Toksykologia

07.11.2010

Temat : Zasady oceny narażenia na substancje toksyczne występujące w pracy.

Najistotniejszą drogą wchłaniania substancji chemicznych w warunkach przemysłowych jest

układ oddechowy. Pomiary i ocena stężeń substancji chemicznych w powietrzu zakładów pracy mogą być prowadzone w celu:

• oceny ryzyka zawodowego, oceny skuteczności

• stosowania środków prewencji,

• oceny procesu technologicznego,

• oceny zgodności warunków pracy z obowiązującymi przepisami.

Wartością odniesienia dla stężenia czynnika chemicznego w powietrzu jest wartość dopuszczalna,

zwana również normatywem higienicznym. W praktyce stosowane są dwa typy normatywów

higienicznych:

• dotyczące całej zmiany roboczej i całego okresu aktywności zawodowej pracownika – NDS,

• dotyczące krótszych odcinków czasu, mające na celu ochronę przed działaniem drażniącym, a także

przewlekłym lub nieodwracalnym uszkodzeniem tkanek w wyniku wystąpienia w krótkim okresie

wysokich stężeń substancji w sytuacji kiedy nie przekracza ona wartości dopuszczalnej – NDSCh.

Wartości NDSP ustalane są najczęściej dla substancji drażniących, blokujących mechanizm oddychania i inny substancji szczególnie niebezpiecznych np. cyjanowodór

Do prawidłowego zaplanowania badań niezbędne jest zebranie informacji o zakładzie pracy:

o procesach technologicznych i używanych w nich substancjach oraz o organizacji i sposobach

wykonywania pracy. Jest to tzw. Rozeznanie wstępne. W celu identyfikacji potencjalnego narażenia

należy stworzyć listę substancji, na które może być narażony pracownik. Powinna ona obejmować:

stosowane w produkcji surowce, zanieczyszczenia występujące w surowcach lub pochodzące z poprzednich procesów technologicznych, materiały pomocnicze, produkty końcowe, uboczne

i pośrednie, produkty odpadowe oraz produkty, których obecność w środowisku pracy nie wynika bezpośrednio z procesu technologicznego.

Na tym etapie postępowania należy również uzyskać informacje o właściwościach fizyko-chemicznych, formach występowania w środowisku pracy oraz właściwościach toksycznych zidentyfikowanych substancji. Należy również ocenić możliwość wchłaniania poszczególnych substancji przez skórę, a także ich działanie drażniące i uszkadzające błony śluzowe i skórę. Źródłem wymienionych powyżej informacji mogą być etykiety i opakowania stosowanych surowców a także karty charakterystyk niebezpiecznych substancji i preparatów. Karty charakterystyk substancji niebezpiecznych opracowywane są w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy w Państwowym Instytucie Badawczym w Warszawie (CIOP).

Określenie warunków na stanowisku pracy – wymaga dokładnych oględzin ocenianych stanowisk oraz przeprowadzenia rozmów z pracownikami. Celem określania warunków na stanowisku pracy jest

zidentyfikowanie możliwych źródeł narażeń i ich dynamiki. W ramach określania warunków na

stanowisku pracy należy określić następujące elementy: procesy produkcyjne, usytuowanie

stanowisk pracy, wykonywanie czynności i technik pracy, źródła emisji, charakter pracy, chronometraż pracy i techniczne środki prewencji. Zakończeniem rozeznania wstępnego jest wyciągnięcie jednego z wniosków: narażenie na czynniki chemiczne jest mało prawdopodobne, narażenia nie da się wykluczyć, narażenie jest bardzo duże.

Badania podstawowe - mają na celu uzyskanie ilościowych, szacunkowych informacji o narażeniu i nie wiążą się z wykonywaniem pomiarów. Uwzględnia się w nich następujące źródła informacji ilościowych: wyniki wcześniej wykonywanych pomiarów w danym zakładzie pracy, wyniki pomiarów wykonywanych przy podobnych instalacjach i procesach w innym zakładzie oraz wiarygodne obliczenia, wykonane na podstawie znajomości procesu technologicznego. Badania te mogą być

traktowane jedynie jako orientacyjne, ale na ich podstawie można podjąć decyzję o rezygnacji lub konieczności przeprowadzenia badań szczegółowych.

Badania szczegółowe – celem ich jest uzyskanie wiarygodnych informacji o wielkości narażenia

w odniesieniu do wartości dopuszczalnych. Najbardziej wiarygodne wyniki oceny narażenia zawodowego uzyskuje się za pomocą dozymetrii indywidualnej oraz pomiarów stacjonarnych.

Dozymetria indywidualna jest optymalną metodą pobierania próbek powietrza do oceny narażenia

zawodowego, ponieważ zastosowanie umieszczonego na pracowniku dozymetru gwarantuje, że próbka jest pobierana w strefie oddychania pracownika bez względu na charakter jego pracy i wykonywane czynności. Łączny czas pobierania próbek nie może być krótszy niż 75% czasu trwania zmiany roboczej (odniesienie do NDS) przy ilości próbek od 1-5.

Częstotliwość wykonywania badań i pomiarów w zależności od wysokości stężenia lub natężenia:

• powyżej 0,5 wartości NDS – 1 raz w roku,

• od 0,1 do 0,5 wartości NDS – 1 raz na 2 lata, przy czynnikach działających rakotwórczych lub

mutagennych:

• powyżej 0,5 wartości NDS – co najmniej 1 raz na 3 miesiące,

• od 0,1 do 0,5 wartości NDS – co najmniej 1 raz na 6 miesięcy.

07.11.2010

Temat: Pył Przemysłowy – definicje opis oraz właściwości

Pył przemysłowy – jest to areozol, którego fazę rozproszoną stanowią cząstki stałe i którego źródłem powstawania są procesy technologiczne. W zależności od rodzaju zastosowanego procesu technologicznego, emitowane pyły charakteryzują się różnymi właściwościami. Do najbardziej pyłotwórczych procesów technologicznych należą: mielenie, kruszenie, przesiewanie, transport

i mieszanie ciał sypkich. Jednakże najwięcej pyłów najbardziej szkodliwych dla zdrowia powstaje w tracie ostrzenia, szlifowania oraz polerowania. Efekty zdrowotne działania pyłów występują zwykle po wielu latach w postaci różnego rodzaju chorób dróg oddechowych, patologicznego rozrostu tkanki łącznej a także w postaci nowotworów.

Podział pyłów z uwagi na sposób ich powstawania:

• pyły dezintegracyjne – powstają w wyniku rozdrobnienia ciał stałych (kruszenie, mielenie, szlifowanie), przy czym rozdrobnione cząstki stałe przedostające się do powietrza mają niejednakowe rozmiary, z tego względu taki aerozol nazywamy polidyspersyjnym;

• pyły kondensacyjne – powstają na drodze skraplania, zestalania par metali albo innych związków, mają na ogół regularne cząstki o zbliżonych wymiarach, stąd też nazywamy go monodyspersyjnym.

Rodzaje pyłów:

• pył całkowity – zbiór wszystkich cząstek otoczonych powietrzem w określonej objętości; zbiór cząstek osadzonych na sączku pomiarowym, gdy prędkość liniowa zasysanego powietrza zawiera się w przedziale 0,3 do 1,6 m/s;

• pył respirabilny – zbiór cząstek przechodzących przez selektor wstępny o charakterystyce przepuszczalności wg wymiarów cząstek opisanej logarytmiczno- normalną funkcją prawdopodobieństwa ze średnią wartością średnicy aerodynamicznej 3,5 – 0,3 Gm i z geometrycznym odchyleniem standardowym 1,5 – 0,1 Gm;

• włókna respirabilne – włókna o długości powyżej 5 Gm o maksymalnej średnicy poniżej 3 Gm i o stosunku długości do średnicy > 3.

Podział pyłów ze względu działania biologicznego na organizm:

• pyły o działaniu zwłókniającym (pylicotwórczym), należą do nich pyły zawierające krystaliczne formy dwutlenku krzemu (np. kwarc, agat, chalcegon) oraz niektóre krzemiany (azbest, kaolin, pyły rud żelaznych i z kopalni węgla);

• pyły o działaniu drażniącym – pył węgla, szkła, żelaza, aluminium, nierozpuszczalne związki baru;

• pyły kancerogenne – azbest, ogniotrwałe włókna ceramiczne, pyły drewna twardego;

• pyły alergizujące – głównie pochodzenia, organicznego (pył bawełny, wełny, konopi, pyłki kwiatowe, siano)

Szkodliwe oddziaływanie pyłu przemysłowego na organizm człowieka zależy od:

• rodzaju wdychanego pyłu i jego składu chemicznego,

• stężenie pyłu w powietrzu,

• czasu narażenia pracownika,

• rozdrobnienia cząstek pyłu,

• struktury krystalicznej,

• rozpuszczalności pyłu w strukturach ustrojowych,

• wysiłku fizycznego podczas wykonywania pracy,

• właściwości osobniczych narażonego,

• czynników zewnętrznych: temperatura, wilgotność

Klasyfikacja biologiczna pyłów ze względu na ich średnicę:

• do 0,2 Gm – zdolne do przenikania i zatrzymywania w płucach,

• 0,2 – 5,0 Gm – z łatwością przenikają do płuc i często w nich występują,

• 5,0 – 10,0 Gm – mogą przenikać do płuc, ale występują w nich rzadko,

• 10,0 – 50,0 Gm – zazwyczaj nie przenikają do płuc, zatrzymują się w górnych drogach oddechowych i oskrzelach, skąd stopniowo są wydalane,

• ponad 50,0 Gm – nie przenikają do płuc, zatrzymują się w górnych drogach oddechowych i z łatwością są wydalane na zewnątrz

Ocenę narażenia zawodowego na działanie pyłu w warunkach przemysłowych opiera się na pomiarze następujących parametrów:

• stężenia pyłu całkowitego,

• stężenia pyłu respirabilnego,

• oznaczenie liczbowego stężenia respirabilnych włókien mineralnych, oznaczenie wolnej krystalicznej

• krzemionki.

Metody pomiarowe dzielimy na dwie grupy:

• filtracyjno-wagowe: określające masę cząsteczek pyłu zawartego w jednostce objętości powietrza (mg/m3),

• liczbowe – określające liczbę respirabilnych włókien mineralnych zawartych w jednostce objętości powietrza (liczba włókien na cm3).

Do najczęściej spotykanych chorób wywołanych oddziaływaniem pyłów należą:

• pylica płuc,

• krzemica płuc,

• bawełnica,

• nowotwory złośliwe układu oddechowego,

• przewlekłe zapalenie oskrzeli,

• przewlekłe nieżyty błon śluzowych nosa, krtani i tchawicy

07.11.2010

Temat : Działanie pyłu przemysłowego na organizm

Pylica charakteryzuje się występowaniem przewlekłego nieżytu oskrzeli i postępowej

rozedmy płuc, z czasem dochodzi do powstania serca płucnego i niewydolności krążenia,

podzielono je na pylice kolagenowe i niekolagenowe. Pylice kolagenowe wywołane są przez pył

o działaniu zwłókniającym (krzemionka, azbest) i charakteryzują się trwałym uszkodzeniem lub

zniszczeniem struktury pęcherzyków płucnych oraz włóknieniem typu kolagenowego.

Pylice niekolagenowe to choroby wywołane wdychaniem pyłów niezwłókniających np. pyłu żelaza, cyny i siarczanu baru.

Krzemica płuc - w procesach produkcyjnych wykorzystuje się wiele surowców mineralnych

zawierających krzemionkę. Krzemionka zawarta w różnych formacjach skał stanowi od 20 do 100 %

ich masy. Pylica krzemowa powstaje pod wpływem wdychania przez wiele lat pyłu krzemowego. Jest typową chorobą zawodową pracowników przemysłu:

_ ceramicznego,

_ kamieniołomów,

_ zakładów kamieniarskich i obróbki piaskowca,

_ wytwórni środków czystościowych,

_ zdunów i pracowników niektórych gałęzi górnictwa.

Pylica azbestowa (asbestosis), czyli śródmiąższowe zwłóknienie tkanki płucnej jest główną patologią zawodową pracowników narażonych na pył azbestu. Ciężkość azbestozy zależy zarówno od kumulowanej dawki włókien azbestu, jak i okresu, jaki upłynął od pierwszego narażenia. Procesy zwłóknieniowe przebiegają stosunkowo wolno - rzadko objawy kliniczne pojawiają się w okresie krótszym od 10 lat. Włókna azbestowe mogą zalegać w tkance płucnej przez długi okres i proces zwłóknieniowy może się ujawnić po wielu latach od ustania narażenia. Powszechnie uznawana jest teza, że pylica azbestowa istotnie zwiększa ryzyko wystąpienia raka płuca.

Pylica talkowa (talcosis) - cechująca się włóknieniem tkanki płucnej typu śródmiąższowego a częściowo typu ogniskowego.

Pylica aluminiowa (aluminosis) – zmiany w płucach spowodowane są wdychaniem pyłu drobno sproszkowanego glinu lub dymów powstających przy prażeniu boksytów.

PYLICE WYWOLANE PYŁEM MIESZANYM

Pylica górników kopalń węgla - choroba rozwija się w następstwie wdychania pyłu kopalnianego,

który jest mieszaniną pyłu węglowego, krzemionki, glinokrzemianów i wielu innych składników w tym metali śladowych

Pylica spawaczy elektrycznych – rodzaj wdychanych dymów i gazów zależy od rodzaju

spawanego materiału i używanych elektrod. Najczęściej spawanie połączone jest z emisją:

tlenków Fe (żelaza), Mn (manganu), Ti (tytanu),CO (tlenku węgla).

PYLICE NIEKOLAGENOWE

Bawełnica (byssinoza ) — występuje u osób narażonych na kontakt z pyłem bawełny, lnu i konopi. Endotoksyny gram-ujemnych pałeczek obecnych w pyle powodują aktywację makrofagów płucnych, czego konsekwencją jest wydzielanie licznych substancji o silnym działaniu biologicznym. Wywołują one skurcz oskrzeli, duszność i kaszel. Chorobę tę nazywa się inaczej gorączką poniedziałkową lub kaszlem tkaczki.

AZPP (Alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych) to grupa chorób układu oddechowego wywołanych powtarzaną wziewną ekspozycją na pyły organiczne, z następowym uczuleniem na zawarte w nich składniki. Choroba jest umiejscowiona nie tylko w pęcherzykach płucnych,

jak sugeruje jej nazwa, ale też obejmuje zmiany w oskrzelikach, tkance śródmiąższowej, z możliwością wytworzenia ziarniniaków i zwłóknień w płucach. Na szkodliwe działanie pyłów organicznych narażone są duże grupy ludności stykające się z nimi w czasie pracy. Do najbardziej narażonych grup należą: rolnicy, pracownicy elewatorów i magazynów zbożowych, młynarze, hodowcy ptaków i pieczarek, pracownicy stykający się z pyłem drzewnym

Astma oskrzelowa zawodowa – w krajach rozwiniętych astma zawodowa jest jedną z najpowszechniej występujących zawodowych chorób płuc. Objawy astmy są wywoływane przez regularnie wdychany czynnik uczulający. Wiele pyłów może stanowić czynnik uczulający, przyM czym rozwój astmy zawodowej może trwać krótko lub długo. Pierwszymi objawami są kaszel, świszczący oddech, następnie ucisk w klatce piersiowej i trudności z oddychaniem. Czynniki uczulające często wywołują też kichanie i katar spowodowany zapaleniem śluzówki nosa: może to czasami poprzedzać astmę.

Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) jest bardzo powszechna. Naukowcy są przekonani,

że 5-15% przypadków POChP jest spowodowane kontaktami z substancjami szkodliwymi w miejscu

pracy. Przypadki te są zwykle wywołane długoletnią pracą w miejscach zapylonych i mogą występować zarówno u palaczy, jak u osób niepalących. Styczność ze szkodliwą substancją

w pracy (np. krzemionką) może zwiększać częstotliwość występowania POChP. Objawy

zawodowej POChP nie ustępują nawet po ustaniu styczności z przyczyną choroby. Powszechne przyczyny powstawania zawodowej POChP to, między innymi, pył (np. pył węglowy, pył bawełniany, pył zbożowy lub krzemionkowy), szkodliwe gazy i opary (np. kadmu)

07.11.2010

Temat: Wykaz prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla kobiet

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. i zmiana z dnia 30 lipca 2002 r.

Rozporządzenie zawiera wykaz prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet,

w tym szczególnie reguluje ograniczenia w zakresie:

• prace związane z wysiłkiem fizycznym i transportem ciężarów oraz wymuszoną pozycją ciała,

• prace w mikroklimacie zimnym, gorącym i zmiennym,

• prace w hałasie i drganiach,

• prace narażające na działanie pól elektromagnetycznych, promieniowania jonizującego i nadfioletowego oraz prace przy monitorach ekranowych, prace pod ziemią, poniżej poziomu gruntu i na wysokości,

• prace w podwyższonym lub obniżonym ciśnieniu,

• prace w kontakcie ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi,

• prace w narażeniu na działanie szkodliwych substancji chemicznych,

• prace grożące ciężkimi urazami fizycznymi i psychicznymi.

Oddzielną grupę stanowią ograniczenia dla kobiet w ciąży lub karmiących piersią.

07.11.2010

Temat: Wykaz prac zabronionych młodocianym i warunków ich zatrudnienia przy niektórych z tych prac.

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. oraz zmiany: z 5 lipca 2005 r. i z 31 maja

2006 r. Rozporządzenie reguluje możliwość zatrudnienia młodocianych w wieku powyżej 16 lat przy niektórych rodzajach prac wzbronionych młodocianym. Zatrudnienie to nie może mieć

charakteru pracy stałej a jedynie służy zaznajomieniu młodocianych z czynnościami podstawowymi, niezbędnymi do odbycia przygotowania zawodowego. Wykaz został opracowany w podziale na ograniczenia dla chłopców i dziewcząt.

Rozporządzenie obejmuje wykaz prac wzbronionych młodocianym (załącznik nr 1) oraz wykaz niektórych rodzajów prac wzbronionych młodocianym, przy których zezwala się na zatrudnienie młodocianych w wieku powyżej 16 lat (załącznik nr 2) w zakresie:

• prace związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym, wymuszoną pozycją ciała oraz zagrażające prawidłowemu rozwojowi psychofizycznemu,

• prace w narażeniu na szkodliwe działanie czynników chemicznych, fizycznych i biologicznych,

• prace stwarzające zagrożenia wypadkowe.

LD50 – Medialna dawka śmiertelna – statystycznie obliczona, na podstawie wyników

eksperymentalnych na zwierzętach, ilość substancji chemicznej, która powoduje śmierć 50% osobników.