Wykład 3.

RYNEK - to zespół przesłanek doprowadzających do kontaktu między kupującymi i sprzedającymi w procesie wymiany dóbr. Pojęcie rynku możemy rozpatrywać z dwóch punktów widzenia:

Pojęcie rynku z ekonomicznego punktu widzenia – rynek jest to proces w ramach którego kupujący i sprzedający określają co mają zamiar kupować i sprzedawać oraz na jakich warunkach, czyli jest proces, w ramach którego kupujący i sprzedający określają ceny i ilość dóbr, które mają być kupione i sprzedane.

W ramach tego procesu uczestnicy rynku poszukują informacji mających dla nich istotne znaczenie.

Pojęcie rynku z technicznego punktu widzenia – rynek jest to miejsce (hala aukcyjna, giełda), przestrzeń lub płaszczyzna (Internet, telefon, fax) w których dochodzi do zawarcia transakcji kupna-sprzedaży pomiędzy kupującymi a sprzedającymi.

UCZESTNIKAMI RYNKU SĄ:

• Gospodarstwa domowe – grupa ludzi wspólnie zamieszkujących i podejmujących wspólne decyzje.

• Przedsiębiorstwa – podmiot gospodarujący, który wykorzystuje usługi czynników produkcji do wytwarzania dóbr i usług, które następnie sprzedaje innym uczestnikom procesu rynkowego.

• Rząd (władza centralna) – obejmuje instytucje należące do rządu i te, które swoje istnienie zawdzięczają rządowi, jedną z funkcji władzy centralnej jest kierowanie gospodarką.

I. Wg rodzaju dóbr będących przedmiotem obrotu

• rynek towarów

  • rynek dóbr konsumpcyjnych

  • rynek dóbr przemysłowych

• rynek usług - obejmuje dobra które są konsumowane w trakcie ich produkcji np.: usługi spedycyjne, bankowe

• rynek finansowy - obejmuje obrót pieniądzem, akcjami, obligacjami, środkami dewizowymi, instrumentami pochodnymi, ubezpieczeniami.

• rynek czynników produkcji (ziemi, pracy, kapitału)

Rodzaje rynków cd.

II. Wg zasięgu geograficznego

• lokalny - w bezpośrednim otoczeniu klienta

• regionalny - do kontaktów między klientem a dostawcami dochodzi na większym terenie, np. powiatu, województwa

• narodowy (krajowy) - funkcjonuje w obrębie państwa

• międzynarodowy - prowadzone są transakcje pomiędzy przynajmniej dwoma państwami

• światowy - dotyczy wymian dóbr i usług na obszarze całego świata

Rodzaje rynków cd.

III. Wg głównych miejsc produkcji i konsumpcji

• rynek pierwotny - główne miejsca produkcji

• rynek centralny – główne miejsce obrotu i konsumpcji

Rodzaje rynków cd.

IV. Wg stopnia zaspokojenia potrzeb

• producenta - Jest to taka sytuacja na rynku w której warunki dyktuje producent. Występuje brak konkurencji (monopol), oczekiwania nabywców znacznie przewyższają oferowaną do sprzedaży ilość produktów (popyt jest większy niż podaż), toteż sprzedawcy nie zabiegają o konsumenta, a nabywcy muszą rywalizować w ich zdobywaniu; konsekwencją takiego stanu rzeczy może być korupcja, wprowadzanie reglamentacji sprzedaży, przydziałów, talonów i wreszcie dystrybucja za pomocą systemu kartkowego

konsumenta - Sytuacja przeciwna do rynku producenta, tzn. warunki dyktuje konsument (klient). Nieodzownym elementem rynku jest konkurencja. Ilość produktów przeznaczonych do sprzedaży przewyższa zapotrzebowanie klientów, przedsiębiorstwa produkują to, co znajduje aprobatę nabywców i właściwie zaspokaja ich potrzeby, a pozyskanie klienta jest wynikiem marketingu

Rodzaje rynków cd.

V. Wg swobody dokonywania transakcji na rynku

• rynek wolny – swoboda obrotu, podjęcia działalności, minimalizacja ograniczeń dostępu do poszczególnych rynków międzynarodowych.

• rynek reglamentowany

• szary rynek - posiadanie reglamentowanych dóbr jest legalne, ale obrót nimi poza wyznaczonym systemem reglamentacji jest zakazany.

• czarny rynek - obrót wartościami, których posiadanie jest nielegalne lub ograniczone do pewnych organizacji, zakazany jest także obrót tymi wartościami.

Rodzaje rynków cd.

VI. Wg zorganizowania rynków

• rynki formalne

• rynki formalne ułomne

• rynki nieformalne

VII. Wg kryterium skali lub wielkości transakcji

• hurtowy

• detaliczny (półhurt)

VIII. Wg charakteru transakcji handlowej

• dóbr i usług

  • produkcyjny - rynek elementów służących do dalszej produkcji (np. maszyn, urządzeń) lub elementów służących do dalszego przetworzenia, półproduktów (np. surowców, minerałów)

  • konsumpcyjny - zaspakaja bezpośrednio zapotrzebowanie konsumentów

• kapitałowy - np. środków pieniężnych, papierów wartościowych

• pracy

Istotnym elementem każdego procesu rynkowego jest

KONKURENCJA, czyli siła pozwalająca rozwiązać konflikt.

Konkurencja rozumiana jest jako proces przy pomocy którego uczestnicy rynku, dążąc do realizacji swych interesów, próbują przedstawić

• korzystniejsze od innych warunki dotyczące ceny,

• jakości,

• innych elementów mających wpływ na decyzję zawarcia transakcji.

POPYT I WIELKOŚĆ POPYTU

POPYT (demand) jest to ilość dóbr i usług, jaką konsumenci są skłonni i są w stanie nabyć w określonym miejscu i czasie przy różnym poziomie ceny i pozostałych warunkach stałych (ceteris paribus).

WIELKOŚĆ POPYTU – jest to zapotrzebowanie zgłaszane przez konsumentów w danym czasie i miejscu po danej (konkretnej) cenie.

POPYT: KRZYWA I PRAWO POPYTU

ZMIANA WIELKOŚCI POPYTU, ZMIANA POPYTU

ZMIANA WIELKOŚCI POPYTU – jest następstwem zmiany ceny danego dobra, przy zachowaniu stałości pozostałych czynników (ceteris paribus), zmiana wielkości popytu obrazowana jest ruchem wzdłuż krzywej popytu. Na rysunku wzrost wielkości popytu przedstawia przesunięcie z punktu A do B.

ZMIANA POPYTU – jest następstwem zmiany czynników pozacenowych (np. ceny innych dóbr, dochód konsumentów), ilustrowana jest równoległym przesunięciem krzywej popytu. Na rysunku wzrost popytu przedstawia równoległe przesunięcie krzywej popytu z położenia D do D₁, natomiast spadek popytu jest przesunięciem krzywej popytu z położenia D do D_2.

Determinanty popytu

związane z rynkiem

- cena towaru:

• ceny substytutów,

• ceny dóbr komplementarnych,

• przewidywania co do kształtowania się cen w przyszłości,

• antycypacja popytu, czyli wyprzedzanie faktycznego popytu (np. wykupywanie towaru przed zapowiedzianą podwyżką, przed 1 maja 2004 r.)

• nie związane z rynkiem (pozarynkowe):

- preferencje konsumentów:

- gusty konsumentów,

- upodobania i przyzwyczajenia,

- moda,

• czynniki demograficzne:

- liczba ludności,

- struktura wiekowa konsumentów,

- struktura płciowa konsumentów,

- stan cywilny,

- poziom wykształcenia,

- wyznanie,

• warunki geograficzne

• warunki klimatyczne,

• pora roku,

• poziom zamożności,

• sytuacja gospodarcza,

• sytuacja polityczna.

PODAŻ I WIELKOŚĆ PODAŻY

PODAŻ (supply) – ilość dóbr i usług, jaką producenci skłonni są zaoferować w określonym miejscu przy różnym poziomie ceny i pozostałych warunkach stałych (ceteris paribus).

WIELKOŚĆ PODAŻY – jest to ilość dóbr i usług, jaką producenci gotowi są zaoferować w danym czasie i miejscu po danej (konkretnej) cenie.

PODAŻ: KRZYWA I PRAWO PODAŻY

Zmiana wielkości podaży

• Zmiana wielkości podaży – wywołana jest zmianą ceny danego dobra, przy zachowaniu stałości pozostałych czynników (ceteris paribus), ilustrowana jest ruchem wzdłuż krzywej podaży. Na rysunku wzrost wielkości podaży obrazowany jest przesunięciem z punktu A do punktu B, natomiast spadek wielkości podaży z B do A.

Zmiana podaży

Zmiana podaży – jest efektem zmiany czynników poza cenowych (np. ceny innych dóbr, ceny czynników produkcji, zmianą technologii), obrazowana jest równoległym przesunięciem krzywej podaży.

Na rysunku wzrost podaży przedstawia równoległe przesunięcie krzywej podaży z położenia S do S₁, natomiast spadek podaży jest przesunięcie krzywej podaży z położenia S do S_2.

Determinanty podaży

• cena danego dobra, czyli ilość pieniędzy jaką producent otrzymuje ze sprzedaży każdej jednostki tego dobra

• ceny czynników produkcji, czyli płace, opłaty za energię, czynsz, ceny urządzeń i surowców, procenty od zaciągniętych kredytów – czyli poziom kosztów produkcji

• technologia, czyli postęp techniczny

• ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych

• liczba producentów na danym rynku

• cele przedsiębiorstwa

• oczekiwania dotyczące zmian cen

• eksport oraz import

• wielkość rezerw

• czynniki przypadkowe, np. pogoda

• czas, jakim dysponują producenci

• interwencyjna polityka państwa, dotacje, subwencje, warunki prawne

• elastyczność podaży

PRAWO PODAŻY

PRAWO PODAŻY – wzrostowi ceny towarzyszy wzrost wielkości podaży, a spadkowi ceny spadek wielkości podaży dobra (lub usługi), przy innych czynnikach stałych (ceteris paribus). Prawo podaży zakłada dodatnią zależność między ceną a wielkością podaży, jeśli nic w otoczeniu nie ulega zmianie.

PRAWO POPYTU

PRAWO POPYTU – wzrostowi ceny dobra towarzyszy spadek wielkości popytu, a spadkowi ceny dobra wzrost wielkości popytu, przy innych czynnikach niezmienionych (ceteris paribus).

Prawo popytu wyraża odwrotną zależność między poziomem ceny w wielkością popytu (ceteris paribus).

Popyt można rozpatrywać dwojako, w ujęciu: mikroekonomicznym i makroekonomicznym

• popyt indywidualny - wielkość popytu od strony pojedynczego, konkretnego podmiotu gospodarczego na określone dobro przy różnych cenach ,

popyt rynkowy - suma popytów indywidualnych, który obrazuje wielkość popytu wszystkich podmiotów gospodarczych na określone dobro przy

Rodzaje popytu

• Popyt efektywny – chęć nabycia towaru poparta jest posiadaniem odpowiedniego ekwiwalentu.

• Popyt potencjalny – oznacza pragnienie nabycia określonego dobra nie poparte możliwościami dochodowymi.

ze względu na rodzaj dobra:

• popyt substytucyjny

• popyt komplementarny

ze względu na elastyczność cenową:

• popyt sztywny (nieelastyczny) - zmiana ceny nie wywołuje zmian popytu

• popyt elastyczny

• PARADOKS GIFFENA – dotyczy dóbr podstawowych (niezbędnych do życia, np. chleb), na które zapotrzebowanie rośnie wraz ze wzrostem cen tych dóbr.

• PARADOKS VEBLENA (EFEKT SNOBA) – dotyczy zapotrzebowania na dobra luksusowe, które rośnie wraz ze wzrostem ich cen. Konsumenci kupują dobra pomimo ich bardzo wysokiej ceny, gdyż dają one prestiż.

• EFEKT OWCZEGO PĘDU – oznacza potrzebę naśladowania innych konsumentów, ich stylu życia. Popyt na dane dobro wzrasta, ponieważ inni je konsumują.

• EFEKT SPEKULACYJNY – związany jest z oczekiwaniami dotyczącymi poziomu cen w przyszłości. Jest związany z oczekiwaniami konsumentów co do możliwości uzyskania dodatkowego dochodu w przypadku wzrostu lub spadku cen.

• Równowaga rynkowa

Stany nierównowagi

• nadwyżka podaży-część potencjalnych nabywców nie akceptuje ustalonej ceny i rezygnuje z zakupu

• niedobór podaży-przy ustalonej cenie sprzedawcy są skłonni sprzedać mniejszą ilość dobra

• Cena - ilość pewnego dobra (najczęściej pieniądza), za przyjęcie której sprzedający jest gotów zrzec się swoich praw do danego dobra, lub też kupujący jest gotów ją kupić, aby do tego dobra nabyć prawa.

• Cena - wstępnie ustalona zapłata za określone świadczenia,

• Cena – koszt, który musi być poniesiony w momencie zakupu,

• Cena - wyrzeczenie poniesione przez korzystającego w celu otrzymania wartości, którą wyrób lub usługa reprezentuje,

• Cena - cokolwiek z czego dana osoba musi zrezygnować w zamian za jednostkę nabywanego dobra,

• Cena - pieniężny wyraz wartości.

Funkcje cen

• Informacyjno - bodźcowa - parametru, który pozwala określić wielkość przychodów ze sprzedaży, a także parametru pobudzającego do określonego działania. Nabywcę ceny informują o ile zmniejszą się jego zasoby pieniężne, jeśli dokona on zakupu. Sprzedającego ceny informują o ile zwiększy się jego przychód , jeśli dokona on sprzedaży.

• Redystrybucyjna (wtórny podział, rozdział). Ceny są narzędziem podziału dóbr i usług, oraz przesuwania dochodów od jednych grup społecznych do innych i do budżetu państwa. Państwo również może dokonywać redystrybucji dochodów przy pomocy cen - różnicując obciążenie cen podatkami, ustalając ceny minimalne / maksymalne czy dotując pewne gałęzie gospodarki.

• Stymulacyjna - narzędzie oddziaływania na dostawców i odbiorców - im wyższy jest poziom cen, tym większa jest opłacalność produkcji. Stymuluje to producentów do zwiększania rozmiarów produkcji. Niższy poziom cen zniechęca producentów i powoduje ograniczenia produkcji. Wyższy poziom cen może skłaniać producentów do zwiększenia produkcji a nawet podnoszenia wartości użytkowej wyrobów (jakość, estetyka, funkcjonalność). Zazwyczaj wyższy poziom cen skłania konsumentów do ograniczenia spożycia a niższy stymuluje wzrost spożycia.

• Agregacyjna - umożliwia sumowanie niedodawanych w sensie fizycznym wielkości

Rodzaje cen:

• rynkowa - jest ustalona przez rynek, zależy od podaży i popytu,

• administracyjna - ustalona przez państwo

• minimalna - ustalona przez państwo (minimalna cena płodów rolnych),

• maksymalna - ustalona przez państwo (maksymalna cena zboża)

• relatywna - jest to cena towaru wyrażona w innym towarze

• dampingowa - cena towaru niższa niż koszty produkcji,

• Detaliczna

• Hurtowa

• absolutna - cena towaru wyrażona w jednostkach pieniężnych.

• równowagi - porównawcza

Polityka cenowa

• opust - obniżka ceny (nie mylić z upustem).

• bonifikata - zniżka, ustępstwo od ustalonej ceny.

• skonto - przy sprzedaży na warunkach kredytowych (z odroczonym terminem płatności) zmniejszenie kwoty należności w razie zapłaty gotówką lub przed umówionym terminem.

• prowizja - wynagrodzenie za pośrednictwo, czynności handlowe, komis.

• marża - różnica dwu cen, np. ceny hurtownika i ceny producenta.

• rabat - opust od sumy należnej za towar, przyznawany np. przy kupnie dużej ilości towaru, zapłacie gotówką, lub stałym klientom.

• promocja - sprzedaż po atrakcyjnej cenie zmierzająca do zwiększenia popularności towaru.

• przecena - wyznaczenie niższej ceny na artykuły posezonowe lub niepełnowartościowe.

• wyprzedaż - sposób pozbywania się towarów niepełnowartościowych lub o kończącym się terminie przydatności, aby pomniejszyć straty i zrobić miejsce na nowe towary.

• soldy - wyprzedaż posezonowa.