Maria Montessori
Urodziła się 31 sierpnia 1870 r. w Chiarawall we Włoszech. Była pierwszą we Włoszech, kobietą - lekarzem. W 1890 roku powierzono jej kierowanie Instytutem Medyczno – Pedagogicznym Kształcenia Nauczycieli dla Opieki i Wychowania Dzieci Umysłowo Upośledzonych w Rzymie. Dało jej to okazję do eksperymentów nad nowatorskim zastosowaniem materiału dydaktycznego. W tym czasie opracowała też swoją metodykę nauczania czytania i pisania. Niebawem okazało się, że nauczane przez nią dzieci upośledzone umysłowo, osiągały lepsze wyniki niż dzieci w normie. Z chwilą powstania we we Wloszech "Instituto Romano die Beni Stabili, Marii Montessori zaproponowano stanowisko kierownika tej placówki. Nazwała tę instytucję wychowawczą Case dei Bambini - Domy Dziecięce.
Pierwsze przedszkole pod tą nazwą zostało otwarte w 1907 roku. Po kilku tygodniach pobytu dzieci w placówce, Montessori zaobserwowała zmiany zachodzące w ich zachowaniu, wzrastało ich zainteresowanie materiałem dydaktycznym -wybierały go chętniej niż typowe zabawki. Wydarzeniem, które pracy M. Montessori nadało nowy sens, było odkrycie zjawiska, które później nazwała "polaryzacją uwagi".
Coraz bardziej doskonaliła opracowany przez siebie materiał dydaktyczny. Zauważyła zafascynowanie dzieci ciszą i włączyła ją do swojego systemu wychowawczego w postaci tzw. "lekcji ciszy". Wprowadziła też, jako zasadę pedagogiczną swobodny wybór materiałów dydaktycznych, dowolność miejsca i czasu pracy. Zniosła nagrody i kary. Ograniczyła czynności nauczyciela na rzecz samodzielności dzieci. Wprowadziła naukę czytania i pisania oraz podstawy matematyki. Sukces tej nowej placówki spowodował, że rosło zainteresowanie, a to powodowało powstawanie następnych placówek. W roku 1910 podjęła decyzję o rezygnacji z prawa do wykonywania zawodu lekarza i zajęła się doskonaleniem swojej metody. Wkrótce doszło do spopularyzowania w świecie teorii pedagogicznej Marii Montessori.
Odbyła liczne podróże, organizowała kursy i sympozja pedagogiczne. W ruch montessoriański włączyły się znane osobistości świata pedagogicznego i oraz osoby będące autorytetami ówczesnych czasów.
W 1929 roku powstaje Associatio Montessori Internationale (AMI) (Międzynarodowe Stowarzyszenie Montessori), które staje się centralną organizacją koordynującą działalność placówek i towarzystw montessoriańskich w świecie oraz zajmującą się kształceniem nauczycieli. Krajowe Stowarzyszenia Montessori powstają w Austrii, Kanadzie, Danii, Filipinach, Francji, Holandii, Irlandii, Indiach, Japonii, Niemczech, Pakistanie, Polsce, Szwecji, Włoszech. W Ameryce, Europie, Afryce i Azji w takich krajach jak USA, Francja, Tanzania, Indie, Kanada, Niemcy, Cejlon, Meksyk, Irlandia, Pakistan, Włochy, Japonia, Dania, Filipiny powstają Centra Szkoleniowe. Za wybitne osiągnięcia pedagogiczne i przesłane humanistyczne zawarte w ideach swojej pedagogiki, została wyróżniona najwyższymi odznaczeniami, przyznawanymi przez rządy i uniwersytety wielu krajów. Była wyróżniana tytułami Doktora Honoris Causa, na Uniwersytecie w Sorbonie otrzymała Krzyż Legii Honorowej, była nominowana do Pokojowej Nagrody Nobla. Zmarła 6 maja 1952 roku w Noordwijk w Holandii.
SPECYFIKA PEDAGOGIKI MARII MONTESSORI
Według Małgorzaty Mikszy, pedagogika M. Montessori niesie ze sobą wiele cennych, nieprzemijających
wartości edukacyjnych. Można tu wymienić:
Podmiotowość w wychowaniu: „Dziecko – budowniczym własnej osoby i osobowości”.
Szacunek dla rozwijającej się osobowości („tajemnica dziecka”, „centrum i peryferie”).
Troska o indywidualny i społeczny rozwój dziecka zgodny z „wrażliwymi fazami”
w grupach wymieszanych wiekowo.
„Wolność i dyscyplina jako dwie strony tego samego medalu”.
Miłość do ludzi i świata, samodzielność, odpowiedzialność jako wyznaczniki rozwoju
dziecka; osiągnięcie „normalizacji” jako cel rozwoju i wychowania.
„Polaryzacja uwagi” umożliwiająca rozwój, prowadząca do normalizacji.
Wychowawczy i edukacyjny sens „przygotowanego otoczenia” przedszkola i szkoły
dostosowanego do faz rozwojowych dziecka.
Pomysłowe, oryginalne, kształcące pomoce rozwojowe („klucze do świata”) wprowadzające
dziecko do „supernatury”.
Pedagogika otwarta na dzieci o zróżnicowanych potrzebach edukacyjnych (możliwości
integracji i włączenia).
„Przedszkole i szkoła przyjazne dziecku (w myśl tego, co powiedział jeden
z uczniów szkoły Montessori: „Cieszę się już na jutro!”).
Osoba dorosła – rodzic, nauczyciel – która „ogarnia swym ciepłem, ale nie spala,
pomaga, lecz nie wyręcza”.
„ Pomoż mi samemu to zrobić” – egzemplifi kacja dialogu pedagogicznego dziecko
– dorosły.
Humanistyczny i personalistyczny wymiar teorii i praktyki pedagogicznej.
Wychowanie dla pokoju.
Koncepcja Nauczyciela według Marii Montessori
Prawdziwa miłość do dziecka, pogłębiona obserwacja i pomoc w rozwoju, jak mawiała Montessori: „pomoc w życiu” – to podstawowe zadania wychowawcy.
Nauczyciel jest pośrednikiem pomiędzy dzieckiem i jego otoczeniem, występuje jako pomocnik, który pomaga w jego uczeniu się, poprzez zejście na drugi plan pozwala na wyzwolenie się dziecięcej energii. Wychowawca powinien być pośrednikiem pomiędzy dzieckiem, a materiałem dydaktycznym. zrezygnować z funkcji wykładowcy, a przyjąć rolę pomocnika i obserwatora. W trakcie pracy z pomocami rozwojowymi powinien mówić jak najmniej, bo to nie jego wyjaśnienia są istotne, lecz dziecięca ciekawość i dociekliwość. Dziecku poszukującemu, nauczyciel powinien dać odczuć swoją obecność, natomiast temu, które już zajęło się konkretną pracą, nie powinien przeszkadzać. Ten czas może przeznaczyć na wnikliwą obserwację i zanotowania postępów dziecka w nauce w tzw. dzienniczku osiągnięć.
Koncepcja tzw. przygotowanego otoczenia. W otoczeniu tym dziecko ma możliwość pełnego i optymalnego rozwoju. Pomoce rozwojowe Montessori, z uwagi na nieocenione walory edukacyjne nazywane „kluczami do świata”, „ zmaterializowaną abstrakcją”, pomagają dziecku optymalnie się rozwinąć w rożnych sferach: fizycznej, intelektualnej, społeczno-moralnej, emocjonalnej. Nieodzowne miejsce ma tu postać nauczyciela, który pełniąc rolę przewodnika i pomocnika, umożliwia dziecku osiągniecie celu wychowania, czyli „normalizacji”. Dziecko, znajdując się w określonych przez M. Montessori „fazach wrażliwości”, odnajduje w „przygotowanym otoczeniu” konieczne dla swego rozwoju impulsy (pomoce rozwojowe). „Polaryzacja uwagi” umożliwia rozwój i prowadzi ku „normalizacji”. Aktywność i samodzielność dziecka są tu podstawowymi warunkami rozwoju.
Małgorzata Miksza uważa, że „wychowanie według M. Montessori można rozumieć w krzyżującym się znaczeniu: rozwojowym, sytuacyjnym i częściowo wytworowo-adaptacyjnym. Fakt akcentowania przez autorkę specyficznie ujmowanego rozwoju dziecka prowadzącego do jego optimum (normalizacji) w specjalnie zorganizowanym otoczeniu z podkreśleniem przygotowania człowieka do życia w kulturze i cywilizacji („supernaturze”) pozwala w ten sposób rozumieć jej intencje. Aspekt działaniowy jest tu wyraźnie wyciszony, sprowadzając czynności osób dorosłych do pomocy, wspierania i służenia, jak mawiała Montessori, „duchowi ludzkiemu”. Z tego też powodu wychowanie w zamierzeniach autorki jest wychowaniem pośrednim. Pedagog jako organizator i zarazem „żywotny” element przygotowanego otoczenia pośrednio oddziałuje na wychowanka.
Słowa: „Pomóż mi, abym mógł sobie samemu pomoc” wyrażają ten szczególny rodzaj pomocy wychowawczej.”
Celem działań dorosłego w odniesieniu do młodego człowieka ma być pełne szacunku i miłości wspieranie go w realizowaniu indywidualnego, wewnętrznego planu rozwoju, na styku z określonymi uwarunkowaniami kulturowymi. To co możemy zrobić, to dać dziecku „klucz do świata” i pomóc w umiejętnym korzystaniu z wolności, którą mu dajemy zgodnie z zasadą: "pozwalać tyle, ile to możliwe, a ograniczać tyle, ile to konieczne„
W rozumieniu Montessori wychowanie to pomoc dziecku w uniezależnianiu się od dorosłego i osiąganiu dojrzałości. Tylko poprzez akty wolnego wyboru dziecko może ujawnić swą istotę i swoje zainteresowania, uzdolnienia i kreatywność, rozwinąć i poznać samo siebie - swoje mocne i słabe strony.
Zasady Pedagogiczne korzystania z wolności:
- zasada swobodnego wyboru:
* materiału - wszystkie pomoce są zawsze dostępne, ułożone tematycznie na półkach, w zasięgu ręki dziecka. Dziecko samodzielnie podejmuje decyzję, z którym materiałem będzie pracować. Wybór jest początkowo spontaniczny, później coraz bardziej świadomy .
* miejsca pracy – dziecko pracuje tam, gdzie samo zdecyduje i gdzie pozwalają na to granice naszego rozsądku i możliwości organizacyjnych ( przy stole lub na dywaniku na podłodze ).
czasu pracy – dziecko może zajmować się wybranym zajęciem tak długo, jak zechce ( w granicach określonych ramowym planem dnia ). Samo ustala tempo i czas uczenia się.
* formy - lekcję podstawową przeprowadzamy z każdym dzieckiem indywidualnie. Następnie zaczyna ono pracować samodzielnie lub w grupie.
- zasada porządku - każdy przedmiot ma swoje miejsce i przeznaczenie. Montessori pisze o "zasadniczej potrzebie porządku", który pozwala dziecku uporządkować chaotyczną obfitość wrażeń i doświadczeń, pomaga tworzyć własny ład duchowy i rozwijać umiejętność porządkowania.
- zasada ograniczenia - Dzieci mogą robić to, co je interesuje, ale nie jest to samowola. Istnieje wiele ograniczeń, dla przykładu: każdy rodzaj materiału jest tylko w jednym egzemplarzu i trzeba go stosować zgodnie z jego przeznaczeniem, nie można innym przeszkadzać, niszczyć.
- zasada izolowania trudności -dziecko pracuje z określonym materiałem w celu poznania lub uporządkowania określonych pojęć. Celem każdej pomocy jest zwrócenie uwagi i zdobycie wiedzy w konkretnej, zamierzonej w konstrukcji materiału, dziedzinie.
- zasada stopniowania trudności - każde „ogniwo” zawiera w sobie cechy materiału poprzednio wprowadzonego plus jedna cecha więcej.
- zasada transferu - wiedza, kompetencje i umiejętności opanowane podczas pracy, dziecko przenosi na otoczenie. O tyle mają one sens, o ile dziecko będzie potrafiło korzystać z nich w realnym świecie.
- zasada własnego działania i powtarzania - typowy dla nabywania nowych umiejętności jest fenomen powtarzania. Jeżeli dziecko ma potrzebę wielokrotnego powtarzania czynności - akceptujemy to.
- zasada samokontroli - materiał montessoriański jest tak skonstruowany, że pozwala dzieciom samodzielnie stwierdzić, czy daną pracę wykonały dobrze czy źle.
Walorem tej pedagogiki jest również wychowanie społeczne. Pomimo że Montessori akcentowała zasadę indywidualnego traktowania dziecka, uważała, że wychowanie musi być zestrojone z potrzebami życia społecznego. Istotnym walorem pedagogiki M. Montessori jest możliwość integracji dzieci zdrowych z niepełnosprawnymi.
Lore Anderlik formułuje cel terapii Montessori : wspólne wzrastanie, życie i nauka upośledzonych i nie upośledzonych, niepełnosprawnych i sprawnych w pełni, którzy wzajemnie się wspierają, poznają się, pomagają sobie, wymagają od siebie i wspomagają się wzbogacając życie każdego z osobna. Dla wszystkich tych ludzi muszą zostać odkryte i zastosowane szczególne, właściwe dla deficytów i potrzeb środki.
Montessori unika:
Podkreślania porażki
Upokarzania dziecka
Współzawodnictwa
Ćwiczeń, które ograniczają wolność dziecka
Ograniczania ruchu
Stopni
Dominacji nauczyciela
Pomagania bez pytania dziecka
Zbyt pochopnego wkraczania w dyskusje dzieci
Inwazji w prywatność dziecka
Materiał Montessori został przygotowany zgodnie z następującymi regułami:
· uwzględnienia stopnia rozwoju dziecka,
· zapewnienia wielowariantowego zastosowania i powtarzalności doświadczenia;
· stopniowania trudności;
· przechodzenia od materiału konkretnego do bardziej abstrakcyjnego;
· budzenia ciekawości i zainteresowania dziecka, pobudzania motywacji
· związku z rzeczywistością społeczną i przyrodniczą
· wyzwalania różnych form aktywności,
· samodzielnej kontroli błędu
· uporządkowania i ograniczenia ilości
· umożliwienia transferu na otoczenie.
Literatura:
Miksza M., Zrozumieć Montessori – czyli Maria Montessori o wychowaniu dziecka, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2010.
Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku, Tom III, Metoda Montessori, Oprac. M. Miksza, E. Łatacz, Wydawnictwo Żak, Warszawa 2004.