PRYWATNA PRZESTRZEŃ DOMU I OGRODU. STRUKTURA SIEDLISKA I STRUKTURA OSADNICZA.
OGRÓD
Wstęp
Ogród to potocznie teren zajęty pod uprawę roślin ozdobnych lub użytkowych z wyznaczonymi trawnikami, alejami, grządkami, klombami kwiatów. Dla człowieka pierwotnego każda roślina, każde drzewo lub cały krajobraz były wyrazem pozaludzkich mocy, którym podporządkowane są nie tylko stawanie się i przemijanie w naturze, lecz także jego własne życie i umieranie. Ludzie przez wieki podporządkowując sobie naturę odcinali się od niej murami miast, ogrodzeniami. Nie potrafili jednak żyć bez przyrody, dlatego zaczęli tworzyć obszary przyrody uporządkowanej, z konieczności ogrodzone - parki i ogrody. W literaturze i sztuce ogród traktuje się symbolicznie. Jest olśniewającym i tajemniczym zjawiskiem na pograniczu sztuki, literatury, religijnej medytacji, poezji i codziennych doświadczeń. Uchodzi za miejsce tajemnicze, z jednej strony emanujące obecnością natury, z drugiej bezpieczniejsze niż dzikie ostępy. Więc czym jest ten ogród?
Pojęcie ogrodu
Ogród to miejsce swoistej ciszy i odpoczynku. Tam można być sobą, poczuć się wolnym, naturalnym. To azyl, który kształtujmy w sobie zgodnie z własnymi odczuciami, wychodząc naprzeciw potrzebom- często niemożliwym do zrealizowania w zewnętrznym świecie. Ogród jest dynamiczny, rośnie wraz z nami, daje poczucie bezpieczeństwa, umożliwia odprężenie. Odpowiada zarówno samotnym kontemplacjom, jak i modlitwie, stając się wówczas swoistym sanktuarium. Może być też domostwem, ostoją, terenem zabaw, gonitw i zwykłych radości. Pełen kolorów, zapachów, kształtów, cieni. Wszystko jednak w nim zależy od nas. Księga Rodzaju wspomina o Ogrodzie Eden, ogrodzie rozkoszy, który był zamieszkany przez pierwszych ludzi - Adama i Ewę. W Księdze Rodzaju znajdujemy słowa:
„I zasadził Jahwe-Bóg na wschodzie ogród w Edenie i umieścił tam człowieka, (...) aby go uprawiał i strzegł”
|
Frazeologia
rajski ogród - nazwa, którą określa się Mezopotamię - krainę w dorzeczu Tygrysu i Eufratu. Według dawnej tradycji miał się tam mieścić biblijny Raj, Eden.
Ogrody jordanowskie - polska nazwa ogrodów gier, zabaw i ćwiczeń fizycznych dzieci i młodzieży od nazwiska Henryka Jordana, założyciela w 1888 roku pierwszego ogrodu dla dzieci, według wzorów amerykańskich pod nazwą „Park Miejski dra Henryka Jordana”.
Kamień do ogródka (czyjegoś rzucić) - zrobić złośliwą aluzję na czyjś temat; przymówka, przytyk
Przekrój przez epoki
Sztuka ogrodowa Starożytności
Najstarszą sztukę ogrodową stanowią ogrody świątynne Babilonii - 3000 lat p.n.e. Najsłynniejsze to święte gaje sadzone na tarasach zigguratów oraz ogrody Nabuchodonozora II. Ziggurat to ok. 50 m wieża z wieloma poziomami, tworzącymi tarasy. Tam właśnie znajdowały się święte gaje. Charakterystyczne dla zigguratów było również rozwiązanie wykorzystujące rozprowadzanie wody deszczowej poprzez specjalny system drenów. W starożytnych ogrodach widoczne były pewne stałe elementy, jak np. zbiorniki wodne (baseny, kanały, stawy), będące głównym punktem ogrodu, czy liczne aleje. Jednak najsłynniejszy przykład sztuki ogrodowej Starożytności stanowią wiszące ogrody Semiramidy - zespół ogrodów dworskich, czyli część pałacu Nabuchodonozora II (605 r. p.n.e.). Ogrody Semiramidy zostały zbudowane na sztucznych tarasach, które były podparte wielopiętrowymi budowlami z kolebkowym sklepieniem. Posadzone na tarasach drzewa i krzewy przerastały mury i w ten sposób sprawiały wrażenie jakby wisiały w powietrzu.
Średniowieczna Europa
Dla Średniowiecza charakterystyczne były ogrody przyklasztorne oraz przydomowe. Te pierwsze miały układ kwadratowy i wypełnione były ziołami (szałwia, bazylia, majeranek). Z kolei, w tych drugich można było znaleźć między innymi róże, lilie i nagietek, pojawiały się żywopłoty, a pośrodku zazwyczaj znajdowała się fontanna lub studnia.
Renesans
Ogród renesansowy powstał w XV i XVI w. we Włoszech. Jest to ogród geometryczny, z układem osiowym. Charakterystyczne strome tarasy oraz bogatą sieć alejek uzupełniała architektura, która była bardzo istnym elementem tych ogrodów (altany, fontanny, sadzawki oraz groty).
Barok
Barok był niejako połączeniem styli ogrodowych minionych epok. Niemniej jednak był rozkwitem dwóch odmiennych, klasycznych styli ogrodowych: ogrodów francuskich i ogrodów angielskich.
Francuskie ogrody tego okresu charakteryzowała znacząca skala, geometryczność, duża symetria (w szczególności dwuboczna symetria w stosunku do głównej alei), łagodna poziomowość oraz wieloosiowość. W szpalerach tworzono labirynty a główną rolę w ogrodzie pełniły osiowe efekty frontalne. Pojawiały się altany, kaskady, promenady, groty, kopce, i zwierzyńce. Jednym z głównych twórców francuskiej sztuki ogrodowej był A. Le Nôtre, założyciel ogrodów Wersalu.
Angielskie ogrody charakteryzował układ nieregularny oraz bardzo mocne wzorowanie się na naturze. Angielska sztuka ogrodowa miała dwa nurty: naturalistyczny oraz nastrojowo-sentymentalny. W tym pierwszym dominowały łąki i zwierzęta, w drugim ruiny, świątynie i obeliski. Ogród w stylu angielskim cechuje się romantycznym charakterem - pełen kolorowych kwiatów, zapachów róż, tajemniczych zakątków i stylowych dekoracji. Najbardziej znane ogrody angielskie to: w Anglii - Chiswick, Kew Garden, w Niemczech - Wörlitz, w Rosji - Pawłowsk, w Polsce - Arkadia koło Nieborowa, Puławy.
XIX w.
To okres rozkwitu ogrodów publicznych. Oczywiście uprawiano ogrody prywatne, jednakże te publiczne budowano z wielkim rozmachem. Wielkimi alejami jeżdżono powozami lub konno. W Anglii pojawiła się koncepcja miasta-ogrodu, oddalonego od centrum miasta. Charakteryzuje się niską, luźną zabudową, a przede wszystkim znacznym udziałem terenów zielonych (lasów, ogrodów, parków) w ogólnej powierzchni miasta. Zakładano rozwiniętą funkcję mieszkaniową i wypoczynkową, z niewielkim udziałem usług. Przykładami praktycznej realizacji tej idei są np.: Podkowa Leśna, dzielnica Giszowiec w Katowicach, osiedle Nowa Huta w Krakowie oraz Hellerau pod Dreznem w Niemczech.
Ogrody współczesne
Wygląd obecnych ogrodów jest wynikiem projektowania ich zgodnie z duchem czasu i miejsca. Doskonałym na to przykładem są ogrody rodzinne - przydomowe, do których projektowania coraz rzadziej wykorzystuje się prywatne firmy, a częściej osobowość domowników. Wciąż jednak to symetryczny, zaprojektowany przez wynajętą firmę, ogród uchodzi za piękny. Mało jest w nim ducha miejsca, wszystko jest jednakowe, zbliżone do siebie pod względem wyglądu i funkcjonalności. Przeciwstawia mu się ogród niesymetryczny, nieuporządkowany i dziki, który rozwija się zgodnie z prawdziwymi upodobaniami mieszkańców domu.
Ogród japoński ma naśladować przyrodę, nie starając się jej podbić ani zniszczyć, cechuje go harmonia, prostota, asymetria i elegancja. Dwa podstawowe style ogrodów to TSUKIYAMA z małymi pagórkami, kamieniami symbolizującymi góry, stawami naśladującymi morza i jeziora oraz KARESANSUI - styl suchego ogrodu ze żwirem przedstawiającym wodę, głazami wyobrażającymi wyspy i grabionym piaskiem imitującym uderzające w nie fale. Niezbędnym elementem w klasycznym ogrodzie japońskim to woda - wnosi do ogrodu życie, ruch.
Ogródki przydomowe - przed ogródki
Pochodzą prawdopodobnie z Holandii i Anglii, gdzie pojawiły się po raz pierwszy w XVII wieku. Wtedy właśnie ogród zaczął służyć jako swoista wizytówka domu, a także miejsce rekreacji i odpoczynku. Dla ludzi z dużych miast mieszkających w wieżowcach, którzy pozbawieni są przestrzeni ogrodowej, miejsce pomiędzy blokiem a ulicą stało ich własnym przed ogródkiem, który pieczołowicie pielęgnują. Jest to pewnego rodzaju przejście ze strefy publicznej do prywatnej, zastępujące czasem przedsionek lub wiejską weradnę, gdzie witamy przybyłych gości. Jest odzwierciedleniem osobowości, temperamentu gospodarza. Przed ogródek otacza zwykle niewysoki płotek, a wewnątrz znajduje się często tabliczka z numerem domu, ławeczka, figurka Matki Boskiej czy tzw. "ogrodowi strażnicy” czyli kamienne figury niejako strzegące mieszkańców domu lub witające gości. Stawiane są przy domach, albo po obu stronach bramy wejściowej. Chińscy architekci krajobrazu, sprzed kilku tysięcy lat uważali, że kamienne figurki przedstawiające zwierzęta lub rośliny przynosiły szczęście i chroniły domostwo przed złymi duchami. W polskich ogrodach „milczących strażników” można spotkać nie tylko przy bramie, ale także u samego wejścia do domu, są one jednak mniej okazałe-aniołki, rośliny. Przede wszystkim jednak przedogródek jest pełen pachnących kwiatów różnokolorowych koniecznie. Jest naszą prywatną przestrzenią, w której powinniśmy czuć się swobodnie, bezpiecznie. Ma służyć relaksowi, kontemplacjom, radościom i zabawom.
„(…)Ogród mówi przede wszystkim o tym, kim są ogrodnicy; jest piękny, jeśli piękne są ich serca…”
B. Gawryszewska