Ćwiczenie 8 Recykling pojazdów samochodowych wycofanych  z eksploatacji (SWE) WIADOMOŚCI WSTĘPNE Zapotrzebowanie i zainteresowanie recyklingiem pojazdów samochodowych wycofanych z eksploatacji (PWE) wynika głównie z konieczności ochrony środowiska naturalnego przed zanieczyszczeniami oraz zmniejszeniem wykorzystania surowców naturalnych. Oprócz ekologicznego aspektu recykling PWE daje równie możliwości uzyskania korzyści finansowych dla prowadzącego taką działalność. Pod pojęciem recyklingu PWE rozumie się wszystkie działania, które mają na celu wprowadzić uzyskane z rozbiórki materiały do ponownego użytkowania. Można wyróżnić kilka rodzajów recyklingu: • recykling materiałowy – ponowne dowolne wykorzystanie materiałów, • recykling właściwy – ponowne wykorzystanie materiałów zgodnie z przeznaczeniem (np. części zamienne), • odzysk energetyczny – odzyskanie energii włożonej w wyprodukowanie danej części (np.  spalenie opon). ORGANIZACJA ZAKŁADU RECYKLINGU Stacja demontażu to przedsiębiorstwo, w którym następują takie operacje technologiczne jak: -dostawa i wyładunek PWE, -magazynowanie przyjętych pojazdów, -usuwanie substancji niebezpiecznych, -oczyszczenie i przygotowanie elementów do demontażu, -demontaż i segregacja, -magazynowanie i sprzedaż części zamiennych. Miejsca wykonywania tych czynności są określone przez Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy, każda stacja demontażu podzielona jest na sześć sektorów, które są odpowiednio zabezpieczone ekologicznie i wyposażone technicznie. Teren należący do zakładu demontażu powinien być zabezpieczony przed dostępem osób postronnych. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki i Pracy dotyczącym minimalnych wymagań dla stacji demontażu oraz sposobu demontażu PWE stacja dzieli się na następujące sektory: • Sektor I – przyjmowanie pojazdów wycofanych z eksploatacji, • Sektor II – magazynowanie przyjętych PWE, • Sektor III – usuwanie z pojazdów elementów i substancji niebezpiecznych w tym płynów, • Sektor IV – demontaż z PWE przedmiotów wyposażenia i części nadających się do ponownego użycia, w tym odpadów, • Sektor V – magazynowanie części wymontowanych z PWE przeznaczonych do ponownego użycia, • Sektor VI – magazynowanie odpadów pochodzących z demontażu PWE. Stacja demontażu PWE powinna mieć następujące zabezpieczenia ekologiczne: -szczelne nawierzchnie w miejscach gdzie może nastąpić wyciek substancji niebezpiecznych, -szczelne krawężniki, -oczyszczalnia ścieków, -separator koalescencyjny, -zasobnik sorbentów. Do podstawowych zadań stacji należy: • przyjęcie pojazdu od ostatniego właściciela i wydanie odpowiedniego    zaświadczenia, • testowanie zespołów mechanicznych przeznaczonych do ponownego użycia, •usunięcie części zagrażających bezpieczeństwu pracowników (poduszki powietrzne, pirotechniczne napinacze pasów) a następnie usunięcie płynów, części i materiałów stwarzających zagrożenie dla środowiska i przekazanie ich do zakładów zajmujących się unieszkodliwianiem, • wymontowanie pozostałych części i zespołów przeznaczonych do sprzedaży, • ostateczny demontaż materiałów i ich zagospodarowanie. Stacja powinna być  wyposażona w specjalistyczne urządzenia techniczne takie jak: waga samochodowa, obrotnica, podnośnik samochodowy oraz wózek widłowy. Ponadto w skład wyposażenia stacji powinny wchodzić urządzenia do osuszania demontowanych pojazdów i gromadzenia odzyskanych płynów: paliw, olejów, płynów chłodniczych, hamulcowych, płynów z amortyzatorów oraz gazów ze sprężyn gazowych i urządzeń klimatyzacyjnych. W skład wyposażenia stacji powinny również wchodzić: przecinaki do blachy oraz nożyce, urządzenia do demontażu szyb, urządzenia do testowania części przeznaczonych do sprzedaży jako zamienne, rolki napędowe, urządzenia do demontażu złomowanych kół samochodowych, urządzenia do ekologicznego mycia części przeznaczonych do sprzedaży oraz inny drobny sprzęt warsztatowy. Każdy PWE zgodnie z prawem podlega recyklingowi a przebieg demontażu jest taki sam dla wszystkich pojazdów: na początku następuje przyjęcie i diagnostyka, określenie stopnia demontażu, osuszenie oraz demontaż szyb, akumulatora, kół, zderzaków i innych części zewnętrznych. Następnie należy zdemontować silnik, skrzynię biegów, inne zespoły napędowe oraz pozostałe części, siedzenia i tapicerkę. W czasie demontażu następuje segregacja uzyskanych części i materiałów do: -ponownego użycia (sprzedaży), -regeneracji, -dalszego przetworzenia oraz strzępienia. Podział na fazy demontażu oraz rozdział na frakcje materiałowe przedstawiono w tabeli 1. Tabela 1.Rozdział odpadów na frakcje materiałowe Procedura przyjęcia samochodu Wszystkie pojazdy, co do których podjęto decyzję o wycofaniu ich z eksploatacji, należy przekazać do punktów zbierania pojazdów lub stacji demontażu, posiadających odpowiednio zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie zbierania odpadów, pozwolenie na przetwarzanie odpadów lub pozwolenie zintegrowane. Równocześnie obowiązkiem przedsiębiorcy prowadzącego punkt zbierania pojazdów, stację demontażu jest przyjęcie każdego SWE posiadającego cechy identyfikacyjne pojazdu określone w ustawie prawo o ruchu drogowym. W przypadku, jeżeli nie jest możliwe ustalenie cechy identyfikacyjnej SWE, przedsiębiorca prowadzący punkt zbierania pojazdów lub stację demontażu nie wydaje zaświadczenia o przyjęciu niekompletnego SWE i może odmówić przyjęcia SWE. Ponadto przy przyjmowaniu SWE nie pobiera się opłaty, jeżeli pojazd jest zarejestrowany na terytorium kraju, jest kompletny, nie zawiera innych odpadów, które nie pochodzą z danego pojazdu. Pojazd kompletny to taki, który zawiera wszystkie elementy ze zbioru istotnych elementów IE określonego w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury  i prawdziwa jest nierówność: Mp ≥ Mswe ≥ Mpo gdzie: Mp – masa własna pojazdu, Mswe – masa przyjmowanego samochodu wycofanego z eksploatacji, Mpo – masa pojazdu obliczeniowa definiowana jako: Mpo = 0,9×Mp, Mp = mw – mp, mw– masa własna pojazdu określono w homologacji pojazdu, mp –masa paliwa w ilości nominalnej, która ustala się na 40kg. W przypadku, jeżeli przyjmowany samochód wycofany z eksploatacji jest niekompletny, to punkt zbierania pojazdów lub stacja demontażu może pobrać opłatę za przyjęcie niekompletnego pojazdu w wysokości określonej równaniem: O p=(M p-M swe)*S kg gdzie: Op – stawka za przyjęcie pojazdu niekompletnego, Skg– stawka za 1kg brakującej masy pojazdu określona w ustawie. Prowadzący stacje demontażu pojazdów są zobowiązani do uzyskania określonych w ustawie poziomów odzysku i recyklingu odpadów. Do 31 grudnia 2014 r. muszą oni uzyskać 85% odzysku i 80% recyklingu, a po tym roku – 95% odzysku i 85% recyklingu. Wyjątek stanowią pojazdy wyprodukowane przed 1 stycznia 1980 r., dla których ustalono 75% odzysku i 70% recyklingu. Ustawa o recyklingu pojazdów odwołuje się do definicji odzysku  i recyklingu zawartej w ustawie o odpadach. Według niej odzyskiem są wszelkie działania polegające na wykorzystaniu odpadów w całości lub w części bądź lub prowadzące do odzyskania z odpadów substancji, materiałów lub energii i ich wykorzystania. Za odzysk energii uznano termiczne przekształcanie odpadów w celu odzyskania energii. Natomiast recykling jako forma odzysku polega na powtórnym przetworzeniu substancji lub materiałów zawartych w odpadach w procesie produkcyjnym w celu uzyskania substancji lub materiału  o przeznaczeniu pierwotnym lub innym. Wykaz przykładowych rodzajów odpadów, które mogą powstawać w stacjach demontażu Grupa Rodzaj odpadów Grupa 13 Oleje odpadowe 13 01 Odpadowe oleje hydrauliczne 13 01 10* Mineralne oleje hydrauliczne nie zawierające związków chlorowcoorganicznych 13 01 11* Syntetyczne oleje hydrauliczne 13 02 Odpadowe oleje silnikowe, przekładniowe i smarowe 13 02 05* Mineralne oleje silnikowe, przekładniowe i smarowe nie zawierające związków chlorowcoorganicznych 13 02 06* Syntetyczne oleje silnikowe, przekładniowe i smarowe 13 02 08* Inne oleje silnikowe, przekładniowe i smarowe Grupa 15 Odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny do wycierania, materiały filtracyjne i ubrania ochronne nie ujęte w innych grupach 15 02 Sorbenty, materiały filtracyjne, tkaniny do wycierania i ubrania ochronne 15 02 02* Sorbenty, materiały filtracyjne (w tym filtry olejowe nie ujęte w innych grupach), tkaniny do wycierania (np. szmaty, ścierki) i ubrania ochronne, zanieczyszczone substancjami niebezpiecznymi (np. PCB) 15 02 03 Sorbenty, materiały filtracyjne, tkaniny do wycierania (np. szmaty, ścierki) i ubrania ochronne (inne niż wymienione w 15 02 02) Grupa 16 Odpady nie ujęte w innych grupach 16 01 Zużyte lub nie nadające się do użytkowania pojazdy (włączając maszyny pozadrogowe), odpady z demontażu, przeglądu i konserwacji pojazdów 16 01 03 Zużyte opony 16 01 06 Zużyte lub nie nadające się do użytkowania pojazdy, nie zawierające cieczy i innych niebezpiecznych elementów 16 01 07* Filtry olejowe 16 01 08* Elementy zawierające rtęć 16 01 09* Elementy zawierające PCB 16 01 10* Elementy wybuchowe (np. poduszki powietrzne) 16 01 12 Okładziny hamulcowe (inne niż wymienione w 16 01 11) 16 01 13* Płyny hamulcowe 16 01 14* Płyny zapobiegające zamarzaniu, zawierające niebezpieczne substancje 16 01 15 Płyny zapobiegające zamarzaniu (inne niż wymienione w 16 01 14) 16 01 16 Zbiorniki na gaz skroplony 16 01 17 Metale żelazne 16 01 18 Metale nieżelazne 16 01 19 Tworzywa sztuczne 16 01 20 Szkło 16 01 21* Niebezpieczne elementy (inne niż wymienione w 16 01 07-16 01 11, 16 01 13 i 16 01 14) 16 01 22 Inne nie wymienione elementy (np. uszczelki gumowe, dywaniki, drewno, elementy tapicerki i podsufitki) 16 01 99 Inne nie wymienione odpady 16 06 Baterie i akumulatory 16 06 01* Baterie i akumulatory ołowiowe 16 06 02* Baterie i akumulatory niklowo-kadmowe 16 08 Zużyte katalizatory 16 08 01 Zużyte katalizatory zawierające złoto, srebro, ren, rod, pallad, iryd lub platynę (z wyłączeniem 16 08 07) Przy obliczaniu poziomu odzysku i recyklingu uzyskanego w danym roku kalendarzowym prowadzący stacje demontażu muszą posiadać określone informacje. Są to m.in. masy własne pojazdów przyjętych do stacji demontażu, masy przedmiotów wyposażenia oraz części wymontowanych z pojazdów i przeznaczonych do ponownego użycia, a także masy odpadów pochodzących ze zdemontowanych pojazdów i poddanych odzyskowi lub recyklingowi na stacji demontażu bądź przekazanych do prowadzących odzysk lub recykling odpadów. Poza tym prowadzący stację demontażu powinien znać zawartość frakcji materiałowych uzyskanych w procesie strzępienia na podstawie informacji dotyczącej zawartości uzyskiwanych frakcji materiałowych (określonej w wyniku przeprowadzenia corocznej próby strzępienia) oraz masę odpadów wywiezionych do innego kraju w celu ich przetworzenia. Aby obliczyć poziomy odzysku i recyklingu, niezbędne jest obliczenie wielkości ponownego użycia, recyklingu i odzysku. Wielkość ponownego użycia ustala się na podstawie sumy mas przeznaczonych do ponownego użycia przedmiotów wyposażenia i części wymontowanych z pojazdów wycofanych z eksploatacji. Z kolei wielkość recyklingu jest sumą masy odpadów poddanych recyklingowi, masy frakcji materiałowych pochodzących ze strzępiarki (których zagospodarowanie zalicza się do recyklingu) oraz masy odpadów wywiezionych za granicę w celu poddania procesowi recyklingu. Ostatnią z danych, wielkość odzysku, oblicza się jako sumę wielkości recyklingu (R), masy odpadów poddanych procesom odzysku energii i masy frakcji materiałowej pochodzącej ze strzępiarki (których zagospodarowanie zalicza się do innych procesów odzysku niż recykling) oraz masy odpadów wywiezionych za granicę w celu poddania procesom odzysku. Aby obliczyć poziom recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji, sumę wielkości ponownego użycia i recyklingu należy podzielić (zgodnie ze wzorem określonym w rozporządzeniu) przez masę pojazdów wycofanych z eksploatacji, które w danym roku sprawozdawczym zostały przyjęte do stacji demontażu, oraz wyrazić ją w procentach.  Natomiast aby obliczyć poziom odzysku pojazdów wycofanych z eksploatacji, sumę wielkości ponownego użycia i odzysku należy podzielić (zgodnie ze wzorem określonym w rozporządzeniu) przez masę pojazdów wycofanych z eksploatacji, które zostały przyjęte do stacji demontażu w danym roku sprawozdawczym, oraz wyrazić ją w procentach.  Ponadto należy pamiętać, że poziomy odzysku i recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji trzeba obliczać odrębnie dla pojazdów wyprodukowanych do 31 grudnia 1979 r. i po 1 stycznia 1980 r. Po upływie roku kalendarzowego do 15 lutego następnego roku prowadzący stację demontażu zobowiązany będzie do przekazania rocznego sprawozdania do właściwego organu (wojewody i Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej). Sprawozdanie to powinno zawierać informacje o liczbie, markach, masie i roku produkcji pojazdów wycofanych z eksploatacji, przyjętych do stacji demontażu. Poza tym musi ono zawierać masę odpadów poddanych odzyskowi i recyklingowi oraz przekazywanych do odzysku i recyklingu, a także masę przeznaczonych do ponownego użycia przedmiotów wyposażenia i części wymontowanych z pojazdów wycofanych z eksploatacji. Należy też podać nazwę, siedzibę i adres przedsiębiorców, którym przekazano odpady do unieszkodliwienia, oraz osiągnięte w danej stacji poziomy odzysku i recyklingu, z podziałem na pojazdy wyprodukowane przed 1 stycznia 1980 r. i w okresie późniejszym.  Odzysk odpadów Biorąc pod uwagę ww. definicje odzysku i recyklingu, należy wskazać, że na stacji demontażu obok procesu wytwarzania odpadów zachodzą dwa procesy odzysku. Jednym z nich jest proces R14, rozumiany jako wykorzystanie odpadów w całości lub w części, który dotyczy demontażu części nadających się do ponownego użycia. Drugi – R15 – rozumiany jest jako proces przygotowujący odpady do dalszego zagospodarowania. Do tego procesu kwalifikowany jest demontaż pojazdów, w wyniku którego powstają nowe rodzaje odpadów.  Należy przy tym zaznaczyć, że są to procesy związane z samym demontażem, natomiast prowadzący stację demontażu może prowadzić również działalność w zakresie innych procesów, o ile posiada na to stosowne decyzje. Prowadzący stację demontażu, obok obowiązku realizacji przepisów ustawy o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji, zobowiązany jest też realizować pozostałe przepisy prawa dotyczące jego działalności, w tym przepisy ustawy o odpadach m.in. w zakresie obowiązków posiadania właściwych decyzji administracyjnych i prawidłowo prowadzonej ewidencji. W zakresie prowadzonej ewidencji przedsiębiorca wypełnia karty ewidencji odpadów (osobno dla przyjętych odpadów – wtedy wpisuje się rzeczywistą masę przyjętych odpadów w postaci pojazdów wycofanych z eksploatacji oraz osobno dla odpadów wytworzonych – przy czym każdy z nich powinien mieć założoną kartę ewidencji). Przedsiębiorcy powinni pamiętać, iż karty przekazania odpadów muszą wypełniać przy każdym przekazaniu odpadów kolejnemu posiadaczowi odpadów.  Muszą też sporządzać i przekazywać do marszałka województwa zbiorcze zestawienie danych o rodzajach i ilości odpadów, sposobach gospodarowania nimi oraz o instalacjach i urządzeniach służących do ich odzysku i unieszkodliwiania. Ważne jest, aby odpady przeznaczone do dalszego zagospodarowania przekazywać wyłącznie przedsiębiorcom, posiadającym decyzje na prowadzenie działalności w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów.