Znakowanie trwałe:
a)tatuowanie-wew.str.małż.usznej
szpilkowe numery i tusz
b)kolczykowanie
Znakowanie nietrwałe:
kilka dni-kilka miesięcy
farby,farby nitro,kredki
w czasie:
-wykotów-maciory i jagnięta
(grzbiet lub bok)
-wykonywania w stadzie różnych zabiegów
-stanówki (podwieszając trykowi na mostku
znacznik, ślad na zadzie krytej maciorki)
Obcinanie ogonków:
zapobieganie zanieczyszczeniu wełny odchodami
u ras o długim i owełnionym ogonie-w okresie
okołoporodowym nie później niż do 6 tyg. Życia
tryczki-zostawia się 2-4 kr.ogonowych,maciorki 3-6
a)metody krwawe:
*narzędzia tnące (zaham. krwawienia-założyć opaskę
uciskową powyżej miejsca cięcia 2-3 godz)
*narzędzia tnąco-miażdżące (emaskulator)-
zaciśnięte przez ok.1 min
b)metody bezkrwawe:
*gumowe pierścienie uciskowe-ogon odcina
się poniżej miejsca założenia po 2-3 dniach
Korekcja racic:
-zmniejsza ryzyko wystąpienia kulawki
-usuwa się nadmiar twardego rogu ścian bocznych
racicy wystający ponad płaszczyznę powierzchni
wyznacznik-miękki róg podeszwowy
*maciora- min 2 x w roku, wiosną 2-3 tyg. przed
rozpoczęciem sezonu pastwiskowego i jesienią
co najmniej 4-6 tyg. przed wykotami
*tryki stadne- 3-4 x w roku, 2-4 tyg przed stanówką
System. dezynfekcja racic (w rejonach zagrożonych kulawką)
środki: *dezynfekcyjno-gojące – 10-20% r-r siarczanu cynku
3-5% r-r kreoliny *dezynfekcyjno-wysuszające - 10-20% r-r siarczanu
miedzi, 3-4% r-r formaliny i dzięgieć (środek błonotwórczy, nie używać
w stadach gdzie choroba wystąpiła)
Kąpiele i opryski 10-14 dni po strzyży
kąpiel-zanurzenie owcy w środku dezynf.
oprysk:
-opryskiwacze z pojedynczą dyszą,
-stacjonarne lub przewoźne tunele z kilkoma rzędami dysz
zamiast oprysków – preparaty na skórę zwierząt/w iniekcji
odrobaczanie 2 x w roku: *wiosną (2-3 tyg. przed sezonem
pastwiskowym) *jesienią (min 4-6 tyg. przed rozpoczęciem wykotów)
Fizjologia rozrodu tryka:
różnicowanie gonad – ok. 35 dnia życia płodowego
zstępowanie jąder – 80 d.ż.p. do 2 msca po urodzeniu
pierwsze porcje nasienia z plemnikami – 140-150 d.p.u
plemniki zdolne do zapłodnienia – 7,5-9 msc p.u.
czas trwania spermatogenezy – 47 dni
czas przechodzenia nasienia przez najądrza – 10-17 dni
temp.jąder – 33-36 (32,5°C)
masa jądra dorosłego tryka – 100-300g
dobowa produkcja plemników – 4,4-12 x 10^9
ilość ejakulatu wydalana podczas 1 skoku – 1-2cm3 przeżywalność plemników w najądrzach – ok.40 dni
koncentracja plemników – 2-5 mln w 1 mm3
Fizjologia rozrodu maciorki:
długość cyklu rujowego – 14-20 dni (17 dni)
czas trwania rui – 3-84 godzin (24-36 godz)
owulacja – spontaniczna
owulacja – 20-40 godz.od początku rui (24 godz. a więc pod koniec rui)
poziom owulacji – 1-6 kom.jajowych
długość ciąży – 143-152 dni (150 dni)
zdolność kom.jajowej do zapłodnienia – do 24 godz. po owulacji
przeżywalność plemników w narządach rozrodczych maciorki – 16-24h
czas wędrówki plemnika od kopulacji do przyjajnikowego odcinka
jajowodu – 2-6 godz (3 godz)
wędrówka jaja z jajnika do jajowodu – 3-5 godz.
inwolucja macicy po porodzie – 10-24 dni (17 dni)
aktywność jajników po porodzie:
poza sezonem rozrodczym – nieaktywne do następnego sezonu
w sezonie rozrodczym – akt.wzrasta po ok.5 dniach po porodzie
i owulacja bezobjawowa z reguły między 12 a 25 dniem, a potem
cyklicznie co 17 dni
Czynniki wpływające na użytkowość rozpłodową maciorek:
-inwolucja macicy po porodzie
-aktywność jajników po porodzie
-laktacja
-poziom żywienia
-płodność poporodowa
Dojrzałość płciowa i rozpłodowa:
*dojrzałość płciowa:
-rasy wcześnie dojrzewające (merynos polski, fińska, fryzyjska,
romanowska,mięsne) 4-5 msce, pozostałe rasy – 6-10 mscy
*dojrzałość rozpłodowa:
-merynos polski >45kg
-długowełnista i nizinna >40kg
-polska owca górska >30kg
Sezonowość zmiany aktywności płciowej:
-rasy asezonalne-fińska,wrzosówka,romanowska,Dorset Horn
-prawie asezonalne-merynos polski od kwietnia do lutego
-sezonalne-nizinna i długowełnista od sierpnia do lutego, górska
od września do grudnia
Systemy krycia:
-dzikie-tryki i maciorki do rozpłodu przez cały rok razem
-wolne-do grupy 200-300maciorek na sezon kopulacyjny 7-8 tryków
-haremowe-tryk na okres stanówki z 20-30 maciorkami
-z ręki-tryki próbniki (1 na 50-100maciorek); na dorosłego tryka
kryjącego przypada 40-45 maciorek; młodego-25-30, 3-5 skoków/dzień
-sztuczna inseminacja – skuteczność unasienienia nasieniem mrożonym
40-50%, świeżym rozcieńczonym 70-85% ale jego przydatność jest krótka
(3-6 godz przy schłodzeniu 18-20°C; do 24 godz 2-5°C)
Od 1 tryka można pobrać dziennie do 4 ejakulatów (z każdej można
otrzymać 20 dawek inseminacyjnych)
Diagnozowanie ciąży:
1.używanie uprzęży dla tryków
2.obmacywanie maciorki (90-130 dzień ciąży)
3.badanie wymienia (ostatnie 3 tyg ciąży)
4.diagnozowanie przy użyciu ultrasonografu (wykrywanie tętna
płodu, wykrywanie macicy wypełnionej wodami płodowymi)
5.obmacywanie powłok brzusznych
Zastosowanie hormonów w rozrodzie:
cel: *synchronizacja rui,*zwiększenie poziomu owulacji,
*wywołanie rui i owulacja poza sezonem rozrodczym
*przyspieszenie dojrzałości płciowej
Najczęściej stosowane hormony:
progestogeny, estrogeny,gonadotropiny,prostaglandyny
Struktura genetyczna populacji owiec w PL
merynos (mateczne)- 18,2% [wełna jednolita cienka]
nizinne i długowełniste (mateczne)-31%
polska o. górska(mateczne)-16%
rasy mięsne(ojcowskie)-12,5%
rasy plenne(ojcowskie)-2%
inne(lokalne)-20,2% [o.olkuska, wrzosówka]
liczba genotypów [n]-33
Typy użytkowe i rasy owiec:
*mięsny (Beltex, Ile de France, Czarnogłówka, Suffolk, Texel, Berrichon du cher, Charolaise, Dorset horn, Hampshire,); *mięsno-tłuszczowy, *plenny (o. olkuska) *mleczny (fryzyjska, assaf, Lacaune), *kozuchowy(o. romanowskie,wrzosówka), *puchowy, *smuszkowy, *wełnisty (merynos polski), *wszechstronny (polska o. górska)
Unifikacja typu budowy ras mięsnych wg systemu EUROP – Irlandia
TRYKI STADNE: texel, suffolk, charolaise, mieszaniec suffolk, cheviot
Jakob – rasa angielska, „parkowa”
owca kameruńska – owca szerstna
Wełna
* Definicja zoologiczna – okrywa włosowa owiec, wielbłądów, lam, niektórych ras kóz, królików itp.
*Definicja technologiczna – włókno pochodzenia zwierzęcego o właściwościach przędnych i zdolności spilśniania się, bez domieszki innych włókien
Głównie owce (95%) – Australia, Nowa Zelandia, Chiny, Argentyna, Urugwaj, RPA, Wielka Brytania, Hiszpania, Turcja, Gruzja (główni dostawcy)
Stuktura włókna wełnianego – przekrój
a) oskórek (1-2w.kom.)
b) kora włosa (orto- i parakora) na łukach wew i zew włosa
c) rdzeń przy grubościach powyżej 50 mikrometrów
Rodzaje włosów:
*puchowe (bezrdzeniowe, śr do 30 mikrometrów)
* rdzeniowe (do 200mikrom i dł 40 cm w odroście rocznym)
* przejściowe (średnica do 50 mikrom z fragmentarycznym rdzeniem)
Patologiczne:
*kępowe, *psie, *nadrunne, *szerstne
Cechy fizyczne i chemiczne wełny
*Długość (wysadność i rzeczywista), *grubość (20-200 mikrom)
*karbikowatość (wadliwe: marka i nitka), *zdolność spilśniania
* zawartość tłuszczopotu (10-20% masy wełny potnej), *barwa (melanina)
* higroskopijność (wysoka do 30% swojej masy), *wytrzymałość (siła zrywająca 3-30g; naprężenie zrywające 1500-2200kg/cm3; samozryw 13-18 km)
* rozciągliwość (sprężystość (do30%sprężyste a 50% plastyczne), *połysk,
*złe przewodnictwo cieplne i elektryczne, * doskonałe wł.termoizolacyjne i dźwiękochłonne, *pochłania UV, *ognioodporność (nie pali się tylko zwęgla), *wytrzymałość na mocne kwasy, *brak odporności na zasady
Okrywa wełnista jednolita
z 1 rodzaju włosów (u merynosów ok 90% to włosy puchowe) o zbliżonej długości i grubości; podstawowy element = słupki (stożkowe, cylindryczne, maczugowate). OKRYWA ZAMKNIĘTA
Okrywa wełnista mieszana
różne rodzaje włosów – niejednakowa długość i grubość (wł. przejściowe, puchowe i rdzeniowe); podstawowy element = kosmki (frakcja zew, śr i wew). OKRYWA OTWARTA
Skóry surowe
*woda (50-70%l; śr.65%); *białka (33%; włókniste/strukturalne = kolagen, elastyna, keratyna; bezpostaciowe = albuminy, globuliny, mucyna, fosfoproteidy i chemoproteidy)
* lipidy (2%), *sole mineralne (0,25-0,65%), *enzymy (śladowe ilości)
Golce – skóra od owiec których wysadność wełny << 10mm; wyroby galanteryjne, podszewkowe, wyprawiane na zamsz
Skóry futrzarskie – od owiec o wełnie jednolitej i odroście >10mm;
procesy uszlachetnienia: przystrzyżenie, wyprostowanie karbików,
farbowanie, nadanie gładkiej lśniącej powierzchni
Skóry kożuchowe – od owiec o wełnie mieszanej i odpowiednich
proporcjach włosów puchowych, przejściowych i rdzeniowych (dobra
izolacja cieplna) – mała masa całkowita i grubość, elastyczne i odporne
na rozciąganie,
Skóry futerkowe – od kilkudniowych jagniąt karakułów i smuszek
(pochodzą z krzyżowania ras grubowełnistych np. cakli z trykami
karakułowymi), char. loki – sprężystość, trwałość, połysk, po urodzeniu
jagniąt skóra zaczyna siwieć
Liczba jagniąt w miocie- zwiększenie jagniąt w miocie – wzrost wydajności mlecznej (do 8 tygodnia laktacji); matka z 1 jagnięciem – 100%, 2-130%,
3-140%, 4-148%
I laktacja – najniższa mleczność, II -wzrost, III,IV-szczyt, V-spadek
Stadium laktacji – wpływa na jakość i ilość mleka:
* pierwsze 2 tyg laktacji – rozdajanie, * 4-6 tydzień – szczyt wydajności
mlecznej, *ostatnie 2 tygodnie laktacji – zasuszanie
Pasze mlekopędne:
* otręby pszenne, *zielonka pastwiskowa, *siano łąkowe, *rośliny
motylkowe (lucerna, koniczyna, esparceta), *okopowe (buraki, marchew)
Choroby powodujące spadek mleczności/zmiany w składzie mleka:
*mastitis (więcej elementów kom w mleku), *choroby infekcyjne, *zarobaczenie, pasożyty, *choroby płuc
Metody doju owiec:
* dój ręczny – z boku przez osmykiwanie strzyków (dla owiec o mocno rozwiniętym wymieniu, np. fryzyjskich); – z tyłu przez zgniatanie wymienia
(owce o mniejszym wymieniu-np. polska owca górska)
* dój maszynowy – przeprowadzany od tyłu, w wymieniu pozostaje duża
ilość niewydojonego mleka = spadek mleczności
Wiek – jakość surowca rzeźnego:
* I okres – rozwój układu kostnego, *II-intensywne rozwój tkanki mięśniowej,
*III-tempo przyrostów tk mięśniowej równoważy tempo przyrostów tkanki tłuszczowej = dojrzałość rzeźna), *IV-przyrost tk tłuszczowej gł w postaci tłuszczu okołonerkowego i podskórnego
Genetyczne metody doskonalenia cech użytkowości mięsnej:
* krzyżowanie, *selekcja
KRZYŻOWANIE- maciorki dobrze przystosowane do środowiska (rasy lokalne:merynos polski, polska o. nizinna, polska o.długowełnista) x tryk rasy plennej (romanowska, olkuska, fińska, fryzyjska); tryczki F1 tucz
maciorki F1 x tryki rasy mięsnej (texel, ile de france, suffolk);
maciorki i tryczki F2 tucz
SELEKCJA – *progowa – na podstawie jednej cechy(m.ciała w 70 dniu życia)
*wskaźnikowa – na podstawie indeksów selekcyjnych(m.ciała w 70d.ż., wynik oceny rozrodu matki danego osobnika)
*dobowe przyrosty masy ciała 150-450g
*stopień wykorzystania paszy - (zużycie białka i energii na 1kg przyrostu)
– 400-700g białka i 3,5-6 j.o. na na 1 kg przyrostu
*umięśnienie i otłuszczenie – ocena eksterierowa, chwyty rzeźnickie
* skład tkankowy (ultrasonografia, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny)
*wydajność rzeźna zimna i cieplna (u krajowych ras owiec 40-55%)
* ocena umięśnienia i otłuszczenia (wg klasyfikacji EUROP)
Tusze powyżej 13kg:
Klasy umięśnienia:
S- ekstra; E- wyśmienita; U-bardzo dobra, R-dobra, O-średnia, P-słaba
Klasy otłuszczenia:
1-bardzo małe; 2-małe; 3-średnie; 4-mocne; 5-bardzo mocne
Tusze jagniąt poniżej 13kg:
Masa ciała:
A- do 7kg; B-7,1-10kg; C-10,1-13kg
Barwa mięsa: jasnoróżowa, różowa, inna
Klasa otłuszczenia: 1-4
Typy użytkowe kóz:
*mleczny - żywy temperament, do 2000kg mleka w laktacji (Saaneńska, , Alpejska francuska)
* mięsny – przyrosty do 200g, wydajność rzeźna do 60% (Burska
* puchowy – białej barwy, 3 rasy, wydajność puchu/rok = 200-1200g (Angorska)
* wełnisty – 2 rasy, wełna 20-25cm (Kaszmirska)
* wszechstronnie użytkowe – 150-500kg mleka w laktacji i mięso (walliserska czarnoszyjna, Karpacka,) biała uszlachetniona – polska,
barwna uszlachetniona-polska