Postanowienia prawnomiędzynarodowe kongresu paryskiego (1856)
I Postanowienia terytorialne
Rosja zwróci Turcji miasto Kars na Kaukazie oraz południową część Besarabii.
Państwa zwycięskie zwrócą Rosji Sewastopol i inne miejscowości na Krymie
Pozostawienie księstw Mołdawii i Wołoszczyzny oraz Serbii jako terytoriów całkowicie autonomicznych, choć pod zwierzchnictwem Wysokiej Porty.
II Mocarstwa europejskie zobowiązały się szanować niezawisłość i terytorialną całość Imperium Osmańskiego.
III Wprowadzenie wolności żeglugi na Dunaju – utworzenie dwóch komisji międzynarodowych:
komisji europejskiej, która w ciągu kilku lat powinna przeprowadzić niezbędne prace uwalniające od mielizn i innych utrudnień żeglowność w dolnym biegu Dunaju oraz usunąć przeszkody jakiejkolwiek natury, które nie pozwalają jeszcze zastosować postanowień kongresu wiedeńskiego.
stała komisja nadbrzeżna złożona z przedstawicieli Austrii, Bawarii, Turcji, Wirtembergii oraz komisarzy księstw naddunajskich.
Klauzula rebus sic stantibus została zawarta w art. 62 konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów z 1969 roku i pozwala na jednostronne uznanie umowy za wygasłą z powodu zasadniczej zmiany okoliczności, ale tylko jeśli równocześnie zostaną spełnione następujące warunki: zmiana musi być „zasadnicza”, istnienie okoliczności, które uległy zmianie, stanowiło istotną podstawę zgody stron na związanie się umową.
Zasadnicza zmiana okoliczności nie może być podstawą wygaśnięcia gdy: chodzi o umowe ustalającą granice; zasadnicza zmiana jest wynikiem pogwałcenia przez stronę, która na nią się powołuje, bądź to obowiązku wypływającego z umowy, bądź też jakiegokolwiek innego międzynarodowego obowiązku wobec którejkolwiek z pozostałych stron umow
Akty jednostronne:
1) Notyfikacja – oficjalne pisemne powiadomienie drugiego podmiotu o wydarzeniu, z którym prawo to łączy określone skutki prawne.
2) Uznanie – stwierdzenie przez państwo, że przedmiot uznania istnieje i powinien być traktowany w płaszczyźnie prawa międzynarodowego.
3) Protest – jest to stwierdzenie przez państwo, że określona czynność lub stan rzeczy są niezgodne z prawem międzynarodowym. Ma zawsze charakter fakultatywny. Państwa bronią się za pomocą protestu przed wykształceniem się niekorzystnych dla nich reguł praktyki.
4) Zrzeczenie się – państwo rezygnuje z pewnych praw, następuje w sposób wyraźny, nie może być domniemywane.
Państwo ponosi odpowiedzialność:
1) nie tylko za własne, przynoszące szkodzę działania, lecz również za działania obywateli, a także cudzoziemców chwilowo przebywających na jego terytorium.
2) za działania organów wykonawczych i administracyjnych, również za czynności funkcjonariuszy przekraczających swoje kompetencje, ale nie w przypadku, gdy przekroczenie było oczywiste.
3) za działania przedstawicieli dyplomatycznych
4) za działania członków sił zbrojnych,
5) za działania lub zaniechania jego władzy ustawodawczej, za samo uchwalenie ustawy sprzecznej z jego zobowiązaniami
6) za działania organów sądowych, gdy sąd źle stosuje prawo wewnętrzne, bądź odmawia sprawiedliwości, niezależnie od tego czy były wynikiem omyłki, czy świadomego działania.
7) za bezprawne działania osób prywatnych skierowane przeciwko innemu państwu lub cudzoziemcom; państwo odpowiada za szkody wyrządzone, jeśli szkoda wynikła w skutek zachęcenia czy tolerowania tego rodzaju działań, niestosowania środków prewencyjnych lub nieukarania sprawców bezprawnych działań.
Formy odpowiedzialności:
1) Restytucja – przywrócenie poprzedniego stanu rzeczy sprzed popełnienia deliktu, wykonanie zobowiązania, odwołanie bezprawnego działania lub powstrzymanie się od dalszego bezprawnego działania. Podstawowa forma.
2) Odszkodowanie – najczęstsza forma spotykana w stosunkach międzynarodowych; polega na zapłaceniu pewnej sumy lub daniu ekwiwalentu w celu wyrównania szkód materialnych, powinno obejmować utracone odsetki (niekiedy utracone korzyści); niedopuszczalne są kary pieniężne jako forma zadośćuczynienia.
3) Satysfakcja – forma wynagrodzenia szkód niematerialnych; wyrażenie dezaprobaty wobec aktów jednego państwa skierowanych przeciwko czci i honorowi innego państwa. Sprowadza się do przedstawienia oficjalnych przeprosin i wyrazów ubolewania, zobowiązania ukarania winnych
4) Sankcje – stosowane przeciwko państwu dopuszczającego się aktów agresji, zbrodni międzynarodowych; nie ogranicza się wyłącznie do naprawienia szkody;
Monizm a dualizm
teoria monistyczna – prawo międzynarodowe i prawo wewnętrzne tworzą jeden system prawny, w którym normy pozostają względem siebie w porządku hierarchicznym.
monizm z prymatem prawa wewnętrznego G.W.F. Hegel (A. Lasson, K. Schmitt) traktuje PM jako zewnętrzne prawo państwowe, podporządkowane państwu i niezdolne do krępowania jego działań
monizm z prymatem prawa międzynarodowego prace szkoły wiedeńskiej (H. Kelsen) – wszystkie istniejące normy prawne stanowią jedność, w obrębie której PM jest wyższym porządkiem prawnym w stosunku do każdego porządku krajowego (PM ogranicza swobodę działania państwa)
teoria dualistyczna – PM i PW stanowią nie tylko dwie odrębne gałęzie, lecz dwa całkowicie odrębne systemy różniące się między sobą przedmiotem regulacji i źródłami.
D. Anzilotti – ani normy PW nie mogą być wyprowadzane z prawa międzynarodowego, ani też odwrotnie
normy PM mogą uzyskać moc obowiązującą w porządku wewnętrznym w drodze transformacji ( zwykłej – każda ratyfikowana umowa wydawana jest w dzienniku urzędowym lub generalnej – ogólna klauzula (z reguły w konstytucji) o włączaniu do prawa wewnętrznego wszystkich norm, które wiążą państwo)
Stosunek prawa międzynarodowego do prawa wewnętrznego w praktyce międzynarodowej
stosunek PM do PW nie jest regulowany normą PM dlatego też państwa określają swoje zdanie z tej kwestii w klauzuli konstytucyjnej
każde państwo ma swobodę określania relacji PM do PW, nie może jednak przyjąć rozwiązania uznającego wyższość prawa wewnętrznego. Istnieje obowiązek przestrzegania umów międzynarodowych
państwa mogą przekazywać organizacjom o charakterze integracyjnym uprawnienia do stanowienia prawa, które stosowane jest bezpośrednio w wewnętrznym porządku prawnym państw członkowskich
sukcesja traktatów
Większość nowopowstających w wyniku procesu dekolonizacji państw decydowała się na zastosowanie tzw. teorii wyboru, mówiącej, że mają prawo wybrać spośród obowiązujących wcześniej na ich terytorium umów te, którymi godzą się związać. Zazwyczaj przyznawano im na to pewien czas, najczęściej 2 lata. Nie dotyczyło to oczywiście umów granicznych, których nie mogły uznać za wygasłe bez zgody drugiej strony (tę teorię przyjęły m.in. Ghana, Gwinea i Nigeria).
Niektóre państwa wybierały teorię tabula rasa, uznającą wszystkie umowy kolonizatora, poza granicznymi, za nie obowiązujące. (Algieria i Górna Wolta).
Niezależnie od przyjętej teorii, państwa nie mogą uwolnić się od zobowiązań granicznych i wynikających z norm ius cogens. Konwencja wiedeńska o sukcesji w odniesieniu do umów międzynarodowych z 1978 stoi generalnie na gruncie teorii tabula rasa (art.16) z prawem notyfikowania sukcesji w stosunku do umów wielostronnych (a więc mamy też pewne elementy teorii wyboru). Cały czas spod jakiekolwiek dowolności wyłączone są normy graniczne i ius cogens.
umowa międzynarodowa: międzynarodowe porozumienie między państwami, zawarte w formie pisemnej i regulowane przez prawie międzynarodowe, niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym dokumencie, czy dwóch lub więcej dokumentach, i bez względu na jego szczególna nazwę
Ze względu na to jako organ państwowy występuje jako strona i czy umowa podlega ratyfikacji, czy też jest zatwierdzana:
- umowy państwowe podlegające ratyfikacji przez głowę państwa (traktaty pokoju, układy o przyjaźni, współpracy i wzajemnej pomocy oraz inne umowy polityczne, umowy dotyczące spraw zastrzeżonych do uregulowania w drodze ustawy lub postanowienia odbiegające od dotychczasowego ustawodawstwa, inne umowy, jeżeli strona wyraziła na to zgodę ze względu na wymagania prawa drugiej strony lub, jeżeli strony tak uzgodniły, ze względu na szczególne okoliczności);
- umowy rządowe podlegające zatwierdzeniu przez Radę Ministrów (premiera);
- umowy resortowe, których przedmiot należy do właściwości jednego ministra, które nie są ani państwowymi ani rządowymi.
nieważność umów
związane z naruszeniem pr. wew. kontrahentów dot. zawierania umów: nie można powoływać się na to prawo, chyba, że jego pogwałcenie było oczywiste i dot. normy o zasadniczym znaczeniu; art. 46 KW;
wady oświadczenia woli:
art. 47 – przekroczenie przez przedstawiciela upoważnienia, tylko jeśli inne państwa znały ograniczenie;
art. 48 – błąd – istotny, dot. faktów
art. 49 – oszustwo w stosunku do państwa;
art. 50 – przekupstwo przedstawiciela bezpośrednie lub pośrednie;
art. 51 i art. 52 → przymus wobec przedstawiciela jest zawsze przyczyną unieważnienia, ale przymus wobec państwa tylko jeśli polegał na użycia siły lub groźbie jej użycia oraz jeśli był niezgodny z p.m. (np. traktaty pokojowe w stosunku do państwa agresora);
niezgodność z ius cogens → art. 53 (istniejącą) i art. 64 (nową);
| nieważność bezwzględna: | nieważność względna: |
|---|---|
|
|
wygaśnięcie umowy
Przyczyny wyraźnie przez umowę przewidziane
- upływ czasu na jaki zawarto umowę; typowa przyczyna wygaśnięcia → albo na okres x lat, albo do x dnia;
- spełnienie się warunku rozwiązującego; rzadko stosowany samoistnie, raczej wraz z warunkiem upływu czasu
- wypowiedzenie umowy zgodnie z jej postanowieniami;
Przyczyny nie przewidziane w umowie
z mocy prawa wygaśniecie umowy w ogóle (bezwzględne wygaśnięcie umowy) bądź w stosunku do danego państwa (względne wygaśnięcie umowy):
- zgodna wola stron; wg KW jeden warunek – by było to poprzedzone konsultacjami; desuetude – państwa wielokrotnie powoływały się przed MTS, ale beskutecznie;
- całkowite wykonanie umowy
- zniknięcie podmiotu umowy; albo w sensie fizycznym
z inicjatywy strony:
- zasadnicza zmiana okoliczności
- naruszenie umowy przez partnera;
- wypowiedzenie umowy nieprzewidziane w jej postanowieniach; zakaz, ale można, gdy ustali się że strony miały zamiar dopuścić tą możliwość lub gdy można domniemywać to z charakteru traktatu
- wygaśnięcie w skutek zawarcia późniejszej umowy milcząca abrogacja umowy
wygaśnięcie różni się od stwierdzenia nieważności tym, że pociąga ono za sobą skutki prawne od chwili wygaśnięcia (ex nunc), a stwierdzenie nieważności oznacza, że umowa była nieważna od samego początku i nie mogła wywołać żadnych skutków prawnych (ex tunc)
Zawieszenie stosowania umowy
zawieszenie stosowania zwalnia strony umowy z obowiązku wypełniania jej postanowień we wzajemnych stosunkach w okresie zawieszenia; nie wpływa na stosunki prawne ustanowione przez umowę między stronami
zawieszenie spowodowane może być przyczynami podobnymi do przyczyn wygaśnięcia oraz naruszeniem umowy przez kontrahenta, niemożność jej wykonania lub zasadniczą zmianę okoliczności
zawieszenie powinno być przewidziane w umowę lub przynajmniej nie zabronione
art. 44 – niepodzielność tekstów umowy; wyjatki:
1)KNZ – Statut MTS; jeśli cześć jest wyraźnie wyodrębniona z umowy państwo może związać się tylko z tą częścią (np. Szwajcaria przystapiła do ONZ w 2002, ale statut MTS obowiązywał od lat 40);
2) zastrzeżenia, protokoły, deklaracje interpretacyjne – jednostronne oświadczenie (najpóźniej wraz z ostateczną zgodą na podpisanie traktatu);
- art. 19 – nie można wnosić zastrzeżeń:
+ konwencja może zastrzec, że nie można wnosić zastrzeżeń (KNZ);
+ tylko określone zastrzeżenia
+ zastrzeżenie jest niezgodne z celem i przedmiotem traktatu (sprzeciw zwykły – dot. tylko jednego artykułu; sprzeciw kwalifikowany – unieważnia cały traktat; np. konwencja genewska o bezpieczeństwie jądrowym, zastrzeżenie Ukraińskie względem art. 3; Austra wnosi sprzeciw kwalifikowany – konwencja nie obowiązuje w całości miedzy Austrią i Ukrainą)
Klauzule
klauzula wzajemności – traktowanie obywateli (osób prawnych, statków, towarów) układającej się drugiej strony w taki sam sposób, w jaki jej obywatele (osoby prawne itd.) są traktowani przez to państwo
klauzula narodowa – traktowanie obywateli itd. drugiej strony tak, jak traktuje własnych obywateli itd. (nie obejmuje nigdy praw politycznych)
klauzula największego uprzywilejowania – przyznanie drugiej stronie praw i przywilejów, które zostały lub zostaną przyznane w przyszłości jakiemukolwiek państwu trzeciemu wyjątki od KNU: w szczególnych sytuacjach korzyści lub przywileje przyznawane jakiemuś państwu lub obszarowi nie muszą być przenoszone na inne państwa korzystające z KNU. Umożliwiają więc one traktowanie preferencyjne jakiegoś państwa czy grupy państw we wszystkich czy niektórych dziedzinach obrotu.
Uznawanymi powszechnie wyjątkami są:
1) tzw. mały ruch graniczny między państwami sąsiednimi (różne ulgi przyznawane w tym ruchu nie muszą być przenoszone na handel z innymi państwami)
2) handel z własnymi koloniami i posiadłościami:
3) szczególne sytuacje prawne, polityczne czy uświęcone tradycją (np. brytyjskie preferencje imperialne, preferencje celne w ramach „Unii Francusku
4) unia celna (państwa, które tworzą unię celną i znoszą w jej ramach cła nie przenoszą tych ulg na państwa trzecie);
5) handel z krajami rozwijającymi się (ten ostatni wyjątek zastępuje dawne wyjątki stosowane w odniesieniu do kolonii i krajów zależnych).
klauzula arbitrażowa – zobowiązanie do przekazywania jakichkolwiek sporów wynikłych na tle stosowania umowy do sądu rozjemczego (komisji koncyliacyjnej)
klauzule o ratyfikacji lub zatwierdzeniu – jeśli umowa podlega w jednym państwie ratyfikacji, a w innym zatwierdzeniu, to wówczas zamieszcza się klauzulę o przyjęciu zgodnie z prawem każdej umawiającej się strony
szkoły interpretacji traktatów
- subiektywistyczna (intencjonalna) → interpretacja powinna ustalać prawdziwą wolę stron
- obiektywistyczna (tekstualna) → najważniejszy jest tekst a nie spekulowanie o zamiarach
- teleologiczna (funkcjonalna) → należy traktować przedmiot i cel umowy jako całość
Konwencja oparta jest na teorii obiektywistycznej – najważniejsza jest litera samego traktatu, a w razie gdyby taka interpretacja wciąż pozostawiała wątpliwości, pozwala skorzystać z metody subiektywistycznej (art. 31-32)
ratyfikacja umów międzynarodowych według Konstytucji RP z 1997 roku
tzw. duża ratyfikacja – dokonuje jej prezydent RP po uzyskaniu wcześniej zgody parlamentu wyrażonej w formie ustawy. Wymagana jest dla umów dotyczących:
- pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych
- wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji
- członkostwa RP w organizacji międzynarodowej
- znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym
- spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy
ratyfikacja w trybie art. 90 Konstytucji – zgoda musi być wyrażona przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczny posłów oraz analogiczną większością przez Senat. Możliwe jest także przeprowadzenie referendum ogólnokrajowego. Procedurę tę stosuje się do umów, na podstawie których Polska może przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.
tzw. mała ratyfikacja – ratyfikacji dokonuje prezydent RP na wniosek premiera, który musi uprzednio powiadomić Sejm o zamiarze przedłożenia umowy do ratyfikacji, ale nie musi uzyskiwać jego zgody.
Umowy niepodlegające ratyfikacji. W praktyce przyjęło się, że nie podlegają ratyfikacji:
a) deklaracje o treści politycznej przyjęte na spotkaniu mężów stanu (np. Karta Atlantycka)
b) umowy resortowe lub administracyjne zawierane przez ministerstwa i inne urzędy w zakresie ich działania
c) umowy zawierane w czasie wojny przez dowódców wojskowych (tzw. kartele) – np. zawieszenie broni dla ewakuacji rannych i zabitych, kapitulacja twierdzy lub bronionego miasta
sposoby nabycia terytorium
I) pierwotne – rozciągnięcie zwierzchnictwa na terytorium niebędące wcześniej częścią innego podmiotu
1) Efektywna okupacja – rzeczywista i faktyczna okupacja dająca tytuł suwerenny, której przedmiotem może być tylko terra nullius
2) Przyrost – wskutek działania sił przyrody lub pracy człowieka, np. przymulisko, oderwisko, zmiana koryta rzeki;
II) wtórne – nabycie części terytorium innego państwa
1) Cesja – w rezultacie umowy międzynarodowej następuje transfer terytorium, jedno państwo przestaje, a drugie rozpoczyna wykonywanie swego zwierzchnictwa nad przekazanym obszarem. Podmiotem mogą być tylko państwa, ma ona charakter dwustronny.
2) Zasiedzenie – nabycie suwerenności poprzez efektywne, trwałe (ciągłe i pokojowe) wykonywanie kompetencji państwowych na określonym obszarze.
3) Zawojowanie (podbój) – musiało być ostateczne i nieodwracalne. Aktualnie zakazane przez prawo
Utrata terytorium następuje we wszystkich przypadkach, w jakich następuje nabycie terytorium państwowego oraz m.in. w przypadku derelikcji – państwo przestaje faktycznie wykonywać na jakimś obszarze swe kompetencje i porzuca je co prowadzi do choćby chwilowe przekształcenia go w ziemię niczyją.
- Teoria podmiotowa – terytorium jako „ciało”
- Teoria przestrzenna – terytorium jest przestrzenią w obrębie której działa władza państwowa
- Teoria kompetencji – zakres obowiązywania porządku prawnego państwa
Ograniczenia wykonywania szczególnego zwierzchnictwa terytorialnego
wynikające z PM
- nie wyrządzanie szkody innym państwom (casus huty Trail Smelter)
- zasada dobrosąsiedztwa (np. zakaz zmiany kierunku rzek)
- Konwencja Jamajska 1982:
• prawo nieszkodliwego przepływu
• prawo przejścia tranzytowego
• prawo przepływu szlakiem archipelagowym
Szczególne ograniczenia:
- dzierżawa (państwo zachowuje suwerenność ale inne wykonuje zwierzchnictwo a tym obszarze)
- tworzenie baz wojskowych (immunitety członków sił zbrojnych i personelu baz)
- demilitaryzacja – może być pełna lub częściowa
- neutralizacja – zakaz prowadzenia działań wojennych na danym terytorium
- rzeki międzynarodowe
ksztaltowanie sie granic polski po II wś
Granica wschodnia
- granica polsko-radziecka: ukształtowana w wyniku umowy jałtańskiej z 11 lutego 1945 r. gdzie ustalono, że powinna przebiegać wzdłuż linii Curzona z odchyleniami od 5- na korzyść Polski
- następnie granica została zmieniona przez polsko-radziecką umowę o zmianie odcinków terytoriów państwowych. W 1957 r. wytyczono fragment granicy polsko-radzieckiej przylegającej do Morza Bałtyckiego.
- granica wschodnia po roku 1991: w wyniku rozpadu ZSSR wschodnia granica polski stała się granicą polsko- litewską, polsko-białoruską i polsko-ukraińską a nienaruszalność granic i brak roszczeń terytorialnych potwierdzono w podpisanych deklaracjach
Granica polsko-niemiecka
- decyzje konferencji poczdamskiej: niemieckie terytoria na wschód od linii biegnącej od Morza Bałtyckiego, bezpośrednio na zachód od Świnoujścia i stąd wzdłuż rzeki Odry, do miejsc gdzie wpada zachodnia Nysa i wzdłuż zachodniej Nysy do granicy czechosłowackiej, łącznie z częścią Prus Wschodnich i Gdańskiem będą należeć do Polski. Układ zgorzelecki (między Polską a NRD) z 1950 r. potwierdził granicę polsko-niemiecką i przeprowadził ostateczną delimitację zachodniej granicy Polski
- układ z 1970 r. stwierdzał, że granica polsko-niemiecka została uznana przez RFN i obie strony nie mają żadnych roszczeń terytorialnych wobec siebie
- traktaty z 1990 r. – potwierdzają ostateczny charakter granicy niemieckiej, podpisany przez RFN, NRD, Francję, Wielką Brytanię, ZSSR i Stany Zjednoczone
- traktat między Rzeczpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o potwierdzeniu granicy podpisano 14 listopada 1990 r. w Warszawie
Granica polsko-czeska i polsko-słowacka
- w 1958 r. podpisano umowę. W latach 1976-1983 przeprowadzono pierwszą wspólną kontrolę przebiegu granicy i w jej wyniku doszło do podpisania w 1986 r. umowy międzypaństwowej wprowadzającej wyrównawcze zmiany w granicy
- po rozpadzie Federacji Czechosłowackiej w 1992r. granica polsko-czechosłowacka przekształciła się w polsko-czeską i polsko-słowacką
uznanie uznanie za powstańców i stronę walcząca
Podstawa uznania.
Kryterium efektywności – stabilności i skuteczności władzy nowo powstałego państwa,
- 1825 nota Canninga (rząd musi notyfikować swoją niepodległość, musi rzeczywiście sprawować władze, utrzymywać efektywną władzę na swoim terytorium, musi zakazać handlu niewolnictwem)
- XII 1991 nota UE w sprawie uznawania państw w europie wschodniej (państwo prawo, zagwarantowanie praw mniejszości, rozbrojenie i nieproliferacji broni jądrowej, załatwić w drodze porozumienia wszystkie zagadnienia dotyczące sukcesji na terytoriach spornych itp.)
O uznaniu przedwczesnym można mówić wówczas, gdy zostało ono udzielone, mimo że istnieją poważne wątpliwości co do stabilności i trwałości nowej organizacji terytorialnej. Stanowi ono naruszenie prawa międzynarodowego: jest udzielane bezpodstawnie – uznawana społeczność nie tworzy jeszcze państwa w świetle faktów, zazwyczaj jest interwencją w sprawy wewnętrzne jakiegoś państwa..
2) Konsekwencje uznania państwa.
Teoria konstytutywna – skutki powstają dopiero z momentem uznania stanu faktycznego.
Teoria deklaratoryjna – skutki mają miejsce z chwilą, gdy sytuacja faktyczna spełnia stawiane przez prawo międzynarodowe warunki.
Uznanie rządu. Kryteria dzielą się na:
1) obiektywne (kryteria prawne) – zasadnicze znaczenie w prawie międzynarodowym
a) efektywność (jedyne właściwe) – rzeczywiste sprawowanie władzy państwowej nad określoną grupą ludności, zamieszkującą pewne terytorium; milczące lub wyraźne poparcie ludności; zdolność do wykonywania zobowiązań międzynarodowych.
b) legitymizm – postulat nieuznawania rządów, które nie mogą się powołać na odpowiednią legitymację prawną, zgodność z określonym wewnętrznym porządkiem prawnym.
2) subiektywne (kryteria polityczne) – formułowane przez poszczególne państwa, od spełnienia których uzależniają one podjęcie decyzji o uznaniu.
Doktryna Tobara (Ekwador) – (1907; Wilson 1913) doktryna legitymizmu demokratycznego – wspólna odmowa uznawania rządów ustanowionych w drodze rewolucyjnej, sprzecznie z porządkiem konstytucyjnym.
Doktryna Estrady (Meksyk) – (1930) efektywność, wycofywanie przedstawicieli dyplomatycznych bez wypowiadania się co do prawa narodów do zachowania czy zmiany rządów lub władz. Państwa jak najdłużej powinny się uznawać i Meksyk nie zamierza być żadnym trybunałem osadzającym inne państwa.
Uznanie za stronę wojującą i za powstańców.
Kryteria uznania za stronę wojującą:
1) obiektywne – warunki by powstańcy mieli własny rząd i organizację wojskową; by rząd ten kontrolował cześć państwa będącego w stanie wojny domowej w sposób rzeczywisty – obszar okupowany i administrowany przez władze powstańcze, powstanie lub rewolucja przybrać muszą formę działań wojennych, w których siły powstańcze, działające w sposób zorganizowany pod jednolitym dowództwem, przestrzegają przewidzianych przez prawo międzynarodowe sposobów ich prowadzenia.
2) subiektywne – prawdopodobieństwo sukcesu powstańców, istnienie bezpośredniego własnego interesu.
Uznanie za powstańców - konsekwencją jest nabycie przez powstańców praw i obowiązków państwa prowadzącego wojnę. Rząd konstytucyjny traci odpowiedzialność za wydarzenia mające miejsce na terytorium niepodlegającym jego kontroli, na jego miejsce wchodzi rząd strony wojującej.
Skutki prawne – uznania za powstańców są węższe od uznania za stronę wojującą. Powstańcy nie są traktowani jako przestępcy lub piraci. Przysługują prawa kombatanckie. Państwa trzecie nie mają obowiązku zachowania neutralności. Uznanie wynika zazwyczaj z chęci ochrony przez państwo swych obywateli oraz interesów, może być zakwalifikowane jako częściowe uznanie.
Strona wojująca – zmiana podmiotu ponoszącego odpowiedzialność, państwa 3 musza zachować neutralność
Obszary podbiegunowe
Arktyka teoria sektorów obszar wokół Bieguna Północnego, obejmujący Morze Arktyczne, Ocean Lodowaty Północny oraz przylegające morza wraz z wyspami nazywany jest Arktyką. Jej sytuacja prawna opiera się na teorii sektorów, w myśl, której państwa leżące wokół obszaru arktycznego: Kanada, Związek Radziecki, Dania, Norwegia i Stany Zjednoczone wysunęły roszczenia do obszarów lądowych w wyznaczonych przez nie sektorach
Antarktyka roszczenia do Antarktyki Antarktyka obejmuję obszar wokół Bieguna Południowego, obejmujący Antarktydę, przylegające doń wyspy, a także część oceanu Atlantyckiego, Spokojnego i Indyjskiego. Mimo wielu roszczeń terytorialnych odnośnie Antarktyki rozmaitych państw, żadne z nich nie zostało uznane
układ w sprawie Antarktyki zawarto i podpisano 1 grudnia 1959 r. na konferencji waszyngtońskiej (12 państw). Stwierdza on, że Antarktyka będzie wykorzystywana wyłącznie do celów pokojowych. Sygnatariusze zobowiązali się utrzymywać wolność badań naukowych oraz rozwijać międzynarodową współpracę naukową. Układ nie odrzucał, ale też nie uznawał roszczeń terytorialnych poszczególnych państw, wyraźnie jednak zabronił wysuwania nowych roszczeń lub rozstrzygania istniejących
MTK dla Jugosławii (1993 na podst. Rezolucji Rady Bezpieczeństwa)
kompetencja ratione locii → terytorium byłej Jugosławii
kompetencja ratione materiae (za co sądzi Trybunał):
• naruszenia Konwencji Genewskiej z 1949 roku
• naruszenia zwyczajów wojennych
• ludobójstwo
• zbrodnie przeciwko ludzkości
podstawa → ciężkie naruszenia prawa humanitarnego. Zwłaszcza 4 uznawane za prawo zwyczajowe i potwierdzone w umowach
• Konwencja o karaniu ludobójstwa z 1948 roku
• IV Konwencja haska o wojnie lądowej (1907)
• karta MTW (1945)
• Konwencje Genewskie o ochronie ofiar wojny (1949)
kompetencja ratione temporis → dopóki RB nie zakończy działalności trybunału
MTK dla Rwandy (1994 na podst. Rezolucji Rady Bezpieczeństwa)
kompetencja ratione locii → zbrodnie na terytorium Rwandy bez względu na obywatelstwo sprawców
zbrodnie popełniane przez obywateli Rwandy na obszarze państw
kompetencja ratione materiae → brak zbrodni wojennych bo uznano to za konflikt wewnętrzny
• zbrodnie przeciwko ludzkości
• zbrodnie ludobójstwa
• naruszenia art. 3 Konwencji Genewskich i II Protokołu
MTK dla Rwandy i Jugosławii → Trybunał ustala swój prymat nad jurysdykcją krajową w przypadku kolizji z sądami krajowymi – może np. żądać wydania oskarżonych
Sprawa osądzona przez sąd krajowy może być osądzona jeszcze raz przez Trybunał, ale nie odwrotnie
Ograniczenia nazbyt szerokich kompetencji MTK
- RB może wg rozdz. VII KNZ zablokować na 12 miesięcy działanie MTK (wielokrotnie)
- Państwo przystępujące do statutu może na 7 lat nie uznawać jurysdykcji Trybunału w odniesieniu do zbrodni wojennych
Metody wyłaniania składu sadów rozjemczych:
arbitraż – zgoda stron, ex post kompromis
Wybor sędziow:
- system europejski (jeden arbitrem /głowa innego państwa– czesto niefachowość/)
- system amerykański (3,5 arbitrów z jednym superarbitrem)
Próby instytucjonalizacji
- Stały Trybunał Rozjemczy (1902) – zaledwie 10 spraw; np Belgia vs Holandia (2005 – Iron Rhine)
* kandydatów na sędziów MTS proponują grupy narodowe w STR; wyboru dokonuje RB ONZ i ZO. klucz geograficzny - * sędziów 15 na 9 lat
Formy wyrażania zgody na jurysdykcje trybunału:
a) zgoda wyrażana ex post (po zaistnieniu sporu) – musi być wyrażona przez wszystkie strony sporu, dobrowolnie
+ kompromis
+ uznanie powództwa strony przeciwnej – jedno państwo wnosi pozew, drugie uznaje jego powództwo
b) zgoda z góry:
- klauzula sądowa – występuje w umowie międzynarodowej; np art 9 konwencji o ściganiu ludobojstwa – każda ze stron konwencji moze pozwac inne państwo w odniesieniu do pewnej kategorii sporów
- składanie przez państwo jednostronnej deklaracji (do Sekretarza Gen. ONZ) na podst. art 36 (jest to klauzula fakultatywna – państwo może ale nie musi)
192 państwa stronami MTS, ale tylko 66 (w tym Polska) poddało się obowiązkowemu sądownictwu na podstawie klauzuli fakultatywnej
Kompetencje MTS:
a) ratione personae – tylko państwo ma prawo stawać jako strona przed Trybunałem, będące członkiem ONZ lub które przyjęło statut, zobowiązało się do wykonywania orzeczeń Trybunału i do udziału w pokryciu kosztów utrzymania Trybunału
b) ratione materiae - wszelkie spory wniesione przez strony oraz wszelkie sprawy wyraźnie wymienione w Karcie NZ albo w obowiązujących traktatach i konwencjach. Trybunał działa tylko wtedy, gdy strony przedstawią mu spór do rozstrzygnięcia..
c) ratione iuris – Trybunał wydaje swoje decyzje na podstawie przepisów określanych w art. 38 ust. 1 statutu. Na podstawie prawa międzynarodowego stosuje:
- konwencje międzynarodowe ogólne lub specjalne, ustalając reguły wyraźnie uznane przez państwa wiodące spór
- zwyczaj międzynarodowy jako dowód istnienia ogólnej praktyki przyjętej jako prawo
- ogólne zasady prawne uznane przez narody cywilizowane
- z zastrzeżeniem, iż wyrok wiąże tylko strony i tylko do danego sporu, wyroki sądowe oraz opinie najznakomitszych znawców prawa publicznego różnych narodów jako środek pomocniczy do stwierdzenia przepisów prawnych.
Także na podstawie zasad słuszności (ex aequo et bono), jeżeli strony godzą się na to.
Prawo wojenne:
przepisy delegalizujące użycie siły
- 1907 KH II – zakaz uzycia siły w ściąganiu dlugów
- 1919 pakt ligi narodów (niezakazana całkowicie, ale ograniczona): np wojna legalna, gdy strona nie zastosowała się do wyroku sądu
- pakt Brianda-Kelloga – delegalizacja wojny, ale nie określał mechanizmu sankcyjnego
- 1945 KNZ art 2 (4)
+ wyjatki
- art. 51 – samoobrona (w przypadku zbrojnej napaści – ograniczenie przedmiotowe; ograniczenie czasowe – do czasu podjęcia kroków przez RB)
- art. 42 – uzycie siły autoryzowane przez RB
przepisy mające utrudniac wszczynania wojen:
- bezpieczeństwo zbiorowe
- rozbrojenie
- ograniczenie wojen
„szara strefa” praktyki użycia siły: prewencja wyprzedzająca - np. 1981 Izrael, Irak; represalia zbrojne - np. 1986 USA, Libia; interwencja w obronie własnych obywateli; interwencja
Źródła prawa wojennego
1856 – Deklaracja w przedmiocie praw wojny morskiej (Paryż) → przyjęta po zakończeniu wojny krymskiej; dot. wykonywania prawa łupu, efektywności blokady morskiej oraz wprowadziła zakaz korsarstwa;
1864 – Konwencja w sprawie polepszenia losu rannych wojskowych w armiach w polu będących (Genewa) → pierwsza konwencja „czerwonokrzyska” → na jej powstanie miały wpływ okrucieństwa wojny między Francją i Sardynią a Austrią w 1859 r.; zmieniana w 1906, 1929 i 1949 r.
1868 – Deklaracja petersburska o zakazie używania pocisków wybuchających małego kalibru;
1899 – I konferencja pokojowa haska → 3 konwencje, w tym 2 o prawie wojennym:
II – o prawach i zwyczajach wojny lądowej,
III – o przystosowaniu do wojny morskiej zasad Konwencji Genewskiej z 1864 r.
też deklaracje: o zakazie używania pocisków rozszerzających się lub rozpłaszczających się w ciele ludzkim; o zakazie używania pocisków, których jedynym celem jest wydzielanie gazów duszących i trujących; o zakazie zrzucania pocisków i materiałów wybuchowych z balonów.
1907 – II konferencja pokojowa haska → 13 konwencji, 11 dot. prawa wojennego:
III – o rozpoczęciu kroków nieprzyjacielskich;
IV – o prawach i zwyczajach wojny lądowej (+ tzw. Regulamin Haski);
V – o prawach i obowiązkach mocarstw i osób neutralnych w razie wojny lądowej;
VI – dot. stanowiska prawnego nieprzyjacielskich statków handlowych na początku wojny;
VII – w sprawie przemiany statków handlowych na okręty wojenne;
VIII – o zakładaniu min wybuchających automatycznie za dotknięciem;
IX – w sprawie bombardowania przez morskie siły zbrojne w czasie wojny;
X – o przystosowaniu do wojny morskiej zasad Konwencji Genewskiej;
XI – dot. pewnych ograniczeń w wykonywaniu prawa łupu w wojnie morskiej;
XII – w sprawie utworzenia międzynarodowego Trybunału Łupów (nigdy nie weszła w życie);
XIII – dot. praw i obowiązków mocarstw neutralnych w razie wojny morskiej;
1925 – Protokół dot. zakazu używania na wojnie gazów duszących, trujących lub podobnych oraz środków bakteriologicznych (Genewa);
1929 – Konwencja Genewska o polepszeniu losu rannych i chorych w armiach czynnych oraz Konwencja Genewska o traktowaniu jeńców wojennych;
1936 – Protokół londyński w sprawie używania lodzi podwodnych;
1949 – Cztery Konwencje Genewskie o ochronie ofiar wojny;
I – o polepszeniu losu rannych i chorych w armiach w polu będących;
II – o polepszeniu losu rannych, chorych i rozbitków w wojnie morskiej;
III – o traktowaniu jeńców wojennych;
IV – o ochronie osób cywilnych podczas wojny.
1954 – Konwencja o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego (Haga);
1977 – Dwa protokoły dodatkowe do Konwencji Genewskich z 1949 r.:
I – protokół dodatkowy dot. ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych;
II – protokół dot. ochrony ofiar konfliktów zbrojnych nie mających charakteru międzynarodowego.
4. Rozbrojenie.
1959r. – traktat w sprawie Antarktyki przewidujący jej demilitaryzację.
1963r. – traktat w Moskwie o częściowym zakazie doświadczeń z bronią jądrową.
1965r. – uchwała Zgromadzenia Ogólnego ONZ w sprawie denuklearyzacji Afryki.
1967r. – układ dotyczący przestrzeni kosmicznej zabrania wprowadzania na orbitę wokół Ziemi obiektów z bronią nuklearną i innymi rodzajami broni masowego zniszczenia, a także umieszczania takiej broni na ciałach niebieskich.
1967r. – traktat o denuklearyzacji Ameryki Łacińskiej
1968r. – traktat o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej.
1971r. – układ w odniesieniu do dna mórz i oceanów oraz wnętrza Ziemi pod tym dnem.
1971r. – uchwała Zgromadzenia Ogólnego ONZ w sprawie denuklearyzacji Oceanu Indyjskiego.
1972r. – traktat o nierozprzestrzenianiu broni bakteriologicznej (biologicznej) i toksyn oraz ich zniszczeniu.
1978r. – Deklaracja i Program działania w sprawie rozbrojenia.
1979r. – utworzenie Komitetu Rozbrojeniowego w Genewie.
1990r. – układ w sprawie redukcji broni konwencjonalnych w Europie.
Ograniczanie zakresu dozwolonych represaliów:
- 1907 → konwencja Drago – Portera
- 1945 – KNZ → zakaz użycia siły
- 1949 → zakaz stosowania represaliów wobec rannych, chorych, rozbitków, jeńców wojennych, ludności cywilnej
- 1954 – konwencja haska o zakazie stosowania środków odwetu wobec obiektów kultury
wyłączenie z wykonywania represaliów praw osoby ludzkiej
represalia powinny być stosowane według zasady proporcjonalności
Odpowiedzialność za przestępstwa wojenne – porozumienie londyńskie 8 VIII 1945r. utworzono Międzynarodowy Trybunał Wojskowy do sądzenia głównych przestępców wojennych w Europie (składał się z 4 sędziów i 4 zastępców, wyznaczonych przez sygnatariuszy). Powołano także komitet głównych oskarżycieli (4 osoby wyznaczone przez sygnatariuszy). Utworzono także Międzynarodowy Trybunał w Tokio.
Statut MTW wyodrębnia 3 kategorie przestępstw:
a) zbrodnie przeciwko pokojowi,
b) zbrodnie wojenne,
c) zbrodnie przeciwko ludzkości.
Zasady norymberskie – uchwała Zgromadzenia Ogólnego 12 II 1946r. i 11 XII 1946r.:
1) "każdy, kto dopuścił się czynu, który według prawa międzynarodowego stanowi przestępstwo, jest odpowiedzialny za ten czyn i podlega ukaraniu",
2) okoliczność, że prawo wewnętrzne nie przewiduje kary za czyn wspomniany, nie uwalnia osoby, która dopuściła się tego czynu, od odpowiedzialności, zgodnie z prawem międzynarodowym,
3) i 4) nie zwalnia od odpowiedzialności okoliczność, że czynu dopuścił się szef państwa lub odpowiedzialny funkcjonariusz rządowy, ani też, że przestępstwo popełniono na rozkaz rządu lub zwierzchnika,
- irrelewancja funkcji państwowych (K. Dónitz, Slobodan Milosevic)
5) i 6) powtórzenie postanowień statutu MTW dotyczących określenia przestępstw wojennych i zakresu odpowiedzialności za te przestępstwa.
Przywileje i immunitety dyplomatyczne – wyłączenia, ulgi, prawa i szczególna ochrona, z jakiej korzystają przedstawiciele dyplomatyczni poza granicami swego kraju. Teorie
1) teorię eksterytorialności – wychodzi z fikcyjnego założenia, że misja powinna być traktowana tak, jak gdyby ambasada czy poselstwo, znajdujące się poza krajem pobytu, było cząstką państwa wysyłającego.
2) teorię reprezentacji – przedstawiciel dyplomatyczny osobistym reprezentantem suwerena, który nie podlega niczyjej władzy, to i on powinien być traktowany tak samo i mieć takie same przywileje i immunitety; przedstawiciel dyplomatyczny reprezentuje naród i państwo, zgodnie z zasadą par in parem non habet imperium organy jednego państwa nie powinny podlegać kontroli organom drugiego; nie uwzględnia konsulów i personelu administracyjnego czy technicznego, więc jest niepełna.
3) teorię funkcjonalną – warunkiem wykonywania przez personel misji powierzonych mu zadań jest korzystanie z określonych przywilejów i immunitetów. Gdyby podlegali jurysdykcji państwa przyjmującego nie mogliby funkcjonować niezależnie.
Przywileje i immunitety misji:
1) nietykalność – w aspekcie negatywnym: bez zgody szefa misji funkcjonariusze państwa przyjmującego nie maja prawa wstępu na jej teren; w aspekcie pozytywnym: obowiązek podjęcia wszystkich stosownych środków w celu ochrony pomieszczeń misji przed jakimkolwiek natręctwem, szkodą oraz zakłóceniem spokoju i naruszeniem jej powagi. Rozciąga się na środki transportu, które wyłączone są spod rewizji, rekwizycji, zajęcia, egzekucji, a także na jej archiwa i dokumenty,
2) prawo porozumiewania się z innymi placówkami i konsulatami państwa wysyłającego niezależnie od tego, gdzie się one znajdują, za pomocą wszelkich odpowiednich środków
Placówka korzysta ze zwolnienia od wszelkich opłat, podatków i należności podbieranych w związku z pełnieniem funkcji oficjalnych.
Przywileje i immunitety osobowe:
1) nietykalność przedstawiciela dyplomatycznego – zakaz stosowania jakichkolwiek środków przymusu: zatrzymywania czy aresztowania, nakłada obowiązek traktowania go z należytym szacunkiem oraz przedsięwzięcia wszelkich kroków dla ochrony i zapobieżenia jakiemukolwiek zamachowi na jego osobę, wolność lub godność.
2) immunitet jurysdykcyjny – jest wyłączony spod jurysdykcji karnej państwa przyjmującego, oraz z jurysdykcji karnej i administracyjnej z 3 wyjątkami:
a) powództwa z zakresu prawa rzeczowego dotyczące własności położonej na terytorium państwa przyjmującego nieruchomości,
b) spraw dotyczących dziedziczenia, w której przedstawiciel dyplomatyczny występuje jako wykonawca, administrator, spadkobierca lub zapisobiorca w charakterze osoby prywatnej
c) roszczeń z tytułu działalności zawodowej czy handlowej, wykonywanej przez przedstawiciela dyplomatycznego poza jego czynnościami urzędowymi.
3) zwolnienie z opłat i podatków – zwolniony jest z opłat i podatków osobistych czy rzeczowych, państwowych, regionalnych i komunalnych, z wyjątkiem podatków pośrednich wliczanych w cenę towarów oraz opłat pobieranych za świadczone usługi, zwolnienia obejmują także opłaty celne za przedmioty przewożone do użytku służbowego lub osobistego, bagaż osobisty jest zwolniony od wszelkiej kontroli, chyba że istnieją poważne podstawy do przypuszczeń, że zawiera on przedmioty lub artykuły, których przywóz lub wywóz jest zakazany przez prawo państwa pobytu.
Kategorie osób korzystających z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych:
1) szef misji
2) personel dyplomatyczny
3) członkowie ich rodzin pozostające z nimi we wspólnocie domowej, jeśli nie są obywatelami państwa przyjmującego
4) w przypadku członków personelu administracyjnego i kancelaryjnego (i ich rodzin) immunitet jurysdykcyjny nie rozciąga się na czynności niemające charakteru oficjalnego, także zwolnienia celne dotycząca tylko artykułów sprowadzanych w czasie pierwszego urządzania się.
5) członkowie służby misji korzystają z immunitetów tylko w stosunku do czynności oficjalnych.
Immunitety i przywileje konsularne – węższe od dyplomatycznych, silniej zaakcentowana podstawa funkcjonalna (nie obejmuje czynności prywatnych). Tendencja w kierunku zrównania immunitetów obu kategorii służb.
Immunitety i przywileje funkcjonariuszy konsularnych:
1) państwo przyjmujące powinno traktować ich z należytymi względami
2) chronić przed jakimkolwiek zamachem na ich osobę, wolność lub powagę
3) nie podlegają aresztowaniu ani zatrzymaniu, z wyjątkiem przypadków ciężkiej zbrodni i tylko na mocy postanowienia właściwej władzy sądowej (ciężkie zbrodnie – przestępstwa zagrożone sankcją powyżej 5 lat więzienia)
4) mogą być pozbawieni wolności tylko w wyniku ostatecznego i prawomocnego orzeczenia sądowego
5) funkcjonariusze konsularni oraz członkowie służby administracyjno-technicznej nie podlegają jurysdykcji władz sądowych lub administracyjnych w odniesieniu do czynności wykonywanych w toku pełnienia funkcji konsularnych, nie stosuje się w wypadku powództwa związanego z wypadkiem i szkodami wyrządzonymi przez pojazd, statek lub samolot.
6) członkowie placówki mogą być wzywani na świadków w postępowaniu sądowym lub administracyjnym, ale nie mają obowiązku składania zeznań w sprawach związanych z pełnionymi funkcjami.
7) korzystają ze zwolnień podatkowych i celnych, ale w węższym niż dyplomaci zakresie.
Funkcje misji dyplomatycznej:
1) reprezentowanie państwa wysyłającego w państwie przyjmującym
2) ochrona interesów państwa wysyłającego i jego obywateli
3) prowadzenie rokowań z państwem pobytu
4) ustalanie za pomocą wszelkich środków dozwolonych przez prawo warunków rozwoju w państwie przyjmującym oraz składanie o tym sprawozdań swemu rządowi
5) popieranie przyjaznych stosunków między państwem wysyłającym a państwem przyjmującym i rozwijaniu stosunków gospodarczych, kulturalnych i naukowych – zgodne z celami Narodów Zjednoczonych, art. 1 Karty NZ;
6) może wykonywać funkcje konsularne
7) Polska: funkcje ambasadora to także działanie na rzecz promocji Polski oraz nadzór nad wszystkimi placówkami zagranicznymi w państwie przyjmującym.
Klasy szefów misji:
a) ambasador i nuncjusz (w przypadku przedstawicieli Stolicy Apostolskiej) – akredytowani przy głowie państwa
b) posłowie nadzwyczajni i ministrowie pełnomocni oraz internuncjusze – akredytowani przy głowie państwa; Polska nie stosuje praktyki mianowania posłów,
c) charges d'affaires (en pied) – akredytowani przy ministrze spraw zagranicznych; charges d'affaires ad interium – pracownicy dyplomatyczni misji kierujący nią w czasie okresowej nieobecności czy choroby szefa
d) minister-rezydent – byli ustanawiani rzadko, z czasem przestała mieć znaczenie; uplasowana pomiędzy posłami a charges d'affaires, nie przewidywana przez Konwencję wiedeńską z 1961r.
Funkcje konsularne wg Konwencji wiedeńskiej art. 5:
a) ochrona interesów państwa wysyłającego i jego obywateli;
b) popieranie rozwoju stosunków handlowych, gospodarczych, kulturalnych i naukowych
c) zapoznanie się wszelkimi legalnymi sposobami z warunkami i rozwojem życia handlowego, gospodarczego, kulturalnego i naukowego oraz składanie sprawozdań swemu rządowi
d) wystawianie paszportów i wiz
e) udzielanie pomocy własnym obywatelom
f) pełnienie czynności notariusza i urzędnika stanu cywilnego pod warunkiem zgodności z przepisami miejscowymi
g) ochrona interesów spadkowych własnych obywateli, ochrona interesów nieletnich osób i osób pozbawionych pełnej zdolności do czynności prawnych
h) reprezentowanie współobywateli przed sądem oraz innymi władzami państwa przyjmującego
i) wykonywanie nadzoru i kontroli nad statkami i samolotami
j) udzielanie pomocy statkom i samolotom oraz wszelkie czynności powierzone przez państwo wysyłające nie zakazane przez ustawodawstwo państwa przyjmującego
Cele i zasady Narodów Zjednoczonych – Art. 1
1) utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa,
2) rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami
3) rozwiązywanie w drodze współpracy zagadnień międzynarodowych o charakterze społecznym, gospodarczym, kulturalnym i humanitarnym oraz w zakresie ochrony praw człowieka,
4) stanowienie ośrodka uzgadniania działalności międzynarodowej, zmierzającej do osiągnięcia wymienionych wyżej wspólnych celów.
zasady onz w art.2 Karty NZ
Zasada nr 1 – zasada suwerennej równości wszystkich jej członków
Zasada nr 2 – członkowie organizacji powinni wykonywać w dobrej wierze zobowiązania przyjęte zgodnie z niniejszą Kartą
Zasada nr 3 – zasada załatwienia sporów międzynarodowych środkami pokojowymi
Zasada nr 4 – wszyscy członkowie powstrzymują się w swych stosunkach międzynarodowych od groźby użycia siły lub użycia jej przeciwko całości terytorialnej lub niezawisłości politycznej któregokolwiek z państw
Zasada nr 5 – zasada zobowiązująca państwo członkowskie do udzielania pomocy organizacji w akcji podjętej zgodnie z Kartą i powstrzymania się od udzielania pomocy państwu wobec któremu ONZ zastosowało środki zapobiegające
Zasada nr 6 – organizacja zapewni by państwa, które nie są jej członkami , postępowały zgodnie z niniejszymi zasadami w stopniu koniecznym do utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa
Zasada nr 7 – żadne postanowienia niniejszej Karty nie upoważnia Narodów Zjednoczonych do ingerencji w sprawy, które z istoty swej należą do kompetencji wewnętrznej któregokolwiek państwa
Funkcje i kompetencje Zgromadzenia Ogólnego
może omawiać wszelkie zagadnienia lub sprawy wchodzące w zakres Karty albo dotyczące kompetencji i funkcji któregokolwiek organu oraz może ono udzielać zaleceń członkom ONZ i RB;
uprawnienia szczegółowe:
inicjowanie badań i wydawanie zaleceń w celu: współpraca polityczna; popieranie rozwoju p.m. i jego kodyfikacji; popierania współpracy w dziedzinach gosp., społ., kulturalnej; realizacji praw człowieka
bada i uchwala budżet;
analizuje sprawozdania pozostałych organów;
Kompetencje Zgromadzenia Ogólnego w zakresie utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa
może rozważać ogólne zasady współpracy nad utrzymaniem m. pokoju i bezp.
może omawiać konkretne sprawy dot. utrzymania m. pokoju i bezp. oraz współdziałać w załatwieniu sporów międzynarodowych → ograniczone w zaleceniach i przeprowadzaniu akcji (robi to RB);
płaszczyzna merytoryczna tego ograniczenia → ZO każdą sprawę w związku z którą konieczne jest przeprowadzenie akcji przekaże RB (po lub przed omówieniu)
płaszczyzna proceduralna tego ograniczenia → gdy RB wykonuje w związku z jakimkolwiek sporem lub sytuacją funkcje powierzone jej przez Kartę, ZO nie może w związku z tym udzielać zaleceń, chyba że RB tego zażąda
Procedura podejmowania uchwał (głosowanie)
każdy członek ma 1 głos
zasada ogólna - zwykła większość głosów
sprawy ważne → 2/3 obecnych i głosujących, przy czym sprawy ważne to:
zalecenia dot. utrzymania m. pokoju i bezp.;
wybór niestałych członków RB; członków Rady Gosp.-Społ. oraz Rady Powierniczej;
przyjmowanie nowych członków ONZ;
zawieszanie członków w prawach i przywilejach członkowskich; wykluczanie członków;
sprawy dot. funkcjonowania systemu powiernictwa i sprawy budżetowe;
wybór sędziów MTS → bezwzględna większość;
poprawki (zmiany) Karty → 2/3 wszystkich członków;
Charakter uchwal i ich moc prawna
prawnie wiążące → uchwały ZO dot. zagadnień związanych z wewnętrzną strukturą i funkcjonowaniem ONZ (np. uchwały organizacyjne, proceduralne, budżetowe)
charakter zaleceń → uchwały dot. postępowania państw poza ONZ zgodnie z zasadą suwerenności państw
Funkcje i kompetencje Rady Bezpieczeństwa
działanie w celu utrzymania m. pokoju i bez. i za to ponosi główną odp.,
do jej kompetencji należą:
pokojowe załatwianie sporów;
podejmowanie akcji w razie zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju i aktów agresji;
popieranie układów regionalnych w celu utrzymania pokoju;
opracowanie planów systemu regulowania zbrojeń;
też inne szczegółowe uprawnienia wynikające z Karty min. związane z członkostwem, wyborem sędziów MTS, powołaniem SG;
Procedura podejmowania uchwal (głosowanie)
każdy członek RB ma jedne głos, a większość uchwał zapada większością 9 głosów, ale:
w sprawach proceduralnych – 9 jakichkolwiek członków;
w sprawach merytorycznych – przy zachowaniu jednomyślności 5 mocarstw;
wstrzymanie się od głosu → nie jest traktowane jako sprzeciw - jest to zasada ustrojowa ONZ (podstawa struktury i działania ONZ) oraz ma ona wielkie znaczenie polityczne;
szczególna procedura podczas wyboru sędziów MTS → bezwzględna większość członków (8) bez konieczności zachowania jednomyślności;
Moc wiążąca uchwal Rady Bezpieczeństwa
niektóre prawnie wiążące dla zapewnienia skuteczności wykonywania podstawowego zadania → wynika z art. 25, wg którego członkowie ONZ zgadzają się przyjmować i wykonywać decyzje RB
gdy RB stwierdza istnienie zagrożenia lub naruszenia pokoju bądź aktu agresji może udzielać zaleceń albo decydować o środkach jakie należy użyć, uchwały w spr. pokojowego załatwiania sporów to zalecenia;
Rada Gospodarczo-Społeczna
skład: 54 państwa, wybierane przez ZO na 3 lata, a co rok wybiera się 1/3 składu (18), nie ma zastrzeżeń do ponownej wybieralności (wielkie mocarstwa cały czas zasiadają w niej);
kompetencje: zagadnienia gospodarcze, kulturalne, wychowawcze, zdrowia publicznego oraz poszanowania i przestrzegania praw człowieka;
uprawnienia: badanie, zalecanie oraz inicjatywa prawotwórcza;
zalecenia do ZO, do członków ONZ i do organizacji wyspecjalizowanych;
inicjatywa to opracowywanie projektów umów i przedstawianie ich ZO;
może zwoływać konferencje międzyrządowe;
koordynacja działalności ONZ i innych organizacji międzynarodowych „systemu ONZ”
może zawierać porozumienia w spr. zasięgania opinii organizacji pozarządowych (z zakresu jej działania);
głosowanie → każdy członek ma jeden głos, a uchwały zwykłą większością, a moc wiążącą mają jedynie uchwały dot. spraw organizacyjnych i proceduralnych, natomiast uchwały adresowane do państw mają charakter zaleceń;
Generacje praw człowieka:
1) klasyczne: prawa podstawowe
- prawa cywilne, osobiste, polityczne wolności (prawo do życia, wolności, zakaz tortur, swoboda wypowiedzi, prawo do prywatności, prawo do udziału w wyborach)
- są roszczeniowe, można ich dochodzić przed sądem,
- państwo ma obowiązek ich poszanowania,
- istnieje obowiązek zapewnienia przez państwo poczucia bezpieczeństwa,
- przypadki naruszenia powinny być regulowane ustawowo, najlepiej za zgodą sądu;
2) społeczne, ekonomiczne (gospodarcze) i kulturalne (prawo do pracy, do wynagrodzenia, ochrony zdrowia, wypoczynku)
- wynikają z idei równości,
- nie można ich dochodzić przed sądem,
- państwo ma obowiązek ochrony tych praw oraz obowiązek stosownego działania dla ich realizacji,
- państwo ma obowiązek działać, realizować i czuwać;
3) kolektywne (prawo do rozwoju, pokoju, wspólnego dziedzictwa ludzkości, ochrony środowiska, komunikacji)
- wynikające z idei solidarności,
- przysługują indywidualnie jak i grupowo, społeczności globalnej, narodowi.
3 systemy PC
- powszechny (ONZtowski – opisać ten system)
- regionalny (europejskie – RE, UE OBWE; pozaueropejskie UA, Liga Państw Arabskich)
- wyspecjalizowany (Międzynarodowa Organizacja Pracy, System Światowej Organizacji Zdrowia)
Międzynarodowa kontrola przestrzegania praw człowieka
pojęcie kontroli międzynarodowej:
kontrolą międzynarodową są wynikające z umowy działania organów wspólnych mające na celu stwierdzenie, czy postępowanie państw jest zgodne z przyjętymi przez nie zobowiązaniami
rodzaje umów z uwagi na kontrolę międzynarodową. Ogólnie można podzielić je na trzy grupy:
umowy, które nie przewidują żadnej procedury kontrolnej,
umowy, które wprawdzie tez jej nie zwierają, ale których wykonanie może być kontrolowane w ramach szerszego systemu istniejącego już w poszczególnych organizacjach międzynarodowych,
umowy ze specjalna procedurą kontrolną
środki i organy kontroli:
analiza procedur kontrolnych, zabezpieczających wykonywanie postanowień umów międzynarodowych dotyczących praw człowieka prowadzi do wniosku, że mogą one być oparte na następujących środkach: sprawozdaniach, skargach państw, badaniach na miejscu oraz petycjach
sprawozdanie jako środek kontroli przewidziane są zarówno w ramach ogólnych procedur kontrolnych funkcjonujących w ONZ i MOP, jak też w specjalnych systemach. Odnośnie do specjalnych systemów kontroli przewidzianych przez poszczególne umowy dotyczące praw człowieka to ogólnie można powiedzieć, że przewidują one, iż sprawozdania są rozpatrywane najpierw przez organ specjalnie powołany do kontroli wykonania danej konwencji, a następnie przez organ organizacji, w ramach której dana umowa została przyjęta
skargi państw oraz badania na miejscu jeżeli jakiś państwo podaje w wątpliwość, czy inna strona wykonuje swe zobowiązania konsekwentnie, ona w niektórych systemach kontrolnych przesłać skarg do wskazanego organu bądź od razu, bądź po uprzedniej próbie załatwienia sporu w drodze rokowań dwustronnych. Skargi są przedstawiane tym samym organom, które rozpatrują sprawozdania państw
petycje odwołanie skierowane do organu międzynarodowego, w którym osoba fizyczna lub prawna zazwyczaj bezpośrednio zainteresowana, wskazuje na naruszenie odpowiedniej umowy międzynarodowej
możliwość składania petycji przez osoby fizyczne jest przewidziana fakultatywnie w Międzynarodowej Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej oraz w Protokole Opcyjnym do MPPOiP; ONZ ustanowiła specjalną procedurę 1503
organy kontroli w zasadzie dwa rodzaje organów wspólnych, polityczne oraz niezależne, o charakterze niesądowym. Organy polityczne złożone są z przedstawicieli państw. Można je podzielić na główne i pomocnicze. W systemie organizacji międzynarodowych organy główne są także podporządkowane najszerszemu organowi przedstawicielskiemu, co w praktyce oznaczać może trójstopniowość systemu kontroli
Światowa Konferencja Praw Człowieka (Wiedeń, czerwiec 1993 r.) sformułowała postulat powołania do życia instytucji Wysokiego Komisarza Praw Człowieka rezolucję przyjęto na XLVIII sesji ZO ONZ w grudniu 1993 r., a Sekretarz Generalny powołał na to stanowisko w lutym 1994 r. Ayalę Lasso z Ekwadoru, który w 1997 r. zrezygnował z pełnienia tej funkcji. Sergio Viera de Mello z Brazylii (który zastąpił Mary Robinson z Irlandii), zginął w zamachu terrorystycznym w Bagdadzie w 2003 r.
Zasada poszanowania praw człowieka w Karcie NZ – przywrócenie wiary "w podstawowe prawa człowieka, w godność i wartość jego osoby, w równouprawnienia mężczyzn i kobiet oraz w równość praw narodów wielkich i małych". Karta NZ zmierza: do osiągnięcia międzynarodowej współpracy przy "rozwiązywaniu zagadnień międzynarodowych o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym lub humanitarnym, jak również przy popieraniu swobód dla wszystkich bez różnicy rasy, płci, języka lub religii".
Dla osiągnięcia tych celów, sprzężonych zwrotnie, członkowie zobowiązują się współpracować z Organizacją indywidualnie i zbiorowo.
Międzynarodowa Karta Praw Człowieka
1) Powszechna Deklaracja Praw Człowieka – uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne 10 XII 1948r.;
a) art. 1-3: zasady wolności, równości i braterstwa;
b) art. 4-21 - prawa obywatelskie i polityczne: zakaz niewolnictwa, torturowania, karania lub traktowania w sposób nieludzki, okrutny lub poniżający; wśród praw i wolności osobistych – prawo do: osobowości prawnej, jednakowej ochrony prawnej, ochrony sądowej, swobodnego poruszania się i wyboru miejsca zamieszkania w granicach każdego państwa, małżeństwa i założenia rodziny, posiadania własności, wolności myśli, sumienia, wyznania, opinii i swobody jej wyrażania;
c) art. 22-27 – prawa ekonomiczne, społeczne i kulturalne: prawa do ubezpieczeń społecznych, pracy i swobodnego jej wyboru, odpowiednich i zadowalających warunków pracy oraz do ochrony przed bezrobociem;
d) art. 29 – obowiązki jednostki wobec społeczeństwa.
2) Pakt Praw Człowieka
3) Środki dotyczące wprowadzenia w życie Paktu.
Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka 1954r. – uchwalenie Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych1 oraz Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych2. Nakłada zobowiązania na strony.
Układ – poza wstępem dzielą się na 5 części odpowiednio:
1) art. 1 – poświęcony prawu ludów i narodów do samostanowienia
2) art. 2-5 – postanowienia ogólne
31) art. 6-15 – prawa ekonomiczne, społeczne i kulturalne lub
32) art. 6-27 – prawa obywatelskie i polityczne
41) art. 16-25 – kontrola międzynarodowa
42) art. 28-47 – kontrola międzynarodowa
51) art. 26-31 – postanowienia końcowe
52) art. 48-53 – postanowienia końcowe
Znaczenie:
1) przyoblekały wyrażone w Deklaracji Praw Człowieka idee, prawa i wolności w szatę prawną, nadając im charakter norm prawa stanowionego.
2) rozwijały i konkretyzowały postanowienia Deklaracji
31) uznawały prawa, które nie figurowały w Deklaracji – prawo do samostanowienia i do swobodnego dysponowania swymi bogactwami naturalnymi i zasobami;
32) rozszerzyły zakres praw ekonomicznych, społecznych i kulturalnych,
33) sformułowały wyraźny zakaz propagandy wojennej
4) ustanawiały procedurę kontrolną nad ich implementacją, której pozbawiona jest Deklaracja
5) nie zawierają 3 istotnych praw człowieka: prawa do własności i zakazu jest arbitralnego pozbawienia, prawa każdego do ubiegania się i otrzymania azylu w innych krajach, prawa każdego do posiadania obywatelstwa i zakazie samowolnego pozbawienia go.
Zakaz dyskryminacji – walka z dyskryminacją z powodu rasy, płci, języka lub wyznania jednym z celów, jakie postawiły przez sobą NZ.
a) dyskryminacja rasowa – Deklaracja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej
Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej 1965r.;.
b) Apartheid – Międzynarodowa Konwencja o zwalczaniu i karaniu zbrodni apartheidu 1973r.; 1985r. – Międzynarodowa Konwencja przeciwko apartheidowi w sporcie.
Zapobieganie i karanie zbrodni ludobójstwa.
1) Rezolucje Zgromadzenia Ogólnego – rezolucja nr 96/1 z XII 1946r
2) Konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa 1948r.;
a) zabójstwo członków grupy;
b) spowodowanie poważnego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia psychicznego członków grupy;
c) rozmyślne stolarzenie dla członków grupy warunków życia obliczonych na spowodowanie ich całkowitego lub częściowego zniszczenia fizycznego;
d) stosowanie środków, które maja na celu wstrzymanie urodzin w obrębie grupy;
e) przymusowe przekazywanie dzieci członków jednej grupy do innej grupy.
3) Konwencja o niestosowaniu przedawnienia wobec zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości – (inicjatywa Polski w 1965r.) 1968
skład wód wewnętrznych wchodzą:
Wody znajdujące się między lądem a wew. Gr. (linią podstawową) m. teryt., wody wewnętrzne podlegają całkowitej i wyłącznej władzy p nadbrzeżnego, rozciągającej się również na przestrzeń powietrzną i dno, p ma prawo regulowania dostępu obcych statków – nie obowiązuje prawo nieszkodliwego przepływu, zalicza się do nich:
- zatoki morskie (jeżeli oba ich brzegi należą do jednego państwa a odległość między punktami wyznaczającymi ich naturalne ujścia nie przekracza 24 mil morskich – po 12 z każdej strony)
- zatoki historyczne (zatoki których szerokość rozwarcia jest większa niż 24 mile, ale długotrwałe efektywne i uznane zwierzchnictwo, np. Zatoka Hudsona w Kanadzie)
- wody wewnętrzne portów morskich (Państwo może decydować jakie porty są otwarte dla żeglugi międzynarodowej, a z ważnych powodów może zamknąć port, zakaz dyskryminacji; statki obcych bander, oprócz okrętów wojennych, podlegają całkowitej jurysdykcji państwa
- ujścia rzek
- wody przypływowe
- wody archipelagowe
morze terytorialne:
pas wód morskich położonych między wybrzeżem albo wodami wewnętrznymi z jednej strony a morzem otwartym z drugiej. Państwo nadbrzeżne sprawuje nad nim swą suwerenność
delimitacja morza terytorialnego w celu przeprowadzenia delimitacji morza terytorialnego państwo nadbrzeżne musi wyznaczyć linię podstawową, czyli wewnętrzną granicę, oraz ustalić jej szerokość
szerokość morza terytorialnego Konwencja genewska o morzu terytorialnym pośrednio potwierdziła dopuszczalność ustanowienia 12-milowego morza terytorialnego, uznając możliwość ustanawiania pasa przyległego o szerokości nie przekraczającej , oraz wody zatoki za wody wewnętrzne, gdy wejście do niej nie przekracza
prawo nieszkodliwego przepływu konwencja genewska wyjaśnia, że przepływ jest nie szkodliwy, gdy nie zagraża pokojowi, bezpieczeństwu lub porządkowi państwa nadbrzeżnego. Prawo nieszkodliwego przepływu statków handlowych nie budzi wątpliwości, jednak okrętom wojennym państwa odmawiają tego prawa uzależniając je od swojej zgody
jurysdykcja państwa nadbrzeżnego statki znajdujące się na morzu terytorialnym podlegają nie tylko jurysdykcji administracyjnej państwa nadbrzeżnego, ale także karnej i cywilnej. Spod jurysdykcji wyłączone są okręty wojenne oraz niehandlowe statki państwowe
Obszary morskie podlegające ograniczonej jurysdykcji lub suwerenności państwa nadbrzeżnego
morski pas przyległy:
obszar morza o określonej szerokości, przylegający do zewnętrznej granicy morza terytorialnego, na którym państwo nadbrzeżne sprawuje w odniesieniu do obcych statków kontrolę w specjalnie przewidzianych dziedzinach i ograniczonym zakresie. Konwencja o prawie morza przewiduje możliwość ustanawiania morskiego pasa przyległego o szerokości nie przekraczającej
morska strefa ekonomiczna i strefa rybołówstwa:
faktycznymi twórcami tej koncepcji są państwa afrykańskie, a ich stanowisko zostało sformułowane na regionalnym seminarium prawa morza, jakie odbyło się w Jaunde w czerwcu 1972 r.
następstwa wprowadzenia stref oznaczało, że poza granicami morza terytorialnego, na obszarze morza otwartego, przekreślona została dotychczasowa zasada wolności rybołówstwa. Strefy obejmują także zasoby naturalne dna, i to nie tylko szelfu kontynentalnego, gdzie państwa już obecnie mają wyłączne prawa, lecz również leżących poza krawędzią szelfu w obrębie
w wyłączonej strefie ekonomicznej, której szerokość nie morze przekroczyć , państwo nadbrzeżne ma prawa suwerenne o badania i eksploatacji, ochrony i gospodarowania zasobami naturalnymi. W wyłączonej strefie ekonomicznej wszystkie państwa korzystają z wolności żeglugi i przelotu, układania kabli i rurociągów itp.
zasady uprawiania rybołówstwa w strefie zgodnie z konwencją z roku 1982 państwo nadbrzeżne samo określa wysokość dopuszczalnego połowu żywych zasobów w strefie, przy czym biorąc pod uwagę najlepsze z dostępnych mu informacji naukowych, powinno chronić żywe zasoby od niebezpieczeństwa przełowienia. Jeśli państwo nie jest w stanie pozyskać dopuszczalnego odłowu, powinno udostępnić innym państwom możliwość korzystania z nadwyżki
strefy rybołówstwa utrzymało do chwili obecnej tylko 25 państw, podczas gdy wyłączną strefę ekonomiczną posiada 81 państw, gdyż daje ona znacznie dalej idące uprawnienia
granice na rzekach to jest:
mediana(środkiem rzeki) - gdy jest nieżeglowna
talweg - najgłębsze koryto gdy jest żeglowna
wytyczanie szelfu kontyentalnego -> porownanie konwencji
IV konwencja genewska z 1958 r. szelf wg niej to dno morskie oraz warstwy ziemi pod dnem morskim przylegające do wybrzeża, lecz znajdujące się poza granicami morza terytorialnego. Zewnętrzna granica szelfu przebiega w miejscu gdzie głębokość wody nie przekracza , może ona jednak wykraczać poza nią, jeśli istnie możliwość eksploatacji zasobów naturalnych
- wg ’58 → zewnętrzna granica – do izobaty 200 metrów lub poza nią, dokąd istnieją techniczne możliwości eksploracji
- wg ’82 → do 200 mil od linii podstawowej lub jeżeli skraj sięga dalej to do niego, ale nie dalej niż 350 mil od linii podstawowej lub do 100 mil od izobaty 2500 metrów
Prawa państwa nadbrzeżnego wg konwencji jamajskiej
- prawa do szelfu nie zależą od przystąpienia do konwencji
- prawa są wyłączne i ekskluzywne (bez zgody nikt nie może eksploatować szelfu innego państwa)
- prawo układania kabli, rurociągów
- prawo budowania sztucznych wysp dla państwa nadbrzeżnego
jeśli państwo eksploatuje szelf poza linią 200 mil → musi wpłacać na rzecz Międzynarodowej Organizacji Dna Morskiego przez 5 lat nic, w 12 roku eksploatacji 7% zysków
morze otwarte- sytuację prawną morza pełnego określa fakt, iż nie podlega ono suwerenności żadnego państwa, a korzystanie z niego pozostaje wolne dla wszystkich państw i ich obywateli. Jedynym ograniczeniem jest nieprzeszkadzanie innym w korzystaniu z tych samych praw.
Konwencja Genewska 1958 - wolność żeglugi, rybołówstwa, wolność zakładania kabli podmorskich i rurociągów, przelotu nad morzem pełnym . Konwencja jamajska wymienia następujące wolności morza pełnego: wolność żeglugi, przelotu, układania kabli podmorskich i rurociągów, wolność budowania sztucznych wysp i instalacji, wolność rybołówstwa, wolność badań naukowych.
Wolność żeglugi – oznacza przede wszystkim, że statki wszystkich państw mogą płynąć po morzu pełnym tam, gdzie chcą, i jeżeli znajdują się na morzu pełnym, wówczas podlegają wyłącznej władzy i jurysdykcji państwa bandery, a kontrolę nad nimi mogą sprawować jedynie okręty wojenne i statki strażnicze tego państwa.
prawo wizyty i rewizji od zasady niepodlegania statków na morzu otwartym władzy innych państw są trzy wyjątki. Okręt wojenny innego państwa ma prawo dokonania wizyty i rewizji, gdy istnieje podejrzenie, że obcy statek trudni się piractwem, uprawia handel niewolnikami, mimo żeglowania pod obcą banderą ma w rzeczywistości tę samą, przynależność, co okręt wojenny
prawo pościgu na otwartym morzu istnieje prawo pościgu, czyli prawo państwa nadbrzeżnego do ścigania obcego statku, gdy istnieje uzasadnione podejrzenie, że statek lub jego załoga dopuścili się naruszenia praw lub przepisów państwa nadbrzeżnego. Pościg może być podjęty tylko przez okręty wojenne lub samoloty wojskowe. Pościg kończy się w momencie zatrzymania ściganego statku lub, gdy wpłynie on na morze terytorialne trzeciego państwa
Wyznaczanie wód terytorialnych- morze terytorialne-położone u brzegów państwa wody morskie. Zew. granica m.teryt jest zarazem granicą terytorium państwowego. Jest to pas wód morskich stanowiących część terytorium państwa nadbrzeżnego, który jest położony między morzem pełnym lub strefą ekonomiczną z jednej strony a wybrzeżem lub wodami wew względnie archipelagowymi z drugiej. Państwo nadbrzeżne sprawuje na morzu terytorialnym pełną władzę suwerenną i jurysdykcję z zastrzeżeniem prawa nieszkodliwego przepływu. Może także zarezerwować eksploatację zasobów biologicznych i mineralnych morza terytorialnego dla własnych obywateli i z reguły tak czyni. Władza państwa rozciąga się nie tylko na wody morza teryt, lecz także na przestrzeń powietrzną nad morzem terytorialnym oraz na jego dno i wnętrze ziemi pod nim.
Szerokość morza terytorialnego- początkowo mocarstwa chciały 3 mil, a inne państwa po 4 lub 6. Po konferencji haskiej, a jeszcze bardziej po II WŚ wystąpiła tendencja do rozszerzenia morza terytorialnego. Wiele państw, kierując się potrzebą ochrony rybołówstwa przybrzeżnego i innymi interesami gospodarczymi, jak również względami bezpieczeństwa, zaczęła ustalać 6 i 12 milową szerokość na co nie zgodziło się USA i inne państwa morskie. Niektóre państwa AŁ wysunęły roszczenia 200 mil morza teryt. Obecnie 12 mil.
Delimitacja- linia podstawowa- linia wybrzeża lub granica zewnętrzna wód wewnętrznych, a w państwach archipelagowych granica wód archipelagowych. Linia najdalszego odpływu- szerokość m.t. od linii wybrzeża, którą jest linia zetknięcia się morza z lądem przy odpływie. Metoda prostych linii podstawowych- łączenie za pomocą odcinków linii prostych najdalej w morze wysuniętych przylądków i wysp. Stosowanie tej metody zwiększa powierzchnię obszarów morskich poddanych władzy państwa nadbrzeżnego. Metoda dopuszczalna w przypadku, gdy rzeźba wybrzeża jest bardzo zróżnicowana: poszarpana, pocięte wgłębieniami i zatokami lub usiane wyspami itp.
Prawo nieszkodliwego przepływu: suwerenność państwa nadbrzeżnego na morzu terytorialnym ograniczona jest zwyczajowym prawem nieszkodliwego przepływu obcych statków. Przepływ nie powinien być interpretowany dosłownie, tzn. statek korzystający z przepływu nie musi być zawsze w ruchu. Jeżeli względy żeglugi tego wymagają-sztorm, awaria-statek może zatrzymać się i zakotwiczyć. Przepływ przez obce morze terytorialne musi być nieszkodliwy=>ten kto z niego korzysta, nie może zagrażać pokojowi, porządkowi lub bezpieczeństwu państwa nadbrzeżnego. Statek musi przestrzegać prawa i przepisów wydanych i ogłoszonych przez państwo nadbrzeżne. Niektóre państwa nie uznają prawa nieszkodliwego przepływu okrętów wojennych. Okręty podwodne powinny być wynurzone. 3 rodzaje przepływu: przepłynięcie przez morze terytorialne bez wypływania na wody wewnętrzne(boczny), przepływ w celu wpłynięcia na wody wewnętrzne; przepływ w celu wypłynięcia z wód wew. na morze pełne.
Obca bandera- okręty wojenne, korzystając z przepływu, posiadają pełny immunitet. Jeśli się nie stosuje do przepisów państwa nadbrzeżnego i nie stostuje do wezwań- państwo nadbrzeżne może zażądać, aby okręt wojenny opuścił morze terytorialne. Statki handlowe podlegają władzy i jurysdykcji państwa nadbrzeżnego ( nie powinny jednak utrudniać żeglugi). Państwo nadbrzeżne nie powinno wykonywać jurysdykcji karnej (aresztowania, dochodzenia dot. przestępstwa popełnionego na statku) na morzu teryt., z wyjątkiem:
(a) jeżeli skutki przestępstwa rozciągają się na państwo nadbrzeżne;
(b) jeżeli zakłóca spokój kraju lub porządek publiczny na morzu terytorialnym;
(c) jeżeli kapitan statku, przedstawiciel dyplomatyczny lub urzędnik konsularny państwa bandery statku zwraca się do miejscowych organów z prośbą o pomoc; lub
(d) jeżeli podjęcie takich działań jest konieczne do zwalczania nielegalnego handlu narkotykami lub substancjami psychotropowymi.
2. Nie dotyczy statku wypływającego z wód wew.
3. Powiadomić.
5. państwo nie może podejmować na pokładzie obcego statku, przepływającego przez morze terytorialne, żadnych działań w związku z przestępstwem popełnionym przed wpłynięciem statku na morze terytorialne, jeżeli statek ten, płynąc z obcego portu, przepływa jedynie przez morze terytorialne, bez wpływania na wody wewnętrzne.
Jurysdykcja cywilna może być wykonywana TYLKO wobec statku (a nie osób) i tylko z tytułu zobowiązania lub obciążenie, jakie statek wziął na siebie w zw. Z danym przepływem.
Spod jurysdykcji państwowej wyłączone są okręty wojenne i niehandlowe statki państwowe, podlegają jej natomiast handlowe statki państwowe.
Międzynarodowe cieśniny i kanały morskie
status prawny międzynarodowych cieśnin:
cieśniny morskie to naturalne drogi wodne łączące morza i oceany. Cieśninami międzynarodowymi nazywane są tylko te łączące morza, nad których brzegami są terytoria różnych państw i stanowiące w związku z tym międzynarodowe szlaki komunikacyjne
cieśniny terytorialne trzeba określić im ustrój prawny, gdyż ich sytuacja nie jest identyczna ze statusem morza terytorialnego. Pierwsza konwencja genewska stwierdza, że nie można zawieszać nieszkodliwego przepływu obcych statków przez cieśniny, które są używane dla żeglugi międzynarodowej. W konwencji o prawie morza została przyjęta koncepcja oparcia statusu prawnego międzynarodowych cieśnin na tzw. Prawie przejścia tranzytowego
prawo przejścia tranzytowego konwencja z 1982 r. wyjaśnia, że przejście tranzytowe polega na korzystaniu z wolności żeglugi i przelotu wyłącznie w celu nieprzerwanego i szybkiego tranzytu przez cieśniny. Przysługuje wszystkim statkom zarówno wojskowym, jak i cywilnym. Państwa nadbrzeżne dysponują prawem wyznaczania szlaków morskich nadających się dla tranzytu wszystkich statków oraz ustalania systemu rozgraniczenia ruchu, jeżeli jest to konieczne dla zapewnienia bezpieczeństwa przepływu statków
cieśniny bałtyckie:
traktat kopenhaski z 14 marca 1857 r. ustanawia status prawny cieśnin bałtyckich. Dania rezygnuje z pobierania opłat od statków i ładunków i zobowiązuje się do nie zatrzymywania statków pod żadnym pozorem
przepływ okrętów wojennych traktat kopenhaski nie reguluje zasad przepływu okrętów wojennych. Obecnie obowiązujący dekret z 25 sierpnia 1951 r. wprowadził dość daleko idące rygory i wymaga notyfikacji lub zezwolenia. Szwecja stoi na stanowisku całkowitej swobody przejścia okrętów wojennych przez Sund
cieśniny czarnomorskie:
trzy okresy regulacji statusu cieśnin: pierwszy charakteryzuje się zamknięciem cieśnin, gdy Morze Czarne było wewnętrznym morzem cesarstwa wschodnio-rzymskiego, a następnie Turcji. Drugi okres rozpoczyna się, gdy Rosja uzyskuje dostęp do Morza Czarnego i podpisuje traktat w 1774 r. zapewniający swobodę przepływu jej statkom handlowym. Trzeci okres porozumień wielostronnych otwiera konwencja londyńska z 13 lipca 1841 r. Utrzymała swobodę przepływu statkom handlowym, ale zamknęła ja dla okrętów wojennych. Traktat paryski z 1856 r. potwierdzał konwencje londyńską, ale dodatkowo zneutralizował Morze Czarne. W 1923 r. konwencja w Lozannie, która nałożyła wiele ograniczeń na Turcję, otwarła dla okrętów wojennych wszystkich państw
konwencja z Montreux z 20 lipca 1936 r. potwierdziła zasadę wolności przepływu i żeglugi w cieśninach, pod warunkiem, że Turcja pozostaje neutralna, w przypadku wejścia Turcji do wojny prawo przepływu tracą statki nieprzyjacielskie. Przepływ okrętów wojennych został poddany specjalnym warunkom
cieśnina Magellana:
łączy Ocean Atlantycki z Pacyfikiem, ale znaczenie jej zmalało po wybudowaniu Kanału Panamskiego
umowa z 1881 r. między Argentyną a Chile określa status cieśniny. Pozostaje ona zneutralizowana na wieczne czasy, swoboda żeglugi dla wszystkich państw. Porozumienie z 1941r. zniosło neutralizację cieśniny i zakazano żeglugi w nocy, wprowadzono kontrolę wszystkich statków poza sojuszniczymi. Po II wojnie światowej przywrócono status quo ante
pojęcie międzynarodowego kanału morskiego:
są to sztuczne drogi wodne łączące dwa otwarte dla żeglugi międzynarodowej obszary morskie. Umiędzynarodowienie kanału dotyczy wolności żeglugi, nie wpływa natomiast na położenie prawne tzw. strefy kanału, która stanowi integralną część terytorium państwowego
Kanał Sueski:
łączy on M. Śródziemne z O. Indyjskim i jest jednym z najważniejszych szlaków handlowo-transportowych
traktat z 1888 r. stwierdza, że Kanał będzie zawsze otwarty i wolny w czasie wojny i pokoju dla wszystkich okrętów wojennych i statków handlowych. Kanał był wielokrotnie zamykany w czasie konfliktów. Współcześnie kanałem zarządza egipska administracja, które reguluje przepisy związane z przepływaniem przez kanał
Kanał Panamski:
łączy Ocean Atlantycki z Oceanem Spokojnym
traktaty z lat 1901 i 1903. Status prawny ustalają dwie umowy: brytyjsko-amerykańska z 1901 r. oraz panamsko-amerykańska z 1903 r. która oddała Stanom Zjednoczonym na wieczne czasy, w celu zbudowania, utrzymania i ochrony kanału. Stany Zjednoczone zgodziły się, że kanał będzie wolny i otwarty dla statków handlowych i okrętów wojennych wszystkich krajów na zasadzie całkowitej równości. Traktat z 1903 r. potwierdzał zasady neutralizacji, odwołując się do szczegółowych ustaleń z roku 1901. Dał prawo USA użycia siły w celu ochrony kanału, oraz zbudowania fortyfikacji
w 1999 r. Stany Zjednoczone zwróciły całkowicie strefę Kanału Panamskiego Panamie
Kanał Kiloński:
łączy Morze Bałtyckie z Morzem Północnym. Początkowo miał charakter kanału wewnętrznego, gdyż jego status określało prawo wewnętrzne. Traktat wersalski z 1919 r. przekształcił go w kanał międzynarodowy i stwierdzał, że będzie on zawsze wolny i otwarty dla okrętów wojennych i statków handlowych państw będących w pokoju z Niemcami
Hitler wypowiedział postanowienia traktatu wersalskiego, jednak po II wojnie światowej przywrócono stan sprzed wojny. Prawno-międzynarodowy status kanału wynika obecnie także z długotrwałej praktyki uznawanej za prawo, czyli normy zwyczajowej
Kanał Koryncki:
łączy Morze Jońskie z Morzem Egejskim. Reżim prawny określa ustawodawstwo wewnętrzne Grecji. Nie została zawarta żadna specjalna umowa określająca jego status. Kanał jest otwarty dla żeglugi handlowej i wojskowej
status prawny przestrzeni kosmicznej:
zasięg suwerenności państwowej w przestrzeni nadziemskiej w związku z rozwojem technologii kosmicznej, pojawiła się potrzeba określenia zasięgu suwerenności w przestrzeni kosmicznej, jednak żadna z dotychczasowych konwencji nie miała do niej zastosowania
niepodleganie przestrzeni kosmicznej suwerenności państwowej decydujące okazało się stanowisko społeczności międzynarodowej – państwa nie miały nic przeciwko, by nad nimi krążyły satelity i statki załogowe
13 grudnia 1963 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ na XVIII sesji przyjęło deklarację zasad prawnych regulujących działalność państw w badaniu i wykorzystywaniu przestrzeni kosmicznej
27 stycznia 1968 r. podpisano układ w 3 stolicach: Waszyngtonie, Moskwie i Londynie, o zasadach działalności państw w badaniu i wykorzystywaniu przestrzeni kosmicznej. Stwierdza on, że przestrzeń kosmiczna jest otwarta dla badania i wykorzystania przez wszystkie państwa, na zasadzie wolności. Zasada wykorzystywania w celach pokojowych oraz działanie dla dobra i w interesie wszystkich państw – całej ludzkości
zasada wykorzystania przestrzeni kosmicznej w celach pokojowych układ z 1963 r. zakazywał prób z bronią nuklearną w przestrzeni kosmicznej. Układ z 1967 r. zakazał umieszczania na orbicie okołoziemskiej obiektów zawierających broń masowej zagłady, niedozwolone jest budowanie jakichkolwiek instalacji wojskowych w przestrzeni kosmicznej
zasada wykorzystania przestrzeni kosmicznej dla dobra i w interesie wszystkich państw państwa muszą się konsultować, informować o swoich zamierzeniach, oraz umożliwiać sobie obserwowanie lotu obiektów kosmicznych. Mają także informować Sekretarza Generalnego ONZ, opinię publiczną, oraz międzynarodową wspólnotę naukową