MAJĄTEK OBROTOWY

Majątek przedsiębiorstwa jest to ogół dóbr rzeczowych, finansowych, wartości niematerialnych i prawnych, którymi dysponuje przedsiębiorstwo w czasie swojej działalności.

Majątek przedsiębiorstwa dzielimy na

• majątek trwały

• majątek obrotowy

Do majątku trwałego zaliczamy te składniki, które będą wykorzystywane przez okres dłuższy niż rok, są kompletne, zdatne do użytku i przeznaczone na potrzeby jednostki.

Zgodnie ze znowelizowaną ustawą o rachunkowości aktywa trwałe to:

• wartości niematerialne i prawne

• rzeczowe aktywa trwałe

• należności długoterminowe

• Inwestycje długoterminowe

• długoterminowe rozliczenia międzyokresowe

Wartości niematerialne i prawne to nabyte przez jednostkę prawa majątkowe nadające się do gospodarczego wykorzystania, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, przeznaczone do używania na potrzeby jednostki, a w szczególności:

• autorski prawa majątkowe, prawa pokrewne, licencje, koncesje

• prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych i zdobniczych

• know-how

• nabyta dodatnia wartość firmy oraz koszty zakończenia prac rozwojowych

Rzeczowe aktywa trwałe, to takie aktywa, których przewidywany okres ekonomicznej użyteczności jest dłuższy niż rok, a w szczególności:

• środki trwałe, do których zaliczamy:

• maszyny i urządzenia

• nieruchomości

• środków transportu

• grunty

• ulepszenia w środkach trwałych i inne

• środki trwałe w budowie

• zaliczki na środki trwałe w budowie

Należności długoterminowe to takie, których zapłata nastąpi nie wcześniej niż po upływie roku bilansowego. Zaliczamy do nich należności od jednostek powiązanych i pozostałych.

Inwestycje długoterminowe to aktywa nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikający, z przyrostu wartości tych aktywów i uzyskania z nich przychodów w formie odsetek, dywidend lub innych pożytków, w tym również z transakcji handlowych, a w szczególności aktywa finansowe oraz te nieruchomości i wartości niematerialne i prawne, które nie są użytkowane przez jednostkę, lecz zostały nabyte w celu osiągnięcia tych korzyści

Długoterminowe inwestycje to takie, które są płatne i wymagalne lub przeznaczone do zbycia w okresie dłuższym niż 12 m-cy. Zaliczamy do nich:

• nieruchomości

• wartości niematerialne i prawne

• długoterminowe aktywa finansowe /podział na jednostki powiązane i pozostałe/

• udziały lub akcje,

• inne papiery wartościowe

• udzielone pożyczki

• inne długoterminowe aktywa finansowe

• inne długo terminowe inwestycje

Za podstawowy składnik majątku trwałego przedsiębiorstwa produkcyjnego uznać należy środki trwałe. Stanowią one podstawę materialną działalności wytwórczej i decydują o możliwościach produkcyjnych przedsiębiorstwa. Stan i rozwój środków trwałych, ich wartość techniczno - użytkową, stopień uruchomienia i poziom wykorzystania decydują o ostatecznych rezultatach działalności przedsiębiorstwa, warunkując bezpośrednio poziom nowoczesności i jakość produkcji, wydajności i warunki pracy oraz poziom kosztów działalności.

Środki trwałe możemy sklasyfikować według różnych kryteriów zaliczamy do nich:

• przeznaczenie

• produkcyjne

• nieprodukcyjne

• sposób wykorzystania

• czynne

• czasowo czynne

• nieczynne

• funkcja w procesie produkcyjnym

• działające na przedmiot pracy

• stwarzające ogólne warunki przebiegu procesu /budynki, wyposażenie/

• umożliwiające przemieszczanie przedmiotu pracy /środki transportu/

• sposób amortyzacji

• amortyzowane jednorazowo w 100%

• amortyzowane etapowo w okresie kilku lat

• wiek /grupy środków o określonej liczbie lat

• stopień zużycia technicznego

• sprawne

• częściowo sprawne

• niesprawne

• stopień zużycia ekonomicznego

• nowoczesne

• przestarzałe

RACJONALNE WYKORZYSTANI ŚRODKÓW TRWAŁYCH

1. Zarządzanie środkami trwałymi obejmuje dwie podstawowe grupy działań:

1. kształtowanie racjonalnej wielkości i struktury środków trwałych

2. efektywne (racjonalne) wykorzystanie środków trwałych

Miedzy efektywnym wykorzystaniem środków trwałych, a wynikami produkcyjnymi i finansowymi przedsiębiorstwa istnieje ścisły związek. Tzn. lepsze wykorzystanie posiadanych środków trwałych może powodować wzrost wielkości produkcji, a także ograniczenie inwestycji i likwidację zbędnych środków. To powoduje z jednej strony wzrost przychodów ze sprzedaży produktów, a z drugiej zmniejszenie kosztów. W rezultacie zmiany te spowodują wzrost kwoty zysku. Wzrost masy zysku może korzystnie wpłynąć na proces odnawiania majątku trwałego oraz intensywność procesu produkcji i lepsze wykorzystanie środków trwałych dzięki nagrodom i premiom wypłacanym z zysku.

2. Głównym celem zarządzania majątkiem trwałym jest poprawa efektywności funkcjonowania przedsiębiorstwa, w tym efektywności (wydajności) pracy.

WYDAJNOŚĆ PRACY, czyli relacja wielkości produkcji (P) do przeciętnego zatrudnienia (Z) jest iloczynem:

1. produktywności (efektywności) środków trwałych (E)

2. technicznego uzbrojenia wyposażenia pracy (U)

W

=

E * U

gdzie

E

=

P

;

U

=

M

M

Z

czyli

W

=

P

*

M

M

Z

W - wydajność pracy

P - wielkość produkcji

M - wartość majątku trwałego

Z - przeciętne zatrudnienie

Tzn., że wydajność pracy zależy od produktywności majątku trwałego (E) oraz od technicznego uzbrojenia pracy. Wzrost tych wskaźników powoduje wzrost wydajności pracy.

CZYNNIKI POPRAWIAJĄCE GOSPODARKĘ MAJĄTKIEM TRWAŁYM

PRODUKTYWNOŚĆ (EFEKTYWNOŚĆ) MAJĄTKU TRWAŁEGO E= P/M

TECHNICZNE UZBROJENIE PRACY U = M / Z

Lepsze wykorzystanie czasu eksploatacji poprzez poprawę wskaźników ekstensywnego wykorzystania majątku: - poprawa wskaźników zmianowości - zapewnienie optymalnej obsady zatrudnienia - likwidacja przestojów i przerw w pracy maszyn i zatrudnionych - eliminacja „biegu jałowego” Bardziej intensywne wykorzystanie majątku (zdolności produkcyjne). Usprawnienie organizacji pracy i produkcji w celu poprawy wskaźnika ekstensywnego i intensywnego wykorzystania majątku. Poprawa wykorzystania powierzchni terenu, hal i budynków. Podwyższenie poziomu kwalifikacji pracowników Poprawa systemu motywacji do pracy

Poprawa struktury środków trwałych poprzez zwiększenie udziału: - produkcyjnych środków trwałych, - aktywnej grupy środków trwałych, (maszyny i urządzenia - czynnych środków trwałych Poprawa struktury środków trwałych poprzez: - sprzedaż zbędnych obiektów - likwidacje lub zagospodarowanie nieczynnych obiektów. Poprawa struktury środków trwałych poprzez inwestycje Poprawa stanu technicznego i sprawności środków trwałych (odnowa, odtworzenie i częściowa reprodukcja) poprzez remonty i modernizacje.

3. Ekstensywność wykorzystania majątku trwałego jest to czas

produktywnego użytkowania maszyn i urządzeń. Im więcej czasu ciągu doby pracuje urządzenie tym wyższy jest wskaźnik ekstensywnego wykorzystania majątku trwałego.

Wskaźnik ekstensywnego wykorzystania środków trwałych (We) oblicza się według formuły:

				We	=	Tf
									Tn

Gdzie:

Tf - jest to czas faktycznie przepracowany przez maszyny w danym

okresie

Tn - czas normalny w danym okresie

Wskaźnik zmianowości (Wz) - jest to wskaźnik szczegółowo odzwierciedlający wykorzystanie środków trwałych pod względem ekstensywnym oblicza się go wg wzoru:

		Wz	=	T1,2,3
						Tmax

Gdzie:

T_1,2,3 - czas przepracowany przez maszyny odpowiednio na zmianie 1,2,3

T _max - czas zmiany maksymalnej

W Polsce obserwujemy od wielu lat tendencje do obniżania wskaźnika zmianowości. W wielu gałęziach i branżach przemysłu waha się od 1,2 do 1,4.

Wskaźnik intensywnego wykorzystania majątku (Wi) jest miarą stopnia wykorzystania zdolności produkcyjnych

		Wi	=	Zdf
						Zdz

Gdzie:

Z_df - zdolność produkcyjna faktycznie osiągnięta

Z_dz - zdolność produkcyjna faktycznie założona w dokumentacji

technicznej maszyny.

Wskaźnik integralnego (ogólnego) wykorzystania majątku (Wo) konstruujemy według wskaźnika ekstensywnego i intensywnego:

Wo = We * Wi

Procesy racjonalizacji wykorzystania danego zasobu środków trwałych mogą przebiegać w dwóch kierunkach:

• maksymalizacji produktywności środków trwałych (osiąganie maksymalnej wartości produkcji - struktura, jakość - przy danych zasobach środków trwałych)

• minimalizacji kosztów zastosowania środków trwałych dla zadanej ilości produkcji

Wskaźnik kosztowności (Wk) - racjonalne wykorzystanie środków trwałych z obniżenie kosztów ich użytkowania:

		Wk	=	K
						M

Gdzie:

K - koszt użytkowania środków trwałych

M - wartość początkowa brutto środków trwałych

Obniżanie kosztów wykorzystania środków trwałych można poprowadzić drogą minimalizacji kosztów:

• bezczynności

• zużycia środków trwałych w okresie ich wykorzystania

Dane o wysokości, strukturze i dynamice kosztów pozwalają nam obniżać koszty bezczynności poprzez:

• zwiększenie zmianowości,

• likwidację tzw. Wąskich gardeł,

• dostosowanie stanu i struktury zatrudnienia do rzeczywistej pracochłonności określonych procesów produkcyjnych,

• zwiększenie stopnia zainteresowania pracowników efektywnym wykorzystaniem środków trwałych,

Koszty zużycia środków trwałych w okresie ich wykorzystania obniżamy

przez:

• terminowe i dokładne przeglądy, konserwacje maszyn i urządzeń

• eksploatowanie środków zgodnie z instrukcją użytkowania

• stosowanie właściwego sposobu naliczania kosztów zużycia środków (amortyzacji).

Syntetyczny wskaźnik efektywności (Ws) - określa wartość produkcji, jaką uzyskuje się z każdej jednostki kosztów poniesionych w związku z wykorzystaniem danego zasobu środków trwałych.

Ws

=

P

:

K

=

P

M

M

K

Gdzie:

K - koszt użytkowania środków trwałych

M - wartość początkowa brutto środków trwałych

P - wielkość produkcji

MIEJSCE KAPITAŁU OBROTOWEGO W BILANSIE

Każda firma, aby przetrwać na rynku potrzebuje określonej ilości środków finansowych. Szczególnie w przypadku małych firm, racjonalne i efektywne gospodarowanie posiadanym kapitałem nabiera istotnego znaczenia. Częste są przypadki bankructwa firm, które stale wykazywały zyskowność, lecz upadły z powodu braku środków pieniężnych. Większość planów działalności i podejmowanych decyzji jest oceniana według kryteriów finansowych. Umiejętność zarządzania środkami finansowymi jest elementem efektywnego zarządzania każdą firmą.

Podstawowym dokumentem, który dostarcza menedżerom niezbędnych informacji na temat stanu środków finansowych jest bilans.

Bilans jest „fotografią” ukazującą sytuację finansową przedsiębiorstwa, sporządzonym w określonej formie i na określony dzień, które opiera się na wartościowym zestawieniu: z jednej strony - aktywów, czyli całego majątku firmy, a z drugiej - pasywów, czyli źródeł pochodzenia lub finansowania tego majątku.

Bilans ukazuje, skąd firma czerpała środki pieniężne (pasywa) i na co je przeznaczała (aktywa) w momencie sporządzenia bilansu.

Uproszczony schemat bilansu

AKTYWA (majątek firmy)	PASYWA (pochodzenie majątku)
1	2
Aktywa trwałe ------------------- Wartości niematerialne i prawne Rzeczowe aktywa trwałe Należności długoterminowe Inwestycje długoterminowe Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe Aktywa obrotowe ----------------------- 2.1. Zapasy (towary, wyroby gotowe, produkcja niezakończona). 2.2. Należności krótkoterminowe 2.3. Inwestycje krótkoterminowe 2.4. Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe.	Kapitały (fundusze) własne ------------------------------------ Kapitał (fundusz) podstawowy. Należne wpłaty na kapitał podstawowy Udziały (akcje) własne Kapitał (fundusz) zapasowy Kapitał z aktualizacji wyceny Pozostałe kapitały rezerwowe Zysk (strata) z lat ubiegłych Zysk (strata) netto Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania ----------------------------------------------------- 2.1. Rezerwy na zobowiązania Zobowiązania długoterminowe Zobowiązania krótkoterminowe Rozliczenia miedzyokresowe

Jak z tabeli wynika aktywa dzielone są na dwie części: majątek trwały i majątek obrotowy. Za podstawę takiego podziału aktywów przyjmuje się tzw. kryterium czasu, czyli okres użytkowania aktywów przez jednostkę gospodarczą.

Aktywa umożliwiające działalność firmy przez okres nie dłuższy niż rok obrachunkowy (kalendarzowy) zaliczane są do aktywów obrotowych.

Składniki majątku obrotowego obejmują te składniki majątkowego, które np. w procesie produkcyjnym mogą zmieniać postać na pieniężną (zużywają się w krótkim okresie w procesie produkcyjnym). Zwykle są one zbywalne i zastępowane innymi składnikami przynajmniej raz w roku i dlatego nazywają się środkami obrotowymi lub aktywami bieżącymi.

Aktywa obrotowe są to takie aktywa, które zamieniają się w gotówkę w ciągu jednego cykle operacyjnego.

Aktywa trwałe to pozostałe aktywa, które wykorzystywane są przez czas dłuższy od roku obrotowego.

O zakwalifikowania poszczególnych pozycji do aktywów obrotowych lub trwałych decyduje zamiar, w jakim go kupowano, a nie charakter, czas eksploatacji czy jego wartość. Istnieje, bowiem możliwość sprzedaży zakupionego składnika majątku trwałego przed upływem roku obrachunkowego, np. maszyny lub urządzenia. Z kolei niektóre składniki majątku obrotowego, np. zapasy, mogą leżeć nie wykorzystywane w magazynie nawet przez długi okres.

Pasywa, czyli źródła finansowania (pochodzenia) składników majątku dzielone są na dwie grupy:

1. kapitał stałe, który obejmuje,

• kapitał własny,

• zobowiązania długoterminowe,

• zysk z lat ubiegłych

2. zobowiązania bieżące, na które składają się:

• zobowiązania krótkoterminowe,

• kredyty i pożyczki.

Kryterium zakwalifikowania danego składnika pasywów do jednej z tych grup jest termin wymagalności, czyli zwrotu.

Te składniki pasywów, których termin wymagalności jest dłuższy niż rok obrotowy, zalicza się do kapitału stałego, pozostałe do zobowiązań bieżących.

Kapitał własny to suma środków zainwestowanych w firmę przez jej właściciela bądź współwłaścicieli w przypadku spółek.

Jest to rodzaj zobowiązania firmy wobec właściciela, co oznacza, że w pewnych okolicznościach, np. gdy dojdzie do upadku firmy, jest ona zobowiązana wypłacić kapitał właścicielowi lub współwłaścielom.

Kapitał własny spółki można także określić jako różnicę między wartością aktywów a zadłużeniem (zobowiązaniami) wobec kontrahentów.

W przypadku spółek akcyjnych kapitał własny określany jest mianem „kapitału akcyjnego”. Jest to wartość akcji, które spółka może rozprowadzić zgodnie ze swym statusem, zarejestrowanym przez odpowiedni urząd. Akcje to papiery wartościowe, stanowiące formę udziału ich posiadacza w finansowaniu działalności spółki, upoważniające go do udziału w „Walnych Zgromadzeniach Akcjonariuszy”. Osoba lub grupa osób, która dysponuje największą liczbą akcji (pakietem) sprawują kontrolę nad firmą.

Zobowiązania długoterminowe to pożyczki bądź kredyty bankowe, które zaciąga się zwykle w celu dokonania zakupu trwałych aktywów przedsiębiorstwa (np. maszyn, wyposażenia, budynków). Stopa oprocentowania kredytów i pożyczek może być zmienna lub stała, a spłaca się je w ratach miesięcznych lub kwartalnych przez ustalony wcześniej okres (zwykle 2 - 5 lat).

Zyski (strata) z lat ubiegłych (nie rozliczony wynik) to forma samofinansowania działalności gospodarczej. Jest to część wypracowanego zysku, która zatrzymywany jest w firmie, aby wzmocnić ją finansowo i nie jest przeznaczony do podziału między akcjonariuszy. Zyski te stanowią ważne źródło finansowania, z którego środki przeznacza się zazwyczaj na zakup aktywów (nieruchomości, wyposażenia, zapasów), czyli na rozwój firmy.

Zobowiązania krótkoterminowe to długi firmy wobec dostawców za otrzymany towar bądź usługę, długi wobec budżetu (np. z tytułu należnych podatków), długi wobec pracowników (np. z tytułu wynagrodzeń, premii) lub niewypłacone dywidendy, czyli część zysku przeznaczonego na wypłatę dla akcjonariuszy, które stają się wymagalne w ciągu 12 m-cy.

Kredyty i pożyczki krótkoterminowe (do jednego roku) z reguły wypełniają lukę finansową firmy powstałą pomiędzy zakupem towaru a jego odsprzedażą, wykonaniem usługi a zapłatą lub zakupem materiałów a odsprzedażą wykonanego produktu.

SKŁADNIKI MAJĄTKU OBROTOWEGO

Na majątek obrotowy składają się środki w postaci rzeczowej, czyli zapasy (inaczej rzeczowe aktywa obrotowe) oraz środki w postaci pieniężnej, czyli: należności, inwestycje krótkoterminowe, środki pieniężne w kasie i na rachunkach bankowych oraz krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe.

Aktywa obrotowe obejmują te aktywa, które charakteryzuje krótki okres

używania - nie dłuższy niż jeden rok.

Zgodnie ze znowelizowaną ustawą o rachunkowości aktywa obrotowe

stanowią:

1. Zapasy, na które składają się:

1. materiały

2. półprodukty i produkty w toku

3. produkty gotowe

4. towary

5. zaliczki na dostawy.

2. Należności krótkoterminowe:

1. należności z tytułu dostaw i usług

2. należności z tytułu podatków, dotacji, ceł, ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych oraz innych świadczeń

3. należności dochodzone na drodze sądowej

4. inne należności

3. Inwestycje krótkoterminowe:

a.) krótkoterminowe aktywa finansowe:

- udziały lub akcje

- inne papiery wartościowe

- udzielone pożyczki

- inne krótkoterminowe aktywa finansowe

b.) środki pieniężne i inne aktywa pieniężne:

• środki pieniężne w kasie

• środki pieniężne w banku

• inne środki pieniężne (weksle, czeki obce, itp.)

• inne aktywa pieniężne

1. Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe.

Materiały - różnego rodzaju artykuły, które jednostka nabywa lub wytwarza we własnym zakresie na własne potrzeby do wytworzenia produktów lub na cele ogólne (np. surowce i materiały podstawowe, pomocnicze, części zamienne, paliwa, opakowania, odzież robocza i ochronna, odpady, itp.).

Produkty gotowe - wytworzone przez jednostkę artykuły nadające się do sprzedaży dla odbiorców wewnętrznych.

Półprodukty - wytworzone przez jednostkę wyroby, które przeszły określone fazy produkcji, przeznaczone do montażu lub przerobu w dalszych fazach wytwarzania produktu gotowego.

Produkty w toku - produkty rozpoczęte, znajdujące się w toku produkcji wymagające dalszej obróbki.

Towary - nabyte przez jednostkę artykuły do odsprzedaży bez podawania ich dodatkowym procesom produkcyjnym.

Należności krótkoterminowe - obejmują ogół należności z tytułu dostaw i usług oraz całość lub część należności z innych tytułów, które stają się wymagalne w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego

Inwestycje krótkoterminowe - są płatne i wymagalne lub przeznaczone do zbycia w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego. Obejmują one krótkoterminowe aktywa finansowe, do których zalicza się: udziały, akcje, inne papiery wartościowe, udzielone pożyczki, środki pieniężne w kasie i na rachunkach i inne aktywa pieniężne.

Środki pieniężne w kasie w postaci banknotów i monet oraz bonów pieniężnych, służą do realizacji obrotu gotówkowego, polegającego na przyjmowaniu i wydatkowaniu gotówki na określone cele (wynagrodzenia, zaliczki, itp.).

Środki pieniężne w banku są lokowane na rachunkach bankowych. Za jego pośrednictwem dokonuje się wszelkich rozliczeń, zwłaszcza bezgotówkowych z wierzycielami i dłużnikami firmy. Obrót bezgotówkowy polega na wpłatach i wypłatach środków pieniężnych, w formie dopisywania lub odpisywania kwot rozrachunków na rachunkach bankowych.

Inne środki pieniężne to czeki obce, weksle oraz środki pieniężne w drodze. Czeki obce to czeki gotówkowe i rozrachunkowe otrzymane od innych firm na wykonanie dostawy towarów i usług. To pisemne polecenie zapłaty przez bank określonej kwoty osobie wskazanej na czeku, w ciągu 3 miesięcy od daty wystawienia.

Weksel stanowi bezwarunkowe zobowiązanie do zapłaty określonej osobie, określonej kwoty w miejscu i terminie ustalonym przez wystawcę.

Środki pieniężne w drodze to środki znajdujące się pomiędzy:

• kasą jednostki a jej rachunkiem bankowym

• kasą lub rachunkiem jednostki macierzystej, a kasą lub rachunkiem jej oddziałów

• rachunkami bankowymi danej jednostki, gdy rachunki te są prowadzone przez różne oddziały banku.

Środki pieniężne w drodze to równowartość własnych wpłat i przelewów na rachunki bankowe lub do kasy jednostki, a także równowartość czeków obcych przesłanych do realizacji.

Krótkoterminowe papiery wartościowe to akcje lub obligacje nabyte w celach handlowych, których termin zapłaty jest krótszy niż rok. Są przedmiotem rynku kapitałowego.

Rozliczenia międzyokresowe kosztów służą do prawidłowego ustalenia wyniku działalności jednostki w danym okresie.

RUCH OKRĘŻNY KAPITAŁU

Majątek obrotowy umożliwia firmie prowadzenie bieżącej działalności w okresie oczekiwania na przychody ze sprzedaży produktów, dlatego trudno przecenić ważność posiadania przez firmę odpowiedniej ilości środków obrotowych.

Zarządzanie majątkiem obrotowym obejmuje decyzje finansowe wpływające na jego wielkość i strukturę. Decyzje te powinny zmierzać do wyznaczenia /na określonym poziomie/ wielkości poszczególnych elementów majątku obrotowego, niezbędnej dla prowadzenia działalności firmy przy racjonalnym ich wykorzystaniu, uwzględniając różny charakter poszczególnych elementów składowych majątku obrotowego. Zarządzanie aktywami obrotowymi ma także na celu porównywanie ich ze zobowiązaniami firmy.

Działania te są konsekwencją ruchu okrężnego kapitału w firmie, w ramach, którego następuje zamiana gotówki - poprzez cykl produkcyjny - na wyroby gotowe oraz zamiana tych ostatnich w cyklu handlowym na gotówkę.

Ruch okrężny kapitału obrazuje przepływy pieniężne i punkty, w których dobre zarządzanie mogłoby przyśpieszyć cykl przepływu kapitału, pomiędzy poszczególnymi fazami tego procesu.

MAJĄTEK OBROTOWY NETTO I CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE JEGO WIELKOŚĆ

Podstawowym miernikiem pozwalającym ocenić kondycję finansową firmy oraz jej pozycję na rynku jest jej „płynność finansowa”, czyli zdolność firmy do regulowania swoich zobowiązań krótkoterminowych.

Testem pokazującym płynność finansową firmy jest wielkość jej „majątku obrotowego netto”, czyli ta część majątku obrotowego, która finansowana jest z kapitału stałego. Zależność tę można przedstawić następująco:

majątek obrotowy = majątek obrotowy - zobowiązania bieżące

netto

LUB

majątek obrotowy = kapitał stały - majątek trwały

netto

Sumy aktywów i pasywów w bilansie muszą być sobie równe, zmiana któregoś z ich składników może wpływać na wielkość majątku obrotowego netto. Wyodrębnienie majątku obrotowego netto pozwala określić względnie stałą część majątku firmy, w przeciwieństwie do pozostałej finansowanej bieżącymi zobowiązaniami. Względna stałość aktywów netto pozwala na prowadzenie dokładniejszej analizy finansowej w porównaniu do analizy samych aktywów.

Można wyróżnić pewne elementy bilansu, które bezpośrednio wpływają na wielkość majątku obrotowego netto. Elementy powodujące jego zwiększenie to:

- wzrost zapasów,

- wzrost należności,

- wzrost gotówki w kasie,

- spadek zobowiązań.

Spadek wielkości zapasów, należności, gotówki w kasie oraz wzrost zobowiązań powodują skutek odwrotny - zmniejszenie majątku obrotowego netto.

Konsekwencją ruchu okrężnego kapitału jest potrzeba stałego śledzenia stanu i wielkości elementów, w celu ustalenia właściwej wielkości majątku obrotowego netto niezbędnego dla funkcjonowania firmy. Majątek obrotowy jest sumą trzech składników - gotówki, zapasów i należności. Podstawą określenia majątku obrotowego netto są różnice między majątkiem obrotowym a bieżącymi zobowiązaniami.

Ustalenie wielkości majątku obrotowego netto, jego poziomu oraz zarządzanie uzależnione jest również od:

- rodzaju prowadzonej działalności,

- warunków rynkowych,

- wielkości produkcji i sprzedaży,

- strategii handlowej i marketingowej firmy,

- kosztu i dostępności kredytu,

- polityki inwestycyjnej.

Niektóre z czynników są niezależne od firmy i często charakteryzują się sezonowością, powodując tym samym cykliczne zmiany w wielkości majątku obrotowego i majątku obrotowego netto. W długim czasie występują okresy wzrostu lub spadku zapotrzebowania na majątek obrotowy. Ciągły (trwały) majątek obrotowy to suma krótkoterminowych aktywów, które pozostają stabilne w całym okresie obrachunkowym. Tworzy on centrum środków obrotowych w firmie, które są niezbędne do zapewnienia normalnej płynności finansowej. Chwilowy (nietrwały) majątek obrotowy to suma dodatkowych środków pieniężnych, niezbędnych do zmiany poziomu sprzedaży powyżej tego, co było zaplanowane jako standardowa wielkość sprzedaży w ciągu roku obrachunkowego. W zależności od charakteru działalności firmy zapotrzebowanie jest na chwilowy lub ciągły majątek obrotowy. Dla firm realizujących jednostkowe cykle produkcji występuje jedynie chwilowy majątek obrotowy. Z chwilą rozpoczęcia cyklu pojawia się zapotrzebowanie na środki obrotowe, które trwa do końca tego cyklu.

Stałe zapotrzebowanie na majątek obrotowy występuje w firmach wytwarzających produkty lub realizujących sprzedaż w ruchu ciągłym. Firmy te muszą posiadać pewne zapasy, pozwalające na utrzymanie produkcji lub sprzedaży na określonym poziomie, co wymusza ciągłe istnienie majątku obrotowego. W obu kategoriach majątku obrotowego występują: gotówka, zapasy i należności. Na podstawie bilansu można określić wielkość majątku obrotowego netto, ale nie można wskazać konkretnych pozycji składających się na ten majątek. Istotne jest badanie całego majątku, ze szczególnym uwzględnieniem majątku obrotowego netto.

ŹRÓDŁA I ZASADY FINANSOWANIA MAJĄTKU OBROTOWEGO NETTO

Warunkiem sprawnego funkcjonowania firmy jest zapewnienie dużej płynności majątku obrotowego, generującego w procesie operacyjnym strumienie pieniężne.

Majątek obrotowy może być finansowany ze źródeł:

• krótkoterminowych - zobowiązania krótkoterminowe, kredyty i pożyczki krótkoterminowe,

• długoterminowych - kapitał stały, długoterminowych kredytów i pożyczek.

Wielość źródeł finansowania majątku nasuwa pytania: Jak prawidłowo selekcjonować i dobierać źródła finansowania składników majątku?, Czy mają to być źródła długo- czy krótkoterminowe?. Zazwyczaj wybiera się kombinacje różnych źródeł finansowania, aby koszty i ryzyko z tym związane były mniejsze /Jeżeli prawie całość majątku obrotowego,a także majątek trwały byłyby pokryte kapitałami stałymi to ryzyko finansowe byłoby równe niemal zeru/.

Określenie struktury pasywów oznacza podjęcie decyzji odnoszących się zarówno do kosztów jakie ponosi firma, ale także odnośnie do ryzyka jakie zostało podjęte. Najbardziej logicznym i pożądanym postępowaniem w zarządzaniu majątkiem obrotowym jest ścisłe zsynchronizowanie wielkości chwilowego majątku obrotowego i bieżących zobowiązań.

ZASADY ZARZĄDZANIA ŚRODKAMI OBROTOWYMI

1. Zarządzanie zapasami

Praktyka zarządzania zapasami wskazuje na to, że najczęściej

stosowanym rozwiązaniem w tym zakresie jest minimalizowanie wielkości tego składnika aktywów, a przez to przyśpieszenie rotacji środków obrotowych.

Utrzymanie nadmiernego poziomu zapasów może wywoływać w firmie negatywne skutki tj.:

• wyższe koszty składowania i utrzymywania zapasów,

• wyższe koszty ubezpieczenia zapasów

• możliwość strat (kradzieże, niszczenie, ubytki naturalne),

• zamrożenie gotówki w zapasach i brak środków finansowych na inne cele

• wyższe koszty finansowe.

Utrzymanie wyższego stanu zapasów pozwala na uzyskanie pewnych korzyści np.

• możliwość realizacji zamówień z krótkim terminem dostawy

• nie narażanie klientów na przejściowe braki towarów,

• mniejsze prawdopodobieństwo opóźnień produkcyjnych,

• mniejsza wrażliwość na wzrost cen,

• możliwość uzyskania rabatu na zakup większych partii materiałów i surowców,

• mniejsze relatywnie koszty produkcji dla większych partii produktów,

• uniknięcie dodatkowych kosztów w przypadku niesolidnych dostawców.

Ważnym aspektem zarządzania zapasami jest ustalenie przybliżonych

optymalnych wielkości zamówień w celu określenia optymalnego poziomu zakupów. Wymaga to określenia tych kosztów, które wzrastają i maleją. Rosną koszty np. magazynowania, ubezpieczenia i odsetki od zaangażowanego kapitału. Spadają koszty ponoszone przy przygotowaniu zamówień i spowodowane brakiem ciągłości dostaw do klientów. Następny krok to obliczenie wartości zamówienia, które wywołują najmniejsze koszty.

Kolejnym ważnym aspektem jest określenie optymalnego poziomu zakupów. Ważnym elementem zarządzania zapasami jest ustalenie norm optymalnego stanu zapasów (suma minimalnego poziomu zapasów i połowy wartości odnowienia tego stanu).

Należy przeprowadzić bieżącą analizę stanu zapasów z uwzględnieniem takich założeń:

• korzystne jest utrzymanie możliwie niskiego stanu zapasów przy każdym poziomie produkcji lub sprzedaży

• należy rozważyć celowość rezygnacji z utrzymania pełnego asortymentu sprzedaży

• korzystne jest rozwijanie systemu poddostawców,

• należy rozwijać system dostaw natychmiastowych dla największych klientów,

• należy ustanowić optymalny system zamówień materiałów i surowców.

2. Zarządzanie należnościami

Kierowanie się zasadą minimalnego poziomu należności prowadzi do wzrostu rentowności zaangażowanego kapitału.

Efektywna polityka kredytowania klientów prowadzi do wzrostu sprzedaży i do większego zaangażowania kapitału.

3. Zarządzanie gotówką

Wiele firm ponoszących zysk upada z powodu braku płynności finansowej. Aby zminimalizować prawdopodobieństwo tego zdarzenia w każdej firmie należy sporządzić prognozę lub bilans wpływów i wydatków pieniężnych (cash-flow budget) na okres roczny, a dokładnie kontrolować go co tydzień lub przynajmniej raz w miesiącu. Bilans wpływów i wydatków pieniężnych to rodzaj prognozy zapotrzebowania na środki pieniężne w okresie rocznym, przedstawionej w przekroju miesięcznym. Prognozy te powinny być regularnie uaktualniane. Na tej podstawie zasoby kapitału gotówkowego powinny być ograniczone do niezbędnego poziomu, pozwalającego jednak unikać deficytów gotówki.

OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA ŚRODKÓW OBROTOWYCH ORAZ PŁYNNOŚCI FINANSOWEJ FIRMY

Każda firma angażując środki finansowe w cyklu obrotowym dąży do ich zwielokrotnienia i przyspieszenia obiegu. Brak środków finansowych, w którymś z momentów tego cyklu może doprowadzić do zaburzeń w firmie, a nawet do bankructwa.

Utrzymanie płynności finansowej stanowi jedno z głównych zadań menedżera kierującego firmą. Wiele firm przynoszących zysk upada z powodu braku płynności finansowej.

PŁYNNOŚĆ FINANSOWA jest to termin charakteryzujący zdolność przedsiębiorstwa do terminowego regulowania bieżących zobowiązań (krótkoterminowych - płatnych w ciągu roku), określający możliwość spłaty zobowiązań w sytuacji, gdyby stały się one natychmiast wymagalne, za pomocą upłynnienia posiadanych zasobów obrotowych (zasobów płynnych, które mogą być szybko zamienione na gotówkę).

Dla zapewnienia sobie możliwości ciągłego, niezakłóconego działania przedsiębiorstwo powinno dbać o zachowanie określonego poziomu płynności finansowej. Większa lub mniejsza płynność finansowa zależy od długości czasu jaki potrzebny jest do zamiany aktywów rzeczowych lub finansowych przedsiębiorstwa na gotówkę.

Aktywa przedsiębiorstwa mają różny stopień płynności. Najwyższą płynnością charakteryzują się aktywa pieniężne (gotówka), niektóre lokaty bankowe, bony skarbowe, weksle, czeki, krótkoterminowe papiery wartościowe. Najniższą płynność posiadają składniki majątku trwałego przedsiębiorstwa. Kryteium płynności finansowej jest jednym z podstawowych kryteriów oceny działalności przedsiębiorstwa. Niska płynność lub brak płynności świadczy o utracie lub prawdopodobieństwie utraty przez przedsiębiorstwo zdolności do terminowego regulowania bieżących zobowiązań. Ryzyko z tego tytułu obciąża kontrahentów przedsiębiorstwa, a

w dłuższym okresie może prowadzić do jego upadłości.

Wysoka płynność oznacza z kolei zamrożenie nadmiernie wysokich własnych kapitałów w finansowaniu bieżącej działalności i niemożność zwiększenia ich zyskowności przez efektywne wykorzystanie obcych kapitałów, co może mieć niekorzystny wpływ na rentowność przedsiębiorstwa.

Ocena płynności może dotyczyć zarówno okresów krótszych - bieżąca płynność oceniana na podstawie informacji z podstawowych sprawozdań finansowych (z reguły jeden rok), jak i okresów dłuższych - stanowi wtedy element dynamicznego rachunku opłacalności ekonomicznej przedsięwzięcia gospodarczego.

Do oceny płynności finansowej menedżer ma do dyspozycji wiele wskaźników:

WSKAŻNIK PŁYNNOŚCI MAJĄTKU OBROTOWEGO NETTO	=	MAJĄTEK OBROTOWY NETTO
				SUMA AKTYWÓW

Wskaźnik ten określa jaką część wszystkich aktywów stanowi majątek obrotowy netto. Im wyższy udział majątku obrotowego netto w aktywach (wyższy wskaźnik), tym większe prawdopodobieństwo zaspokajania przez firmę wszystkich zobowiązań i wyższy poziom płynności finansowej.

WSKAŻNIK BIEŻĄCEJ PŁYNNOŚCI FINANSOWEJ	=	MAJĄTEK OBROTOWY
				ZOBOWIĄZANIA BIEŻĄCE

Wskaźnik ten określa ile razy majątek obrotowy przewyższa zobowiązania w firmie. Zbyt niski, jak i zbyt wysoki wskaźnik informuje o nieprawidłowościach w zarządzaniu finansami firmy. Optymalna wysokość wskaźnika waha się między 1 a 1,6.

SZYBKI WSKAŻNIK PŁYNNOŚCI	=	MAJĄTEK OBROTOWY - ŚREDNI STAN ZAPASÓW
				ZOBOWIĄZANIA BIEŻĄCE

Za optymalną wysokość tego wskaźnika przyjmuje się poziom 0,9-1,0. Zbyt niska wartość wskaźnika wskazuje na zbyt duży poziom zapasów.

WSKAŻNIK OBROTU (ROTACJI) ZAPASÓW	=	SPRZEDAŻ NETTO (np. Roczna)
				ŚREDNI POZIOM ZAPASÓW

Wskaźnik określa ile obrotów wykonają środki obrotowe w danym okresie (np. roku), a więc ile razy zapasy przedsiębiorstwa zostaną w tym okresie "odnowione". Im wyższy wskaźnik, tym lepsze gospodarowanie zapasami. Wskaźnik rotacji można także wyrazić w dniach według wzoru:

WSKAŻNIK OBROTU W DNIACH	=	ILOŚĆ DNI W DANYM OKRESIE
				WSKAŻNIK OBROTU

Wskaźnik obrotu w dniach określa, ile dni trwał jeden obrót zapasami.

Wzrost tego wskaźnika wskazuje na pogorszenie gospodarki zapasami.

WSKAŻNIK OBROTU NALEŻNOŚCIAMI	=	SPRZEDAŻ NETTO
				PRZECIĘTNY POZIOM NALEŻNOŚCI

Wskaźnik obrotu należności informuje ile razy w danym okresie przedsiębiorstwo "odtwarza" stan swoich należności. im wartość wyższa, tym bardziej efektywna gospodarka środkami pieniężnymi.

WSKAŻNIK SPŁYWU NALEŻNOŚCI (w dniach)	=	NALEŻNOŚCI OGÓŁEM
				PRZECIĘTNA SPRZEDAŻ DZIENNA

Informuje ile dni "zamrożona" jest sprzedaż w formie nieściągniętych

należności. Im większy, tym gorsza ściągalność należności.

PRZECIĘTNY OKRES SPŁATY ZOBOWIĄZAŃ	=	ZOBOWIĄZANIA (np. roczna)
				PRZECIĘTNE DZIENNE ZAKUPY

Wskaźnik określający opóźnienie czasowe pomiędzy terminem powstania zobowiązań, a czasem ich urynkowienia. Im większy wskaźnik, tym większe zadłużenie przedsiębiorstwa.

Analizę wszystkich wskaźników należy przeprowadzać w układzie dynamicznym, tzn. porównywać je w poszczególnych latach. Na tej podstawie można wyciągać wnioski na temat gospodarki środkami obrotowymi.

---