OCEANOGRAFIA
1. Wszechocean - jest to całość wód oceanicznych na kuli ziemskiej wraz z przyległymi do nich morzami. Stanowią one 71% powierzchni kuli ziemskiej.
2. Granice oceanów (półkula S):
*Ocean Atlantycki:
- od zachodu - wschodnie obrzeża Ameryki Południowej
- od wschodu - zachodnie obrzeża Afryki
- od południa - obrzeża Antarktydy
- północny i południowy Atlantyk dzieli równik
*Ocean Spokojny:
- od wschodu - zachodni brzeg Ameryki Południowej
- od zachodu - kontynent Australii
- od południa - Antarktyda
- północny i południowy Ocean Spokojny dzieli równik
*Ocean Indyjski:
- od północy - kontynent azjatycki
- od południa - Antarktyda
- od zachodu - wybrzeże Afryki i linia wzdłuż 20 stopnia dł. geogr. wsch.
- od wschodu - wybrzeża Australii i Tasmanii, cieśnina Malakka i Archipelag Malajski
3. Zatoka - jest to cześć oceanu lub morza wcinająca się w ląd. Granicą zatoki od strony otwartych wód jest linia biegnąca pomiędzy jej najdalej wysuniętymi przylądkami.
4. Granica otwartego morza
Morze to akwen będący częścią oceanu, zwykle przylegający do lądu, oddzielony od otwartego oceanu półwyspem, wyspą lub archipelagiem wysp, podwodnym wzniesieniem.
5. Fiord - jest to głęboko wrzynająca się w ląd i bardzo wąska, w porównaniu z jej długością, zatoka pochodzenia lodowcowego.
6. Kanał (różnice) - jest zbudowany w celach żeglugowych, kanał żeglowny łączący dwa akweny.
7. Abrazja - jest to proces niszczenia brzegów mórz spowodowanych uderzeniami fal i tarciem niesionych przez nie głazów, żwiru i piasku. Przyczyniają się do tego także zmiany poziomu morza, spiętrzenia wiatrowe, przyboje i prądy morskie.
8. Szelf - jest to płytka strefa dna morskiego wzdłuż brzegu kontynentu, oddzielona wyraźnym załamaniem od skłonu kontynentalnego.
9. Konkrecje polimetaliczne - są to nieregularne grudki o średnicy od 2 do 12cm. Niektóre zawierają bardzo cenne i poszukiwane metale (np. miedź, nikiel, mangan, molibden, złoto, wolfram, wanad, kobalt). Przeszkodą uniemożliwiającą ich wydobywanie jest zbyt duża głębokość, na jakiej zalegają (4000 - 6000 m).
10. Zasolenie wód oceanicznych i Bałtyku (PSU):
Zasolenie wody morskiej wynika z obecności rozpuszczonych związków chemicznych, głownie soli, w skład których wchodzą m.in. takie pierwiastki, jak chlor, sód, magnez, siarka, wapń i potas.
Stopień zasolenia wody morskiej wyraża się w ustalonych na podstawie przewodnictwa elektrycznego, zależnego od stężenia soli w wodzie, jednostkach PSU. (1 promil = 1PSU).
Zasolenie powierzchniowych wód oceanów zmienia się z szerokością geograficzną od poniżej 35 PSU w strefie równikowej do ponad 36 PSU w szerokościach zwrotnikowych i poniżej 34 PSU w szerokościach arktycznych.
Zasolenie morza Bałtyckiego u wejścia do Zatoki Meklemburskiej wynosi 10 PSU.
11. Przyczyny takiego a nie innego zasolenia Bałtyku:
Najniższym zasoleniem charakteryzują się morza śródziemne strefy umiarkowanej. Opady przeważają tu nad parowaniem, a rzeki wprowadzają do mórz znaczne ilości słodkiej wody.
12. Masa właściwa wód morskich i sposób zapisywania:
Gęstość (masa właściwa) to stosunek masy danego ciała do jego objętości. Woda sodka maksimum gęstości (1g/cm3) osiąga w temperaturze 4oC.
Gęstość wody morskiej zależy nie tylko od temperatury, ale także od zasolenia, zwiększa się także wraz z rosnącym z głębokością ciśnieniem hydrostatycznym.
Średnia gęstość wód wszechoceanu wynosi 1,02474 g/cm3.
Często przy określaniu gęstości wody zamiast pełnych wartości podaje się tylko ich końcówki, pomija się jedynkę i przesuwa się przecinek o trzy miejsca w prawo, np. 1,0247 g/cm3 = 24,7.
13. Zanikanie kolorów (głębokość):
Najpłycej, bo zaledwie do głębokości ok. 15-20 m sięga promieniowanie czerwone, na głębokości 50-60 m kończy się zasięg barwy pomarańczowej, na ok. 100 m - żółtej, na 250 m - zielonej i na ok. 1000 m - niebieskiej.
14. Prędkość dźwięku w wodzie - wynosi średnio 1450 m/s i zależy od temperatury wody, stopnia jej zasolenia i ciśnienia hydrostatycznego.
15. Głębokość falowania:
Podczas falowania na głębokiej wodzie cząsteczki wody poruszają się po orbitach kołowych, ustawionych pionowo i równolegle do kierunku przemieszczania się fal. Kierunek ruchu cząsteczek wody jest zgodny z kierunkiem fal. Największe falowanie jest najwyższej orbicie, stanowiącej grzbiet fali i zmniejsza się wraz z głębokością.
16. Płytkowodzie - oznacza akwen, którego głębokość jest mniejsza od połowy długości fali. Płytkowodziem dla długich fal oceanicznych mogą być np. wody, które są głębokie dla fal wiatrowych.
17. Falowanie wymuszone i swobodne:
Falowanie wiatrowe wymuszone pozostaje pod bezpośrednim wpływem działania wiatru.
Fale swobodne pochodzenia wiatrowego są nazywane falami rozkołysu lub martwicą. Fale te przekształcają się z fal wiatrowych wymuszonych po ustaniu wiatru lub zmniejszeniu się jego prędkości poniżej granicy ich dalszego rozwoju. Mają one regularny kształt i łagodny profil.
18. Rozwój falowania zależy od:
- siły wiatru
- czasu jego działania
- utrzymywania przez niego stałego kierunku
- długości rozbiegu fali
- głębokości akwenu
19. Parametry fal sztormowych (Bałtyk i Atlantyk):
Na Bałtyku fale sztormowe mają średnio ok. 4 m wysokości i 30-40 m długości, natomiast maksymalnie - ok. 6-7 m wysokości i 50-60 m długości.
20. Pływy - to zmiany poziomu mórz i oceanów spowodowane przyczynami atmosferycznymi - siłami przyciągania Księżyca i Słońca oraz siłami bezwładności w układzie Ziemia - Księżyc - Słońce. Podczas pływów następują pionowe i poziome ruchy mas wodnych - przypływ następuje, kiedy woda podnosi się, a odpływ kiedy opada.
21. Nierówność pływów:
1) Nierówność półmiesięczna (fazowa) - jest spowodowana zmieniającym się położeniem Księżyca i Słońca wobec Ziemi oraz zmieniającą się , w ślad za tym, ich sumaryczną siłą przyciągania.
Najwyższy pływ (maksymalny) występuje w dniach, w których Księżyc i Słońce są w koniunkcji (nów Księżyca), lub w opozycji (pełnia Księżyca), a najniższy (minimalny), kiedy tworzą z Ziemią kąt prosty, w czasie pierwszej ostatniej kwadry Księżyca.
Pływy syzygijne - występują w okresie, w którym pływotwórcze siły Księżyca i Słońca sumują się.
Pływy kwadraturowe - przypadają w okresie, w którym pływotwórcze siły Księżyca i Słońca redukują się.
2) Nierówność dobowa (deklinacyjna) - przyczyną tej nierówności są odmienne maksymalne deklinacje Księżyca i Słońca oraz czas trwania i pełnych cykli deklinacyjnych.
3) Nierówność paralaktyczna - jest wywołana zmieniającą się odległością Księżyca i Słońca od Ziemi.
22. Przypływ, odpływ:
Przypływ następuje, kiedy woda podnosi się, a odpływ kiedy opada.
23. Wysokości pływów, która na otwartych wodach oceanów wynosi 40-60 cm, jest w pobliżu niektórych brzegów wielokrotnie większa.
Zatoka Dwińska - Morze Białe - ponad 8 m.
Zatoka Panamska - do 6 m.
Dover - cieśnina La Manche - do 6 m.
Tamiza - Londyn - do 7 m.
Zatoka Cooka - Alaska do 11 m.
24. Prędkość prądów pływowych:
Ujście Tamizy - 3 w.
Dover - cieśnina La Manche - do 5 w.
Lofoty - Norwegia - do 7 w.
Cieśnina Magellana - 8 do 10 w.
Aleuty - 10 do 12 w.
25. System amfidromiczny
Pływy, których rozkład na określonym akwenie można zobrazować liniami kotydalnymi, tworzą system pływowy. Jeśli system taki zawiera punkt amfidromiczny, wówczas jest określany jako system amfidromiczny.
26. Tsunami - są wynikiem podwodnych wybuchów wulkanów lub podwodnych trzęsień ziemi. Wytrącona ze stanu równowagi woda wytwarza fale rozchodzącą się koliście po powierzchni wód oceanicznych. Fale te mają olbrzymią energie i rozprzestrzeniają się z niezwykle duża prędkością.
27. Upwelling - jest to unoszenie się mas wody z warstw głębszych. Zjawisko to występuje w miejscach, gdzie w warstwie powierzchniowej istnieje niedobór wody spowodowany jej odpływem.
28. Prądy powierzchniowe na Atlantyku (półkula N):
29. Rodzaje lodów:
Lód morski tworzy się w wyniku zamarzania wierzchniej warstwy mórz. Oprócz tego na morzach i oceanach występuje lód rzeczny i lód lądowy.
Lepa lodowa - szara zawiesina o grubości od kilku do kilkunastu centymetrów
Lód świeży - dość łatwo łamiąca się powłoka o grubości ok. 10 cm. Lód świeży przechodzi następnie w lód młody, który dzieli się na mało elastyczny lód szary (10-15 cm grubości) i bardziej odporny na kruszenie lód szaro-biały (10-30 cm grubości).
Krążki lodowe - owalne tafle lodu o średnicy od kilkudziesięciu centymetrów do ponad 3 m.
Lód jednoroczny - to lód, który powstał w okresie ostatniego sezonu zimowego (30-120 cm).
Lody wieloletnie - dwuletnie, trzyletnie, itd.
Lód zatopiony - gąbczasta masa nasiąknięta wodą i zawalana falami.
Lód stały - tworzy się u brzegów mórz w wyniku bezpośredniego zamarzania wody lub przymarzania do siebie nawarstwionych pod wpływem wiatrów brył lodu.
Lód dryfujący - to lód unoszący się na wodzie i ulegający działaniu wiatrów i prądów morskich. Powstaje on w wyniku kruszenia się stałej pokrywy lodowej.
Arktyczny pak lodowy - to nagromadzony w olbrzymiej ilości pokruszony lód, w skład którego wchodzą różnej wielkości kry i pola lodowe oraz gruz lodowy.
30. Obszary źródłowe gór lodowych (półkula N):
Głównym obszarem źródłowym gór lodowych na półkuli północnej są lodowce Grenlandii i pobliskiej wyspy Ellesmere'a. Powstają ona także z lodowców Ziemi Franciszka Józefa, Ziemi Północnej, Ziemi Baffina, Spitsbergenu, i Nowej Ziemi. Część z nich dostaje się w zasięg płynącego od Wysp Królowej Elżbiety Prądu Labradorskiego i jest wynoszona na Atlantyk.