Wpływ gospodarki hormonalnej na zachowanie człowieka

Hormony to substancje chemiczne wydzielane przez gruczoły. Rozprzestrzeniają się po organizmie wraz z krwią - w ten sposób docierają do swych gruczołów docelowych. Są szczególnie przydatne w koordynowaniu długotrwałych zmian dotyczących wielu części organizmu. Ośrodek sterowania produkcją hormonów znajduje się w podwzgórzu mózgu, gdzie "komunikują się" ze sobą system nerwowy i system hormonalny. Komunikat o zapotrzebowaniu poszczególnych narządów na odpowiednie hormony kierowany jest do przysadki mózgowej, która produkuje hormony sterujące - pobudzające lub hamujące aktywność gruczołów dokrewnych. Wyróżniamy kilka grup hormonów. Jedna z nich obejmuje hormony białkowe i hormony peptydowe składające się z łańcuchów aminokwasów. Hormony białkowe i peptydowe przyłączają się do receptorów białkowych, co powoduje aktywację wtórnego przekaźnika we wnętrzu komórki. Kolejną ważną grupą hormonów są hormony steroidowe, które składają się z czterech pierścieni węglowych. Znamy dwa mechanizmy działania steroidów. Po pierwsze wiążą się receptorami błonowymi jak peptydy i białka. Po drugie wnikają do wnętrza komórek gdzie łączą się z receptorami zawieszonymi w cytoplazmie, a następnie wchodzą do jądra komórek gdzie wpływają na proces ekspresji genów.

Hormony płciowe - estrogeny, progesteron i androgeny - to specjalna kategoria steroidów, wydzielanych przez gonady (jajniki, jądra), chociaż ich niewielkie ilości wydzielają również nadnercza. Do androgenów zaliczamy zwykle testosteron, dihydrotestosteron oraz androstendion. Nazywa się je także „hormonami męskimi”, ponieważ ich stężenie jest większe u mężczyzn. Do estrogenów zaliczamy estradiol. One wraz z progesteronem w większych ilościach występują u kobiet stąd często nazywa się je „hormonami żeńskimi” Geny, które są aktywowane przez estrogeny lub androgeny to geny związane z płcią, ponieważ ich efekty są dużo silniejsze u osobników jednej płci.

Na przykład estrogen aktywuje geny odpowiedzialne za rozwój piersi (o wiele silniej u kobiet niż u mężczyzn) a androgen aktywuje geny odpowiedzialne za powstanie zarostu(silniej u mężczyzn niż u kobiet). Testosteron i inne androgeny oraz pochodne od nich związki chemiczne są nazywane sterydami anabolicznymi, ponieważ stymulują rozrost mięśni. Są brane szczególnie przez sportowców, aby zwiększyć siłę mięśni. Wysoki poziom sterydów (przez mechanizm negatywnego sprzężenia zwrotnego) na przednią część przysadki wydzielającą hormony kontrolujące gonady. Wskutek tego rosną piersi, zmniejszają się jadra, podnosi się poziom cholesterolu i często pojawiają się zaburzenia depresyjne.

Płeć, oprócz różnicowania cech bezpośrednio związanych z rozmnażaniem wpływa również na cechy z nim niezwiązane: rozmiary ciała, poziom agresji, zachowania rodzicielskie oraz długość życia. Różnice te są w dużej części wynikiem działania hormonów podczas wczesnego okresu krytycznego w okresie okołoporodowym. Jako przykład przywołać można doświadczenia przeprowadzane przez uczonego Quadagno, który wykazał, że wystawione na działanie testosteronu podczas okresu krytycznego samice małp biorą udział w bardziej gwałtownych zabawach niż inne samice, są także bardziej agresywne i częściej przyjmują grożące wyrazy mimiczne. Badania Berenbauma pokazały że również w wypadku chłopców i dziewczynek inne są wzorce zabaw czy poziomu agresji. Dziewczynki, które w ciąży zostały wystawione na działanie dużych dawek androgenów (z powodu genu wywołującego zwiększone wydzielanie tych hormonów przez nadnercza), w porównaniu ze swoim żeńskim rodzeństwem, niepoddanym zwiększonemu działaniu androgenów, bardziej interesują się właściwymi dla chłopców zabawkami typami aktywności.

Poziom testosteronu i estradiolu wpływają na organizm nie tylko podczas wczesnego okresu krytycznego, ale przez całe życie mogą modyfikować przejściowe stany aktywności życiowej, takie jak zachowania seksualne. To zagadnienie podzielimy na dwa aspekty: działanie hormonów płciowych u mężczyzn i działanie hormonów płciowych u kobiet. U mężczyzn pobudzenie seksualne jest największe, gdy poziom testosteronu osiąga maksimum, a więc między 15. a 25. rokiem życia. W powstawaniu rozkoszy seksualne bierze udział również inny hormon - oksytocyna. Na ogół spadek poziomu testosteronu obniża aktywność seksualną. Po kastracji większość mężczyzn odczuwa zmniejszenie zainteresowania seksem i przejawia mniejszą aktywność w tej dziedzinie jednak spadek testosteronu nie jest przyczyną impotencji. Hamowanie działania testosteronu jest czasem wykorzystywane jako metoda kontroli zachowań przestępców seksualnych (gwałcicieli, pedofilów). Obniżenie poziomu testosteronu przez cyproteron czy medroksyprogesteron powoduje u nich tak jak i u normalnych mężczyzn realny skutek - zmniejsza się ich aktywność seksualna U kobiet wzajemne oddziaływanie podwzgórza, przysadki oraz jajników leży u podłoża cyklu menstruacyjnego. Na początku cyklu przedni łat przysadki zaczyna wydzielać FSH (hormon folikulotropowy) działający na pęcherzyk jajnikowy, wskutek czego pęcherzyk wytwarza coraz więcej estradiolu. To nasila wydzielanie FSH oraz powoduje „wyrzut” hormonu luteinizującego (LH) prze przedni płat przysadki. Łączne działanie FSH i LH powoduje pęknięcie pęcherzyka jajnikowego i uwolnienie komórki jajowej. Ciałko żółte (pozostała część pęcherzyka) zaczyna wydzielać progesteron, który przygotowuje błonę macicy do zagnieżdżania się w niej komórki jajowej, oraz hamuje wydzielanie LH. W ostatniej fazie cyklu poziom FSH, LH, estradiolu i progesteronu spadają.

Te zmiany poziomu hormonów towarzyszące cyklowi nie wpływają znacząco na zainteresowanie kobiet seksem. Chociaż występują niewielkie różnice. Kobiety częściej podejmują aktywność seksualną podczas okresu około owulacyjnego. Hormony płciowe wpływają również na preferencje kobiet dotyczące męskich twarzy. Uczony Penton-Voak przeprowadził badanie wykazujące, że kobiety będące w fazie lutealnej lub fazie menstruacji preferowały mężczyzn z bardziej „kobiecymi” rysami twarzy, zaś kobiety w fazie folikularnej wybierały twarze bardziej „męskie”. Pokazuje to, że hormony wpływają na preferencje seksualne kobiet.

Hormony wpływają jednak nie tylko na zachowania seksualne. Testosteron nasila zachowania agresywne wpływa również na samopoczucie, chęć i możliwość podejmowania walki, niezależność psychiczną i sprawność intelektualną. Estrogen zmniejsza ryzyko choroby Alzheimera, a jego podwyższony poziom pobudza syntezę receptorów dopaminergicznych i serotoninergicznych (wpływających na powstawanie sygnałów nagradzających i dobry nastrój). Ponad to podwyższony poziom estrogenu zwiększa płynność wypowiedzi, pamięć słowną, kontrolę uwagową oraz zdolność sterowania ruchami precyzyjnymi. Jednocześnie negatywnie wpływa on na rozpoznawanie przedmiotów na niekompletnych rysunkach lub obracanie w wyobraźni trójwymiarowych brył.

Gruczoły wydzielania wewnętrznego (dokrewne) nie mają przewodów wyprowadzających. Ich wydzielina to hormon. Hormony dostają się bezpośrednio do układu krążenia, płynu rdzeniowo-mózgowego lub tkanek. Wywierają wpływ na różne procesy życiowe organizmu. Gruczoły dokrewne to:

• przysadka – leży na podstawie mózgu, ma wielkość pestki czereśni. Wydziela: hormon wzrostu (somatotropina), hormon tyreotropowy, kotrtykotropowy, folikulotropowy, hormon luteinizujacy, prolaktynę, hormon melanotropowy, dwa neurohormony – wazopresynę i oksytocynę.

• szysznka – to część nadwzgórza w międzymózgowiu. Kształtem przypomina spłaszczony stożek o dług. 8-12 mm. Wydziela melaninę oraz związki polipeptydowe.

• tarczyca – tzw. gruczoł tarczowy; leży na szyi po obu stronach krtani i przed górną częścią tchawicy. Wytwarza tyroksynę, trójjodotyroninę i kalcytoninę. Wychwytuje jod z krwi, prowadzi syntezę hormonów, magazynuje je w koloidzie i uwalnia do krwi.

• przytarczyce – tzw. gruczoły przytarczyczne; najczęściej występują w liczbie czterech. Leżą na tylnej powierzchni płatów tarczycy. Wielkością i kształtem są zbliżone do ziarnka grochu. Wydzielają parathormon (PTH).

• nadnercza – tzw. gruczoły nadnerczowe; leżą w jamie brzusznej na górnym końcu nerek. Mają kształt trójkątów i półksiężyców. Wydzielają głównie kortyzol, kortykosteron, adrenalinę i noradrenalinę.

• narząd wysypowy trzustki – stanowi 1% masy gruczołu trzustki; wydziela: glikagon, insulinę, somatostatynę i polipeptyd trzustkowy.

• grasica

• jajniki

• jądra

Podsumowując, hormony mają istotny wpływ na człowieka. I choć ich rola jest najważniejsza, jeśli chodzi o seksualność to wpływają również na z pozoru niezwiązane z ich głównym zadaniem dziedziny życia i zachowania.