Finanse samorządów terytorialnych

Dochody Samorządów Terytorialnych - to podatki, wyniosły w Polsce ogółem ok. 80-85 mld.

Władza: Ustawodawcza, Wykonawcza, Sądownicza, a Samorządy są czwartą siłą w państwie.

Wójtowie, burmistrze i prezydenci będą pochodzić z wyborów bezpośrednich.

• Pierwsze gminy - Izrael (gminy-miasta) miały dużo szersze uprawnienia (niż obecnie) i kompetencje.

• Średniowiecze - też gminy o b. szerokich uprawnieniach

• Hauza (Niemcy) - związek miast głównie handlowych

• XIX w. - miasta realizowały obronę zew. i wew. aparat przymusu, administracja publiczna, sądownictwo, drogi publiczne; nie było mowy o edukacji, ochronie socjalnej, ochronie zdrowotnej

• Rewolucja Październikowa - prawo do ochrony zdrowia, do pracy, edukacji itp.

Teoria Keynes'a - wydatki rządowe (G) napędzają rozwój gospodarczy

Teorie

Teoria naturalistyczna - gminy zrzekły się części uprawnień (funkcji) na rzecz państwa

• prawa państwa są pochodne w stosunku do praw gmin

Teoria państwowa - państwo powołało Sam. Teryt., aby usprawnić działanie państwa, więc to ono decyduje i kontroluje ST.

• decentralizacja - przekazanie uprawnień podmiotom niższym nie podporządkowanym hierarchicznie.

Zakres zadań samorządu

Subsydialność - ST te zadania publiczne potrafi zrealizować lepiej ze względu na to, że lepiej zna potrzeby lokalne.

ST - najlepsza szkoła demokracji i sprzyja powstaniu państwa obywatelskiego, czyli takiego, gdzie obywatele biorą czynny udział w życiu państwa.

Narzędzia finansowe - uzupełnić

Instrumenty finansowe:

• instrumenty finansowe trzeba stosować w długim czasie i muszą być precyzyjne i stabilne (nie wolno zmieniać co roku!)

• Instrumenty finansowe mogą w pewnym stopniu ograniczać ST np. dotacje celowe

Subwencja - nieokreślony cel, ani czas wydatkowania środków.

Dotacja celowa - cel wydatkowania środków, czas wydatkowania

Podmiot - dysponent ma prawo i obowiązek kontrolowania czy zostały one wydane na cel i o czasie

Czynniki:

• historyczne

• inne s. w państwach federacyjnych nawet regionach

• obszar kraju i liczba ludności (mały obszar - małe uprawnienia)

• religia

Warunki konieczne do sprawnego funkcjonowania:

1. upodmiotowienie wspólnot samorządowych, muszą mieć osobowość prawną

2. pieniądze - własne źródła dochodu i majątek lokalny (dobra komunalne)

3. ścisłe rozdzielenie kompetencji między władze państwowe i samorządowe

4. organy wł. samorządowej powinny być niezawisłe i niepodporządkowane hierarchicznie

5. kontrola ze strony państwa powinna być ograniczona do legalności z prawem.

Do dochodów nie zalicza się zobowiązań samorządów.

Dochody ogółem

Podatki i opłaty Majątek lokalny Subwencje Dotacje

i prawa majątkowe

Dochody własne Dochody wyrównawcze lub

(zamiennie) dochody uzupełniające

Obszary biedniejsze - przeważają dochody wyrównawcze - to rozwiązanie ma wadę, bo nie zwiększają gminnych dochodów własnych, nie przyciągają inwestorów, nie prowadzą polityki gospodarczych.

Duże dochody własne - można manipulować podatkami, ustalać opłaty - sprzyjać rozwojowi gospodarczemu.

Wykład 20.10.2002 r.

Podział zadań lokalnych:

1. zadania własne - samorząd realizuje na mocy ustaw, finansowane z dochodów własnych samorządów: tzw. gospodarka komunalna (standard dla ludności)

2. zadania zlecone - są to zadania na mocy prawa należące do państwa lub innych związków publiczno-prawnych, ale państwo przekazuje je do realizacji samorządowi.

Finansowane z dotacji celowych przekazywanych od związku publiczno-prawnego, które zleciło jego wykonanie.

Każdy samorząd niższego szczebla jest niezależny od samorządu wyższego rzędu, ale jeśli dostanie dotacje celowe na realizację celu, może być kontrolowany przez samorządy wyższego szczebla.

Zadania zlecone są wykonywane:

• systematycznie (z roku na rok),

• doraźne np. akcje,

• a także o charakterze inwestycyjnym

1944 - KRN - wydawanie aktów prawnych (dekrety)

• przepis o zakresie zadań Rad Narodowych 11.09.44 r.

Rady Narodowe („importowane” z ZSRR). Do 1950 r. były struktury samorządowe sprzed Wojny. Rady Narodowe - organy uchwałodawcze - w samorządzie organy stanowiące, czyli Rady Gmin, Powiatów, Sejmiki, - wybory bezpośrednie, - uchwały budżetowe, określają górny poziom kompetencji.

Organy wykonawcze - powołane przez stanowiące Zarządy Gminy, Powiatu.

Teraz będzie wybór bezpośredni wójta, burmistrza, prezydenta (stanowiące/zamienne/uchwałodawcze)

RN - nadzór KRN a później Rpaństwa

1950 r. - zmiana: RN zyskały atrybuty władzy państwowej, koniec samorządów terytorialnych, administracyjnych w terenie, a także likwidacja administracji niezespolonej.

Państwo przejęło wszystko od samorządów: władzę i majątek.

Od 1950 r. RN były podporządowane hierarchicznie.

Rada Państwa		Rada Ministrów		Ministerstwo Resortowe
Rada Narodowa (wybory bezpośrednie!)		Prezydium Rady Narodowej		Wydziały Prezydent RN

1975 r. - reforma podziału administracyjnego polegała na zamianie trójstopniowego podziału na dwupodmiotowy, zlikwidowano powiaty, 49 województw (nie był to żaden samorząd terytorialny )

1980 r. - Solidarność

1981 r. - stan wojenny, sankcje zagraniczne i strajki - spadek dochodu narodowego nawet 40%

Sytuacja gospodarcza przyniosła pewne reformy

1989 r. - referendum

1990 r. - przełom, reaktywowano s. terytorialny na poziomie gmin

8.03.1990 r. - ustawa o samorządzie terytorialnym

gminy oddzielono od władz państwa

• s. samodz.

• gminy dostały dochody i mogły nimi samodzielnie zarządzać

Stosowny podział między gminy

Gminy: zadania publiczne o znaczeniu lokalnym: tradycyjnej gospodarki komunalnej np. zaopatrzenie w wodę, światło, wodociągi, kanalizacja, użyteczność publiczna (budynki), gospodarka terenami, drogi, opieka społeczna, ochrona zdrowia, ochrona środowiska, kultura i zadania zlecone z oświaty.

1991 r. - powstanie gmin

1992 r. - zadania własne: finansowanie szkół podstawowych

Gminy dostały prawo do dochodów z majątku lokalnego, prawo nakładania podatków, subwencje ogólne, dotacje celowe na zadania zlecone, mogły zaciągać kredyty i pożyczki i emitować papiery wartościowe - lokalne

Kryzys finansów publicznych - recesja gospodarcza, załamanie związane z tranformacją.

Powstał wysoki deficyt budżetowy, gminy przesuwały fundusze.

5.06.1998 r. - o samorządzie powiatu; o samorządzie województwa

1.01.1999 r. - przywrócono samorząd powiatowy i wojewódzki i trójstopniowy podział i zmniejszono ilość województw

Te zadania, których nie mogła wykonać gmina, to były te, które dotyczyły obywateli, jako członków wspólnot samorządowych.

Aby uniknąć sporów kompetencyjnych.

Domniemanie kompetencji gminy, jako jednostki podstawowej. (jeżeli w ustawie nie ma zapisu, to zadanie to realizuje gmina).

Samorząd gminy:

• infrastruktura techniczna:

• zaopatrzenie w energię, wodę, kanalizację, ścieki

• drogi

• komunalne budynki mieszkalne

• transport lokalny

• obiekty użyteczności publicznej

• infrastruktura społeczno-kulturalna

• oświata (szkoły podstawowe)

• pomoc społeczna

• gminne obiekty kultury i sportu

• porządek publiczny

• ruch drogowy, zasady ruchu

• bezpieczeństwo sanitarne

• zabezpieczenie wody pitnej

• ład przestrzenny i ekologiczny

• planowanie przestrzenne

• gospodarowanie środowiskiem (ochrona)

Samorząd powiatu

• infrastruktura techniczna

• transport publiczny

• geodezja, kataster, kartografia

• gospodarka nieruchomościami

• planowanie przestrzenne

• ochrona przeciwpowodziowa, przeciwpożarowa

• obiekty użyteczności publicznej - powiatowe

• infrastruktura społeczno-kulturalna

• szkoły średnie, placówki pedagogiczne o zasięgu powiatu

• pomoc społeczna

• obiekty na cele opieki społecznej

• promocja i ochrona zdrowia

• polityka prorodzinna

• zapobieganie bezrobociu i aktywizacji bezrobotnych

• administracja rządowa

• zmiany nazwisk i imion

• zakres obywatelstwa

Samorząd województwa

wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone dla organów administracji rządowej, mają one charakter długofalowy i są mało sprecyzowane. Cel główny to:

• strategia rozwoju województw (okres kilku lat)

Cel cząstkowy: programy wojewódzkie.

Cel strategiczny:

• pobudzanie aktywności gospodarczej regionu czyli województwa

• podnoszenie konkurencyjności gospo. województwa

• kształtowanie i utrzymywanie ładu przestrzennego

• rozbudowa i utrzymanie infrastruktury technicznej i społecznej (pielęgnowanie polskości i świadomości)

• polityka prorodzinna

• wspieranie rozwoju nauki i kultury

W Unii Europejskiej jak jest samorząd trójstopniowy, to podstawowe kompetencje ma gmina.(?)

Wykład 10.11.2002 r.

Samorządy Wojewódzkie

Strategia województwa: różni się w różnych województwach z powodu specyfiki regionu (np. Śląsk)

Powinna dotyczyć: rozwoju gospodarczego i promocji regionu (miejsca pracy). Region musi posiadać władztwo podatkowe tzn. „majstrowanie” w podatkach.

Zadania województwa:

• utrzymanie wojewódzkich dróg publicznych

• budowa wojewódzkich dróg publicznych

• utrzymanie gmachów publicznych o znaczeniu wojewódzkim

• utrzymanie wyższych szkód zawodowych i o znaczeniu regionalnym

• z zakresu opieki społecznej

• samorząd wojewódzki powinien wspierać......

• samorząd wojewódzki - reprezentacja na zewnątrz

• pozyskiwanie i łączenie środków finansowych, by realizować zadania publiczne. Pozyskiwanie polega na: tworzeniu przedsiębiorstw publiczno-prawnych, współpraca trans-graniczna (gospodarka wodna, turystyka), kontakty wojewódzkie (zapewnienie regionom dotacji celowych (zawierane są np. z Min. Ochr. Środ., Min. Roln.)

Polityka rozwoju województwa:

• polityka prorodzinna - polityka społeczna

• wspieranie niepełnosprawnych - polityka społeczna

• zagospodarowanie przestrzenne

• gospodarka wodna

• zapewnienie bezpieczeństwa publicznego

• zapewnienie bezpieczeństwa sanitarnego (w tym życia i zdrowia ludności, środowiska naturalnego)

Ocena funkcjonowania samorządów:

Najwięcej zadań mają - gminy - ponad 100 Najmniej zadań mają - powiaty

Powiaty mają mało pieniędzy, ale i mało zadań. Dostają dotacje na:

• szkoły ponadpodstawowe

• na drogi publiczne

Gminy

- funkcjonują najlepiej - mają najwięcej zadań ważnych dla ludności; mają własne źródła dochodów (ponad 50%).

W ramach gmin można wyróżnić:

• gminy miejskie

• gminy miejsko-wiejskie (duże miasto i okoliczne wsie)

• gminy wiejskie

Tylko w przypadku gmin wiejskich istnieje kontrola oddolna (bo są to małe skupiska, ludzie się znają i jest łatwość kontroli). W przypadku gmin miejskich jest to niemożliwe.

Dlaczego jest zróżnicowanie gmin?

• najwięcej zadań mają gminy miejskie, a najmniej wiejskie

• ważna jest struktura dochodów:

• dochody wyrównawcze (dotacje) gmin wiejskich - 60%

• dochody wyrównawcze (dotacje) gmin wiejsko-miejskich - po 50%

• dochody wyrównawcze (dotacje) gmin miejskich - 40%

Tnie się wydatki na kulturę i na drogi

Wydatki majątkowe (obligacje, papiery wartościowe) - rosły w miastach

Samorządy w powiecie

Cięcia mają podobny charakter jak w gminach. Samorządy w powiatach nie wywiązują się ze swoich zadań.

Cecha samorządów powiatowych:

• upolitycznienie

• malwersacje (przetargi, zamówienia publiczne)

Powinny być inne regulacje prawne - jeśli chodzi o nadużycia samorządów

Władztwo podatkowe samorządów

• prawnie określony zakres uprawnień do podejmowania rozstrzygnięć w sprawach podatkowych, czyli „majstrowanie” w podatkach. Władztwo podatkowe ma władza państwa.

• konstrukcja podatku

• treść stosunku podatkowego

Przynajmniej część dochodów powinna pochodzić z podatków.

Co się składa na władztwo podatkowe?:

• prawo do nakładania podatku

• prawo do ustalania stawek podatkowych

• prawo do określania zasad poboru podatku

• prawo do praw i obowiązków uczestników postępowania podatkowego

• prawo do udzielania ulg i zwolnień generalnych

• prawo do stosowania indywidualnych ulg, zwolnień, umorzeń, rozkładanie na raty, czy zaniechanie

• prawo do egzekucji należności podatkowej.

Władztwo podatkowe w Polsce posiada tylko samorząd gminy

By wprowadzić zmiany podatkowe samorząd gminy musi zorganizować referendum i co najmniej 50% obywateli musi wyrazić zgodę.

Samorząd Gminy:

• podstawa opodatkowania

• ulgi i zwolnienia fakultatywne

• sposób poboru tych podatków

• podatek od nieruchomości - władze gminy mogą w stosunku do dużej nieruchomości ustalać kwoty

• podatek od średnich, małych przedsiębiorstw

• podatek rolny - ...........

• podatek leśny - ...........

• podatek od środków transportu - ...........

Wykład 24.11.2002 r.

dochody z podatków i opłat

Dochody bezzwrotne:

1. dochody z podatków i opłat dla 3 szczebli: (województwa, powiaty, gminy)

2. dochody z majątku

3. dochody z subwencji i dotacji.

Podział podatków na:

1. lokalne - tylko te, które zasilają budżet lokalny; podatki przypisane do szczebla

2. państwowe

Do jakiej instytucji są one przypisane?

opłaty - klasyfikacja podatkowa

podział - zależnie od podstawy opodatkowania

• dochód

• konsumpcja

• majątek

wg kryterium pokrycia należności podatkowych:

• pośrednie - podatki konsumpcyjne (VAT, Akcyza)

• bezpośrednie - bezpośrednio związane z majątkiem i dochodem

Parapodatki (Quasi podatki) - składki zdrowotne, chorobowe, FP, PFRON, także opłaty za pewne czynności np. sądowe, skarbowe, wpis do księgi

Dochody

Gminy

1. podatki samoistne - charakter jednorazowy

2. podatki lokalne -

3. udziały w podatkach państwowych

4. dochody z opłat lokalnych

5. udziały w opłatach państwowych

Ad. 2 - podatki lokalne:

• podatki, które są pobierane przez organy gminy ( 1) od nieruchomości - najlepsze,
  2) leśny, 3) rolny, 4) od środków transportu, 5) od psów)

• podatki, które są pobierane przez urzędy skarbowe i są przekazywane na rachunek bieżący gmin (od spadków i darowizn, podatki opłacane w formie karty podatkowej od działalności od osób prow. działalność gospodarczą)

1) Podatek od nieruchomości - podstawa opodatkowania - powierzchnia budynku i gruntu. Stawki podatkowe są zróżnicowane (określa M.F.). Rada gminy może manewrować poziomem stawki np. w budowli (budowla - można użytkować, ale nie przebywać na pobyt stały) - 2% od amortyzacji - czyli w miarę upływu lat - coraz niższy.

ZOZ - podatki preferencyjne

podmiot bierny - ten, co ma zapłacić podatek (wł. nieruchomości, użytkownik wieczysty (uzyskał nieruchomość - Spółdzielnia Mieszkaniowa).

podmiot czynny - beneficjent, który uzyskuje dochody z podatku (budżet państwa, gmina - czyli właściciel, posiadacz nieruchomości)

Było dużo zwolnień generalnych (obligatoryjnych) np. nieruchomości na cele produkcyjne, mieszkaniowe, organizacje nie nastawione na zysk (budynki samorządowe), szkoły, porty, domy kultury, domy kultury fizycznej, zakłady pracy chronionej, elektrociepłownie. Od 2000 r. płacą elektrownie, porty rzeczne i morskie, ZUS.

2) Podatek kastralny - od wartości nieruchomości (kto zrobi wycenę!?)

3. Podatek rolny - „mieszaniec” majątkowo-przychodowy, podstawę stanowią grunty orne o powierzchni pow. 1 ha fiz. lub 1 ha przeliczeniowego.

Użytki orne mają 6 klas.

1 ha przeliczeniowy - plony z 1 ha ziemi

1 ha fiz. bardzo żyzna - 1,95 ha przeliczeniowego

1 ha fiz. najsłabsza - 0,2 ha przeliczeniowego

Stawka podatku rolnego w stosunku do równowartości pieniężnej 1/2 q żyta, cena za sprzedaż 2,5q żyta w 3 kwartałach poprzedniego roku.

Podatku rolnego nie płacą:

• najbardziej dochodowi rolnicy, bo płacą podatek dochodowy

• rolnicy, którzy mają ziemię 5 i 6 klasy

• rolnicy, którzy mają ziemię przy granicy (łąki, pastwiska)

Czasowe zwolnienia:

• użytki rolne objęte melioracją (Żuławy)

• te, które pochodzą ze scalania gruntów.

Gminy otrzymują z budżetu państwa kwotę rekompensującą utracone dochody.

Budżet Państwa rekompensuje finansowe ubytki ustawowe.

!!!??? Ubytki w dochodach - nie są rekompensowane z budżetu państwa

4. Podatek leśny - majątkowy. Przedmiotem opodatkowania: lasy (wyłączone: te, które rosną na działkach, w ośrodkach wczasowych). Podstawą jest liczba ha przeliczeniowych, na podstawie rodzajów drzew tam rosnących. Od przyszłego roku od ha fizycznego. Zwolnienia od lasów młodych do 40 lat. Stawka równowartości pieniężnej, która odpowiada cenie 0,2 m³ drzewa (za 3 kwartały roku poprzedniego).

Zwolnienia ustawowe:

• gminy otrzymują kwotę rekompensującą od Skarbu Państwa np. Parki Narodowe

Zwolnienia fakultatywne:

• Gminy mogą zwalniać, ale nie mają zwrotu od Skarbu Państwa.

Wykład 8.12.2002 r.

Podatek od spadków i darowizn

ostatni lokalny (gminny)

Spadek obejmuje:

• nieruchomości (zwol. art. gosp. domowego)

• mienie ruchome (śr. na rach. bankowym, papiery wartościowe)

• zw. mieszkania spółdzielcze do iluś metrów

zwolnienia ustawowe:

• zabytki

• parki

• gospodarstwa rolne

• przedsiębiorstwo (ale pod warunkiem, że przez 2 lata będzie tam prowadził działalność gospodarczą)

• odlicza się: koszty uzyskania spadku, lekarstwa, pochówek, zobowiązania

Podatek progresywny - zależy od stopnia pokrewieństwa i wartości spadku

Konstrukcja jak p.d.o.f.:

1. wstępni i stępni: teść, teściowa, zięć, synowa

2. kuzynostwo, dalsza rodzina

3. nie spokrewnione osoby

Największe składki od grupy I-szej w dół (w III-ciej 2-krotnie mniejszej niż w I-szej

Darowizna:

Musi być notarialnie przeprowadzone i notariusz odprowadza podatek

Opłaty

zbliżone do podatku; za różne czynności

Pobierane przez:

1. Urząd Skarbowy - skarbowy

2. organy gminy - opłata targowa i miejscowa

1. opłata handlowa (targowa) - górna stawka ustawowa, kwotowa, dzienna (w 2000 r. - 500 zł)

Reguluje Rada Gminy.

zwolnienia: nieruchomości na targowiskach, od których płaci się podatek od nieruchomości.

2. opłata miejscowa - klimatyczna (opłata za czynności!!) (to jest podatek), za dzień w miejscowościach uzdrowiskowych i wypoczynkowych, ustalona ustawowo.

Opłata skarbowa 4% - wydajna, istotne źródło dochodu

przedmiot niejednorodny - wysokość od wartości nieruchomości lub inne

średni zakres zwolnień: opłata administracyjna - fakultatywna, RG może, ale nie musi wprowadzić za czynności administracyjne, wtedy gdy nie ma opłaty skarbowej.

Bardzo duży zakres władztwa podatkowego !!!

R.G. ustala wysokość, stawkę, terminy

3. opłata adiacencka

Adiacenci - właściciele nieruchomości

partycypowanie w kosztach ................... uzupełnić........... pod zabudowę .........

Wtedy, gdy wzrasta ich wartość w efekcie inwestycji gmin w infrastrukturę techniczną:

• gmina ma obowiązek ustalić tę opłatę w ciągu 3 lat od końca inwestycji

• .....

Górna granica to 50% przyrostu wartości nieruchomości od stanu pierwotnego (100-150 to od 25).

4. opłata eksploatacyjna - od 2% do kilku dochodów gminy

60% zasila budżet gminny

40% na Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

Udział Gminy w podatkach

• 
  27,6% - w podatku dochodowym od osób fizycznych - stanowi ok. 17% dochodów bezzwrotnych gmin

• 
  5% - w podatku dochodowym od osób prawnych - stanowi ok. 2% dochodów bezzwrotnych gmin

• liczba mieszkańców

• liczba bezrobotnych - średni dochód?

Liczy się:

wpływ z podat.doch. od os. fiz. z terenu gmin za rok poprzedni

x 27,6% (5%) x łączne doch. budż. z tego podatku =

wpływ z podat. doch. od os. fiz. z całego kraju

Samorząd powiatu

Wysokość 1% udziału w podatku dochod. od. os. fiz.

Samorząd województwa

1,5% - udziału w podatku dochod. od os. fizycznych

0,5% - udziału w podatku dochod. od os. prawnych

Dochody z majątku i praw majątkowych

Cechy w gminie: non profit

grupy dochodów: najem, leasing, dzierżawa majątku, a także opłaty za oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste, oddanie gruntów w zarząd. niezabudowanie gruntów oddanych w zarząd lub użytkowanie wieczyste

gmina lokuje środki np. odsetki od lokat, obligacji, pożyczek

Z dz. gospodarczej np. MPO - spalanie śmieci.

1

liczy się tak samo jak wyżej

---