DZIAŁY FILOZOFII

Ontologia – z gr. (on-byt, logos – nauka) najbardziej klasyczna dziedzina filozofii. Grupuje pytania podstawowe dot. genezy, charakteru i struktury otaczających człowieka zjawisk. Koncentruje się na naturze absolutu czyli prazasady świata. Jest to wydumana teoria rzeczywistości.

Epistemologia – (episteme – wiedza) nauka o wiedzy ludzkiej tzw. teoria poznania. Rozważa naturę takich pojęć jak prawda, przekonanie, sąd, spostrzeganie, wiedza czy uzasadnienie.

Etyka – (ethos - obyczaj) Jest systemem zasad i norm postępowania, tzw. Nauka o moralności.

Filozofia społeczna – akcentuje przede wszystkim pierwiastek społeczny i obejmuje całość poglądów filozoficznych dotyczących człowieka i jego miejsca w środowisku społecznym.

Filozofia człowieka – zajmuje się problemami życia ludzkiego w różnych aspektach : psychologicznym, etycznym, estetycznym i socjologicznym. W szczególności zajmuje się zagadnieniami sensu istnienia i działania ludzkiego w kontekście społecznym, historycznym i emocjonalnym.

Estetyka – nauka o pięknie i przeżyciach z nim związanych, nauka o cechach, historycznych kryteriach piękna.

PERIODYZACJA

FILOZOFIA STAROŻYTNA

- okres przedsokratejski od VI do V w pne. – kosmologia ( Tales z Miletu, Anaksymander, Pitagoras, Pitagorejczycy, Heraklit z Efezu, Zenon z Elei, Parmenides, Anaksagoras z Klazomenae)

- okres klasyczny od V do IV w pne (Sokrates i jego następcy Platon i Arystoteles)

- okres hellenistyczny od V do I w ne ( wyodrębnienie się szkół filozoficznych w których na 1 plan wysunęły się zagadnienia etyczne: stoicyzm, epikureizm, sceptycyzm, eklektyzm)

- okres teofilozoficzny od I do V w ne

ZA SYMBOLICZNĄ DATĘ KOŃCZĄCĄ OKRES FILOZOFII STAROŻYTNEJ MOŻNA UZNAĆ ROK 529 KIEDY CESARZ RZYMSKI JUSTYNIAN ZLIKWIDOWAŁ DZIAŁAJĄCĄ W ATENACH AKADEMIE PLATOŃSKĄ.

OKRES KLASYCZNY V do IV w pne

Cnota – najwyższe dobro, doskonałość warunek szczęścia człowieka, użycie rzeczy zgodnie z ich przeznaczeniem

Intelektualizm etyczny – głosi, że warunkiem dobrego postępowania człowieka jest posiadanie wiedzy na temat dobra.

Elenktyka - wstępny i krytyczny etap metody dialektycznej, polegający na zbijaniu kolejnych fałszywych argumentów rozmówcy

Majeutyka – drugi etap sokratejskiej dialektyki polegający na takiej metodzie zadawania pytań dzięki którym człowiek jest w stanie znaleźć w sobie prawdę

Sokrates – ( 469-399 r pne ) uczył bezinteresownie pomagając człowiekowi zrozumieć samego siebie. Zachęcał do zdobywania takich zalet jak sprawiedliwość, odwaga czy panowanie nad sobą.

- wiara w absolutne znaczenie dobra i cnoty. Cnota jest dobrem najwyższym o które powinien zabiegać człowiek nie licząc się z karą czy śmiercią

- Tożsamość wiedzy i dobra Ludzie czynią źle z niewiedzy. Cnoty można się nauczyć a od nas samych zależy czy dobro te nabędziemy

- Wypracowanie metody dochodzenia do prawdy i cnoty jest nią specjalnego rodzaju dyskusja zwana dialektyką. Dyskusja na 2 metody (elenktyczna i majeutyczna)

Platon –(427 – 347 pne) Istnieją 2 światy, świat idei, realny, prawdziwy i godny poznania i świat postrzegany bezpośrednio przez człowieka jest odbiciem świata idei. Żeby poznać prawdziwy świat trzeba zdobywać wiedzę.

Alegoria jaskini.

Był założycielem Akademii. Obraz świata dzielił na świat idei(wieczny) i świat rzeczy (są to tylko cienie idei i podlegają zniszczeniu) . Opracował utopijną wizję państwa (filozofowie, wojownicy – bez własności, żywiciele) oraz państwo drugorzędne.. Opisał ustroje państwa

- Arystokracja – najbogatsi sprawują władzę

- Timokracja – rządy wojowników

- Oligarchia – u władzy wąska grupa ludzi

- demokracja – władza ludu

- Tyrania – na czele tyran

IDEALIZM OBIEKTYWNY- stanowisko filozof. Które głosi, że jedynym prawdziwym bytem są idee istniejące niezależnie od rzeczy.

Arystoteles – (384-322 pne) Założył własną szkołę Liceum, która była wspierana przez Aleks Maced i wkrótce przyćmiła Akademię. Sprowadził Platoński świat idei do realnych form rzeczy. Uważany jest jako twórca logiki i metafizyki..Po raz pierwszy wprowadził rozróżnienie tego co rzeczywiste. Uważał, że umiarkowanie to najważniejsza cnota.

OKRES HELLENISTYCZNY

STOICYZM

Doktryna zapoczątkowana w 301 pne przez gr. Zenona z Kilton zajmowała się gł. Etyką. Najwyższym i jedynym dobrem jest cnota rozumiana jako życie zgodne z zasadami rozumu a warunkiem szczęścia i prawdziwej wolności jest panowanie nad sobą i zobojętnienie wobec cierpień i niepowodzeń.

Seneka – 4 pne mądrość to doskonałość duszy ludzkiej.

Marek Aureliusz – uczył panowania nad emocjami. Uważał, że nie należy dążyć do rozkoszy, sławy czy bogactwa. Spokój powinniśmy odnajdywać w pracowitości oraz życzliwym choć sceptycznym podejściu do innych a także w sumiennym wypełnianiu obowiązków

Świat jest teatrem, ludzie aktorami, wyznaczonymi do odegrania skromnej zazwyczaj roli. Nie należy buntować się i bać śmierci bo mieści się w naturalnym porządku świata.

EPIKUREIZM

Epikur 341-270 rpne twórca – zagadnienia życia czyli jak osiągnąć pełne szczęście. Założył własną szkołę zwana ogrodem.

Epikureizm konkurował ze stoicyzmem Az do czasów chrześcijaństwa

Epikur dzielił filozofie na 3 części.

- fizykę – zajmującą się teorią przyrody

- etykę – poznawaniem istoty szczęścia

- kanonikę – teorią poznania

Hedonizm – myślimy o własnym szczęściu i unikamy cierpień

Utylitaryzm – (na wysp bryt. Ważniejsze szczęście wielu niż 1

Epikur dzielił przyjemności na 2 części:

- przyjemności pozytywne – wówczas kiedy jednostka zaspakaja swoje potrzeby i pragnienia

- przyjemności negatywne – brak cierpień. Aby ich unikać należy pozbyć się własności.

SCEPTYCYZM

(3 i 4 w pne) wątpiący

Twórcą był Pyrron z Elidy. Twierdził że:

- niewiadomo jakie są własności rzeczy

- skoro nie można dociec własności rzeczy należy powstrzymywać się od sądów i nie zabierać głosu w żadnej sprawie

- Jeżeli będziemy zachowywać się zgodnie z pkt 1 i 2 to osiągniemy ataraksję.

Źródłem niepokoju są przekonania wiec należy się ich wyzbyć.

Jedynie jednostki wybitne mogą osiągnąć ataraksję

EKLEKTYCYZM

Cicero (106 pne – 48 ne) – kwestor, edyl kurylny, pretor, konsul.

Eklektyzm to polaczenie 2 różnych elementów

Platonizm (idealizm ) + Arystoteizm ( realizm) + ( Stoicyzm (etyka)

Z tych 3 doktryn eklektyzm starał się stworzyć jednolita doktrynę. Celem było wskazanie człowiekowi drogi do szczęścia.. Cycero nadał myśleniu o prawie wymiar prawniczy (jaki stosunek ma mieć prawo stanowione do prawa naturalnego)

OKRES TEOFILOZOFICZNY

ŚW TOMASZ Z AKWINU

(1225- 1274) ok. 1240 wbrew rodzinie wstąpił do zakonu dominikanów. Studiował w Neapolu, Paryżu, Kolonii. Wykładał na uniwersytetach. Toczył z awerroistami spory o wzajemny stosunek wiary i nauki.Za pontyfikatu Jana XXII został ogłoszony świętym. W 1879 Leon XII uznał teologie i filozofie Tomasza za oficjalną naukę kościoła katolickiego.

Skupił się na zagadnieniu prawa naturalnego i zbudował hierarchie praw

- prawo boskie

- prawo naturalne – prawo boskie odbite w naszym rozumie

- prawo ludzkie

Wszystkie prawa musza być ze sobą zgodne.

Wszystko przenika hierarchia, która gwarantuje porządek.. Hierarchia w społeczeństwie biegnie wg majątku Każdy stan ma swoje cele do spełnienia i nie można zmieniać stanu. Własność prywatna nie jest niczym złym bo wynika z prawa naturalnego.

NOWOŻYTNOŚĆ

1 okres – XV – XVI w – odrodzenie ( przygotowanie gruntu pod przełom. Zainteresowanie człowiekiem i przyrodą

2 okres –XVII w przełom polegający na powstaniu systemów filozoficznych np. Racjonalizm

3 okres – XVIII w przełom – oświecenie Poddaje się krytyce co było dotychczas. Upadły wcześniejsze systemy filozoficzne i zaczęto podporządkowanie filozofii celom praktycznym

4 okres - 1 poł XIX w powrót do wielkich systemów filozoficznych a wyodrębnia się zwłaszcza idealizm niemiecki.

KARTEZJUSZ 2 okres. (1596 – 1650) matematyk, filozof, fizyk uważany za prekursora nowożytnej kultury umysłowej. Wychowywany u jezuitów studiował w Paryżu. Uczył królowa szwedzką (5 rano) Jako filozof był skrajnym racjonalistą. Analizując podstawy wszystkich znanych sobie systemów filozoficznych zauważył że niemal dla każdego stwierdzenia filozoficznego można sformułować jego antytezę i że nie ma sposobu żeby ustalić, które z tych stwierdzeń jest prawdziwe. Jedyną rzeczą której nie da się zaprzeczyć jest to że w danym momencie myślimy. Niezaprzeczalny fakt istnienia myśli stał się więc jego punktem wyjścia. Idąc droga dedukcji że istnieje myślenie można wysnuć wniosek ,że istnieje też coś co myśli, czyli ja sam. Myślę więc jestem. Dzieło Rozprawa o metodzie wywołało sensację i zapewniło mu sławę w całej Europie. Gdyż było to 1 od czasów Arystotelesa całościowe i przekonujące podejście do filozofii, oczyszczające ją z wielu niejasnych przyjmowanych zbyt pochopnie założeń

4 dyrektywy Kartezjusza

- nie należy przyjmować prawdziwości żadnej rzeczy dopóki się nie pozna jej jasno, do tego stopnia, że nie będziemy mieli żadnych wątpliwości

- Każdy problem możemy podzielić na mniejsze części czyli tyle ile jest to potrzebne do lepszego poznania

- droga myślenia powinna wieść od przedmiotów najłatwiejszych do poznania by stopniowo dochodzić do problemów bardziej złożonych

- Zawsze należy dokonywać wyszczególnień dokładnych i przeglądów powszechnych żeby mieć pewność, że się niczego nie pominęło

TOMAS HOBBES

1588-1679

Filozof, autor dzieła lewiatan, traktatu, w którym dowodzi, że jedynym sposobem uniknięcia zła jakie spotyka ludzi jest zwarcie umowy przekazującej nieograniczoną , absolutną w ładzę w ręce suwerena.

KONCEPCJA UMOWY SPOŁECZNEJ

Mówi nam w jaki sposób ludzie przeszli do stanu przedspołecznego i przed państwowego, czyli w jaki sposób ludzie doszli do tego, że utworzyli społeczeństwo, a potem państwo.

STAN NATURY

Stan przed państwowy

Hobbes w Lewiatanie chwali absolutyzm – raz dana władza nie może być odebrana

KAROL MONTESKJUSZ

1689-1755

Francuski filozof, prawnik, wolnomularz i pisarz epoki oświecenia. W ”Listach perskich poddał krytyce porządek panujący we Francji przed rewolucją traktując ustrój Anglii za wzorzec. Wyszedł od koncepcji prawa naturalnego, wywodząc, że prawo stanowione, zostało ustanowione dla poskromienia dzikości natury. Przy tworzeniu prawa należy brać pod uwagę naturalne uwarunkowania, które kształtują ducha praw. Do tych uwarunkowań należą: wielkość teryt. Państwa, klimat, religia, obyczaje, historia, formy gospodarowania oraz zasady rządzenia. Monteskjusz spopularyzował teorię trójpodziału władzy polegającą na oddzieleniu władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowej. Teoria ta stała się podstawą rozwoju współczesnego ustroju parlamentarnego.

3 formy rządzenia wg Monteskjusza:

- despotia-oparta na strachu

- monarchia-oparta na honorze

- republika-dzieląca się na 2 rodzaje

a) ustrój demokratyczny-oparty na cnocie

b) ustrój arystokratyczny- oparty na umiarkowaniu rządzenia

FRANCIS BACON

1561-1626

Angielski filozof, jeden z najwybitniejszych przedst.. filozofii odrodzenia i baroku, eseista, polityk oraz prawnik. Uchodzi za 1 z twórców nowożytnej koncepcji nauki. Prekursor teorii indukcji eliminacyjnej sformułowanej później w kanonach Milla. W filozofii nauki główny przedstawiciel empiryzmu. Stawiał na doświadczenia i zmysły. Uważał, że jesteśmy poddawani złudzeniom. Jest to teoria idoli

Złudzenia:

- złudzenia plemienne –wynikają z natury ludzkiej

- złudzenia jaskini- kształtuje nas środowisko, wpajano w nas pewne przekonania

- złudzenia rynku- powodowane przez dokładność

- złudzenia teatru- powodowane przez błędne spekulacje filozoficzne

JOHN LOCKE

1632-1704

Angielski filozof, lekarz, polityk i ekonomista. Twórca klasycznej postaci empiryzmu oraz podstaw teoretycznych rządów demokratycznych. W ekonomii stworzył teorię wartości pieniądza, która stała się początkiem kierunku ekonomicznego zwanego monetaryzmem.. Był ojcem liberalizmu(wolność jednostki)

JEAN JACQUES ROUSSEAU

1712-1778

Szwajcarski pisarz, filozof i pedagog, twórca koncepcji swobodnego wychowania. Był zwolennikiem ustroju, gdzie suwerenem był naród. Dziełem był traktat polityczny „Umowa społeczna”, w którym starał się odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób można usprawiedliwić istnienie społeczeństw zorganizowanych w państwach, które narzucają ludziom różne ograniczenia. Jednym z ostatnich jego dzieł było „Uwagi o rządzie polskim” w której przedstawił reformę ustroju politycznego Rzeczypospolitej, kładąc nacisk na odpowiednie wychowanie młodzieży, które powinno mieć wybitnie narodowy charakter. EMMANUEL KANT

1724-1804 ur się w Królewcu. Filozof niemiecki, profesor logiki i metafizyki na Uniwersytecie Królewieckim. Twórca filozofii krytycznej lub transcendentalnej, zakładającej, że podmiot jest poznawczym warunkiem przedmiotu. Uważano go za pedanta, choć potrafił prowadzić błyskotliwe dyskusje. Cenił postawę protestancką i witał z radością rewolucję francuska. Dzięki pracy „Krytyka rozumu” dostąpił sławy.

Transcendentalny z łac transcendendere - przekraczać

Metoda transcendentalna polega na przekraczaniu granic badania poprzez doświadczenie.

Fenomen w filozofii to, to co widzimy i jesteśmy w stanie spostrzec.

Noumen – przeciwstawieństwo fenomenu jest to, to co da się pomyśleć ale nie da się poznać zmysłowo

Sądy a posteriori - są to sady które opierają się na doświadczeniu

Sądy a priori – sądy pierwsze – sądy które wypowiadamy niezależnie od doświadczenia, mają swe źródło w umyśle. Przed przeprowadzeniem doświadczenia.

Sądy s priori objaśniają wiedzę, która już mamy a sądy a posteriori poszerzają nasza wiedzę.

Działalność rozumu ma 2 funkcje

Intelekt – tworzenie pojęć na podstawie materiału zmysłowego

Rozum- wyciąganie wniosku spoza dziedziny doświadczenia.

Kantowska krytyka rozumu ma 3 działy

Estetyka – i jej dziedzina zmysłowość

Analityka – zajmuje się intelektem

Dialektyka – teoria rozumu

Kant poddał krytyce metafizykę bo uważał, że poznanie opiera się na doświadczeniu i rozumie a w metafizyce nie ma doświadczenia

Georg Wilhelm Friederych HEGEL

1770-1831

Niemiecki filozof, twórca klasycznego systemu idealistycznego

Najważniejsze dzieła to:

-fenemenologia ducha 1807

- nauka logiki w 3 tomach 1812-1816

- encyklopedia nauk filozoficznych w zarysie 1817-1831

- zasady filozofii prawa 1821

- wykłady z filozofii dziejów 1821

Hegel zamierzał zbudować całkowity system nauki pojmując go jako całościową a więc jedyna możliwą formę przedstawienia prawdy w nauce

SYSTEM FILOZOFII HEGLA składać się miał z 3 części:

- Logika – nauka o idei w sobie i dla siebie ”w jej całkowitej abstrakcji” składająca się z logiki subiektywnej (teoria bytu i wiedzy) oraz logiki obiektywnej (teoria pojęć) . Poznanie ducha w sobie, jego konieczności w dialektycznym rozwoju zawiera logika i w niej znajdujemy zasadniczą strukturę systematyczną, którą odnajdziemy łatwo w następnych fazach

- Filozofia przyrody – nauka o idei w jej inno bycie którą podzielił na mechanikę, fizykę i organikę. Obejmuje poznanie ducha w swej swoistości, ducha dla siebie

- filozofia ducha – nauka o idei która powraca z inno bytu siebie . Synteza form poprzednich w sobie i dla siebie. Zawiera pełną świadomość dokonanego przejścia w obrębie każdej fazy rozróżnia się 3 rodzaje form duchowych..Są to:

Duch subiektywny, duch obiektywny, duch absolutny

FILOZOFIA WSPÓŁCZESNA XX WIEKU

FENOMENOLOGIA – Husserl

HERNEMEUTYKA – Heidegger

FILOZOFIA DIALOGU – Buber

EGZYSTENCJALIZM – Jean Paul Charles

NEOPOZYTYWIZM – Shlick Moritc

FILOZOFIA JĘZYKA – Ludwig Wittgenstein

POSTMODERNIZM – Jacques Derrida

EDMUND HUSSERL- 1859-1938

Niemiecki matematyk, filozof, jeden z głównych twórców fenomenologii. Filozofia Husserla miała duży wpływ na innych myślicieli. Punktem wyjścia były fenomeny czyli to co widzimy.

Noeza – akt świadomości czegoś

Noemat – jest to obiekt świadomości

Redukcja fenomenologiczna – czyli pozbywanie się swoich sadów.

MARTIN HEIDEGGER 1889-1976

Filozof niemiecki . Myśl filozoficzna Heideggera uznawana była za jedną z najważniejszych filozofii XX w. Najważniejsze dzieło to „Bycie i czas” 1927. Heidegger zajmuje się w nim określanym przez siebie jako fundamentalne pytaniem o sens bycia i analizą ontologiczną ludzkiego bycia (jestestwo, dasein)

Jestestwo -faktyczność + czas – możliwość

Czasowość leży u podstaw egzystencji

JEAN PAUL SARTRE 1905-1980

Powieściopisarz, dramaturg, eseista i filozof francuski. Przedstawiciel nurtu filozoficznego egzystencjalizmu ateistycznego. Laureat nagrody nobla w dziedzinie literatury 1964 (odmówił jej przyjęcia) Podst. pytanie to co to znaczy być istotą ludzką? Odpowiedź zawarł w książce „Byt i nicość”. Rzeczywistość ludzka składa się z istnień(bytu i nicości). Istota ludzka istnieje jednocześnie jako byt w sobie (podmiot) i jako byt dla siebie (świadomość będąca niebytem w związku z tym niebędąca rzeczą, której jest świadomy). Egzystencja bytu w sobie jest nieprzeniknioną dla samej siebie dlatego, że jest ona wypełniona samą sobą.