencji.Terror wobec ludności okupowanej miał zapewnić stan bezpieczeństwa na zapleczu frontu. Był realizowany przez stosowanie zasady odpowiedzialności zbiorowej w przypadkach sabotażu i działalności zbrojnej wymierzonej wobec okupanta. Charakter represyjny miały zarządzenia zabraniające np. posiadania radia, czy handlu żywnością, ponieważ kary nie były współmierne do przewinienia (do kary śmierci włącznie). Zróżnicowanie w stosowaniu terroru polegało na stosowaniu pozorów w postaci wyroków sądowych w krajach Europy Zachodniej i stosowanie go bez żadnych osłon na Wschodzie.Eksterminacja była metodą biologicznego niszczenia narodu stosowaną wobec niektórych grup narodowych (Żydzi, Cyganie, część narodów słowiańskich) zamieszkujących okupowane tereny Europy Wschodniej. Symbolem tej polityki były obozy koncentracyjne (np. Oświęcim, Majdanek, Dachau, Buchenwald) i obozy zagłady (np. Chełmno, Treblinka, Sobibór). Należy jeszcze wymienić masowe egzekucje zakładników i pacyfikacje wsi i miast dokonywane przez specjalne grupy policyjne.Zniewalanie i eksploatacja podbitych narodów miała umożliwić, w zależności od przyjętej koncepcji, ich całkowite ujarzmienie lub wyniszczenie biologiczne. Doprowadziło to do zbrodni ludobójstwa na szeroką skalę.
Ziemie polskie zostały przez hitlerowców potraktowane jak kolonia, która miała dostarczyć surowców i taniej siły roboczej. Niemcy podporządkowali przemysł i rolnictwo na okupowanych terenach ekonomice wojennej i dlatego przejęli oni całkowitą kontrolę nad życiem gospodarczym. Na terenach włączonych do Rzeszy skonfiskowano polski majątek publiczny i wywłaszczono przeważającą część majątku prywatnego. Na terenie Generalnej Guberni również skonfiskowano własność państwa polskiego, ale pozostawiono prywatną własność w rękach polskich, przynajmniej formalnie, ponieważ jej kierownictwo przeszło w ręce zarządców komisarycznych (treuhä nderów). Jednocześnie Niemcy systematycznie grabili maszyny, urządzenia i surowce przemysłowe na terenie GG. Działalność taka w mniejszym stopniu dotyczyła terenów włączonych do Rzeszy. Eksploatacji gospodarczej towarzyszyła bezlitosna eksploatacja siły roboczej. Już w pierwszych miesiącach okupacji wprowadzono obowiązek pracy dla mężczyzn: w wieku 14-65 lat (na terenach wcielonych do Rzeszy) i 14-60 lat (w GG). Masowe łapanki w miastach i wsiach GG były połączone z wywozem Polaków na przymusowe roboty do Niemiec. Wywózka i niewolnicza praca objęła prawie 2,5 mln Polaków.Rolnictwo polskie zostało objęte kontyngentami, czyli obowiązkowymi dostawami zboża, mięsa i mleka. Ceny były minimalne, a często stosowano zapłatę w wódce, celem rozpicia społeczeństwa polskiego. Płody rolne wywożone z GG do Rzeszy znacznie przewyższyły wielkość przedwojennego eksportu w tej dziedzinie. Kontyngenty były ciągle podwyższane, a sposób ściągania coraz bardziej bezwzględny. System kar za niedostarczenie kontyngentu przewidywał: więzienie, obóz koncentracyjny, a nawet karę śmierci.W miastach wprowadzono drobiazgową kontrolę handlu produktami rolnymi i reglamentację żywności na kartki, które pokrywały zaledwie 1/3 kalorycznego zapotrzebowania dorosłego człowieka. Jednocześnie obowiązywał całkowity zakaz handlu mięsem i tłuszczem, a za nielegalny ubój groziła kara śmierci. Prowadziło to do wzrostu chorób (gruźlica) i śmiertelności, szczególnie wśród dzieci i osób starszych.Wymiana pieniędzy przedwojennych na terenach włączonych do Rzeszy miała charakter wyraźnie drenażowy. Kurs wymiany 2 zł/1 marka był niekorzystny i odwrotny do rzeczywistej wartości obu walut. Podobnie było z walutą GG, złotymi Banku Emisyjnego, która na skutek inflacji miała coraz niższą wartość. Spowodowało to ogromne straty materialne społeczeństwa polskiego.Na terenach okupowanych przez Związek Radziecki nastąpiło zagarnięcie przez państwo polskich majątków ziemskich, fabryk i banków. Miały miejsce oficjalne rekwizycje własności prywatnej i rabunek dokonywany przez żołnierzy i urzędników radzieckich. Większość Polaków została pozbawiona swoich warsztatów pracy, a zatrudnienie w gospodarce radzieckiej nie dawało wystarczających środków do życia. Codziennością stały się olbrzymie kolejki przed sklepami, z których masowo wykupywali towary Rosjanie. Ogromne straty ponieśli posiadacze złotówek polskich przy wymianie po kursie 1 złoty/ 1 rubel, ponieważ waluta radziecka miała znacznie niższą wartość nabywczą.