Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych
Prywatyzacja, proces przekazywania majątku państwowego podmiotom prywatnym, przekształcania gospodarki państwowej w gospodarkę prywatną, ograniczania roli państwa w gospodarce. Proces prowadzący do zmiany kontroli nad gospodarką i zmiany własności społecznej w prywatną.
Spośród różnorodnych motywów prywatyzacji najczęściej wymieniane są: efektywnościowy (podniesienie ekonomicznej sprawności, czyli efektywności przedsiębiorstw i całej gospodarki), ekonomiczny (podniesienie dochodowości przedsiębiorstw i bogactwa państwa oraz społeczeństwa), ideologiczny (ograniczenie roli państwa w życiu gospodarczym na korzyść instytucji prywatnych), społeczny (podniesienie poziomu życia społeczeństwa, jego upodmiotowienie, ograniczenie biurokracji, większa swoboda gospodarcza zapewniająca demokrację gospodarczą i polityczną).
Prywatyzować gospodarkę można w różny sposób: poprzez sprzedaż przedsiębiorstw państwowych, reprywatyzację czyli zwrot mienia przejętego przez państwo na podstawie aktów prawnych, prywatyzację założycielską polegającą na wspieraniu powstawania i rozwoju prywatnych podmiotów gospodarczych, przekazywanie majątku państwowego samorządom lokalnym.
W krajach Europy Środkowo-Wschodniej procesy prywatyzacyjne w ostatnich latach odbywają się na bardzo dużą skalę, stały się one ekonomiczną, społeczną i polityczną koniecznością przy zmianie systemu gospodarczego i politycznego, jaka się w tych krajach dokonuje.
W Polsce uregulowania prawne doprowadziły do ukształtowania się typowych form prywatyzacji, do których należą: prywatyzacja kapitałowa - polegająca na przekształceniu przedsiębiorstwa państwowego w jednoosobową spółkę skarbu państwa, a następnie na jego właściwej prywatyzacji, oraz prywatyzacja likwidacyjna - polegająca na faktycznym bądź tylko formalnym zlikwidowaniu przedsiębiorstwa państwowego po to, by sprzedać jego majątek, wnieść go do spółki lub oddać w użytkowanie spółce pracowniczej.
Wykorzystując te formy prywatyzacji realizowanych jest w Polsce szereg różnorodnych programów prywatyzacyjnych, jak np.: prywatyzacja sektorowa, szybka sprzedaż małych przedsiębiorstw, prywatyzacja restrukturyzacyjna, Program Powszechnej Prywatyzacji.
Program Powszechnej Prywatyzacji, program realizowany na podstawie ustawy o narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji, który zakłada jednoczesną, szybką i tanią prywatyzację dużej liczby przedsiębiorstw państwowych oraz zapewnia udział dorosłych obywateli Polski w procesach tej prywatyzacji.
Faktyczną realizację Programu Powszechnej Prywatyzacji rozpoczęto w 1995. Weszły do niego przedsiębiorstwa państwowe z różnych sektorów przemysłu, handlu i usług, które zostały przekształcone w jednoosobowe spółki skarbu państwa. W ramach programu utworzono również Narodowe Fundusze Inwestycyjne - NFI, które mają pełnić rolę silnych grup kapitałowych.
Akcje przedsiębiorstw objętych programem zostały rozdzielone pomiędzy NFI (60%), pracowników przedsiębiorstwa (15%) oraz skarb państwa (25%). Wszyscy dorośli obywatele Polski mogą uczestniczyć w Programie Powszechnej Prywatyzacji wykupując świadectwo udziałowe. Po zamianie świadectwa na pakiet zawierający po jednej akcji każdego z NFI i wprowadzeniu ich na giełdę papierów wartościowych jego właściciel stanie się współwłaścicielem NFI, a pośrednio również objętych programem przedsiębiorstw.
Mimo że każde przedsiębiorstwo biorące udział w Programie Powszechnej Prywatyzacji uzyskało jednego inwestora strategicznego - tzw. fundusz wiodący (jeden z NFI, w którego posiadaniu znajduje się pakiet kontrolny akcji - 33%), to funkcjonują one jako niezależne podmioty gospodarcze, a NFI mogą na nie oddziaływać jedynie pośrednio, dysponując odpowiednią siłą posiadanego kapitału akcyjnego, poprzez decyzje walnego zgromadzenia akcjonariuszy i rady nadzorczej.
Majątkiem NFI zarządzają polsko-zagraniczne konsorcja inwestycyjno-kapitałowe specjalizujące się w zarządzaniu grupami kapitałowymi i restrukturyzacji przedsiębiorstw. Podstawowym celem Programu Powszechnej Prywatyzacji jest zapewnienie wzrostu rynkowej wartości uczestniczących w nim spółek (poprzez wzrost wartości ich akcji), a tym samym wzrostu wartości akcji NFI, które posiadają obywatele.
Do zadań NFI należą m.in.: restrukturyzacja, modernizacja i powiększanie rynkowej wartości przedsiębiorstw, którymi zarządzają, wprowadzanie do przedsiębiorstw kapitału, nowoczesnych technologii i systemów zarządzania, ułatwianie dostępu do nowych rynków zbytu.
Program Powszechnej Prywatyzacji cieszy się dużym poparciem i pomocą finansową ze strony różnorodnych światowych instytucji finansowych, jak np.: Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju i Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju.
Informacje poniższe opracowane zostały na podstawie sprawozdawczości GUS, danych pozyskiwanych z Ministerstwa Skarbu Państwa (o sprzedaży akcji i udziałów w jednoosobowych spółkach Skarbu Państwa, przychodach z tego tytułu oraz o realizacji Programu NFI), z Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa (o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa).
Procesem przekształceń własnościowych w latach 1990-2001 objęto 6864 przedsiębiorstwa państwowe, z tego 1527 skomercjalizowano (1513 w jednoosobowe spółki Skarbu Państwa i 14 w spółki z udziałem wierzycieli), 1937 poddano prywatyzacji bezpośredniej, 1746 postawiono w stan likwidacji ze względów ekonomicznych, a 1654 państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej włączono do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa.
Sprywatyzowano pośrednio (poprzez sprzedaż akcji lub udziałów) 309 jednoosobowych spółek Skarbu Państwa (w tym 105 z udziałem inwestorów zagranicznych), z czego 32 w 2001 r. Sprywatyzowane tą drogą przedsiębiorstwa to w większości podmioty prowadzące działalność w zakresie przetwórstwa przemysłowego (73,5%), w tym głównie produkcji artykułów spożywczych i napojów (13,3%). Przychody budżetu państwa z tytułu prywatyzacji pośredniej wyniosły w 2001 r. ok. 6451 mln zł.
Metodą bezpośrednią sprywatyzowano 1855 przedsiębiorstw państwowych (w tym w 2001 r. - 51), 37,4% z nich stanowiły podmioty prowadzące działalność w zakresie przetwórstwa przemysłowego, 23,0% - budowlaną, 17,2% - handlową. Najpopularniejszą formą zagospodarowania majątku sprywatyzowanych przedsiębiorstw było oddanie go do odpłatnego korzystania spółkom pracowniczym (65,9%).
Likwidacji z przyczyn ekonomicznych uległo 820 przedsiębiorstw państwowych (w tym w 2001 r. - 13), z których 32,6% prowadziło działalność związaną z przetwórstwem przemysłowym, 19,4% - budowlaną.
Na bazie mienia sprywatyzowanych bezpośrednio i zlikwidowanych przedsiębiorstw państwowych powstało 228 spółek z udziałem Skarbu Państwa, do których wniesiono majątek przedsiębiorstw państwowych oraz 1464 spółki pracownicze użytkujące odpłatnie majątek sprywatyzowanych przedsiębiorstw.
Prywatyzacja nieruchomości rolnych realizowana jest od czerwca 1992 r. Do końca 2001 r. do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa włączono 4700,5 tys. ha (w tym 3759,6 tys. ha z państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej), z czego sprzedano 1113,7 tys. ha. W końcu 2001 r. na stanie Zasobu znajdowało się 3322,9 tys. ha gruntów, w tym w dzierżawie 2507,8 tys. ha (75,5%).
Liczba pracujących w podmiotach objętych procesem prywatyzacji w końcu 2001 r. wynosiła 1078,8 tys. osób, w tym w jednoosobowych spółkach Skarbu Państwa 383,1 tys. osób.
Według stanu na 31.12.2001 r. działały 962 przedsiębiorstwa państwowe prowadzące pełną działalność gospodarczą (bez przedsiębiorstw w upadłości) i zatrudniające łącznie 231,9 tys. osób. W 52 z nich rozpoczęto proces prywatyzacji bezpośredniej,
183 znajdowało się w stanie likwidacji.
Podstawowe kierunki przekształceń własnościowych przedsiębiorstw państwowych w latach 1990-2001
Zasadniczym aktem prawnym regulującym procedury prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych w latach 1990-1996 i w I kwartale 1997 r. była ustawa z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. z 1990 r. Nr 51 z późn. zmianami). Wejście w życie z dniem 8 kwietnia 1997 r. ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych zamknęło pierwszy etap przekształceń własnościowych w Polsce, na bazie doświadczeń którego dalsza realizacja procesu prywatyzacji odbywa się w oparciu o przepisy wyżej wymienionej ustawy.
Prywatyzacja opiera się na następujących aktach prawnych, które wyznaczają jej kierunki i definiują zasady postępowania:
- ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (Dz. U. z 1991 r. Nr 18, poz. 80),
- ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. z 1996 r. Nr 118, poz. 561 z późniejszymi zmianami),
- ustawy z dnia 30 kwietnia 1993 r. o narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji (Dz. U. z 1993 r. Nr 44, poz. 202),
- ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (Dz. U. z 1991 r. Nr 107, poz. 464).
W oparciu o wymienione akty prawne stosuje się trzy zasadnicze procedury postępowania z przedsiębiorstwami państwowymi:
- komercjalizację przedsiębiorstwa państwowego, tj. przekształcenie w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa (w celu prywatyzacji lub innym) albo przekształcenie przedsiębiorstwa w spółkę z udziałem wierzycieli w wyniku konwersji wierzytelności na udziały.
- prywatyzację bezpośrednią, która do 7 IV 1997 r. poprzedzona była likwidacją przedsiębiorstwa państwowego,
- likwidację przedsiębiorstwa ze względów ekonomicznych,
Odrębnym procesom podlega majątek byłych państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej, których mienie włączono do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa.
Od 1990 r. do 2001 r. proces prywatyzacji objął 6864 przedsiębiorstw państwowych, z czego 1527 skomercjalizowano, 1937 objęto prywatyzacją bezpośrednią, 1746 likwidacją z przyczyn ekonomicznych, a 1654 stanowiły zlikwidowane ppgr, których mienie przejęła Agencja WRSP.
Komercjalizacja przedsiębiorstw państwowych
Komercjalizacja przedsiębiorstwa polega na przekształceniu go w spółkę handlową i stanowi pierwszy etap na drodze prywatyzacji, która następuje poprzez sprzedaż akcji lub udziałów (prywatyzacja pośrednia). Skarb Państwa może wnieść akcje lub udziały do agencji, funduszy lub powołanych w tym celu spółek. W Programie Prywatyzacji Powszechnej akcje wniesiono do Narodowych Funduszy Inwestycyjnych. Spółki o szczególnym znaczeniu dla gospodarki państwa poddawane są restrukturyzacji i mogą być prywatyzowane na szczególnych warunkach określonych przez Radę Ministrów. Komercjalizacja może nastąpić także w wyniku przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością z udziałem wierzycieli, którzy obejmują udziały w spółce w zamian za wierzytelności.
W latach 1990-2001 w wyniku komercjalizacji 1527 przedsiębiorstw państwowych powstały 1473 jednoosobowe spółki Skarbu Państwa (w tym 1348 w celu prywatyzacji pośredniej i poprzez Program NFI) oraz 14 spółek z udziałem wierzycieli, którzy objęli udziały w spółkach w zamian za wierzytelności. Do końca 2001 r. ok. 3% z nich zostało wchłoniętych lub przejętych przez inny podmiot gospodarczy, ok. 2% uległo likwidacji lub ogłosiło upadłość, a ok. 95% nadal prowadziło działalność.
Jednoosobowe spółki Skarbu Państwa powstałe w wyniku komercjalizacji przedsiębiorstw państwowych to duże podmioty gospodarcze, w większości zajmujące się przetwórstwem przemysłowym (54%), w tym głównie wytwarzające artykuły spożywcze i napoje (15%).
Jednoosobowe spółki Skarbu Państwa istniejące w tej formie w 2001 r., zatrudniały w końcu roku łącznie 383,1 tys. osób, w tym prowadzące działalność w zakresie górnictwa i kopalnictwa _ 149,0 tys. osób, przetwórstwa przemysłowego _ 117,5 tys. osób. Ponad połowę z nich (54,6%) stanowiły podmioty o liczbie pracujących 101-500 osób.
W 2001 r. jednoosobowe spółki Skarbu Państwa osiągnęły łączne przychody z całokształtu działalności w wysokości 119,5 mld zł, tj. 35,6% przychodów wszystkich podmiotów objętych procesem prywatyzacji i uzyskały ujemny wynik finansowy brutto _ minus 1340,4 mln zł i netto - minus 2295,1 mln zł. Osiągnięte przez nie wskaźniki rentowności obrotu brutto - minus 1,1%, netto -minus 1,9% oraz wskaźnik poziomu kosztów _ 101,3% były gorsze od przeciętnych dla całej obserwowanej zbiorowości.
Prywatyzacja pośrednia (kapitałowa)
Prywatyzacja pośrednia (kapitałowa) polega na sprzedaży udziałów Skarbu Państwa w jednoosobowych spółkach Skarbu Państwa, dokonywanej w drodze oferty publicznej, przetargu publicznego lub rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia potencjalnych inwestorów strategicznych. Inwestorem strategicznym określa się osobę fizyczną lub prawną, będącą właścicielem kontrolnego pakietu akcji (udziałów).
Dominującą formą sprzedaży jednoosobowych spółek Skarbu Państwa jest ich sprzedaż inwestorom strategicznym krajowym i zagranicznym. Istotnym jej elementem są dodatkowe zobowiązania inwestorów, dotyczące: wielkości, jakości i struktury produkcji, inwestycji na modernizację i rozwój technologiczny, ochronę środowiska, podniesienia kapitału zakładowego oraz zobowiązania socjalne.
Do końca 2001 r. sprywatyzowano pośrednio 309 jednoosobowych spółek Skarbu Państwa (105 z udziałem kapitału zagranicznego), w tym w 2001 r. _ 32. Wśród nich dominowały podmioty prowadzące działalność związaną z przetwórstwem przemysłowym (73,5%), w tym głównie produkujące artykuły spożywcze i napoje (13,3%).
Inwestorzy zagraniczni lokowali swój kapitał głównie w spółkach wytwarzających wyroby z surowców niemetalicznych (15,2% spółek sprywatyzowanych pośrednio z udziałem kapitału zagranicznego) oraz produkujących artykuły spożywcze i napoje (odpowiednio _ 12,4%). Wśród inwestorów zagranicznych największy udział mają Niemcy, USA, Francja i Holandia. Według stanu na koniec 2001 r. kapitał pochodzący z tych krajów zainwestowany był w ponad połowie spółek sprywatyzowanych pośrednio z kapitałem zagranicznym.
W badanej grupie spółek największy jest udział firm dużych o liczbie pracujących powyżej 250 osób (ok. 64%). Według stanu na koniec 2001 r. w spółkach sprywatyzowanych pośrednio pracowało łącznie 268,7 tys. osób, w tym w podmiotach z udziałem kapitału zagranicznego _ 85,4 tys. osób.
Według danych Ministerstwa Skarbu Państwa przychody z prywatyzacji pośredniej (łącznie z bankami) w 2001 r. wyniosły 6451 mln zł. Wartość zobowiązań inwestycyjnych wobec jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, w których w 2001 r. rozpoczęto proces sprzedaży pierwszego pakietu akcji lub udziałów, wyniosła ok. 5745 mln zł, z tego ok. 4704 mln zł z przeznaczeniem na inwestycje umożliwiające zwiększenie produkcji i modernizację, a ok. 1036 mln zł na podwyższenie kapitałów spółek.
Spółki sprywatyzowane pośrednio uzyskały łącznie w 2001 r. wynik finansowy brutto 1415,8 mln zł i netto minus 111,8 mln zł, na które złożyły się dodatnie wyniki finansowe firm z wyłącznym kapitałem krajowym (brutto 1615,0 mln zł i netto 589,2 mln zł) oraz straty poniesione przez spółki z udziałem kapitału zagranicznego (odpowiednio: minus 199,2 mln zł i minus 701, 0 mln zł). Ta grupa podmiotów charakteryzuje się relatywnie dobrą kondycją ekonomiczną na tle ogółu podmiotów objętych prywatyzacją.
Program Narodowych Funduszy Inwestycyjnych
Według danych Ministerstwa Skarbu Państwa, w końcu 2001 r. Skarb Państwa posiadał nadal udziały w 381 spośród 512 spółek, które przystąpiły do uczestnictwa w Programie NFI. Do końca 2001 r. w 112 spółkach dokonano sprzedaży wszystkich akcji należących do Skarbu Państwa, w 3 _ pakietów częściowych. Wpływy z tego tytułu wyniosły ok. 745 mln zł.
W końcu 2001 r. w obrocie na rynku publicznym znajdowały się akcje 36 spółek uczestniczących w Programie NFI (26 na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych i 10 na rynku pozagiełdowym CTO), w 8 spółkach prowadzony był proces likwidacji, a w 75 postępowanie upadłościowe.
W 2001 r. spółki uczestniczące w Programie NFI uzyskały gorsze wyniki finansowe niż w 2000 r., wypracowując łącznie ujemny wynik finansowy brutto i netto: minus 1028,4 mln zł i minus 1154,3 mln zł (wobec minus 520,1 mln zł i minus 740,8 mln zł w 2000 r.) i osiągając gorsze wskaźniki rentowności brutto i netto odpowiednio: minus 4,0% i minus 4,5% (wobec minus 1,9% i minus 2,7% w 2000 r.), wskaźnik poziomu kosztów 104,2% (w 2000 r. - 101,9%), nieco wyższy wskaźnik płynności I stopnia 10,4% (przed rokiem _ 9,3%). Większy niż w 2000 r. był udział spółek gospodarujących ze stratą _ ok. 59% wobec ok. 52%.
Wśród spółek NFI dominują podmioty o liczbie pracujących od 101 do 500 osób. Następują wyraźne zmiany w strukturze wielkości spółek mierzonej liczbą pracujących, polegające na zmniejszaniu się udziału firm największych. W momencie rozpoczęcia realizacji Programu ponad połowę spółek stanowiły zatrudniające powyżej 500 osób, a w końcu 2001 r. ich udział wynosił niespełna 20%.
Prywatyzacja bezpośrednia
W myśl ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych prywatyzacja bezpośrednia polega na rozporządzeniu wszystkimi składnikami materialnymi i niematerialnymi majątku prywatyzowanego przedsiębiorstwa państwowego poprzez sprzedaż, wniesienie do spółki lub oddaniu do odpłatnego korzystania. Nowy właściciel lub spółka użytkująca majątek prywatyzowanego przedsiębiorstwa staje się jego następcą prawnym, przejmując również odpowiedzialność za zobowiązania.
Sprzedaż przedsiębiorstwa dokonywana jest w trybie przetargu publicznego lub rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia. Oferta sprzedaży adresowana jest zarówno do nabywców krajowych jak i zagranicznych.
Wniesienie mienia przedsiębiorstwa do spółki następuje w trybie rokowań podjętych w drodze publicznego zaproszenia. Akcjonariusze inni niż Skarb Państwa powinni wnieść wkłady na pokrycie co najmniej 25% kapitału zakładowego nowopowstałej spółki. W przypadku, gdy oprócz Skarbu Państwa akcjonariuszami spółki są wyłącznie osoby będące w dniu wydania zarządzenia o prywatyzacji pracownikami przedsiębiorstwa państwowego, rolnicy lub rybacy, powinni oni wnieść łącznie wkłady na pokrycie nie mniej niż 10% kapitału zakładowego.
Oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania może nastąpić, gdy spełnione są następujące warunki:
do spółki przystąpiła ponad połowa pracowników przedsiębiorstwa;
akcjonariuszami są wyłącznie osoby fizyczne zamieszkałe w kraju;
kapitał zakładowy spółki nie jest niższy od 20% funduszu podstawowego prywatyzowanego przedsiębiorstwa;
co najmniej 20% akcji zostaje objętych przez inwestora zewnętrznego.
Prywatyzacja bezpośrednia obejmuje głównie przedsiębiorstwa małe i średnie, w których liczba pracujących nie przekracza 500 osób. Według stanu na 31 XII 2001 r. około 83% przedsiębiorstw w trakcie prywatyzacji bezpośredniej zatrudniało do 100 osób.
Wśród przedsiębiorstw objętych tą formą przekształceń własnościowych 37,2% stanowią podmioty, których podstawowym rodzajem działalności jest przetwórstwo przemysłowe, 22,1% - przedsiębiorstwa budowlane, 16,9% sklasyfikowane w sekcji _handel i naprawy .
Prywatyzacja bezpośrednia charakteryzuje się dużą efektywnością. Do końca 2001 r. objęto nią 1937 przedsiębiorstw państwowych, a zakończono procesy prywatyzacyjne w 1855 przedsiębiorstwach, czyli w 95,8% prywatyzowanych w tym trybie. Najwięcej przedsiębiorstw sprywatyzowano tą drogą w województwach: mazowieckim (216) i dolnośląskim (187).
Według danych Ministerstwa Skarbu Państwa przychody z tytułu prywatyzacji bezpośredniej w 2001 r. wyniosły 361,6 mln zł.
Najczęściej stosowaną procedurą prywatyzacji bezpośredniej jest oddanie mienia do odpłatnego korzystania spółce pracowniczej. Do końca 2001 r. zastosowano ją w 1274 prywatyzowanych tą drogą przedsiębiorstwach.
Likwidacja przedsiębiorstw państwowych
Likwidacja z art. 19 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych jest procedurą stosowaną w przypadku przedsiębiorstw o złej kondycji ekonomicznej. Celem jej jest zakończenie bytu przedsiębiorstwa zarówno w sensie podmiotowym - jako osoby prawnej, jak i przedmiotowym - jako zorganizowanej masy majątkowej, po zaspokojeniu wierzycieli lub zabezpieczeniu ich wierzytelności.
Do końca 2001 r. w stan likwidacji z mocy ustawy o przedsiębiorstwach państwowych postawiono 1746 przedsiębiorstw państwowych. Procesy likwidacyjne zakończono w 820 przedsiębiorstwach, czyli w około 47% objętych likwidacją.
Podstawowym sposobem rozdysponowania mienia przedsiębiorstw zlikwidowanych z mocy ustawy o przedsiębiorstwach państwowych była sprzedaż lub przekazanie go wierzycielom w zamian za zobowiązania.
Najwięcej przedsiębiorstw zlikwidowano w województwach: śląskim (104), mazowieckim (87) i wielkopolskim (74). Wśród przedsiębiorstw zlikwidowanych z przyczyn ekonomicznych 32,6% stanowiły podmioty prowadzące działalność w zakresie przetwórstwa przemysłowego, 19,4% - przedsiębiorstwa budowlane, 14,6% - sklasyfikowane w sekcji _handel i naprawy .
Do końca 2001 r. w wyniku prywatyzacji bezpośredniej i likwidacji powstało 228 spółek z udziałem Skarbu Państwa (w tym 56 z udziałem inwestorów zagranicznych i 35 ze 100% udziałem Skarbu Państwa), do których wniesiono majątek przedsiębiorstw państwowych oraz 1464 spółki pracownicze użytkujące odpłatnie majątek sprywatyzowanych w tym trybie i zlikwidowanych przedsiębiorstw. Przeważają wśród nich podmioty sklasyfikowane w sekcji przetwórstwo przemysłowe (60,5% spółek powstałych z wniesienia majątku i 29,5% spółek pracowniczych). W grupie spółek pracowniczych znaczący jest udział prowadzących działalność budowlaną (24,7%) i handlową (23,3%). Najwięcej spółek z udziałem Skarbu Państwa powstało w województwach: wielkopolskim (37) i dolnośląskim (31) a spółek pracowniczych w województwach: mazowieckim (174) i dolnośląskim (156).
Spółki pracownicze charakteryzują się najlepszą kondycją ekonomiczną spośród podmiotów objętych procesem prywatyzacji. W 2001 r. wypracowały one dodatni wynik finansowy brutto i netto w wysokości 534,4 mln zł i 174,5 mln zł. Zdecydowana większość z nich gospodarowała z zyskiem (ponad 67% osiągnęło zysk brutto i blisko 66% - zysk netto). Podstawowe relacje ekonomiczne dla spółek pracowniczych kształtowały się następująco: wskaźniki rentowności obrotu brutto i netto - odpowiednio 1,7% i 0,6% oraz wskaźnik poziomu kosztów 98,3%.
Spółki powstałe z wniesienia majątku przedsiębiorstw państwowych uzyskały średnio w 2001 r. ujemny wynik finansowy brutto i netto: minus 647,5 i minus 735,3 i ujemne wskaźniki rentowności obrotu brutto i netto: -5,4% i _6,1% oraz wskaźnik poziomu kosztów 105,3%. Na to niekorzystne kształtowanie się wskaźników finansowych tej grupy spółek wpływ wywarła bardzo słaba kondycja ekonomiczna spółek z wyłącznym kapitałem krajowym, zdecydowanie lepsze wyniki uzyskały spółki z udziałem kapitału zagranicznego.
Przekształcenia własnościowe nieruchomości rolnych
W 1995 r. zakończono proces likwidacji państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej. Ogółem likwidacji uległy 1654 ppgr. Nieruchomości rolne i inne składniki mienia pozostałe po zlikwidowanych przedsiębiorstwach włączone zostały do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, którym gospodaruje Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa w drodze:
- sprzedaży mienia w całości lub jego części,
- oddania mienia na czas oznaczony do odpłatnego korzystania osobom prawnym lub fizycznym,
- wniesienia mienia lub jego części do spółki,
- oddania na czas oznaczony administratorowi,
- przekazania w zarząd.
Niewielkie powierzchnie gruntów należących do dawnych ppgr przejmowane są nadal aneksami do protokółów zdawczo-odbiorczych mienia przejętego wcześniej.
Od początku działalności do końca 2001 r. do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa włączono grunty o łącznej powierzchni 4700,5 tys. ha, w tym 3759,6 tys. ha z ppgr i 607,1 tys. ha z Państwowego Funduszu Ziemi.
W ogólnej powierzchni gruntów włączonych do Zasobu WRSP 3956,3 tys. ha (84,2%) stanowiły użytki rolne (w tym 3048,7 tys. ha grunty orne), 168,2 tys. ha (3,6%) - lasy, grunty leśne i zadrzewione, 341,3 tys. ha (7,3%) - grunty pod wodami.
Łączne zmniejszenie powierzchni gruntów Zasobu między innymi w wyniku sprzedaży (1113,7 tys. ha), nieodpłatnego przekazania (233,4 tys. ha), wniesienia w formie aportu do spółek (14,5 tys. ha) oraz prawo pozostałego rozdysponowania (16,0 tys. ha) wyniosło 1377,6 tys. ha.
W końcu 2001 r. w Zasobie pozostawało 3322,9 tys. ha gruntów, których podstawową formą zagospodarowania była dzierżawa (2507,8 tys. ha, tj. 75,5% powierzchni gruntów znajdujących się na stanie Zasobu). W wieczystym użytkowaniu znajdowało się 74,8 tys. ha, w trwały zarząd przekazanych było 39,8 tys. ha, w administrowanie - 12,0 tys. ha, poprzez inne formy zagospodarowanych było 36,7 tys. ha. Do rozdysponowania pozostawało 651,7 tys. ha gruntów (19,6%).
Przedsiębiorstwa państwowe w końcu 2001 r.
W końcu 2001 r. w Polsce istniały 1572 przedsiębiorstwa państwowe. W ponad połowie z nich (łącznie 50,4%) prowadzone było postępowanie upadłościowe lub proces likwidacji ze względu na złą kondycję ekonomiczną. W 18% przedsiębiorstw nie rozpoczęto żadnych działań prowadzących do reorganizacji przedsiębiorstwa, a jedynie 3,3% znajdowało się w trakcie prywatyzacji bezpośredniej.
Wśród ogółu przedsiębiorstw blisko 43% stanowiły podmioty sklasyfikowane w sekcji _przetwórstwo przemysłowe . Pod względem liczby pracujących przeważały (ponad 60%) podmioty zatrudniające do 100 osób. Liczba pracujących w przedsiębiorstwach państwowych, z wyłączeniem przedsiębiorstw w upadłości, według stanu na koniec grudnia 2001 r. wynosiła 231,9 tys. osób.
Przedsiębiorstwa państwowe (bez podmiotów w upadłości i likwidacji, które nie prowadziły działalności gospodarczej) gospodarowały w 2001 r. ze stratą, uzyskując łącznie ujemny wynik finansowy brutto i netto: minus 47,1 mln zł i minus 379,6 mln zł. Podstawowe relacje ekonomiczne kształtowały się dla nich następująco: wskaźnik poziomu kosztów z całokształtu działalności _ 100,3%, płynności I stopnia _ 31,5%, rentowności obrotu brutto i netto odpowiednio minus 0,2% i minus 1,6%.
Tabl. 1. Struktura przedsiębiorstw państwowycha objętych procesem prywatyzacji według dróg prywatyzacji i rodzaju działalności w latach 1990 _2001
Wyszczególnienie |
Ogółem |
Przekształcone |
Poddane |
Poddane |
OGÓŁEM |
100,0 |
29,3 |
37,2 |
33,5 |
w tym: |
|
|
|
|
Górnictwo i kopalnictwo |
3,0 |
2,0 |
0,6 |
0,5 |
Przetwórstwo przemysłowe |
46,3 |
20,0 |
13,8 |
12,4 |
Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę |
1,6 |
1,5 |
- |
0,1 |
Budownictwo |
17,3 |
2,5 |
8,2 |
6,6 |
Handel i naprawy |
11,6 |
1,0 |
6,3 |
4,3 |
Transport, gospodarka magazynowa i łączność |
7,3 |
1,3 |
2,1 |
3,8 |
a Bez państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej przejętych przez AWRSP
Tabl. 2. Struktura spółek sprywatyzowanych pośrednio według rodzaju działalności
Wyszczególnienie |
Spółki sprywatyzowane w procentach |
|
|
razem |
w tym z udziałem |
OGÓŁEM |
100,0 |
100,0 |
w tym: |
|
|
Przetwórstwo przemysłowe |
73,5 |
82,9 |
w tym: |
|
|
produkcja artykułów spożywczych i napojów |
13,3 |
12,4 |
produkcja wyrobów z surowców niemetalicznych pozostałych |
9,1 |
15,2 |
produkcja maszyn i urządzeń |
8,8 |
4,8 |
Budownictwo |
8,7 |
3,8 |
Tabl. 3. Struktura jednoosobowych spółek Skarbu Państwa według liczby pracujących
Stan w dniu 31 XII 2001 r.
Wyszczególnienie |
Udział procentowy spółek o liczbie pracujących |
|||||
|
Ogółem |
do 100 osób |
101-250 |
251-500 |
501-1000 |
ponad 1000 osób |
OGÓŁEM |
100,0 |
14,7 |
30,7 |
23,9 |
13,2 |
17,5 |
w tym: |
|
|
|
|
|
|
Górnictwo i kopalnictwo |
100,0 |
5,6 |
27,8 |
5,6 |
5,6 |
55,5 |
Przetwórstwo przemysłowe |
100,0 |
14,6 |
37,3 |
22,6 |
13,2 |
12,3 |
w tym: |
|
|
|
|
|
|
produkcja artykułów spożywczych i napojów |
100,0 |
8,8 |
57,4 |
26,5 |
5,9 |
1,5 |
produkcja maszyn i urządzeń |
100,0 |
13,5 |
43,2 |
18,9 |
8,1 |
16,2 |
Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę |
100,0 |
3,5 |
12,3 |
7,0 |
22,8 |
54,4 |
Budownictwo |
100,0 |
34,4 |
33,3 |
11,1 |
- |
11,1 |
Handel i naprawy |
100,0 |
42,9 |
28,6 |
14,3 |
7,1 |
7,1 |
Transport, gospodarka magazynowa i łączność |
100,0 |
6,0 |
30,0 |
56,0 |
6,0 |
2,0 |
Tabl. 4. Struktura spółek sprywatyzowanych pośrednio według liczby pracujących
Stan w dniu 31 XII 2001 r.
Wyszczególnienie |
Udział procentowy spółek o liczbie pracujących |
|||||
|
Ogółem |
do 100 osób |
101-250 |
251-500 |
501-1000 |
ponad 1000 osób |
OGÓŁEM |
100,0 |
19,8 |
16,5 |
22,6 |
22,9 |
18,3 |
z kapitałem: krajowym |
100,0 |
26,9 |
17,2 |
23,7 |
17,8 |
14,5 |
zagranicznym |
100,0 |
5,4 |
15,1 |
20,4 |
33,3 |
25,8 |
w tym: |
|
|
|
|
|
|
Przetwórstwo przemysłowe |
100,0 |
13,8 |
17,3 |
22,,3 |
28,7 |
17,8 |
w tym: |
|
|
|
|
|
|
produkcja artykułów spożyw-czych i napojów |
100,0 |
6,9 |
17,2 |
37,9 |
31,1 |
6,9 |
produkcja maszyn i urządzeń |
100,0 |
26,9 |
19,2 |
19,2 |
15,4 |
19,2 |
Budownictwo |
100,0 |
34,6 |
11,5 |
26,9 |
11,5 |
15,4 |
Tabl. 5. Relacje ekonomiczne w 2001 r. w spółkach sprywatyzowanych pośrednio
Wyszczególnienie |
Wskaźnik w % |
|||
|
poziomu |
rentowności obrotu |
płynności |
|
|
kosztów |
brutto |
netto |
I stopnia |
OGÓŁEM PODMIOTY OBJĘTE PRYWATYZACJĄ |
100,3 |
-0,3 |
-1,3 |
15,3 |
Spółki sprywatyzowane pośrednio |
98,6 |
1,4 |
-0,1 |
23,8 |
z udziałem kapitału: |
|
|
|
|
krajowego |
97,2 |
2,8 |
1,0 |
22,5 |
zagranicznego |
100,4 |
-0,4 |
-1,6 |
26,0 |
w tym: |
|
|
|
|
Przetwórstwo przemysłowe |
98,0 |
2,0 |
0,8 |
19,7 |
Budownictwo |
109,2 |
-9,3 |
-10,3 |
21,8 |
Tabl. 6. Spółki NFI według liczby pracujących
Stan |
Liczba |
Odsetek spółek o liczbie pracujących |
|||||
w dniu |
spółek |
do 20 osób |
21-49a |
50-100 b |
101-500 |
501-1000 |
1001 i więcej |
30 VI 1996 |
512 |
0,6 |
0,2 |
2,2 |
40,3 |
34,5 |
22,2 |
31 XII 1996 |
512 |
2,2 |
0,2 |
2,3 |
41,4 |
33,5 |
20,4 |
31 XII 1997 |
498 |
2,4 |
0,8 |
3,4 |
45,0 |
32,5 |
15,9 |
31 XII 1998 |
487 |
3,9 |
2,3 |
4,7 |
52,1 |
25,3 |
11,7 |
31 XII 1999 |
473 |
4,7 |
4,4 |
5,1 |
56,2 |
22,0 |
7,6 |
31 XII 2000 |
449 |
6,0 |
6,2 |
6,2 |
58,0 |
17,8 |
5,8 |
31 XII 2001 |
429 |
10,0 |
6,1 |
8,6 |
55,5 |
14,9 |
4,9 |
Tabl. 7. Dynamika prywatyzacji bezpośredniej
Lata |
Przedsiębiorstwa państwowe |
||||
|
objęte prywatyzacją |
sprywatyzowane |
|||
|
w liczbach bezwzględ-nych |
okres |
w liczbach bezwzględ-nych |
okres poprzedni =100 |
w odsetkach przedsiębiorstw objętych prywatyzacją bezpośrednią |
1990 -1991 |
416 |
x |
243 |
x |
58,4 |
1990 -1992 |
662 |
159 |
548 |
226 |
82,8 |
1990 -1993 |
865 |
131 |
763 |
139 |
88,2 |
1990 -1994 |
985 |
114 |
921 |
121 |
93,5 |
1990 -1995 |
1098 |
111 |
1048 |
114 |
95,4 |
1990 -1996 |
1244 |
113 |
1232 |
117 |
99,0 |
1990 -1997 |
1430 |
115 |
1390 |
113 |
97,2 |
1990 -1998 |
1554 |
109 |
1517 |
109 |
97,6 |
1990 -1999 |
1714 |
110 |
1659 |
109 |
96,8 |
1990 -2000 |
1863 |
109 |
1791 |
107 |
96,1 |
1990-2001 |
1937 |
104 |
1855 |
104 |
95,8 |