Doktryna słusznej ceny – handel jest korzystny dla partnerów jeśli tylko dokonuje się go po słusznej cenie. Najpierw rozumiano cenę jako taką, która pokrywa koszty produkcji. Od XIII w. za słuszną cenę uznawano taką, która kształtuje się na rynku. Twierdzono że jeśli ktoś handuluje to nie może tracić. Handlujący wykorzystuje fakt występowania między poszczególnymi krajami różnic w obfitości towarów oraz dolicza do ich cen pewien sprawiedliwy zysk w zamian za to względnie tanim kosztem (tj. nawet z uwzglednieniem zysku) przyczynia się do lepszego zaspokojenia potrzeb społeczeństw różnych krajów.
Doktryna Merkantylizmu - (powstała na przełomie XVI i XVII w) głownie w Anglii, Francji, Holandi i Niemiec. Dopatrywano się źródeł bogactwa każdego narodu w korzystynym kształtowaniu się jego bilansu handlowego, oraz celowemu zwiększaniu przez kraj zasobów różnego kruszcu i (lub) pieniędzy oraz wszyscy sugerowali stosowanie polityki ekonomicznej ułatwiającej osiągnięcie tych celów (np. ograniczenie importu za pomocą ceł)
Teoria kosztów absolutnych – (Adam Smith opublikował ją w 1776). Jeśli dwa kraje bez przemysłu podejmują wzajemny handel to nie ulega wątpliwości, że oba osiągają korzyści. Gdyby jeden kraj nie osiągał korzyści lub wręcz ponosił straty zapewne nie angażowałby się w rozwój wymiany międzynarodowej. Rozwój miedzynarodowego podziału pracy zgodnie z kształtowaniem się przewagi absolutnej prowadzi zdaniem A. Smitha do lepszego wykorzystania mocy produkcyjnych oraz powoduje wzrost rozmairów produkcji obu towarów, co z kolei stanowi bezpośrednią przyczynę osiągania przez partnerów określonych korzyści.
Teoria kosztów wzglednych - (komparatywnych lub porównawczych) początek XIX
D. Ricardo opublikował ją w 1817 w pracy „Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania”
R. Torrens w 1808 w „Traktacie o handlu zbożem” zawarł wszystkie najważniejsze elementy teorii kosztów względnych (obie te prace były wydawane osobno bez wiedzy o wcześcniejszej)
Powstała kalsyczna teoria wymiany międzynarodowej, upatrywano korzyści z wymiany międzynarodowej w specjalizowaniu się poszczególnych krajów w produkcji na własne potrzeby i na eksport tych towarów, które mogą być w każdym z nich wytwarzane względnie taniej niż w innych krajach. Specjalizacja i wymiana międzynarodowa umożliwiaja bardziej efektywne wykorzystanie zasobów i sił produkcyjnych każdego kraju, a w konsekwencji także świata jako całości. Ricardo i Torrens udowodnili, że możliwości korzystnej specjalizacji międzynarodowej istnieją również w warunkach utrzymywania się między dwoma krajami absolutnych różnic w kosztach produkcji tj. wtedy gdy jeden z nich wytwarza wszystkie towary drożej (taniej) niż drugi.
Zasada kosztów względnych mówi o tym jak uzyskać daną ilość określonego wyrobu przy minimalizacji nakładów lub jak uzyskać większy efekt przy danych nakładach.
Korzystna jest specjalizacja kraju A w tej dziedzinie produkcji w której ma on stosunkową przewagę w wydajności nad krajem B natomiast niekorzystna jest specjalizacja w tej dziedzinie w której dany kraj nie ma względnej przewagi nad partnerem handlowym.
Teoria obfitości zasobów - (połowa XX w) podstawową przesłanką rozwoju handlu międzynarodowego, a zarazem czynnikiem determinującym kształtowanie się jego struktury jest występowanie między krajami relatywnych różnic kosztów i cen. Występowanie różnic kosztów i cen jest spowodowane odmiennym wyposażeniem w dwa podstawowe czynniki produkcji tj. w kapitał i pracę.
Uogólniając: każdy kraj powinien eksportować towary, których produkcja wymaga większego zastosowania bardziej obfitego i w związku z tym tańszego czynnika produkcji, importować za to towary, których produkcja wymaga większego zastosowania mniej ogfitego i w związku z tym droższego czynnika produkcji.

Współczesne teorie handlu międzynarodowego można podzielić na:
1. Teorie neoczynnikowe – trzeba brać pod uwage większą liczbę czynników niż tylko kapitał i pracę. Autorzy opierając się na zasadzie kosztów względnych uważają celowe uwzględnienie dodatkowo zasobów naturalnych oraz niejednorodność czynników pracy i kapitału. Pracę dzielą na prosta i złożoną, kapitał na rzeczowy i ludzi (który jest w zasadzie praca złożoną) Każdy kraj powinien eksportować towary, których wytwarzanie wymaga większego zastosowania relatywnie obfitych czynników produkcji i jednocześnie importować towary, których produkcja wymaga większego zastosowania czynników względnie mało obfitych.
2. Teorie neotechnoligiczne:
- teoria luki technologicznej kładzie nacisk na możliwości rozwoju korzystnego handlu dzieki międzynarodowym różnicom w poziomie wiedzy technicznej i tempie postępu technicznego
- teoria cyklu życia produktu handel międzynarodowy stanowi pochodną przechodzenia danego produktu – innowacji kolejno przez trzy fazy: a) innowacyjną b) dojrzewania c) standaryzacji
- teoria skali produkcji i zbytu korzyści skali produkcji i zbytu występują wtedy gdy rozmiary produkcji i zbytu rosną szybciej niż nakłady czynników produkcji. Można wtedy mówić o statycznych (krótkookresowych) i dynamicznych (średnio-długookresowych) korzyściach skali.
korzyści statyczne - w skutek spacjalizacji zwiększają się serie produkcyjne i serie sprzedaży co prowadzi do obniżania jednostkowych kosztów wytwarzania, wzrostowi wydajności pracy zatrudnionych, rozłożeniu kosztów stałych na większą liczbę jednostek
dynamiczne korzyści – występowanie bardziej radykalnych zmain technologii wytwarzania oraz zwiększenie zdolności produkcyjnej urządzeń wytwórczych czy wzrost ich sprawności.
3. Teorie popytowo-podażowe bardzo istotne jest rozwijanie tzw. handlu wewnątrzgałęziowego, którego istota sprowadza się do jednoczesnego importu i eksportu wyrobów tych samych gałęzi i branż. Rozwijanie tego typu podziału pracy i handlu jest ważne dlatego, że oprócz możliwosci lepszego zaspokojenia potrzeb konsumentów oraz osiągania korzyści skali w sferze produkcji i zbytu przyczynia się on do lepszego wykorzystywania zasobów. Ważne jest również znaczne osłabienie trudności w realizowaniu procesów restrukturyzacyjnych.

Korzyści z handlu międzynarodowego: kraj o relatywnie wyższym popycie na dobra importowane (zazwyczaj mniej rozwinięty) odnosi przeważnie z wymiany międzynarodowej mniejse korzyści niż jego partner – kraj wyżej rozwinięty, dysponujący wiekszą ilością produktów i wyróżniający się lepszą ich jakością.
Im wyższy jest stopień specjaizacji poszczególnyc krajów, tym powinny one osiągać większe korzyści. Jak wskazują doświadczenia krajów o monokulturowej struktorze produkcji i eksportu, niska jest wtedy ich efektywność i są one wyraźnie zwłaszcza długookresowo uzależnione od swoich partnerów gospodarczych. Jest to istotne, gdyż im wyższy jest stopień specjalizacji tym trudniejsze jest przenoszenie zasobów między poszczególnymi dziedzinami gospodarowania i tym większe uzależnienie od stanu koniunktury w świecie.