1. Definicje zdrowia - ujęcie holistyczne i biologiczne.

Według orientacji biologicznej zdrowie to brak choroby. Zdrowie to stan, w którym organizm nie wykazuje żadnych odchyleń od przyjętych norm medycznych. Zdrowie rozpatruje się jedynie z perspektywy choroby, czyli wtedy, kiedy zaistnieje jakieś schorzenie oraz w wymiarze biologicznym, pomijając aspekt psychologiczny, duchowy, społeczny, które jednak wiążą się z każdą poważniejszą chorobą.

Zdrowie określa się jako stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego. Definicja ta nie oznacza więc tylko braku choroby lub niepełnosprawności ale także zdolność do pełnienia ról społecznych, umiejętność adaptacji, czyli przystosowania się do zmienianych warunków środowiska oraz jako najskuteczniejszego radzenia sobie z tymi zmianami. Zdrowie jest dla człowieka stanem najbardziej korzystnym, zaś korzyści z dobra stanu zdrowia można czerpać przez całe lata.

Holistyczny stosunek do zdrowia uwarunkowany jest naturalną konsekwencja powstania nowej fizyki i systematycznego obrazu życia. Współczesna myśl naukowa w fizyce, biologii i psychologii prowadzi do widzenia rzeczywistości w sposób zbliżony do poglądów mistyków Wschodu i teorii panującej w wielu kulturach wiążących się bardziej z tradycja niż nauką. Znajomość ludzkiej duszy oraz ludzkiego ciała, jak również praktyka uzdrawiana chorych stanowią w nich nieodłączną część filozofii przyrody i dyscyplin naukowych. Holizm to pogląd filozoficzny wskazujący na wzajemne powiązanie wszystkich aspektów ludzkiego istnienia: filozoficznego, umysłowego, emocjonalnego i duchowego. Koncepcja ta mówi o wzajemnym wpływie ciała i psychiki. Owo pojmowanie całościowe zdrowia człowieka wynika z faktu, że istnieje uniwersalna, wzajemna więź i zależność od siebie wszystkich zjawisk. Zdrowie należy rozpatrywać w kategoriach powiązanych ze sobą procesów zachodzących w organizmie. Systemowa koncepcja zdrowia zakłada ciągłe działanie i zmiany, odzwierciedlające twórcze reakcje organizmu na zagrożenia ze strony środowiska naturalnego i społecznego. W koncepcji tej ważne jest pojecie równowagi dynamicznej, charakterystycznej dla wszystkich żywych organizmów. System ten wskazuje na to, że organizm posiada wrodzone skłonności do powracania do stanu zdrowia, czyli równowagi w każdym przypadku jej zachowania za pomocą takich mechanizmów jak : homeostaza,, adaptacja, regeneracja, i samoodnowienie się.

3. ZDROWIE JAKO KATEGORIA OSOBNICZA, SPOŁECZNA, EKONOMICZNA I FILOZOFICZNA

1. Zdrowie jako kategoria osobnicza Zdrowie jest jak najdłuższą możliwością samodzielnego, aktywnego i twórczego życia bez chorób i niepełnosprawności, ale nawet razem z nimi, jeśli nie da się ich wyeliminować. Zdrowie jest także wartością, bowiem dzięki zdrowiu, jednostka lub grupa społeczna może realizować swoje potrzeby, aspiracje, osiągać satysfakcję ze swojego życia, może zmieniać środowisko i radzić sobie w nim,

2. Zdrowie jako kategoria społeczna

Zdrowie to także zdolność i umiejętność pełnienia ról społecznych, adaptacji do zmian środowiska i radzenia sobie z tymi zmianami.

3. Zdrowie jako kategoria ekonomiczna Zdrowie jest zasobem, który dla społeczeństwa gwarantuje jego rozwój społeczny i ekonomiczny, bowiem tylko zdrowe społeczeństwo może

się rozwijać i osiągać odpowiednią jakość życia. Jest także środkiem, do osiągnięcia lepszej jakości życia (jakość życia jest to sprawne funkcjonowanie człowieka do późnej starości, większa wydajność pracy oraz satysfakcja z życia).

4. Zdrowie jako kategoria filozoficzna

Część badaczy ujmuje zdrowie jako stan równowagi pomiędzy człowiekiem a otoczeniem oraz odpowiadającą jej równowagę wewnętrzną (Hipokrates), inne traktują je jako zespół pozytywnych cech, pozwalających na wykorzystanie wszelkich możliwości twórczych oraz osiągnięcie siły i szczęścia (Dubos). Zdrowie jest także zbiorem korzystnych właściwości, które człowiek może wykorzystać by zdobyć szczęście. Jest ono dobrym samopoczuciem.

Scherf (1790) stwierdza, wprost, że zdrowie nie jest nieobecnością choroby, lecz siłą i zdolnością ciała o największym stopniu perfekcji. Jest stanem, który pozwala również duszy dążyć do doskonałości.

4. Rys historyczny rozwoju definicji zdrowia i metod oceny zdrowia

Pojęcie zdrowia ma tak długą i ciekawą historię jak sam człowiek. Możemy się o tym przekonać sięgając w głąb dziejów i rozwoju myśli ludzkiej. Od najdawniejszych czasów człowiek wykazywał dążenie do poznania swojej biologicznej i duchowej natury, określenia swojego miejsce w świecie przyrody i otoczeniu społecznym, zdobycia możliwie najkorzystniejszej pozycji w tych środowiskach. Już wówczas okazało się, że jednym z najważniejszych i decydujących czynników w tej mierze jest zdrowie.

Hipokrates (460-377 p.n.e.) wygłaszał myśli i wprowadzał w życie zasady swoich nauk, według których dobre samopoczucie, czyli zdrowie oraz złe samopoczucie czyli choroba, zależą od równowagi pomiędzy tym co nas otacza, co na nas oddziałuje jak wiatr, temperatura, woda, gleba, a indywidualnym sposobem życia, czyli odżywianiem, zwyczajami seksualnymi, pracą i odpoczynkiem. Innymi słowy, równowaga zewnętrzna pomiędzy człowiekiem i jego otoczeniem, ma wpływ na jego równowagę wewnętrzną.

Chrześcijaństwo wieków średnich interpretowało zdrowie nie tylko jako nieobecność choroby i cierpienia, lecz jako zdolność do zanoszenia tych przypadłości. Chorobę traktowano jako test religijny lub skutek grzechu. Ból i śmierć uznawano jako zasadnicze cechy ludzkiego istnienia. Zarzucono całkowicie poprzednie łączenie zdrowia z pięknem fizycznym i moralnym. Twierdzono, że niezbędna jest higiena, która powinna utrzymywać ciało w czystości, gdyż stanowi ono naczynie duszy. Dlatego też przepisy porządku klasztornego pełne były zasad higieny ogólnej i higieny żywienia, które propagowano także wśród wiernych. Wiara w bezwartościowość egzystencji ziemskiej determinowała troskę o zdrowie.

Poznawanie znaczenia zdrowia dla człowieka i jego środowiska społecznego doprowadziło do powstania pojęcia medycyny społecznej. Pojawiła się publikacja Joachima Struppiusa (1573 r.), mówiąca o reformach sprzyjających zdrowiu, uwzględniająca jeszcze wpływ religii. Jest ona uznawana za jedną z pierwszych rozpraw na temat zdrowia publicznego.

Ustalona przez Światową Organizację Zdrowia (1947) definicja zdrowia obowiązuje do dnia dzisiejszego. ZDROWIE TO POZYTYWNY STAN FIZYCZNY, PSYCHICZNY I SPOŁECZNY, A NIE TYLKO NIEOBECNOŒĆ CHOROBY LUB UŁOMNOŚCI.

Historia pojęcia zdrowia jest przede wszystkim historią idei, łączących się zawsze z praktyką medyczną i rzeczywistością społeczno-kulturową. Politycy i ludzie nauki wykazują wzrastające zainteresowanie problematyką opieki zdrowotnej i w ten sposób historia pojęcia zdrowia staje się historią edukacji zdrowotnej oraz praktycznego życia.

5. Klasyfikacja chorób

Ze względu na:

-etiologię: zakaźne, niezakaźne

-podstawy anatomiczno-topograficzne: serca , nerek , płuc

-wiek i płeć: kobiece , podeszłego wieku , wieku dziecięcego

-zasięg zmian chorobowych: czynnościowe , zwyrodnieniowe

-mechanizmy czynnościowe: alergiczne ,zwyrodnieniowe

-dyscypliny medyczne: psychiczne, chirurgiczne, internistyczne, dziedziczne , wrodzone

Największą i najlepiej poznaną grupą chorób są choroby zakaźne. Inne grupy chorób to: choroby genetyczne choroby wywołane urazem lub przeciążeniem choroby psychiczne choroby autoimmunologiczne choroby z niedożywienia, przekarmienia lub niedoborów pokarmowych choroby hormonalne choroby pasożytnicze choroby o nieznanej przyczynie (etiologii)

6. Podstawowy zastaw cech biochemicznych i fizjologicznych charakterystyczny dla zdrowego organizmu

cechy biochemiczne organizmu:
Albuminy - to białka krwi, które pomagają ocenić stopień uwodnienia organizmu, krwotoków oraz chorób wątroby, jelit i nerek. Bardzo ważny parametr w przypadku starszych pacjentów, szczególnie przed zabiegami operacyjnymi
ALT (aminotransferaza alaninowa) - jest bardzo ważnym wskaźnikiem funkcji wątroby, wzrost świadczyć może o uszkodzeniu tego narządu, nie pozwala stwierdzić przyczyn tego uszkodzenia.
Amylaza - to parametr diagnostyczny oceniający wydolność trzustki czy nerek. Wzrost może świadczyć o zapaleniu trzustki.
ASPAT (amonitransferaza asparaginowa) - wzrost może wskazywać na choroby wątroby, serca, czy uszkodzenie mięśni szkieletowych.
Białko całkowite - wskazuje na stopień nawodnienia organizmu oraz umożliwia ocenę wydolności wątroby, nerek czy jest wskaźnikiem infekcji. Podobnie jak albuminy wykorzystywana w diagnostyce przedoperacyjnej u starszych pacjentów.
Bilirubina - wzrost może wskazywać na niewydolność wątroby lub choroby hemolityczne. Badanie to pomaga ocenić funkcjonowanie przewodów żółciowch oraz pewnych typów anemii.
Ca (wapń) - zmiany tego parametru nie są specyficzne. Moga wskazywać na obecność guzów nowotworowych, nadczynność przytarczyc, choroby nerek i niski poziom albumin.
Cholesterol - ten niezwykle ważny parametr diagnostyczny w medycynie człowieka, u zwierząt ma dużo mniejsze znaczenie, jest pomocniczym badaniem w diagnozowaniu niedoczynności tarczycy, chorób wątroby, nadczynności kory nadnerczy czy cukrzycy.
Cl (chlorki) - elektrolit ten pomocny jest w diagnozowaniu choroby Addisona oraz służy ocenie odwodnienia w przypadku wymiotów. Wzrost często świadczy o odwodnieniu.
GGT (gamma glutamylo transferaza) - jest kolejnym elementem diagnostyki wątroby, ważny parametr oceny terapii sterydowej.
Glukoza - to "cukier krwi". Wzrost poziomu tego parametru może być czynnikiem wskazującym na cukrzycę, niedobór może powodować drgawki, omdlenia czy śpiączkę. Niezwykle istotny parametr przy leczeniu pacjentów z cukrzycą.
K (potas) - to elektrolit tracony wraz z wymiotami, biegunką czy nadmiernym oddawaniem moczu. Wzrost poziomu potasu może świadczyć o niewydolności nerek, chorobie Addisona, odwodnieniu czy zatkaniu cewki moczowej. Wysoki poziom potasu może prowadzić do zaburzeń pracy serca, a nawet jego zatrzymania.
Kortyzol - jest hormonem, który służy do oceny funkcji nadnerczy - diagnozowanie choroby Cushinga czy choroby Addisona. Wówczas wykonuje się specyficzne rodzaje diagnostyki - test stymulacji ACH oraz test hamowania mała dawką deksametazonu.
Kreatynina - to parametr diagnostyczny funkcji wątroby. Test ten pozwala rozróżnić czy mamy do czynienia z nerkopochodnym czy niezwiązanym z nerkami wzrostem poziomu mocznika.
Lipaza - to kolejny enzym (wraz z amylazą) wykorzystywany do diagnozowania chorób trzustki.
Mocznik - wskazuje na czynność nerek. Wzrost poziomu tego parametru zwany jest azotemii i może być wywołany schorzeniami wątroby, nerek, serca, zatkania cewki moczowej, wstrząsem czy odwodnieniem.
Na (sód) - badanie poziomu sodu umozliwia ocenę nawodnienia pacjenta, elektrolit ten tracony jest wraz z wymiotami, biegunką, w chorobach nerek czy chorobie Addisona.
P (fosfor) - wzrost poziomu fosforu często jest związany z chorobami nerek, nadczynnością tarczycy czy chorobami przebiegającymi z obfitym krwawieniem. Dodatkowo służy do diagnozowania chorób narządu ruchu (wraz z poziomem wapnia, AP).

T4 (tyroksyna) - to element tak zwanego panelu tarczycowego, wraz z frakcją wolną tyroksyny (fT4) oraz trójjodotyroniną (T3). Wykonanie tych badań jest szczególnie wskazane w przypadku diagnozowania schorzeń gruczołu tarczowego. Spadek poziomu wskazuje na niedoczynność tarczycy, wzrost to zazwyczaj nadczynność tarczycy szczególnie istotna u kotów.

Cechy fizjologiczne (procesy fizjologiczne, czynności organizmów):

Odżywianie
Jest procesem polegającym na pobieraniu przez organizm substancji potrzebnych do wzrostu,
rozwoju i utrzymania funkcji życiowych. Odżywianie może być samożywne lub cudzożywne.
Autotrofizm nazywany jest samożywnością. Jest sposobem odżywiania się organizmów, polegający na syntezie związków organicznych z prostych związków nieorganicznych z wykorzystaniem energii świetlnej (fotosynteza) lub chemicznej (chemosynteza).
Heterotrofizm jest procesem polegającym na pobieraniu substancji organicznej z zewnątrz przez organizmy cudzożywne tworzące grupę konsumentów. Do organizmów cudzożywnych zaliczamy: większość bakterii, grzyby, nieliczne rośliny, wszystkie zwierzęta. Organizmy cudzożywne potrzebują organicznych związków węgla i azotu. Cudzożywność występuje pod
różnymi postaciami, wywołując rozmaite przystosowania u poszczególnych organizmów pozwalając zdobyć pokarm. Zdobywanie pokarmu nazywamy odżywianiem, czyli pobieraniem przez organizm substancji potrzebnych do wzrostu, rozwoju i utrzymania funkcji życiowych. Organizmy cudzożywne mają wiele sposobów zdobywania pokarmu.
Istnieją organizmy nazywane:
saprobiontami, drapieżnikami, roślinożercami, pasożytami, glebożercami, mułożercami, płynożercami.

Oddychanie
Oddychanie jest procesem wymiany gazowej między organizmem a otaczającym go środowiskiem. Wymiana gazowa zapewnia dopływ tlenu do tkanek oraz stałe usuwanie dwutlenku węgla na zewnątrz. Większość roślin, zwierząt i człowiek w procesie oddychania, nazywanym wewnątrzkomórkowym, czerpią niezbędną do życia, powstającą w procesie
utleniania substancji organicznych energię. Środowiskiem, z którego zwierzęta i rośliny pobierają tlen jest powietrze lub woda. Ilość tlenu w powietrzu jest na stałym poziomie i wynosi 21%, natomiast w wodzie jest wielokrotnie mniejsza i zależy od temperatury wody (w zimne jest go więcej) oraz obecności organizmów.
Płuca ssaków posiadają płuca pęcherzykowe, które są jednoczęściowe lub podzielone na płaty.

Płyny ustrojowe w organizmie człowieka
Płynami ustrojowymi w organizmie człowieka są: krew, limfa, płyny tkankowe.
Rolą płynów ustrojowych jest:
- transport gazów, substancji pokarmowych, produktów przemian metabolicznych, witamin, hormonów, soli mineralnych,
- regulacja ciśnienia osmotycznego
- udział w termoregulacji
- udział w obronie immunologicznej
- scalanie poszczególnych narządów w jedną, dobrze funkcjonującą całość, jaką jest organizm.
Wydalanie
Jest procesem pozbywania się zbędnych produktów przemiany materii oraz wody. W procesie wydalania zbędnych produktów przemiany materii uczestniczą: nerki, płuca, skóra, układ pokarmowy. Do zbędnych produktów metabolicznych należą: amoniak, mocznik, kwas moczowy, barwniki żółciowe, dwutlenek węgla, nadmiar wody. Gdyby wymienione substancje gromadziły się w organizmie, szybko osiągnęłyby wysokie stężenie (tzw. poziom toksyczny) zagrażający homeostazie wewnątrzustrojowej. Muszą więc być szybko wydalone z organizmu.

Rozmnażanie
Rozmnażanie jest jedną z fundamentalnych cech życia. Jest zdolnością organizmu do wytwarzania potomstwa w celu zapewnienia ciągłości istnienia gatunku. W procesie rozmnażania przekazywana jest informacja genetyczna z pokolenia na pokolenie. Powstały nowy osobnik podlega w ciągu życia rozwojowi (zmianom jakościowym) oraz wzrostowi (zmianom ilościowym). Istnieje wiele sposobów tworzenia organizmów potomnych. Są to rozmnażanie: wegetatywne, bezpłciowe oraz płciowe.

7. Rozwój społeczno ekonomiczny i jego wpływ na zdrowie

Rozwój społ. - ekonom., który postępuje coraz szybciej stał się faktem i zjawiskiem, którego nie da się zatrzymać. Wynika to z zapotrzebowania społecznego. Postęp cywilizacyjny zawsze człowiekowi towarzyszył. Przez tysiąclecia i wieki człowiek ujarzmiał przyrodę i zmieniał środowisko naturalne przystosowując je do własnych potrzeb. Następował też postęp w gospodarce i to w wielu jej dziedzinach. Rozwój ekonomiczny ma swoje plusy i minusy. Z jednej strony służy człowiekowi, człowiekowi drugiej szkodzi, a wręcz zagraża zdrowiu i życiu. Przykłady negatywnego wpływu rozwoju społ. - ekonomicznego.:

1.Wybudowanie elektrowni atomowych. Z jednej strony masowa i tania energia. Z drugiej strony zagrożenie dla człowieka w momencie awarii. Jest to przyczyna wielu chorób popromiennych z którymi lekarze nie potrafią sobie poradzić, a także skażenie środowiska naturalnego, które staje się groźne dla różnych form życia.

2.Zdrowie człowieka a stosowanie nawozów sztucznych do produkcji rolnej oraz dodawanie komponentów do wytwarzania chemicznych do wytwarzania i konserwowania żywności. Dzięki temu mamy wysokie i dorodne plony a także ładnie wyglądającą żywność. Jednak nie jest ona zdrowa dla człowieka, ponieważ nagromadzenie w organizmie wielu szkodliwych substancji chemicznych prowadzi do wielu chorób.

3.Ludzkość cieszy się, że dzięki rozwojowi transportu może się szybko przemieszczać. Jednak należy pamiętać, że wraz z nimi w szybkim tempie rozprzestrzeniają się wirusy, co może prowadzić do pandemii wielu społeczeństw jednocześnie. Przykładem może być obawa przed ptasią grypą, jak również np. z wirusem HIV. Medycyna się rozwija, ale choroby cywilizacyjne ja wyprzedzają. I tu człowiek jest bezsilny.

4.Negatywny wpływ ma także powstanie wielu fabryk, a także coraz większa ilości samochodów na drogach. Postęp w tej dziedzinie przyczynia się do zatruwania środowiska naturalnego na masowa skale. Ma to bezpośredni wpływ na zmiany klimatyczne które objawiają się coraz częściej występującymi kataklizmami, które są niebezpieczne dla ludzi.

5.Rozwój społeczno - ekonomiczny niesie za sobą zróżnicowanie społeczeństwa. Coraz więcej ludzi niema pracy i środków do życia. Ludzi tych nie stać na prawidłowe odżywianie się oraz leczenie. Co może stać się przyczyna do powstania takich chorób jak np. gruźlica.

6.Zagrożeniem dla ludzkości jest postęp w dziedzinie militarnej. Zastosowanie broni atomowej czy nuklearnej mogłoby doprowadzić do końca istnienia życia.

Postęp wcale nie służy zdrowiu człowieka. Wręcz mu zagraża. Szybkie tempo życia powoduje liczne stresu i depresje. Zagrożeniem dla człowieka jest środowisko, które człowiek sam zmienił i nadal to czyni. Jednak rozwoju nie da się zatrzymać, można to tylko robić bardziej rozważnie.

8. Choroby zakaźne, choroby infekcyjne -

grupa chorób ludzi, zwierząt i roślin, będących następstwem zakażenia i złamania sił odpornościowych organizmu (lub w odwrotnej kolejności) lub obecności w organizmie bioaktywnych toksyn (jadów) drobnoustrojów.Do niedawna mianem choroby zakaźnej określano choroby wywoływane także przez robaki (np. owsica), pierwotniaki (np. malaria) i małe stawonogi (np. wszawica). Obecnie te choroby nazywane są chorobami pasożytniczymi.Stosuje się leczenie przyczynowe nakierowane na hamowanie patogennych cech drobnoustrojów i dezaktywację toksyn pochodzenia biologicznego. Największe znaczenie na tym polu mają chemoterapeutyki, takie jak: antybiotyki, sulfonamidy, leki przeciwwirusowe, antytoksyny, a także niekiedy fagi. Stosuje się także leczenie objawowe mające na celu poprawę sił pacjenta.
Leczeniem rzadko występujących chorób zakaźnych zajmują się lekarze chorób zakaźnych.

Profilaktyka

Profilaktyka chorób zakaźnych polega zasadniczo na unieszkodliwieniu źródeł zakażenia, ograniczaniu mechanizmów i dróg szerzenia, unikaniu wytwarzaniu lekooporności przez drobnoustroje, wzroście odporności populacji. Praktycznie sprowadza się to do:

• izolacji (o ile jest w ogóle konieczna) i leczeniu ludzi chorych i nosicieli

• poddawania kwarantannie zwierząt, osób i mienia podejrzanego o zakażenie/skażenie

• izolacji, leczenia i przeprowadzania ubojów sanitarnych wśród zwierząt

• kontrolowania osób pracujących z żywnością

• przetwarzania żywności i wody

• kontroli epidemiologicznej ludzi, zwierząt, ujęć wody itd.

• używania sterylnego sprzętu medycznego

• utylizacji jednorazowego sprzętu medycznego

• przeprowadzania zabiegów dezynfekcyjnych

• przestrzegania higieny osobistej

• używania środków ochrony osobistej

• prowadzenia szczepień i (historycznej już) wariolizacji

• dobierania antybiotyków na podstawie antybiogramów

Przykłady chorób zakaźnych

AIDS ,Angina ,Błonica, Borelioza, Cholera Choroba Heinego i Medina, Choroba szalonych krów, Czarna ospa , Dur brzuszny, Gąbczaste zwyrodnienie mózgu , Gruźlica, Grypa, Grzybice, Infekcje górnych dróg oddechowych ,Odra ,Opryszczka zwykła, Półpasiec ,Pryszczyca , Różyczka , Rzeżączka ,Wścieklizna

W ostatnich dziesięcioleciach jesteśmy świadkami dynamicznego rozwoju nauki i techniki. Ludzie pochłonięci troską o wygodniejsze życie, coraz częściej za­pominają o swojej biologicznej egzysten­cji. Technika ułatwia człowiekowi życie, czyni je bardziej wydajnym, jej stały po­stęp jest nieodwracalny. Rozwojowi tech­niki i urbanizacji towarzyszą czasem zja­wiska niekorzystne dla ludzkiej egzysten­cji. Ich agresywność w stosunku do czło­wieka polega na eliminowaniu z ludzkie­go życia ruchu i pracy fizycznej, a także na dewastacji i zanieczyszczaniu natural­nego środowiska. Ten stale zmieniający się styl życia i środowisko, w którym człowiek żyje, ujemnie oddziaływają na ludzkie zdrowie i rozwój fizyczny.
Eliminowanie pracy fizycznej spowo­dowało, iż aktywność ruchowa ludzi w krajach o wysoko rozwiniętej technice i urbanizacji jest prawie w zaniku.
Udogodnienia cywilizacyjne, środki komunikacji, automatyzacja, różnego ro­dzaju maszyny - zmniejszają do mini­mum aktywność fizyczną w życiu co­dziennym ludzi. Również środki maso­wego przekazu, szczególnie telewizja, z roku na rok zabierają człowiekowi co­raz więcej wolnego czasu i zmuszają go do siedzącego trybu życia.
Postępujący proces urbanizacji i uprze­mysłowienia powoduje zmniejszenie się terenów zielonych, zanieczyszczenie gle­by, wód i powietrza oraz kurczenie się przestrzeni wykorzystywanych do rekrea­cji.
Zmiany warunków społeczno-ekonomicznych, rozwój higieny i medycyny przyczyniły się do spadku umieralności. Znacznie też zmalała liczba zachorowań na choroby zakaźne, głównie wśród dzie­ci. Niektóre choroby mają dziś przebieg łagodniejszy, nie powodują tak częstych, jak dawniej powikłań i następstw.

Ale z drugiej strony dzięki żywiołowo rozwijającemu się transportowi lotniczemu, (co Dyrektor WHO podkreśla na pierwszym miejscu) świat stał się jedną wielką wioską, zanika pojęcie geograficzne chorób tropikalnych, docierają one bowiem już wszędzie i coraz częściej zdarzają się i u nas przypadki śmierci pacjenta z powodu zbyt późnego rozpoznania choroby i braku wdrożenia na czas odpowiedniego leczenia. Brak jest u naszych lekarzy nawyku pytania w wywiadzie chorobowym o wyjazdy zagraniczne. Uważam, że powinniśmy wymóc, żeby na pierwszej stronie formularzy historii choroby, używanych w szpitalach i przychodniach, pod danymi osobowymi były zebrane informacje o wyjazdach zagranicznych, krajach, rejonach i charakterze pracy. Zmuszałoby to lekarza leczącego do wypełnienia tych rubryk i zwrócenia uwagi na możliwości wystąpienia choroby mało u nas znanej.

W wielu miejscach na świecie choroby takie jak malaria i gruźlica spowodowały śmiercionośny nawrót. W tym samym czasie w wielu krajach, po wielu latach nieistnienia pojawiły się ponownie takie choroby jak dżuma, dengue, błonica, meningokowe zapalenie opon mózgowych, żółta gorączka i cholera, stanowiąc zagrożenie zdrowia publicznego.

Dodatkowo w tempie nie mającym precedensu zagrażają nowe dotychczas nie znane choroby zakaźne. W ciągu ostatnich 20 lat zidentyfikowano powyżej 30 nowych, wysoko infekcyjnych chorób. Wśród nich wysoko zakaźna gorączka krwotoczna typu Ebola, HIV/AIDS oraz wirusowe zapalenie wątroby typu "C". Dla wielu, spośród tych chorób nie ma leków i nie ma szczepionki.

Kolejnym wielkim zagrożeniem ludzkiego zdrowia, które wyłoniło się w ciągu ostatnich 20 lat jest oporność na antybiotyki. Leki, na których kiedyś można było polegać w zabezpieczaniu przeciw chorobom zakaźnym, stają się coraz mniej skuteczne, ponieważ rozpowszechnia się oporność. Ponadto na skutek wysokich kosztów badań oraz kosztów związanych z nabywaniem licencji zmniejsza się produkcja nowych antybiotyków. W wyniku zmniejszenia się efektywności leczenia chorób zakaźnych zwiększa się liczba osób wymagających hospitalizacji, wydłuża się czas leczenia, rosną koszty leczenia, wzrasta również absencja chorobowa w szkołach i miejscach pracy.

Przyczyn pojawienia się nowych chorób oraz nawrót chorób zakaźnych, które dotychczas uważano za opanowane jest wiele. Wśród nich gwałtowny rozwój międzynarodowego transportu lotniczego oraz rozwój mega-miast o wysokim zagęszczeniu ludności i nieadekwatnym do potrzeb zaopatrzeniu w wodę pitną i urządzenia sanitarne.

Ryzyko chorób przenoszonych drogą pokarmową spowodowała globalizacja handlu oraz zmiany procesu produkcji, przetwarzania i przechowywania żywności. Czynniki środowiskowe mogą również powodować zwiększone ryzyko ze strony dotychczas nieznanych chorób. Dla przykładu człowiek niszcząc lasy wkracza do poprzednio nieznanego środowiska zwierząt i owadów naraża się na wysokie zagrożenie różnymi chorobami.

Musimy uzmysłowić sobie fakt, że choroby zakaźne są zagrożeniem powszechnym, które wymaga niezwłocznej uwagi, szczególnie w czasie, kiedy międzynarodowy transport i handel zbliżyły do siebie ludność całego świata. Choroby zakaźne nie respektują granic. Musimy, więc wszyscy wspólnie pracować nad ich opanowaniem.

9.Choroby pasożytnicze

Pasożytnictwem nazywamy sytuacje biologiczne, w których jeden organizm żyje i rozwija się, wykorzystując inny organizm jako środowisko swego życia i rozwoju. Organizmy, w których pasożyty żyją, czyli organizmy, które dostarczają im miejsca bytowania i pokarmu oraz zapewniają ochronę ich rozwoju nazywamy żywicielami lub gospodarzami. Pasożytami człowieka nazywamy takie organizmy żywe, które rozwijają się, rozmnażają i bytują w organizmie człowieka lub na jego skórze. Produkty przemiany materii pasożyta, jego wydaliny lub wydzieliny, mogą wywierać toksyczny wpływ na organizm żywiciela

Choroby pasożytnicze - obok nowotworowych i chorób serca - są jednym z najważniejszych problemów medycznych współczesnego świata. Ich utrzymywaniu i rozprzestrzenianiu niezmiennie sprzyjają ocieplenie klimatu, niedobory immunologiczne (m.in. AIDS), gwałtowny wzrost turystyki - w tym do krajów tropikalnych, klęski żywiołowe, wyniszczające wojny. Wpływają na to także nowoczesne formy żywienia - szczególnie surowe mięso i potrawy z ryb (np. tatary, sushi), trzymanie zwierząt w domu (psy, koty, ptaki), nadmierna hodowla zwierząt gospodarskich - a przez to wzrost konsumpcji mięsa. Również stosowanie antybiotyków i środków p/pasożytniczych jako dodatków do pasz dla zwierząt powoduje wzrost oporności u pasożytów. Nawet sterylne opakowania i konserwanty żywności nie stanowią problemu dla jaj i larw pasożytów. Zdolności ich do przeżycia w niesprzyjających warunkach nie są do końca jeszcze poznane. Z powodu inwazji corocznie umierają i cierpią miliony ludzi na świecie. Produkty przemiany materii pasożyta, jego wydaliny lub wydzieliny, mogą wywierać toksyczny wpływ na żywiciela.

10. Nisza ekologiczna

TO wielowymiarowa przestrzeń fizyczna zawierająca całkowity zakres warunków, w których organizm (osobnik) konkretnego gatunku w danym czasie może się pomyślnie rozwijać i pełnić w tej przestrzeni określone funkcje. Inaczej jest to pozycja i funkcja gatunku w określonym siedlisku (ekosystemie)np. sposób przetwarzania energii, miejsce w łańcuchu pokarmowym, jego powiązania z innymi gatunkami. U pojęcia nisza ekologiczna (ang. ecological nishe) leży nie w pełni sprawdzona „zasada → konkurencyjnego wyparcia” (Hardin 1960), wedle której dwa gatunki o identycznej niszy ekologicznej nie mogą współistnieć w tym samym niezmiennym siedlisku. Zbliżone nisze ekologiczne gatunków prowadzą do ich konkurencji biologicznej. Wyróżniamy nisze potencjalną i nisze realizowaną. Nisza potencjalna (podstawowa) wyznaczona jest przez potrzeby i zachowania osobników bez uwzględniania oddziaływań z innymi. W obecności drugiego gatunku wymiar niszy może się zwężać (przytulia hercyńska i szorstkoowockowa, gleby kwaśne i wapienne) lub rozszerzać (mutualizm). U człowieka kultura może znacząco zmieniać (rozszerzać) zakres zmienności poszczególnych wymiarów niszy; jednak to rozszerzanie może odbywać się jedynie w ramach wyznaczonych przez biologię (cechy strukturalne) organizmu ludzkiego. Nisza ekologiczna człowieka wiąże się z zapewnieniem wymogów pokarmowych człowiekowi jako elementowi biocenozy (w warunkach przyrody pierwotnej) gdzie konkuruje z niszą pokarmową roślinożerców, mięsożerców i wszystkożerców.

11. TEORIA HOMEOSTAZY A GRANICE NORM BIOLOGICZNYCH

Homeostaza - stan równowagi dynamicznej środowiska, w którym zachodzą procesy biologiczne. Zasadniczo sprowadza się to do równowagi płynów wewnątrz- i zewnątrzkomórkowych. Pojęcie homeostazy wprowadził Walter Canon w 1929 roku na podstawie założeń Claude Bernarda (1857) nt. stabilności środowiska wewnętrznego. Homeostaza jest podstawowym pojęciem w fizjologii. Pojęcie to jest także stosowane w psychologii zdrowia dla określenia mechanizmu adaptacyjnego. Homeostaza jest niezbędnym warunkiem zdrowia (prawidłowego funkcjonowania) organizmu, a co za tym idzie, choroby u swego podłoża mają zaburzenia mechanizmów utrzymania homeostazy. Obecnie zastępuje się pojęcie homeostazy, nowym - homeodynamiką. Homeostaza jako określenie używane w medycynie i biologii do oznaczenia granic optymalnych warunków dla zdrowia i życia, np. w żywym organizmie homeostaza zdrowia to warunki, w których możliwe jest zrównoważone zaspokajanie biologicznych potrzeb i utrzymywanie ciała w zdrowiu i życiu, u ssaków - np. z utrzymywaniem stałej temperatury ciała, poziomu płynów fizjologicznych, granice homeostazy kurczą się wraz z wiekiem i wyczerpaniem wewnętrznym organizmu, pogorszeniem jego warunków wewnętrznych. W w utrzymaniu homeostazy biorą udział wszystkie współdziałające ze sobą układy i organy, jednak funkcję koordynacyjną i kontrolującą spełnia układ nerwowy i hormonalny; układ nerwowy steruje szybkimi funkcjami elektrycznymi, układ hormonalny funkcjami biochemicznymi(wolnymi); oba układy wzajemnie uzupełniają się, a przenikanie ich funkcji najlepiej widać w pracy podwzgórza, które jest częścią międzymózgowia; tu zbiegają się włókna nerwowe przekazujące sygnały ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego. Reakcją podwzgórza jest wydzielanie neurohormonów wpływających na fizjologię organizmu

12.POZYTYWNE MIERNIKI ZDROWIA

-pozytywny (bezpośredni). Radzenie sobie ze stresem życia codziennego

-określają ocenę rozwoju fizycznego

-określają ocenę rozwoju psychicznego

14. ŚRODOWISKOWE UWARUNKOWANIA ZDROWIA- PRZYRODNICZE I SPOŁECZNE

Uwarunkowania zdrowia to związki pomiędzy stanem zdrowia i warunkami życia, pracy i odpoczynku, a szczególnie z jego zachowaniami zdrowotnymi (stylem życia), warunkami genetycznymi i środowiskowymi oraz korzystaniem z opieki zdrowotnej.

Do klasycznych uwarunkowań zdrowia zalicza się cztery czynniki :

• styl życia;

• warunki środowiskowe;

• warunki genetyczne;

• korzystanie ze świadczeń opieki zdrowotnej.

Po okresie traktowania stylu życia jako głównego (w ponad 50%) czynnika warunkującego zdrowie, obecnie uwzględnia się w coraz szerszym zakresie, znaczenie wielu innych uwarunkowań zdrowia z podkreśleniem roli czynników zewnętrznych, do których zalicza się przede wszystkim decyzje polityczne, warunki ekonomiczne, stan środowiska przyrodniczego, rozwój społeczny oraz rozwój nauki i kultury.

Społeczne uwarunkowania zdrowia:

1. potrzeby prowadzenia polityki, która pozwoli zapobiec długotrwałemu życiu ludzi w niewłaściwych warunkach;

2. wpływ środowiska społecznego i psychicznego na zdrowie;

3. zapewnienie odpowiedniego środowiska;

4. wpływ warunków pracy na zdrowie;

5. problemy związane z bezrobociem i brakiem bezpiecznych warunków pracy;

6. znaczenie życia w przyjaźni i spójności społecznej;

7. niebezpieczeństwa związane z wykluczeniem społecznym;

8. znaczenie wpływu alkoholu i innych substancji uzależniających na zdrowie;

9. potrzeby zapewnienia dostępu do bezpiecznej żywności dla każdego;

10. potrzeby zdrowego systemu transportu;

Uwarunkowania przyrodnicze:

1. klimat, ukształtowanie terenu, geologia - warunki geograficzne;

2. zanieczyszczenia powietrza, wody, gleby;

zanieczyszczenia żywności - niezdrowa żywność, stosowanie środków ochrony roślin i nawozów;

16. Cele, zadania promocji zdrowia i podstawowe metody promocji zdrowia

Promocja zdrowia jest procesem umożliwiającym ludziom zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem oraz jego poprawę poprzez podnoszenie poziomu wiedzy w społeczeństwie o sposobach skutecznego zapobiegania chorobom, tworzenie odpowiednich warunków społecznych, ekonomicznych i gospodarczych korzystnych dla poprawy stanu zdrowia społeczeństwa.

Zadania promocji zdrowia:

- budowanie zdrowotnej polityki społecznej,

- tworzenie środowisk sprzyjających zdrowiu

- wzmacnianie działań społecznych na rzecz zdrowia

- rozwijanie umiejętności osobniczych

- reorientacja służby zdrowia.

18. ZDROWOTNE SKUTKI GLOBALIZACJI

-niszczenie środowiska - kreacja sztucznych potrzeb, przyspieszenie zużycia dóbr powoduje niszczenie nieodnawialnych zasobów naturalnych świata,

-pogłębianie przepaści pomiędzy biednymi a bogatymi - ludzie związani z rynkiem globalnym izolują się, zamykają w "zamkniętych oazach",

-komercjalizacja i agresywność w zdobywaniu konsumenta mogą wypaczyć ludzki system wartości oraz prowadzą do manipulowania konsumentem,

-zanik niezależności ekonomicznej społeczności - uwypuklają się różnice między regionami i krajami, ---zagrożenie dla demokracji - wzrost znaczenia międzynarodowych rynków finansowych i osłabienie roli państwa,

-indywidualizm i agresywność zagraża więziom społecznym i poczuciu solidarności między ludźmi - to co niekonkurencyjne uważane jest za bezwartościowe, "przegrane",

-znaczna utrata poczucia bezpieczeństwa- jest spowodowana przez narastające bezrobocie, marginalizację społeczną, nasilenie się zjawisk patologicznych, brak możliwości edukacji i życia na odpowiednim poziomie ( konsekwencją tej sytuacji są wielkie migracje zarobkowe, atomizacja dotychczasowych więzi społecznych, silna frustracja spowodowana brakiem sprawiedliwości oraz wzrastającym napięciem).

19. RZĄDOWE I POZARZĄDOWE PROGRAMY EDUKACJI PROZDROWOTNEJ, ZAPOBIEGANIA I WCZESNEGO WYKRYWANIA CHORÓB

• Narodowy Program Zdrowia,

• Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych,

• Program Zapobiegania Chorobom Odtytoniowym w Polsce,

• Krajowy Program Przeciwdziałania Narkomanii,

• Krajowy Program Zapobiegania Zakażeniom HIV, Opieki nad Żyjącymi z HIV i Chorymi na AIDS,

• Program wczesnego wykrywania raka piersi,

• Program wczesnego wykrywania raka szyjki macicy,

• Program wczesnego wykrywania raka jelita grubego,

• Program wczesnego wykrywania raka prostaty,

• Program profilaktyki przewlekłej obturacyjnej choroby płuc,

• Program zapobiegania chorobom układu krążenia,

• Program badań przesiewowych w kierunku gruźlicy i chorób płuc,

• Program zapobiegania wypadkom w rolnictwie,

Program zapobiegania patologiom społecznym - program edukacyjny.

22.CECHY PROZDROWOTNEGO STYLU ŻYCIA

• aktywność fizyczna

• zdrowe odżywianie; regularne odżywianie

• unikanie nałogów

• kontrolowanie się w spożywaniu kawy, herbaty i innych używek

• odpowiednie warunki mieszkaniowe - temperatura powietrza, wilgotność

• częsty kontakt z przyrodą; częste spędzanie czasu na świeżym powietrzu o każdej porze roku

przeprowadzanie badań okresowych

23. PODSTAWOWE MECHANIZMY OBRONNE ORGANIZMU LUDZKIEGO

Mechanizmy obronne to metody radzenia sobie z wewnętrznymi konfliktami w celu ochrony osobowości (ego), zmniejszenia lęku, frustracji i poczucia winy. Na ogół są one nawykowe i nieuświadomione.

Mechanizmy obronne ego

1. Techniki unikania działania:

• represja (wyparcie)- jest to usunięcie ze świadomości myśli, uczuć, wspomnień i pragnień, które przywołują bolesne skojarzenia,

• nadmierna samokontrola,

• supresja (tłumienie)- oznacza ono świadome odwrócenie uwagi od pewnej treści psychicznej, na skutek czego myśl ta staje się przedświadoma.

• zwlekanie (odraczanie)- Jest to odsuwanie w czasie działań, o których wiemy, że musimy je podjąć.

• zachowania obsesyjno-kompulsywne -zespół zachowań w których pojawiają się myśli i natrętne, przymusowe (kompulsywne) ruchy i zachowania.

Techniki przemieszczenia:

• acting-out- rodzaj zachowań, w których poprzez działanie wyrażane są bezpośrednio nieuświadomione impulsy.

• fiksacja-polega na kurczowym trzymaniu się wyuczonych mechanizmów przystosowania (myśli i zachowań),

• inwersja,

• kompensacja- wynagradzanie siebie za braki lub defekty,

• konwersja- generowanie przez podświadomość rozmaitych dolegliwości fizycznych w celu uzasadnienia niepodejmowania działań przez jednostkę lub odwrócenia jej uwagi od niechcianych myśli i uczuć.

• przeniesienie- oparty o mechanizm obronny przemieszczenia,

• regresja-powrót do zachowania charakterystycznego dla wcześniejszego okresu rozwojowego,

• sublimacja-jest to zastąpienie swoich celów, popędów i dążeń innymi, łatwiejszymi lub bardziej akceptowanymi społecznie.

• substytucja-jest to zastępowanie nieosiągalnych celów celami łatwiejszymi,

• asceza- objawia się unikaniem towarzystwa, brakiem akceptacji własnego ciała, bulimią, anoreksją, wzbranianiem się przed wypróżnieniem.

• reakcje upozorowane-radzenie sobie z nieakceptowanymi impulsami przez wyrażanie przeciwstawnych im impulsów.

• zaprzeczanie własnemu działaniu z przeszłości,

• zaprzeczanie istnieniu czegoś,

• nawykowe, utrwalone wzorce zachowań ,

• unikanie,

• samochwalstwo,

• dążenie do niezależności,

• podejrzliwość,

• omdlenie,

3. Techniki zniekształcania rzeczywistości:

• dewaluacja,

• dysocjacja- czasowa drastyczna modyfikacja cech osobowości lub poczucia tożsamości w celu uniknięcia przykrych uczuć i myśli.

• fantazjowanie- odwrócenie uwagi od konkretnego zadania i zwrócenie jej na własne reakcje wyzwolone pod wpływem bodźców zewnętrznych

• nieuzasadniona generalizacja-nadmierne uogólnienie, przypisanie wszystkim członkom grupy cech spotkanych jedynie u kilku przedstawicieli danej zbiorowości.

• idealizacja,

• intelektualizacja- uciekanie od rzeczywistych przykrych zdarzeń do przestrzeni abstrakcyjnej,

• maskowanie,

• odwracanie sensu,

• projekcja- przypisywanie innym własnych poglądów, zachowań lub

• racjonalizacja-pozornie racjonalne uzasadnianie po fakcie swoich decyzji i postaw, kiedy prawdziwe motywy pozostają ukryte, często także przed własną świadomością.

• rozszczepienie (splitting)- podzielenie zewnętrznych obiektów na całkiem dobre i całkiem złe.

• selektywny brak uwagi,

• symbolizacja,

• zaprzeczanie - fałszowanie obrazu teraźniejszości poprzez nie przyjmowanie do wiadomości realnych faktów.

4. Techniki przyjmowania cudzych zachowań:

• identyfikacja- jest procesem, za pomocą którego jednostka w różnym stopniu upodabnia się do kogoś innego, utożsamia z drugim człowiekiem, przejmuje jego myśli, cele i zachowania

• inkorporacja- człowiek symbolicznie wchłania, przejmuje i asymiluje cechy, reakcje, postawy i inne róże aspekty życia drugiego człowieka,

• introjekcja- symboliczne wchłanianie różnych obiektów zewnętrznych,

• konformizm-zmiana zachowania na skutek rzeczywistego, bądź wyobrażonego wpływu innych ludzi.

• internalizacja -zmiana zachowania na skutek rzeczywistego, bądź wyobrażonego wpływu innych ludzi

5. Mechanizmy złożone, łączące kilka z powyższych:

• negatywizm- tendencja do zachowania niezgodnego z oczekiwaniami otoczenia,

• pokuta,

• naprawienie zła,

• odwracanie uwagi,

• samorozgrzeszanie się,

• tracenie zainteresowania,

• zemsta,

• przesądy.

Moralne mechanizmy obronne

Pozwalają one wciąż uważać się za dobrego człowieka pomimo naruszania własnych zasad moralnych. Można tu wyróżnić np.:

• racjonalizacje "złych" czynów jako środków do wyższego dobra

• eufemizmy - nazywanie "złych" czynów mniej negatywnymi nazwami.

• porównania - porównywanie własnych "złych" czynów z jeszcze gorszymi czynami innych ludzi

• rozmycie odpowiedzialności - dzielenie się winą z innymi

• przemieszczenie odpowiedzialności - uzasadnianie "złych" czynów jako dopuszczonych przez jakiś wyższy autorytet

• wyparcie konsekwencji - ignorowanie negatywnych konsekwencji swoich czynów.

• dehumanizacja ofiar swoich czynów-inni ludzie przestają posiadać w świadomości danej jednostki cechy ludzkie, są uważani za przedmioty, zwierzęta, podludzi

zewnętrzna atrybucja winy - obwinianie ofiar np. o to, że prowokowały.

24. Bariery biologiczne, humoralne i komórkowe mechanizmy obronne

Organizmy są stale narażone na działanie różnych struktur obcych(wirusów, mikroorganizmów i innych pasożytów), które w razie wniknięcia do ich wnętrza mogłyby szkodzić. W tym celu organizmy wykształciły różne systemy obronne- zwane odpornością.

Odporność humoralna- polega na wytwarzaniu i uwalnianiu do płynnego środowiska organizmu przeciwciał (immunoglobulin), wiąże się ona z czynnością limfocytów.

Odporność komórkowa- gromadzenie wokół antygenu komórek, głównie limfocytów, które bezpośrednio reagują z antygenem, a poprzez m.in. wydzielanie substancji zwanych limfokininami wciągają do odpowiedzi immunologicznej także makrofagi oraz granulocyty obojętnochłonne i kwasochłonne.

25. Pojęcie ochrony zdrowia i cel ochrony zdrowia

zorganizowana działalność, której celem jest utrzymanie w dobrym stanie zdrowia człowieka w środowisku, w którym rozwija się, żyje i pracuje, przedłużenie życia, poprawę stanu zdrowia psychicznego i fizycznego, szerzenie oświaty sanitarnej, organizowanie opieki lekarskiej i pielęgniarskiej.

26. ORGANIZACKA SPOŁECZNEJ OCHRONY ZDROWIA W POLSCE

W ochronie zdrowia w Polsce opracowany został dokument w 1990r pt. „Zdrowie dla wszystkich w roku 2000”. Polski program ochrony zdrowia nosi nazwę „Narodowy program zdrowia”. Zawiera on strategiczne cele zdrowotne, są to: zahamowanie umieralności z powodu chorób krążenia, z powodu nowotworów złośliwych, zmniejszenie częstości występowania zaburzeń psychicznych, zmniejszenie umieralności niemowląt, zmniejszenie rozpowszechniania się próchnicy, wyeliminowanie chorób zakaźnych.

Aby cele te zostały zrealizowane, należy wytyczyć cele operacyjne czyli:

-zmniejszenie rozpowszechniania się tytoniu, alkoholu

-zmniejszenie spożycia tłuszczów i słodyczy.

W Polsce przy wystawianiu skierowania na leczenie uzdrowiskowe występuje zasada „właściwy chory- we właściwym czasie”.

27. ZEGAR BIOLOGICZNY- CZYNNOŚCIOWE RYTMY DOBOWE I OKRESOWE.

Ostatnie 100lat to rewolucja jeżeli chodzi o funkcjonowanie człowieka w rytmie dnia i nocy. Człowiek zawsze żyje według sztucznego a nie naturalnego rytmu snu i czuwania i z każdym rokiem ten rytm coraz bardziej się zaburza, bo nikt z nas w dzisiejszych latach nie potrafi żyć w zgodzie z naturą, bo kto z nas będzie chodzić spać o zachodzie słońca i wstawać o świcie. W ostatnich 100latach skróciliśmy czas snu o 4-5 godz. Wzrost zachowań na bezsenność czy zaburzenia depresyjne, może być konsekwencją zaburzenia rytmu około dobowego. Prawie wszystkie procesy fizjologiczne u człowieka wykazują rytmikę około dobową, obserwuje się czasowe zmiany poziomu transkrypcji genów aktywności: enzymów i stężenia hormonów, to z kolei wyraża się w postaci cyklicznych zmian metabolizmu. Okresowo zmieniają się parametry fizjologiczne: temp ciała, ustrój zdolności trawienia pokarmu, zdolność rozrodu. Zmienia się częstość rytmu serca, oddechów, ciśnienie krwi, choć rytm tych procesów jest zsynchronizowany i istnieją między nimi zależności. Zmiana temp ciała czy poziomu senności zależy od aktywności naszego zegara biologicznego. Badania prowadzone w warunkach izolacji pokazuje, że nasz naturalny rytm jest zwykle nieco dłuższy niż 24 godz. Biologiczna doba człowieka ma 25godz. Zegar biologiczny ma indywidualny charakter, ludzie dzielą się na typ wieczorowy i poranny. Funkcjonowanie naszego zegara ma w dużym stopniu podłoże genetyczne. Zegar biologiczny nazywamy jest około dobowym generatorem rytmów biologicznych. Czynniki które mają wpływ na charakter rytmiczny zegara to światło i ciemność. Życie każdego człowieka steruje zegar biologiczny i to decyduje o naszych dobrych i złych chwilach w ciągu dnia.

28. OTYŁOŚĆ

Charakteryzuje się zwiększeniem ilości tłuszczowej masy ciała. U dzieci jest to związane ze zwiększeniem ilości komórek tłuszczowych, u dorosłych natomiast dochodzi tylko do powiększenia wymiarów adiopocytów. Prawdopodobieństwo wystąpienia otyłości u dziecka dwojga otyłych rodziców wynosi 80%- dominująca rola czynnika genetycznego, złe nawyki żywieniowe, tryb życia, brak ruchu, rekreacji.

METODY ZAPOBIEGANIA OTYŁOŚCI:

-zachęcanie matek do karmienia niemowląt piersią i akceptacja uczucia sytości u dziecka, oraz ograniczane dawania do pokarmów cukrów, skrobi- co powoli ograniczy nadmierne przejadanie się dzieci

-zmiany nawyków żywieniowych, ograniczenie spożycia żywności o dużej wartości kalorycznej i małej zawartości składników odżywczych.

-unikanie słodkich napojów i soków

-zwiększenie aktywności ruchowej.

29. STRES

To niespecyficzna reakcja organizmu na wszelkie stawiane mu zadania. Niektóre def. Stresu określają go jako: wysiłek adaptacyjny organizmu, którego celem jest przystosowanie się do funkcjowania w istniejących warunkach zewnętrznych.

SKUTKI ZDROWOTNE STRESU TO:

-wzrost ciśnienia tętniczego

-przyspieszenie akcji serca

-zwiększenie stężenia glukozy we krwi

-wzrost napięcia mięśniowego

-przyspieszony płytki oddech

-wyostrzenie zmysłów

-suchość w ustach

-zwiększona aktywność gruczołów potowych

-zwiększenie napięcia mięśni gładkich

-zmiany w gospodarce hormonalnej

EMOCJONALNE SKUTKI STERSU

Lęk, niepokój, zwiększona czujność. Drażliwość, agresja

NEGATYWNE SKUTKI STRESU TO:

Choroby układu krążenia, podwyższony poziom cholesterolu we krwi, zaburzenia miesiączkowania, zaburzenia reakcji, obniżenie wydajności ukł, immunologicznego, zaburzenia snu, bóle psychogenne, zaburzenia nerwicowe, drażliwość, zaburzenia pamięci, problemy z koncentracją.

31. Aktywność fizyczna i jej skutki czynnościowe.

Aktywność fizyczna ściśle wiążę się z pozostałymi składnikami zdrowego stylu życia, jak z odżywianiem, snem, kontrolą masy ciała, czystością ciała, radzenie sobie ze stresem i innymi. Prowadzi ona ku zdrowiu poprzez poprawę wielu wskaźników morfofunkcjonalnych i innych związanych ze sprawnością i wydolnością fizyczną oraz psychiczną.

Kultura fizyczna spełnia ważną rolę we współczesnym świecie. Jej miejsce i funkcja wiąże się nierozerwalnie z ogólnym rozwojem cywilizacji, z zaspokajaniem potrzeb indywidualnych człowieka jak i całych społeczeństw. Podstawowym celem kultury fizycznej jest zapewnienie ogółowi społeczeństwa możliwości uprawiania różnych form aktywności fizycznej stanowiących istotne wsparcie dla rozwoju fizycznego, psychicznego  i społecznego, w wymiarze    i zakresie dyktowanym potrzebami biologicznymi człowieka. Szczególnie ważną rolę do spełnienia ma kultura fizyczna wśród dzieci i młodzieży szkolnej, u której następuje intensywny rozwój fizyczny i psychiczny. Sukcesy sportowe oraz sam udział w rywalizacji sportowej jest zachętą do wybierania tych wartości, które kształtują charakter, rozwijają fizycznie i wzbogacają osobowość. Uczestnictwo dzieci i młodzieży w rywalizacji sportowej, poprzedzone wielogodzinnymi przygotowaniami treningowymi, przeciwdziała zachowaniom patologicznym; odciąga od nikotyny, alkoholu, narkotyków, zmniejsza liczbę młodocianych przestępców, a także aktywizuje do systematycznego uprawiania ruchu przez całe życie. Stale rosnące wymagania w dziedzinie zaspokajania potrzeb kultury fizycznej społeczeństwa, nakazuje poszukiwanie coraz lepszych i skuteczniejszych metod programowania i organizacji sportu dzieci i młodzieży.

Aktywność fizyczna służy zdrowiu jednak wyłącznie wtedy, gdy realizowana jest w określonej objętości, intensywności częstości. Dla każdego człowieka istnieje indywidualny poziom aktywności fizycznej mający optymalny wpływ na zdolność do obrony organizmu przed chorobą.

Wysiłek fizyczny, nawet dość intensywny, wykonywany w warunkach pozbawionych sytuacji stresowych powoduje odprężenie i wypoczynek.

Tak, więc optymalna aktywność ruchowa wpływa korzystnie na:

- metabolizm lipidów i węglowodanów,

- procesy krzepnięcia krwi,

- przemiany biochemiczne mięśnia sercowego i ścian naczyń krwionośnych,

- układ hormonalny,

- układ nerwowy, przywracając równowagę psychiczną,

- bezpośrednio na układ krążenia, usprawniając jego funkcję,

- układ oddechowy, zwiększając jego wydolność,

- układ ruchowy, doskonaląc jego budowę i funkcjonalność.

Poprzez ćwiczenia fizyczne można wpływać na prawidłową postawę ciała, odpowiednio kształtować układ ruchowy, korygować zaistniałe wady lub zapobiegać dalszemu ich nasilaniu się.

Można powiedzieć, że zarówno zbyt małe jak i zbyt duże obciążenie aparatu ruchowego powoduje niekorzystne dla organizmu zmiany adaptacyjne.

37. PROBLEMY ZDROWOTNE ZWIĄZANE Z PROCESAMI GLOBALIZACJI.

Na całym świecie wskutek stałego rozwoju cywilizacyjnego oraz postępującego uprzemysłowienia i urbanizacji gwałtownie wzrasta liczba czynników powodujących bezpośrednie zagrożenie życia i zdrowia ludzkiego. Największą grupę stanowią zagrożenia związane z chorobami cywilizacyjnymi. Choroby cywilizacyjne są wywołane nie tylko wykorzystywaniem tzw. zdobyczy cywilizacji. Choroby cywilizacyjne to schorzenia związane z ujemnymi skutkami życia w warunkach wysoko rozwiniętej cywilizacji (sytuacjach stresowych, napięciu nerwowym, małej ruchliwości mięśniowej, oddziaływaniu skażeń środowiska i hałasu, nieracjonalnym odżywianiu). Do chorób tych zaliczamy: choroby układu krążenia, układu oddechowego, alergie, nowotwory, choroby o podłożu psychicznym, otyłość, chorobę wrzodową, choroby Alzheimera i Parkinsona i inne.

NADCIŚNIENIE TĘTNICZE

Wzrost ciśnienia tętniczego krwi ponad wartości uznane za graniczne (wg. WHO 159/90 mm Hg). Stały lub napadowy objaw choroby w pierwotnych schorzeniach nerek, tętnic, nadnerczy,przysadki i innych narządów lub schorzenie samoistne, tzw.choroba nadciśnieniowa, stanowiąca 90% przypadków nadciśnienia tętniczego. W jej rozwoju duże znaczenie mają bodźce psychiczne, związane zwłaszcza z nerwowym, konfliktowym życiem we współczesnym świecie, powodujące wyzwalanie przez ośrodkowy i autonomiczny układ nerwowy substancji podwyższających ciśnienie krwi. Napadowe nadciśnienie tętnicze jest wywołane przez chromochłonny gruczolak nadnercza, wyzwalający falowo duże ilości noradrenaliny. Nadciśnienie tętnicze utrwalone wywołuje zmiany miażdżycowe w tętnicach, prowadzi do przerostu serca i do niewydolności mięśnia sercowego. Groźnym powikłaniem jest udar mózgowy i zawał serca. Leczenie przyczynowe lub objawowe.

OTYŁOŚĆ

Zaburzenie przemiany materii, nadmierne odkładanie się tłuszczu, głównie w tkance podskórnej, niekiedy też otłuszczenie serca, jelit i innych narządów. Za otyłość bezwzględną uważa się przekroczenie o 25 % wagi należnej dla wieku, płci i wzrostu. Otyłość sprzyja powstawaniu wielu chorób, m.in. miażdżycy tętnic, niewydolności krążenia. W leczeniu otyłości uwzględnia się dietę, tryb życia i hormonoterapię.

CHOROBA WRZODOWA

To przewlekłe schorzenie polegające na powstawaniu owrzodzeń żołądka lub dwunastnicy. Owrzodzenie w postaci niszy wrzodowej drążącej w głąb ściany żołądka może grozić przebiciem do jamy otrzewnej lub sąsiadującego narządu (np. trzustki) albo uszkodzeniemnaczynia krwionośnego i krwotokiem. Powstawanie choroby wrzodowej nie jest w pełni wyjaśnione, wiąże się je ze skłonnościami dziedzicznymi, typem konstytucjonalnym, zaburzeniami autoregulacji wydzielania żołądkowego, czynnikami emocjonalnymi (stresy), paleniem tytoniu. Objawy: bóle w nadbrzuszu, bóle nocne i na czczo, krwawienia, czarny smolisty stolec. Chorobę cechuje wieloletni przebieg, nasilający się zwykle wiosną i jesienią, z długotrwłymi okresami remisji, często samoistnej. Leczenie farmakologiczne, dietetyczne, niekiedy operacyjne.

ALERGIA

Alergię uważa się za zjawisko chorobowe, niekorzystne, polegające na zbyt łatwym wytworzeniu przeciwciał i zbyt burzliwej reakcji na ponowny kontakt z alergenem. Pojęcie alergia ma dwojakie znaczenie: jako objaw naturalnego lub sztucznego (szczepienia ochronne) kontaktu z alergenem, co jest na ogół związane z odpornością, oraz jako stan chorobowy (np. dychawica oskrzelowa, katar sienny), czasem nawet groźny dla życia (np. wstrząs anafilaktyczny).

38. BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWAŃ AGESYWNYCH I ZWIĄZNE Z NIMI ASPEKTY EDUKACJI PROZDROWOTNEJ I SPOŁECZNEJ.

Zbadano trzy czynniki, które wywierają wpływ na powstawanie i kształtowanie się postaw agresywnych i dokonywanie przemocy. Są to czynniki natury:

1. biologicznej

2. społecznej

3. psychologicznej

Czynniki natury biologicznej mają swoje źródło, w dalekiej przeszłości oraz w nabywanych przez człowieka doświadczeniach od początku życia. W człowieku tkwią elementy genetyczne, odzwierzęce, które służyły praprzodkowi w celach samozachowawczych. W zdobywaniu pożywienia, w obronie przed dzikimi zwierzętami czy też obcymi wrogimi plemionami. Musiał on walczyć, używać przemocy, siły i stąd pojawiła się u niego agresja. Znany antropolog Andrzej Wierciński określił, że "w każdym człowieku tkwi wiele składników ludzkich oraz wiele składników małpoluda".

Paweł Stępień w pracy " Genetyka agresji" pisał, że :

1. agresja jest uwarunkowana genetycznie i zależy od wielu genów;

2. człowiek utracił zdolność reagowania na sygnały poddania się; w przeciwieństwie do zwierząt brak człowiekowi wrodzonych mechanizmów powstrzymujących agresję;

3. cywilizacja nie wygasiła naturalnego instynktu agresji, natomiast ukierunkowała agresję przeciw "obcym".

EWOLUCYJNO - BIOLOGICZNE TŁO ZACHOWAŃ AGRESYWNYCH. Wnioski z badań genetycznych odniesione do dzieci wskazują, że każde dziecko jest zdolne do reagowania agresją, jednak dzieci różnią się pod względem gotowości do agresywnego reagowania. U dzieci łatwo jest wzbudzić agresję przeciw dzieciom pod jakimś względem odmiennym. Oprócz poszukiwania bezpośredniego agresji w genach, w licznych badaniach wskazuje się wpływ mechanizmów biologicznych na agresję oraz na związek agresji z temperamentem. We współczesnej psychologii przyjmuje się, że agresywne zachowanie się dzieci, jak i w ogóle ludzi, jest wypadkową wpływów genetycznych i środowiskowych, przy czym największe znaczenie przypada uczeniu się agresywnych zachowań. Wraz z wiekiem dziecka w coraz większym stopniu odgrywają rolę także jego własne rozumienie zjawisk, jego dążenia i pragnienia, jego nadzieje i obawy. Wpływy środowiskowe mogą wzmacniać biologicznie uwarunkowane tendencje do agresji lub je osłabiać.

Agresja ma związek z mechanizmami biologicznymi i temperamentem. Mechanizmy biologiczne to reakcje na narkotyki, anaboliki, powodujące zwiększane wydzielanie testosteronu i wzrost agresji. Najbardziej agresywna jest młodzież dorastająca, poniważ w jej organizmie jest największe stężenie testosteronu. Jeśli oprócz testosteronu u młodego człowieka występuje gorący temperament, to istnieje ogromne prawdopodobieństwo, że będzie to osobnik agresywny. Istnieją indywidualne różnice na stymulację i mają one charakter wrodzony. U osób bardziej reaktywnych jest niższe zapotrzebowanie na bodźce, a większy głód bodźców odczuwają osoby o niskim poziomie reaktywności. Te osoby, które odczuwają głód na bodżce poszukują wrażeń i dokonują czynów przemocy.

Zapotrzebowanie na bodźce można ukierunkowywać na uatrakcyjnienie form spędzania wolnego czasu, na uprawianiu sportu, turystyki.

Negatywnym konsekwencjom agresji ludzkiej możemy przeciwdziałać, gdy posiadamy wiedzę o jej przyczynach i mechanizmach. Przeciwdziałanie agresji i przemocy powinno obejmować - oprócz oddziaływań skierowanych do młodzieży i ludzi dorosłych - także dzieci i to najmłodsze, ponieważ w tym właśnie okresie życia kształtują się elementarne nawyki emocjonalne, elementarne strategie postępowania oraz podstawowe zręby wiedzy o świecie. W profilaktyce i terapii dotyczącej agresji i przemocy istotne znaczenie - obok rozwoju oceny poznawczej, znajomości własnych negatywnych emocji, uczenia przyjmowania ról, przywracania emocjonalnej sprawności czy rozwoju emocji pozytywnych ma rozwijanie adekwatnej samooceny.

39.Biologiczne mechanizmy zachowań altruistycznych i związane z nimi aspekty edukacji prozdrowotnej i społecznej.

Altruizm jest to zachowanie w obrębie danego gatunku w wyniku którego osobnik tak się zachowujący ponosi pewne koszty wobec innego, który z kolei zyskuje. Jest to jedno z typowych zachowań zwierzęcych zwiększających ich łączną wartość przystosowawczą. Potocznie altruizm definiowany zazwyczaj jest jako postawa, przeciwstawna egoizmowi, u podstaw której leży bezinteresowna troska o dobro innych osób.

Altruizm, w którym jednostki poświęcają się dla innych bez możliwości uzyskania gratyfikacji, nazywany jest altruizmem twardym, natomiast jeżeli w wyniku altruistycznego działania jednostki, staje się ona w późniejszym czasie także przedmiotem zachowania altruistycznego, czyli jest wynagradzana, altruizm taki nosi nazwę altruizmu odwzajemnionego. Zachowanie altruistyczne występuje w dwóch różnych przypadkach: - w sytuacji górki, jeżeli jednostka udziela pomocy innej jednostce, dzięki czemu ta druga znajduje się w lepszej pozycji - w sytuacji dołka, jeżeli jednostka pomagająca znajduje się w lepszej sytuacji niż osoba, wobec której kierowane jest zachowanie altruistyczne.

W populacjach istnieje większa skłonność do zachowań altruistycznych w grupach małych, osiadłych, które mają długą wspólną historię. Z punktu widzenia biologii ewolucyjnej zachowania altruistyczne wynikają z korzyści, jakie tego typu zachowania przynoszą populacji. W ujęciu niektórych ewolucjonistów, np. Richarda Dawkinsa altruizm wynika z egoizmu genów, które korzystają na tym, że pewne jednostki poświęcają się dla innych, ponieważ przez to w populacji pozostaje większa pula genów. Z tego powodu zachowania altruistyczne częściej występują u jednostek ze sobą spokrewnionych, posiadających większą liczbę wspólnych genów.

Powszechnie przyjmuje się, że zachowania altruistyczne mogą wynikać z poczucia przynależności do grupy, czyli z poczucia tożsamości kolektywnej.

40. Przyczyny i skutki zdrowotne nerwic i uzależnień( nikotynizm, alkoholizm, narkomania, lekomania i in.)

Nerwice

Terminem "nerwice" obejmuje się zespół psychogennych zaburzeń emocjonalnych, których źródłem są nierozwiązane nieuświadomione konflikty wewnętrzne. Najczęściej są to konflikty pomiędzy dążeniami jednostki a jej możliwościami, potrzebami a obowiązkami, pragnieniami a normami etycznymi. Pojawiają się wtedy, kiedy wrażliwa i nieodporna na stresy osobowość poddawana jest presji sytuacji (często świadomie akceptowanej), a wymagającej od niej funkcjonowania sprzecznego z nieuświadomionymi tendencjami.
Psychicznymi objawami nerwicy są najczęściej lęk, apatia, przygnębienie, różnego rodzaju fobie i natręctwa, histeria i hipochondria.
Często występują zaburzenia czynnościowe różnych narządów wewnętrznych, mimo, iż nie stwierdza się żadnych zmian organicznych.
Przyczyny, źródła nerwicy często znajdują się w dzieciństwie chorego, kiedy to niewłaściwe metody wychowawcze, presje i oczekiwania wpłynęły na ukształtowanie niewłaściwych cech osobowości, uniemożliwiających samoakceptację i wykształcenie umiejętności adaptacyjnych.
Skutki: stany nerwicowe powodują nieprzystosowanie do życia, niezdolność samorealizacji, zaburzają kontakty z innymi. Leczenie nerwicy polega na długotrwałej psychoterapii, której celem jest uświadomienie sobie przez pacjenta istoty wewnętrznego konfliktu, rekonstrukcja osobowości i rozwinięcie zdolności adaptacyjnych. Środki farmakologiczne mogą mieć funkcję tylko wspomagającą.

Nerwica

Każdy z nas w sytuacjach trudnych przeżywa czasem lęk, smutek, napięcie, albo też odczuwa różne dolegliwości fizyczne: bóle głowy, drżenie ciała, skurcze mięśni itd., które nie są związane z żadną chorobą cielesną. Zjawiska takie towarzyszą szczególnie przełomowym okresom lub sytuacjom w życiu człowieka. Mogą to być okresy związane z rozwojem biologicznym, np. dojrzewaniem czy pokwitaniem, ale również szczególne sytuacje życiowe: zawarcie małżeństwa, rozwód, urodzenie dziecka, utrata bliskiej osoby czy ważnej posady. W takich przypadkach wspomniane objawy są wynikiem naszej reakcji na stres i na ogół przemijają bez leczenia wraz z ustąpieniem przyczyn.
Jeśli natomiast utrzymują się dłużej, a nawet nasilają mimo ustąpienia sytuacji stresowej i braku zewnętrznych, "obiektywnych" czynników mogących je powodować, mówimy o zaburzeniach nerwicowych.
Nerwica jest poważną dolegliwością o wielorakich skutkach zarówno dla tego, kogo dotyka, jak też dla jego otoczenia. Czym jest nerwica?
Najkrócej mówiąc, jest chorobą emocji. Polega na wewnątrz psychicznym konflikcie między naszymi świadomymi a nieświadomymi tendencjami
Skąd się biorą objawy nerwicowe
Ich przyczyny są złożone. Tkwią w największej mierze w samym człowieku. Zjawisko to wyjaśnia się indywidualną, konstytucjonalną wrażliwością na działanie stresów, mniejszą odpornością na trudności życiowe, wczesno dziecięcymi doświadczeniami, które - zamiast zahartować - pozostawiły czułe, bolesne miejsca, oraz okolicznościami, w jakich zachodziło dojrzewanie.
Do najistotniejszych sytuacji wyzwalających objawy i dolegliwości nerwicowe należą:

-wymagania otoczenia,

-obciążenia życiowe,

-trudności w rozwiązywaniu konfliktów wewnętrznych, które przewyższają możliwości przystosowawcze człowieka.

Na możliwości te składają się zarówno cechy osobowości i utrwalone postawy życiowe, jak też odporność na sytuacje trudne.
Zaburzenia nerwicowe przejawiają się w sferach postrzegania, przeżywania, myślenia, zachowania. Towarzyszą temu liczne objawy, niekiedy intensywne, wywołujące poczucie dyskomfortu i cierpienia. W sytuacjach szczególnie obciążających na plan pierwszy wysuwa się lęk i napięcie. Lęk, którego przyczyna jest nieuświadomiona, często zostaje przemieszczony i usymbolizowany, przyjmując np. postać różnych fobii.
Poza napięciem i lękiem pojawiają się różnego rodzaju sensacje wywołane rozchwianiem równowagi układu wegetatywnego: bicie serca, ściskanie w dołku podsercowym, bóle głowy, bóle brzucha, nadmierne pocenie się, parcie na pęcherz moczowy, drżenie ciała, zaburzenia snu i erekcji. Objawy te mogą być bardzo różnorodne, dotyczą różnych narządów i wywołują dramatyczne cierpienia, mimo, że badania nie wykazują żadnego uszkodzenia ciała.
Psychika i ciało są tak silnie ze sobą związane i tak silnie od siebie uzależnione, że wszystkie przejawy i stany życia psychicznego znajdują swoje odzwierciedlenie w procesach fizjologicznych. Układ nerwowy steruje całym organizmem, jeśli jest w stanie pobudzenia wywołanego lękiem, przekazuje to pobudzenie narządom, zmuszając je do chaotycznej, niepotrzebnej pracy. Mówimy, że w narządach powstają zmiany czynnościowe w odróżnieniu od zmian organicznych, czyli takich, które dałoby się stwierdzić za pomocą badań. Dlaczego objawy nerwicowe są tak różnorodne?
Wiemy, że nerwica, podobnie jak inne choroby, atakuje ten narząd, który z jakiegoś powodu u danej osoby jest słabszy niż inne. Może to być spowodowane czynnikami wrodzonymi, chorobą, a także czynnikami psychologicznymi np. otoczenie zwracało szczególną uwagę na sprawy związane z trawieniem lub ktoś w rodzinie cierpiał na bóle głowy albo osoba bliska zmarła na zawał serca.
Mechanizmy wywołujące nerwice.
Mechanizmy wywołujące zaburzenia nerwicowe to wzajemne oddziaływanie trzech grup czynników:

• predysponujących (biologiczne uwarunkowania, wadliwe metody wychowawcze, nieprawidłowe wzorce, zaburzone relacje),

• wyzwalających (choroby, porażki i straty, trudności w pełnieniu ról społecznych, zahamowanie rozwoju osobowego, działanie pod presją),

• podtrzymujących (korzyści z nerwicy).
  Osoby z zaburzeniami nerwicowymi cechuje: podwyższony poziom niepokoju, niski próg frustracji, zawyżone aspiracje, skupienie na sobie, poczucie mniejszej wartości, brak akceptacji siebie, poczucie krzywdy, niechęć do samoanalizy, lęk przed oceną, trudności w relacjach z innymi ludźmi. Typy zaburzeń nerwicowych
  Zaburzenia nerwicowe często dotyczą poszczególnych układów, np. układu sercowo - naczyniowego, oddechowego, czuciowo - ruchowego, moczowo - płciowego, jak również zaburzeń funkcji narządów zmysłowych (widzenia, słuchu, węchu, smaku), zaburzeń metabolicznych i funkcji mowy.
  W zależności od występującego zespołu objawów rozróżniamy nerwice depresyjne, hipochondryczne, lękowe, histeryczne, nerwice natręctw, różnego rodzaju fobie i zaburzenia jedzenia (bulimia, anoreksja). Uzależnienia: alkoholizm, nikotynizm, lekomania, toksykomania, narkomania ciągle zbierają obfite żniwo wśród młodocianych. Często są to destrukcyjne sposoby rozładowywania konfliktów i napięć, jakie niesie współczesna cywilizacja.Jeśli ktoś używa leku (lub innej substancji chemicznej) nie dla jego zwykłego działania, ale dla działań nieadekwatnych do potrzeby, wówczas mówimy o nadużywaniu leków (lekomanii). W zależności od rodzaju leku działania te sięgają od senności do podniecenia, od uczucia szczęścia do złudzeń wielkich możliwości.
  Objawy
  -Uporczywy brak apetytu, chudnięcie.
  -Zmiany w wyglądzie, np. przekrwione oczy, niewyraźna mowa, niezręczne ruchy.
  -Zmiany zachowania, np. nagłe zmiany nastroju, długie nieobecności w domu, niewytłumaczona potrzeba samotności, unikanie przyjaciół i członków rodziny.
  -Słabe wyniki w szkole, np. gorsze stopnie, słaba koncentracja, brak zainteresowania nauką, dotychczasowym hobby lub pracą.
  -Specyficzny zapach ubrań.
  -Podejrzane tabletki lub kapsułki znajdowane w rzeczach osobistych.
  -Znikanie leków przepisywanych na recepty z domowej apteczki.
  Przyczyny nadużywania leków, jakie podają młodzi ludzie:
  -Ciekawość - chęć spróbowania nowych rzeczy.
  -Nacisk ze strony rówieśników - niechęć do wyróżniania się w grupie.
  -Frustracja - ucieczka od problemów w szkole i w domu.
  -Nuda - nie ma się czym zająć.
  -Niska samoocena - uciekanie się do leków w celu podniesienia swej wartości.
  -Chęć zwiększenia swojej wydolności psychofizycznej.
  ktoś używa leku (lub innej substancji chemicznej) nie dla jego zwykłego działania, ale dla działań nieadekwatnych do potrzeby, wówczas mówimy o nadużywaniu leków (lekomanii). W zależności od rodzaju leku działania te sięgają od senności do podniecenia, od uczucia szczęścia do złudzeń wielkich możliwości. genezie uzależnień wyodrębnić można liczne uwarunkowania psychologiczne i środowiskowe zwiększające ryzyko uzależnień. Zaliczyć tu można następujące czynniki: - osobowościowe: rozchwianie emocjonalne, poczucie pustki i zagrożenia, brak silnego wzorca ojca i matki, lęk, poczucie krzywdy, obniżone poczucie własnej wartości, nieumiejętność rozwiązywania problemów, częsta podatność na frustrację, obniżony system wartości, niski stopień uspołecznienia, - środowiskowe: rodzina niepełna, rozbita lub zagrożona rozbiciem, brak więzi w rodzinie, częste konflikty, labilność metod wychowawczych, nadopiekuńczość, częsta nieobecność rodziców w domu, wysoka tolerancja rodzinna wobec palenia i picia, środowisko marginesu społecznego, łatwy dostęp do środków uzależniających. Nikotynizm - uzależnienie od tytoniu. Są trzy zasadnicze aspekty szkodliwości palenia tytoniu: ekonomiczny, socjalny i osobisty Alkoholizm - uzależnienie od alkoholu. Wpływ alkoholu na zdrowie jest wielokierunkowy. Skutki nadużywania alkoholu: alkoholowa marskość wątroby, przewlekłe zapalenie trzustki i zaburzenia wchłaniania, wywołuje bezpośrednie zmiany w mięśniu serca, alkohol zarówno samodzielnie, jak i we współdziałaniu z tytoniem odgrywa istotną rolę w powstawaniu pewnych rodzajów nowotworów, szczególnie przełyku, wątroby, krtani i trzustki. Narkomania - uzależnienie od narkotyków. Zjawisko narkomanii ma charakter społeczny. Przyczyn uzależnienia od narkotyków upatruje się przede wszystkim w braku zaspokojenia potrzeb. . Regularne przyjmowanie narkotyku skutkuje odpowiednim przystosowaniem się metabolizmu komórkowego organizmu. Na brak dawki organizm reaguje głodem narkotycznym (objawy abstynencyjne), czyli bólem mięśni, niepokojem, mdłościami, biegunką, halucynacjami, derilium aż do zapaści włącznie. Jest to uzależnienie fizyczne. Towarzyszy mu uzależnienie psychiczne. Wygląd zewnętrzny i zachowanie narkomana prowadzą do osłabienia i zniszczenia więzi społecznych, skazując go na samotność i konieczność przebywania w środowisku osób podobnych do siebie.

41. ZDROWOTNE SKUTKI NIEPRZYSTOSOWANIA SPOŁECZNEGO

Skutki uzależnień są rozmaite. Używanie środków odurzających może prowadzić do uzależnienia uniemożliwiającego funkcjonowanie bez stałego ich stosowania i zwiększania dawek. Długotrwałe używanie niektórych środków odurzających, także alkoholu prowadzi do ogólnego wyniszczenia organizmu, postępujących zmian psychofizycznych utrudniających funkcjonowanie jednostki w społeczeństwie.

Inne skutki to:

Uszkodzenie narządów wewn, zatrucia, przedawkowanie, występowanie psychoz, trwałe uszkodzenie OUN, ogólne wyniszczenie organizmu.

42. NAWYKI ŻYWIENIOWE I ICH SKUTKI ZDROWOTNE

Prawidłowo dobrana dieta powinna zapewniać odpowiednią ilość energii (kalorii) i składników odżywczych. Podstawową zasadą zdrowego żywienia jest duże urozmaicenie spożywanych pokarmów. Prawidłowa dieta powinna dostarczać w odpowiednich ilościach makroelementów- białek, węglowodanów i tłuszczów oraz mikroelementów tj. witamin i minerałów.

Złe nawyki żywienia to:

Jedzenie w pośpiechu, jedzenie w barach szybkiej obsługi gdzie posiłek przygotowany nie zawiera odp składników odżywczych, częste przejadanie między posiłkami, jedzenie kalorycznych potraw, zwiększa się spożycie przekąsek w postaci słodyczy, napojów, zaś spada spożycie owoców, warzyw i mleka.

Złe nawyki żywieniowe oddziałowują szkodliwie na zdrowie. Prawidłowo zestawione posiłki, regularnie przyjmowane z odpowiednią częstotliwością stanowią główny warunek zachowania zdrowia i zmniejszenie ryzyka występowania chorób związanych z niewłaściwym odżywianiem.

Wh. WHO choroby przewlekłe powstające na tle wadliwego żywienia to:

Choroby sercowo-naczyniowe, otyłość, nowotwory, cukrzyca insulinoniezależna, kamienica żółciowa, próchnica zębów, osteoporoza, choroby jelita grubego.

43. METODY I FORMY EDUKACJI ZDROWOTNEJ

Podstawową formą aktywności dzieci w wieku przedszkolnym jest zabawa. Dziecko w zabawie komunikuje swoje potrzeby i zainteresowania, przeważnie w sposób pośredni. Obserwacja spontanicznie podejmowanych zabaw powinna podpowiadać właściwy moment inicjowania przez dorosłych sytuacji edukacyjnych lub wykorzystania okazji edukacyjnej, by przekazać wiedzę oraz prezentować lub doskonalić umiejętności z zakresu edukacji zdrowotnej. Dlatego też treści edukacji zdrowotnej w przedszkolu powinny być wprowadzane w zabawie i poprzez zabawę. Ukazuje ona zjawiska w nowych barwach, porusza wyobraźnię, budzi uczucia, pokazuje, co dobre, zachęca do działania.

Zdobywanie przez dziecko określonych doświadczeń w toku wczesnej edukacji, nie tylko w przedszkolu, pozwala na powolne wprowadzanie go w świat, w którym żyje i w którym dorasta. Istotne dla wszechstronnego i harmonijnego rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym jest, z jednej strony, podejmowanie jak największej liczby spontanicznych działań, dających możliwość poznania rzeczywistości, z drugiej zaś, realizacja różnorodnych zadań inspirowanych przez nauczyciela lub inicjowanych przez samo dziecko. Program proponuje dużą swobodę działania, nie ogranicza inwencji dzieci, a wręcz zachęca do wykorzystywania okazji edukacyjnych, które w sposób naturalny kształtować będą u nich właściwe umiejętności, przyzwyczajenia oraz nawyki prozdrowotne, zwłaszcza higieniczne.

Zainteresowania dzieci w wieku przedszkolnym sprawami zdrowia przejawiają się przede wszystkim w zadawanych przez nie pytaniach. Dzieci nie potrafią jeszcze patrzeć perspektywicznie na swoją przyszłość. Dla nich najważniejsze jest "tu i teraz". Dlatego też nie zdają sobie jeszcze sprawy ze swojego postępowania. Gromadzenie doświadczeń przez dziecko w zakresie edukacji zdrowotnej - w trakcie zajęć sprawiających przyjemność i radość, a także budzących jego ciekawość - przyniesie o wiele większy efekt niż ćwiczenie tylko określonych, niezbędnych umiejętności i wdrażanie do uznawanych za konieczne nawyków higienicznych. Nauczyciel powinien pamiętać o tym, że dzieci najchętniej robią to, co lubią, i do czego są przekonane. Pozwólmy im zatem polubić dbanie o własne zdrowie i swój organizm, tak by sprawiało to przedszkolakom przyjemność i radość, a nie było tylko obowiązkiem egzekwowanym przez dorosłych.

• Metody

stosowane w edukacji zdrowotnej są zawsze pochodną celów i zadań, jakie stawia się w procesie wychowania. Ze względu na specyfikę tej edukacji do najczęściej wykorzystywanych przez nauczyciela powinny należeć:

Metoda organizacji środowiska, według której podejmowane są przez nauczyciela działania w odniesieniu do właściwej organizacji życia codziennego dzieci i środowiska oraz prezentacja odpowiednich wzorów osobowych. Organizacja środowiska - poprawnego i wzorcowego - to przede wszystkim dbałość o estetykę i funkcjonalność otoczenia (m.in. wyposażenie przedszkola i jego stan techniczny, w tym warunki sanitarnohigieniczne, prawidłowe oświetlenie i wentylacja, zieleń w pomieszczeniach i w ogrodzie przedszkolnym oraz pomoce dydaktyczne stosowane podczas zajęć z dziećmi).

Właściwa organizacja życia codziennego akcentuje zwłaszcza wielość i różnorodność zajęć prowadzonych zgodnie z zasadami higieny, czyli zrównoważenie zajęć odbywających się w różnych pozycjach przyjmowanych przez ciało dziecka (siedząca, nie tylko na krzesełku, lecz w dowolnie wybrany sposób, stojąca, leżąca) oraz zabawy i gry ruchowe często przeplatające inne zajęcia, a także stosowane techniki relaksacyjne.

Ogromne znaczenie mają również wzorce osobowe prezentowane przez kadrę pedagogiczną i personel pomocniczy zatrudniony w przedszkolu. Przyjazna atmosfera towarzysząca dziecku w przedszkolu to wypadkowa ich kultury osobistej, stylu życia i relacji z dziećmi.

Metoda przekazu wiedzy dotycząca sposobów informowania, wyjaśniania i instruktażu, w której nauczyciel oddziałuje na świadomość dziecka. Istotna jest zwłaszcza w nowych sytuacjach, gdy brak dzieciom odpowiednich doświadczeń, np. wyjście poza teren przedszkola, włączenie się w rytm życia ulicy, w tym przejście na drugą stronę, korzystanie w grupie z masowych środków komunikacji miejskiej.

Metoda pobudzania zachowań sprzyjających zdrowiu, która, z jednej strony, stawia pewne wymagania dzieciom i ich rodzicom w zakresie zachowań prozdrowotnych (czystość ciała, jego hartowanie, konieczne profilaktyczne zabiegi zdrowotne), z drugiej natomiast, inspiruje dziecko do podejmowania samodzielnych prób dbałości o własne zdrowie, jako najważniejszej wartości dziś, ale także potencjału na przyszłość, oraz do jego ochrony.

Metoda utrwalania pożądanych zachowań i przyzwyczajeń zdrowotnych, która polega zarówno na powtarzaniu pewnych czynności oraz zachowań w określonych sytuacjach edukacyjnych, jak i na wykorzystywaniu okazji edukacyjnych, spontanicznie prowokowanych przez dzieci.

Metody aktywizujące, które w trakcie różnorodnych zabaw z dziećmi tworzą specyficzne sytuacje i okazje edukacyjne, mogą wykorzystywać w naturalny sposób dziecięcą twórczą ekspresję. Istnieje cała gama metod aktywizujących dzieci, np. drama, narracja, techniki twórczego myślenia (mowa ciała, burza mózgów, bricolage, lista atrybutów, przekształcenia)oraz analogia personalna, fantastyczna i symboliczna, a także konkursy, a ponadto rozmaite techniki plastyczne. Można tu także włączyć wiele zabaw, np. "Nary- suj, namaluj, pokaż".

Kreatywna postawa nauczyciela pozwala na przekazywanie dziecku niezbędnych wiadomości i wdrażanie pewnych pozytywnych przyzwyczajeń i nawyków, a także na podjęcie prób "uświadomienia" sobie przez samo dziecko ich znaczenia - w odniesieniu do jego własnego życia, nie przez pryzmat konieczności wymaganej przez dorosłych, lecz jako "wartości" dla niego samego i jego zdrowia. Najważniejsze bowiem jest wyjaśnianie dziecku (stosownie do jego wiedzy i możliwości) konieczności oraz sensu określonych form zachowania, z jednoczesnym zaszczepieniem nawyku "bardziej świadomego" regulowania własnych działań zdrowotnych i prozdrowotnych. Znaczącą rolę odegra tu tworzenie swoistego kodeksu postępowania w określonych sytuacjach, czy to w formie graficznej, czy umownej, oraz wspólne ich respektowanie (przez nauczyciela, dzieci, inne osoby). W przypadku nauczyciela wzorzec osobowy będzie przemawiał do dziecka bardziej niż słowo.

Wiele zależy od atrakcyjności wykorzystywanego przez nauczyciela materiału, który jednocześnie powinien uwzględnić potrzeby dzieci, ich zainteresowania, możliwości intelektualne oraz rozwój emocjonalny. Wachlarz środków niezbędnych do kształtowania zachowań afirmujących aktywność ruchową i umożliwiających wyrażanie własnych przeżyć w zabawach, grach i tańcach, proponowanych przez nauczyciela, to wyznacznik indywidualizacji procesu wychowawczo-dydaktycznego w przedszkolu oraz integracji różnych dziedzin wychowania.W edukacji zdrowotnej wykorzystaniu różnorodności środków dydaktycznych sprzyjają takie cechy dzieci, jak skłonność do naśladownictwa, identyfikowanie się z bohaterami literackimi, wrażliwość emocjonalna, ciekawość świata. Oddziaływanie utworów literackich, piosenek, ilustracji o treściach dotyczących bezpieczeństwa, higieny, aktywności ruchowej wzbogaca i poszerza wiedzę oraz osobiste doświadczenia dziecka, ułatwia zrozumienie, a także zaakceptowanie przekazywanych rad, zakazów i nakazów związanych z troską o zdrowie.

W doborze materiału edukacyjnego nauczyciel powinien koncentrować się zwłaszcza na profilaktyce prozdrowotnej i proekologicznej, na utrwalaniu prawidłowych przyzwyczajeń oraz nawyków higieniczno-kulturalnych związanych z czystością oraz higieną życia codziennego, a także na przestrzeganiu zasad bezpieczeństwa własnego i innych.

Współczesna koncepcja aktywności ruchowej dzieci w wieku przedszkolnym jest ściśle związana z profilaktyką wad postawy. Czynniki aktywizujące dzieci ruchowo muszą być wspomagane poprzez pozytywne wzorce. Propagowane przez nauczyciela modne i atrakcyjne formy aktywności ruchowej łatwiej zostaną przez dzieci zaakceptowane, jeżeli to właśnie on będzie im towarzyszył we wspólnej zabawie. Wykazanie się konkretnymi osiągnięciami i umiejętnościami to najlepsza zachęta dla małych dzieci do podjęcia przez nie określonego działania. Metody i formy stosowane w pracy z dziećmi powinny być więc dostosowane do predyspozycji i możliwości dzieci oraz uwzględniać wszystkie uwarunkowania dotyczące wprowadzania treści z zakresu edukacji zdrowotnej.

Twórczy nauczyciel, przyzwalający na spontaniczne zachowania dzieci, akceptujący przejawianą przez nie inwencję, a także wyrażający zgodę na przejmowanie przez nie inicjatywy, wprowadzi atmosferę sprzyjającą realizacji programu, niezależnie od zakresu i stopnia złożoności przekazywanych treści. Organizując określoną sytuację edukacyjną lub wykorzystując sytuację stworzoną przez dzieci, nauczyciel powinien pozwolić dziecku na dostrzeżenie problemu, a następnie wykorzystać jego pomysły przy realizacji konkretnego zadania. Wspólnie uzgodniona linia działania powoduje, że dziecko traktuje rezultat jako wspólny i łatwiej go akceptuje.

Przygotowując zajęcia indywidualne lub grupowe, nauczyciel powinien korzystać z opracowań omawiających rozwój psychofizyczny dzieci. Podczas realizacji treści edukacji zdrowotnej należy mieć na uwadze działania wyrównujące braki w stanie zdrowia dzieci, korygowanie wad postawy i budowy ciała oraz przeciwdziałanie otyłości lub obniżonej sprawności ruchowej. Ponadto nauczyciel ma obowiązek uwzględniać potrzeby i możliwości dzieci niepełnosprawnych, chorych lub słabszych fizycznie od rówieśników.

44. ŚRODOWISKOWA ORGANIZACJA EDUKACJI ZDROWOTNEJ I PROMOCJI ZDROWIA

Zachowania Prozdrowotne

Najogólniej mówiąc są to te zachowania, wszelkie formy aktywności celowej, ukierunkowanej na ochronę lub osiągnięcie poprawy własnego zdrowia.

Można wyróżnić 5 klas zachowań prozdrowotnych ( wg J. Wardla A. Steptoe'a):

-unikanie używek - czyli alkoholu czy narkotyków, papierosów

-bezpieczne prowadzenie samochodu- czyli używanie pasów bezpieczeństwa ( także na tylnich siedzeniach!!!), jazda z mniejszą szybkością, czy prowadzenie samochodu tylko wtedy gdy dobrze się czujemy

-zwyczaje żywieniowe - czyli jedzenie większej ilości warzyw i owoców, zmniejszenie ilości zjadanych tłuszczów zawierających cholesterol itp.

-pozytywne praktyki zdrowotne - ćwiczenia fizyczne, mycie zębów, odpowiednia higiena otoczenia i samego siebie

-zachowania związane z działalnością prewencyjną - regularne wizyty kontrolne u lekarzy pierwszego kontaktu i stomatologów, samokontrola

PROMOCJA ZDROWIA jest procesem umożliwiającym ludziom zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem, jego poprawę i utrzymanie. Pierwsza Międzynarodowa Konferencja Promocji Zdrowia odbyła się w 1986 roku w Ottawie. Podczas niej określono działania promocyjne w sferze zdrowia takie jak:

budowanie prozdrowotnej polityki społecznej,

tworzenia środowisk sprzyjających zdrowiu,

wzmacnianie działań zbiorowych,

rozwijanie umiejętności indywidualnych,

reorientacja służby zdrowia.

45. SZKOŁA PROMUJĄCA ZDROWIE

Szkoła promująca zdrowie (SzPZ) jest przykładem konkretnych działań w ramach promocji zdrowia. Szkoła jest miejscem - siedliskiem, w którym ludzi spędzają część swojego życia, uczą się i pracują. SzPZ jest to społeczność, która:

- podejmuje starania, aby poprawić swoje poczucie i zdrowie,

- zachęca ludzi w innych siedliskach do podjęcia podobnych wysiłków.

Koncepcja SzPZ opiera się na ogólnych założeniach promocji zdrowia, sformułowanych m.in. w „Karcie Ottawskiej”. Wg T. Williama, jednego z twórców, szkołę taką charakteryzują 3 główne cechy:

- edukacja prozdrowotna,

- uwzględnienie zdrowia w życiu szkoły

- współdziałanie szkoły z rodzinom i społecznością lokalną.

Cel SzPZ:

- zdrowy styl życia,

- kształtowanie poczucia odpowiedzialności za zdrowie,

- zachęcanie do zdrowego stylu życia,

- umożliwianie uczniom rozwoju ich potencjału fizycznego, psychicznego i społecznego,

- zapewnienie środowiska sprzyjającego zdrowiu fizycznemu,

- wyposażenie uczniów wiedze i umiejętności,

- włączenie do działań szkoły służbę zdrowia.

Polityka i strategia działań SzPZ:

- włączenie zdrowia do programu szkoły,

-powołanie szkolnego koordynatora,

- opracowanie szkolnego programu edukacji prozdrowotnej,

- współdziałanie z pracownikami służby zdrowia,

- pozyskiwanie pracowników administracji i obsługi,

- tworzenie w szkole środowiska wspierającego edukację prozdrowotną,

- współdziałanie z rodzicami,

- współdziałanie ze społecznością lokalną,

• inwestowanie w rozwój osobisty, społeczny i zdrowotny nauczycieli

48. ROLA DOMU RODZINNEGO W WYCHOWANIU ZDROWOTNYM.
Rodzina jest dla jednostki grupą podstawową, to znaczy taką, w której członkowie pozostają ze sobą w bliskim kontakcie i wzajemnie ze sobą współdziałają. Rodzina należy do najważniejszych jednostek społecznych. Zaspokaja wszystkie potrzeby fizyczne i psychiczne dziecka. Na rodzicach spoczywa obowiązek kształtowania potrzeby i umiejętności właściwego spędzania czasu wolnego, między innymi przez pomoc w wyborze odpowiednich form działalności. Dziecko uczy się, naśladując rodziców w ich
działaniach. Postawy rodziców odgrywają ogromną rolę w procesie wychowania. Zainteresowanie młodzieży sportem powoduje, iż może się on stać jednym z najskuteczniejszych środków rozwojowych i wychowawczych młodego pokolenia. Nie chodzi oczywiście o sporty wyczynowe, lecz raczej o wychowanie rekreacyjne i kształtowanie aktywnego stylu życia. Innym ważnym aspektem wychowania zdrowotnego jest rozbudzenie potrzeb i zainteresowań i wreszcie przygotowanie do określonego trybu życia w czasie wolnym
dnia powszedniego, dnia wolnego od pracy i sposobu spędzania dorocznego urlopu.
 Wzory, nawyki i umiejętności organizowania czasu wolnego dziecka kształtuje przede wszystkim dom rodzinny. Świadczą o tym badania przeprowadzone na 1500 studentach różnych kierunków studiów wyższych uczelni w Polsce.
Badani stwierdzają w 70%, że opierają się na przykładach z domu rodzinnego. Dom rodzinny powinien dawać przykład, jak czas wolny spędzać należy, jakie formy rekreacyjne stosować.
Rola domu rodzinnego w wychowaniu do rekreacji jest podstawowa i rodzina nie może być zastąpiona przez żadną placówkę oświatową czy pozaszkolną. Na czym ta rola polega i w jakich warunkach zostanie ona należycie spełniona?
Warunkiem powodzenia rodziców w wychowaniu zdrowotnym będzie wygospodarowanie w ciągu dnia czasu wolnego dla dziecka, przeznaczonego na organizowanie zajęć rekreacyjnych, dających rodzicom możliwość wspólnego z dzieckiem przeżywania krótszych czy dłuższych chwil wypoczynku.
Nie muszą to być długie zabawy i zajęcia. Można nie tylko je organizować, ale wspólnie z dzieckiem je planować. Nie znaczy to, że należy ciągle przebywać z dzieckiem. Należy mu umożliwić kontakt z rówieśnikami na podwórku.
Dziecko jest emocjonalnie bardziej przywiązane do jednego z rodziców i próbuje go naśladować w swoim własnym życiu oraz identyfikuje się z nim. Proces identyfikacji wywiera trwały wpływ na dziecko, widoczny nawet w okresie dorosłym. Niezbędny jest kontakt dziecka z osobami dorosłymi a zwłaszcza z rodzicami, których pragnie naśladować nie tylko w pracy, ale i w zabawie. Ruch winien towarzyszyć wspólnym zabawom, gdyż ma on ogromne znaczenie dla prawidłowego rozwoju fizycznego dziecka. Należy
pozwolić dziecku uczestniczyć w zabawach rówieśniczych, ale należy pomóc w organizowaniu korzystnych warunków takiej zabawy. Trzeba jednak pamiętać, że zgoda na samodzielność nie oznacza całkowitej swobody. Rodzic musi dyskretnie czuwać nad warunkami zabawy, interesować się, gdzie dziecko przebywa, kim są członkowie grupy.
Rodzina współczesna znajduje dodatkową pomoc w wychowaniu. Tą pomocą są środki masowego przekazu: telewizja, internet, komputer. Rodzina powinna skutecznie uczyć racjonalnego korzystania z mediów, tak by pozostawała odpowiednia ilość czasu do przebywania na świeżym powietrzu.
W miarę wzrostu dziecka organizowanie czasu wolnego będzie coraz dyskretniej programowane przez rodziców.
Rola rodziny w wychowaniu zdrowotnym nie kończy się nigdy. Wyjątkowe walory wychowawcze i zdrowotne mają wyjazdy sobotnio - niedzielne. Zwłaszcza wartościowe są wycieczki i wędrówki piesze, rowerowe. Należy pamiętać, że dozowanie wysiłku w ramach rekreacji powinno być zgodne z potrzebami organizmu dziecka, jego rozwojem fizycznym i możliwościami ruchowymi.
Ciekawą formą rekreacji rodzinnej może być "rodzinne wędrowanie". Znakomicie hartuje ono zdrowie, sprzyja poznawaniu przyrody, sprawia radość i daje niezapomniane przeżycia. Turystyka jest jednocześnie doskonałą szkołą wychowania do rekreacji. Kształtuje zamiłowania krajoznawczo - przyrodnicze, posiada walory uspołeczniające. Dzisiaj w dobie wysokiego tempa życia, zanieczyszczenia środowiska wędrówki piesze regenerują nadszarpnięte zdrowie, likwidują zmęczenie, eliminują nudę. W rodzinnym
wychowaniu zdrowotnym należy pamiętać, że tylko najlepsze wzory wypoczynku posiadają walory kształcące i wychowawcze. Do uzyskania tych wartości konieczne jest spełnienie następujących warunków:
- uświadomienie sobie przez rodziców potrzeby rekreacji docenianie różnych jej form,
- dawanie osobistego przykładu organizowania własnego czasu wolnego,
- zapewnienie rodzinie odpowiedniego sprzętu do zajęć turystycznych i sportowych,
- nieużywanie w czasie rodzinnej rekreacji napojów alkoholowych, niepalenie tytoniu,
- zachowanie kultury wypoczynku, właściwe korzystanie z miejsc wypoczynku.
Programowanie rekreacji rodzinnej ma tę dodatkową zaletę, że uczy planowania kosztów, przewidywania mogących zaistnieć trudności i kształtuje u członków rodziny, a w szczególności u dzieci nawyki i umiejętności organizowania sobie i innym pożytecznej i wartościowej rekreacji rodzinnej.
Wychowanie zdrowotne w rodzinie jest podstawową metodą przygotowania młodzieży do właściwego dysponowania czasem wolnym, którego ilość w rozwiniętym społeczeństwie będzie stale rosła.

49. Rola i wpływ aktywności fizycznej i sportu na stan zdrowia i wydolność fizjologiczną.
 Ruch towarzyszy nam przez całe nasze życie. Dzięki niemu rozwijamy się fizycznie, poznajemy otoczenie, uczymy się granic naszych możliwości, pracujemy zawodowo, wychowujemy dzieci itd.
Szeroko rozumiana aktywność fizyczna poprawia stan zdrowia na różne sposoby:
-zmniejsza czynność mięśnia sercowego,
-obniża ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych,
-obniża ciśnienie tętnicze,
-zwiększa ilość masy kostnej
-chroni przed osteoporozą,
-nasila spalanie kalorii,
-sprzyja obniżeniu masy ciała i zapobiega tzw. efektowi jo-jo ,
-pomaga w redukcji tłuszczowej masy ciała,
-obniża stężenie �złego� cholesterolu (LDL) we krwi,
-zwiększa stężenie �dobrego� cholesterolu (HDL) we krwi,
-poprawia samopoczucie.
 
 Regularna aktywność ruchowa może uchronić nas od wielu problemów zdrowotnych:
* Choroby serca i udar mózgu - regularne ćwiczenia fizyczne są korzystnym sposobem zapobiegania i jednym z elementów leczenia choroby niedokrwiennej serca. Prowadzą do poprawy wydolności serca, obniżenia poziomu cholesterolu, obniżenia ciśnienia tętniczego krwi i poprawy przepływu krwi przez narządy. Aktywność fizyczna powinna być zawsze ustalana przez lekarza. Osoby, które nigdy nie ćwiczyły powinny zacząć od wysiłków trwających kilka minut dziennie, np. krótkich 10-minutowych spacerów
wydłużanych stopniowo do 30 minut. Jeśli taki trening okaże się zbyt męczący można ćwiczyć 3 razy dziennie po 10 minut. Oprócz spacerów polecane są ćwiczenia na ruchomej bieżni, pływanie, jazda na rowerze.
* Nadciśnienie tętnicze - regularny umiarkowany wysiłek fizyczny zapobiega nadciśnieniu tętniczemu, natomiast u osób z nadciśnieniem obniża skurczowe i rozkurczowe ciśnienie krwi. Do obniżenia ciśnienia krwi przyczynia się również obniżenie podwyższonego poziomu cholesterolu (jest przyczyną nasilenia miażdżycy i wzrostu ciśnienia krwi).
* Cukrzyca typu II - wysiłek fizyczny zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę, przez co zmniejsza się zapotrzebowanie na insulinę . Ponadto ułatwia utratę masy ciała, co sprzyja kontroli poziomu cukru we krwi.
* Otyłość - odpowiednio dobrane ćwiczenia fizyczne wraz z dietą stanowią podstawę terapii. Ćwiczenia fizyczne odpowiednio dobrane do indywidualnych możliwości nie tylko przyspieszają i ułatwiają utratę masy ciała, ale pomagają również utrzymać uzyskany efekt.
* Bóle kręgosłupa i dolegliwości stawowe - regularne ćwiczenia wzmacniają mięśnie pleców i kręgosłupa, przyczyniają się do utrzymania lepszej postawy. Odpowiednio dobrane ćwiczenia, najlepiej z odciążeniem stawów (np. pływanie ), ułatwiają chudnięcie. Nawet niewielka utrata 5-10 kg nadmiernej masy ciała przyczynia się do zmniejszenia bólów stawów biodrowych i kolanowych.
* Osteoporoza - ćwiczenia fizyczne, szczególnie z obciążeniem kończyn, sprzyjają uwapnieniu kości i zapobiegają osteoporozie. * Rak piersi � Bostońscy naukowcy dowiedli, że pływanie, jazda na rowerze, bieganie a nawet szybki marsz obniżają poziom estrogenu. Jak wiadomo hormon ten jest odpowiedzialny za wzrost komórek piersi i ich rakowacenie. Godzina sportu dziennie, uprawianego konsekwentnie przez wiele lat, obniża ryzyko wystąpienia raka piersi o 20 proc.
* Przeziębienia � aktywność fizyczna wzmaga działanie układu immunologicznego organizmu, przez co stajemy się bardziej odporni na przeziębienia i inne choroby.

50. ROLA I WPŁYW AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ I SPORTU NA STAN ZDROWIA, WYDOLNOŚCI FIZJOLOGICZNEJ I DOBROSTANU PSYCHICZNEGO.

Jedną z ważniejszych chorób cywilizacyjnych jest miażdżyca, a choroby rozwijające się na jej podłożu takie jak: choroba wieńcowa, zawał mięśnia sercowego i udar mózgu są nadal dużym problemem zdrowotnym w Polsce. Chociaż kliniczne objawy miażdżycy występują zazwyczaj dopiero w wieku późniejszym, to początek zmian naczyniowych może rozpocząć się już we wczesnym dzieciństwie. Zapobieganie miażdżycy wymaga wczesnego rozpoznania i zwalczania najważniejszych czynników ryzyka. Nieprawidłowe żywienie to jeden z ważniejszych czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Natomiast prawidłowe żywienie od urodzenia jest istotnym czynnikiem odpowiedzialnym za stan zdrowia w okresie dzieciństwa oraz w życiu dorosłym.

W wieku dziecięcym i młodzieńczym istnieje wiele czynników ryzyka miażdżycy, które mogą wyprzedzać ujawnienie się choroby u dorosłych. Niektóre z czynników ryzyka można wykryć już dosyć wcześnie u dzieci, a inne, które stanowią pewne nawyki życiowe powstają w późniejszych okresach życia. Do najważniejszych czynników ryzyka zaliczamy: podwyższone stężenie cholesterolu, otyłość, cukrzycę, nadciśnienie tętnicze, nieprawidłowe żywienie, małą aktywność fizyczną, nałóg palenia tytoniu, stres oraz rodzinne obciążenie przedwczesną chorobą niedokrwienną.

51. Wpływ prawidłowych nawyków i zachowań higienicznych na utzymanie zdrowia fizycznego, dobrostanu psychicznego i jakości życia.

Kształtowanie pożądanych nawyków higienicznych i nauka zachowań związanych z higieną osobistą sprzyjają tworzeniu kultury zdrowotnej. Zbadano istniejące nawyki higieniczne i postawy wobec higieny osobistej dorosłych Polaków oraz uwarunkowania tych zjawisk. Stwierdzono zróżnicowania w nawykach związane z płcią, wiekiem, wykształceniem, statusem zawodowym oraz postawami wobec higieny. Określono zasady tworzenia programów edukacyjnych ukierunkowanych na poprawę kultury zdrowotnej w tym obszarze.

Rozwój przemysłu wpłynął na znaczne pogorszenie się stanu środowiska naturalnego, a zwłaszcza wód. Rzeki zanieczyszczane były odpadami przemysłowymi i ściekami, powodującymi choroby ludzi i zwierząt.

Stan zdrowotny społeczeństwa nieco się poprawił. Z jednej strony ma na to wpływ rozwój medycyny, z drugiej zaś prowadzenie nieco bardziej higienicznego trybu życia. W XIX wieku zaczęto uprawiać sport, pionierską dyscypliną była gimnastyka.

53. PROFILAKTYKA PIERWOTNA, WTÓRNA I TRZECIORZĘDOWA.

Profilaktyka pierwotna.

Dotyczy ludzi zdrowych. Ma na celu zapobieganie występowaniu niektórych chorób i zaburzeń. Obejmuje działania:

1. Swoiste, to znaczy zapobieganie np.:

- chorobą zakaźnym - szczepienie ochronne,

- próchnicy zębów - uzupełnienie fluoru,

- krzywicy - podawanie witaminy D,

- nowotworom skóry - ograniczenie nasłoneczniania skóry,

- niedoczynność tarczycy

- niedokrwistość - dodawanie żelaza do pieczywa.

2. Nieswoiste, to znaczy nie ukierunkowane na konkretną chorobę:

- zwiększenie odporności organizmu, ogólnej kondycji, sprawności, styl

życia i zachowania sprzyjające zdrowiu.

- eliminowanie zagrożeń dla zdrowia w środowisku życia

- stwarzanie warunków zapieniających prawidłowy rozwój

- wyposażenie człowieka w wiedzę i umiejętności umożliwiające mu

radzenie sobie ze stresem.

Profilaktyka wtórna.

Dotyczy osób, u których występuje zwiększone ryzyko niektórych zaburzeń lub chorób. Ma na celu jak najwcześniejsze wykrycie objawów choroby i podjęcie postępowania, które zapobiega dalszemu jej rozwojowi.

- testy przesiewowe, np. badanie krwi u noworodków, wzroku, słuchu,

układu ruchu.

- profilaktyczne badania lekarskie,

- sprawdzanie higieny osobistej - pielęgniarka

Profilaktyka trzeciorzędowa.

Dotyczy ludzi przewlekle chorych i niepełnosprawnych. Ma na celu zapobieganie niepomyślnym następstwom chorób, pomoc w ich akceptacji, w przywróceniu lub zastąpieniu uszkodzonych funkcji. Jest to możliwe dzięki systematycznemu leczeniu i rehabilitacji.

Niezbędne są następujące badania:

- zapobieganie rozwojowi wtórnego kalectwa społecznego: pomoc w akceptacji choroby

- pomoc w utrzymaniu dobrej kondycji i samopoczucia, rozwoju funkcji kompensujących niepełnosprawność.

54. NARODOWY PROGRAM ZDROWIA

W odpowiedzi na światowy dokument „zdrowie dla wszystkich w roku 2000” opracowano w 1990 roku, a ostateczną wersję przyjęto w sierpniu 1993roku jako polski program ochrony zdrowia o nazwie Narodowy Program Zdrowia zawierający wiele wytycznych, tzw. Strategicznych celów zdrowotnych. Są to m.in.:

- zahamowanie i odwrócenie wzrostowej tendencji umieralności z powodu chorób układu krążenia

- zahamowanie i odwrócenie wzrostowej tendencji umieralności z powodu nowotworów złośliwych

- zmniejszenie częstości występowania urazów i zatruć oraz obniżenie umieralności powypadkowej

- zmniejszenie częstotliwości występowania zaburzeń psychicznych oraz dążenie do poprawy jakości zdrowia psychicznego.

- zmniejszenie umieralności niemowląt i częstości występowania wcześniactwa i małej wagi urodzeniowej

- wyeliminowanie chorób zakaźnych, którym można zapobiegać

- zmniejszenie rozpowszechniania i intensywności próchnicy zębów u dzieci i młodzieży

- zmniejszenie częstości występowania niepełnej sprawności oraz ograniczenie jej uciążliwości dla osób niepełnosprawnych.

Aby wymienione cele strategiczne mogły być zrealizowane wytyczono cele operacyjne (robocze), do których należą: zmniejszenie rozpowszechnienia palenia tytoniu i spożycia alkoholu, zmniejszenie spożycia tłuszczów zwierzęcych słodyczy na rzecz niskokalorycznych produktów mlecznych, warzyw, owoców, ryb i pieczywa z pełnego przemiału, a także zmniejszenie liczby wypadków, a także zahamowanie rosnącego zanieczyszczenia powietrza, wód powierzchniowych i gleby oraz poprawa stanu sanitarnego kraju. Do celów operacyjnych należą także: wczesna diagnostyka choroby niedokrwiennej serca i nowotworów złośliwych, zwłaszcza płuc i piersi, zwiększenie liczby szczepień ochronnych i profilaktyka próchnicy zębów wśród dzieci i młodzieży.

Realizacja Narodowego Programu Zdrowia prowadzona jest przez różne resorty i instytucja a oceniana na podstawie danych statystycznych obejmujących miedzy innymi: ruch naturalny ludności, procesy demograficzne, warunki bytu i pracy, ochrony środowiska, kultury fizycznej i innych. Do oceny stanu zdrowia społeczeństwa stosuje się mierniki, które tworzone są przez 3 grupy danych: miernik demograficzny, miernik warunków zdrowotnych środowiska, miernik metodyczno- organizacyjny. Na podstawie poszczególnych mierników można bezpośrednio lub porównawczo z innymi krajami ocenić stan zdrowia społeczeństwa oraz jego dynamikę.

55. PRAKSEOLOGICZNY MODEL DYDAKTYCZNY

-rozwoju osobniczego, rozwoju motorycznego,

DIAGNOZA rozwoju umysłowego, umiejętności, środowiska

- Narodowy Program Zdrowia, programy edukacji

zdrowotnej dla różnego

PROGRAMOWANIE typu szkół, plany dydaktyczne edukacji

zdrowotnej, inne plany pracy

METODY -ogólnopedagogiczne, szczegółowe,

niekonwencjonalne, czynności

pedagogiczne nauczyciela

REALIZACJA

FORMY- nauczenie blokowe, jednostki lekcyjne,

ścieżki edukacyjne, spotkania

specjalistyczne, wycieczki, zajęcia ruchowe,

zajęcia pozalekcyjne, pozaszkolne, inne

formy

ZASADY - baza materialna, pomoce naukowe,

KSZTAŁCENIA środowisko przyrodnicze i inne

Środki

Dydaktyczne

EWALUACJA -analiza i samoocena pracy, zasady oceniania ucznia(testy kompetencji i inne)

Pogram działania- opiera się na powszechnych ogniwach, czyli prognozie i

diagnozie. Obejmuje zespół detektyw z uwzględnieniem właściwych oraz

realnie dostępnych środków i metod postępowania.

W prawidłowym procesie pedagog. programu uwzględnia się 3 podmioty:

pedagoga, wychowanka, osoby współdziałającej- rodzina, opiekun.

Konieczny jest precyzyjny podział ról, następnie jest realizacja.

Elementy niezbędne: część wstępna i główna (podajemy przyczyne, problem i

rozwiązanie)

I cel

1. kryterium sukcesu

2.sposób sprawdzania czy osiągnięto cel,a) co wskaże, ze osiągnięto cel,b) jak sprawdzimy czy

osiągnięto cel c) kto i kiedy sprawdzi czy osiągnięto cel

II zadania

1.kryterium sukcesu, 2.metody realizacji, 3.wykonawcy, 4.środki,5.sposóbsprawdzenia czy wykonano zadanie - a) co wskaże, ze wykonano zadanie, b)jak sprawdzimy jak wykonano zadanie, c) kto i kiedy sprawdzi czy wykonano zadanie.

Punkt 1 i 5 są to elementy niezbędne go ewaluacji (czy osiągnięto cel).

---