Aparaty gębowe owadów

1. Gryzący – ortopteroidalny

- u owadów bezskrzydłych, ważek, chrząszczy, karaczanów

- warga górna ma kształt płytki z wycięciem na przednim brzegu

- żuwaczki są podobne do krótkich i szerokich płytek, ich wewnętrzna krawędź jest ząbkowana

- szczęki I pary zbudowana jest z 2 członów: kotwiczki (cardo), która łączy się z głową oraz z pieńka (stipes) na szczycie pieńka znajdują się dwie żuwki i pięcioczłonowy głaszczek szczękowy (palpus maxillaris)

- żuwka zewnętrzna pokryta jest włoskami czuciowymi, płatowata i mięsista

- żuwka wewnętrzna jest stożkowata, zakończona dwoma ząbkami (pełni rolę pomocniczą przy rozdrabnianiu pokarmu)

- na wargę dolną składają się:

• Podbródek – szeroki, podstawowy człon

• Wąska bródka

• Przedbródek – rozszczepiony na końcu

Na szczycie przedbródka przytwierdzone są z oków 3-członowe głaszczki wargowe, a między nimi dwie pary żuwek.

2. Gryząco-liżący

- pszczoły, osy, trzmiele

- warga górna, żuwaczki i kompleks szczękowo-wargowy

- warga górna – słabo rozwinięta, w postaci wąskiej płytki

- żuwaczki – wydłużone, zwężone pośrodku płytki. Po ich wewnętrznej stronie znajduje się rowek (w środku długości przechodzi w wąską bruzdę) służą do rozdrabniania pyłku kwiatowego, urabiania wosku i do podtrzymywania szczęki przy ich wyprostowaniu

- szczęki I pary – silnie wydłużone; kotwiczka ma postać cienkiego prętu, pieniek jest szeroki, ma kształt płytki, na której umieszczony szczątkowy dwuczłonowy głaszczek oraz żuwka zewnętrzna. Szczątkowa żuwka wewnętrzna (miękki owłosiony płat i wąska listewka) leży na wewnętrznej powierzchni pieńka

- warga dolna – zbudowana z podbródka, trójkątnej bródki i długiego i szerokiego podbródka.

Podbródek jest wąski i zagięty (odwrócone V). Głaszczek wargowy składa się z 4 członów różnej długości. Przyjęzyczki mają kształt krótkich lekko wygiętych płytek i obejmują podstawę języka. Para języczków jest zrośnięta w język, wzdłuż którego biegnie rowek zakończony małym rozszerzeniem łyżeczką. Brzegi rowka są pokryte licznymi włoskami, tworzą one kanał którym spływa ślina. Żuwki wewnętrzne i głaszczki wargowe tworzą szeroką rurkę otaczającą język.

3. Kłująco-ssący

- komary, pluskwiaki, pchły

- ma on postać długiego, wąskiego i nieczłonowanego ryjka, u jego nasady znajduje się głaszczek szczękowy (3 lub 4-członoy)

- ryjek składa się z: rurki ssącej – warga górna, szczeci kłujących – żuwaczki i szczęki I pary, rurki ślinowej – podgębie oraz pochwy osłaniającej – warga dolna

- warga dolna – przekształcona w szeroką pochwę, która obejmuje części ryjka. Na końcu ma dwa krótkie i miękkie płatki labellae (= głaszczki wargowe)

- warga górna – długa i głęboka rynienka na końcu ukośnie ścięta (tworzy kanał przeprowadzający pokarm). Kanał ten zamknięty jest od tyłu płasko przylegającym do wargi górnej podgębiem

- podgębie – długa i cienka rurka, która służy do przeprowadzenia śliny w miejscu nakłucia

- żuwaczki – u samic odżywiających się krwią, mają kształt wydłużonych sztyletów o końcach lekko lancetowato rozszerzonych (u samców odżywiających się nektarem są zredukowane)

- szczęki – sztyletowate, ząbkowane na końcu.

Podczas ukłucia skórę ofiary przebijają: warga górna i przylegające do niej podgębie, żuwaczki i szczęki. Warga dolna zgina się esowato.

4. Ssący

- motyle

- narządem pobierającym jest długa ssawka ślimakowato zwinięta

- ssawka powstała ze szczęk I pary kotwiczki i pieńki są małe. Żuwki wewnętrzne zanikają, główną część stanowią żuwki zewnętrzne

- żuwki zewnętrzne mają kształt długich rynienek, nie są ze sobą zrośnięte

- od brzusznej strony wzdłuż krawędzi jednej z żuwek ciągnie się rowek, w który wsuwa się wystająca listwa brzeżna drugiej żuwki

- ssawka jest elastyczna i może się zwijać

- głaszczki szczękowe mogą być zbudowane z 6 członów

- warga górna stanowi wąski fałd na przedłużenie nadustka

- żuwaczki zanikają lub są szczątkowe

- warga dolna ma postać niewielkiej płytki, która łączy głaszczki wargowe

5. Liżący

- muchy

- ryjek zbudowany jest z dziobka, rurki pokarmowej i tarczy oralnej

- przygębowa część głowy wyciągnięta jest w silnie umięśniony stożkowaty dziobek zakończony otworem gębowym (wokół niego ułożone są części tworzące rurkę pokarmową)

- u podstawy dziobka znajduje się nadustek

- żuwaczki zanikają

- szczęka ulega znacznej redukcji (para prętów i jednoczłonowe głaszczki szczękowe umieszczone na dziobku)

- w rurce pokarmowej wyróżniamy: wargę górną, podgębie i wargę dolną

- warga dolna – silnie umięśniona, od dołu wzmocniona płytką podbródka

- warga górna – wąska i silnie wydłużona, przykrywa rynienkę pokarmową

- wewnątrz tej rynienki leży podgębie z kanałem ślinowym

- tarcza oralna – składa się z poduszeczkowatych głaszczków wargowych; między jej brzegami leży otwór wiodący do rurki pokarmowej