Najliczniejszy typ zwierząt po stawonogach. Liczbę żyjących gatunków szacuje się na ok. 130 tysięcy. Odznaczają się olbrzymią różnorodnością morfologiczną i zróżnicowaniem rozmiarów.
Mięczaki- charakterystyka ogólna
Żyją w morzach, wodach słodkich oraz na lądzie. W Polsce występuje ok. 230 gatunków mięczaków.
Prawdopodobnie pojawiły w prekambrze, ale współczesne bogactwo form osiągnęły pod koniec ordowiku.
Ich ciała są miękkie i pozbawione szkieletu.
U większości zwierząt tej grupy można wyodrębnić głowę, nogę i worek trzewiowy(znajdują sie w nim wszystkie narządy wewnętrzne). U większości występuje także tarka (unikalna cecha wszystkich mięczaków leży w gardzieli. Zanikła u małży, służy do pobierania i rozdrabniania pokarmu.)
Muszle u mięczaków produkowane są przez komórki tzn. płaszcza (fałd skórny, tworzy go rozrośnięta grzbietowa ściana worka trzewiowego)
- Ślimaki
- Małże
- Głowonogi
Chitony, Bezpłytkowce, Hiolity, Helcionelloida†, Jednotarczowce,
Łódkonogi, Rostrokonchy, Tarczkonogi
Żyją w środowisku wodnym jak i lądowym
Ich ciało składa się z głowy, nogi oraz worka trzewiowego, osłoniętego muszlą(nie liczne, głównie morskie nie wytwarzają jej)
U wielu gatunków muszla jest spiralnie zwinięta
Gdy jest zbyt gorąco lub zbyt zimno, chowają do muszli głowę i nogę, a otwór muszli zamykają wieczkiem
- budowa
- pospolite gatunki w Polsce
- oddychanie
- rozmnażanie
- odżywianie
- transport tlenu i substancji pokarmowych
Na budowę ślimaka składają się:
narządy wewnętrzne
Wątroba
Układ wydalniczy
Serce
Płuco
Jama płaszczowa
Przewód pokarmowy
Układ rozrodczy
Układ nerwowy
Narządy zewnętrzne
Noga
Głowa
Czułki
Oko
Wstężyk gajowy (pierwszy lewy dolny róg)
Ślimak zaroślowy(na górze)
Wstęzyk ogrodowy(lewy prawy róg)
Ślimak winniczek (na samym dole)
Pomrów błękitny
Pomrów
Ślinik wielki
Płucodyszne
Oznacza to, że ich narządem wymiany gazowej są płuca, czyli pofałdowany i silnie ukrwiony fragment ściany jamy płaszczowej, do płucodysznych należą ślimaki lądowe, np. ślimak winniczek.
Skrzelodyszne
Czyli oddychające skrzelami. Są to rozgałęzione wyrostki skórne, umożliwiające pobieranie tlenu z wody. Znajdują się one wewnątrz lub na zewnątrz jamy płaszczowej.
Większość ślimaków to obojnaki. Występuje u nich zapłodnienie krzyżowe, tzn. że dwa osobniki zapładniają się nawzajem. Z jaj wylęgają się postacie młodociane, podobne do osobników dorosłych.
Wśród ślimaków występują zarówno formy roślinożerne, jak też drapieżne i pasożytnicze.
Wodne gatunki roślinożerne konsumują głównie drobne glony ( zeskrobując je tarką z podwodnych skał) lub też liście wodnych roślin naczyniowych oraz rozkładające się szczątki roślinne.
Lądowe ślimaki roślinożerne podobnie: zjadają zarówno rośliny żywe, jak też martwe. (Wiele ślimaków roślinożernych nie gardzi również pokarmem mięsnym, atakując inne ślimaki albo zjadając padlinę (zwłaszcza martwe bezkręgowce)). Ulubionym pokarmem licznych gatunków, szczególnie spośród ślimaków nagich, są grzyby i to zarówno jadalne, jak i trujące.
Tlen i substancje pokarmowe są rozprowadzane w ciele ślimaków przez otwarty układ krwionośny. Krew wylewa się z naczyń do jamy ciała, omywając ich narządy.
Serce ślimaka leży w worku trzewiowym. Odchodzą od niego tętnice, którymi krew wypływa do jamy ciała. Stamtąd zabierana jest żyłami i wraca do serca.
Ich ciało składa się z tułowia zwanego workiem trzewiowym i nogi, okryte są one płaszczem, małże są także pozbawione głowy
żyją wyłącznie w wodzie
Worek trzewiowy okryty jest dwoma bocznymi płatami płaszcza wytwarzającymi dwuklapową, symetryczną muszlę.
Wielkość muszli małży jest bardzo zróżnicowana, od kilku milimetrów aż po ponad metr
Woda wpływa do jamy płaszcza przez otwór zwany syfonem wlotowym (wpustowym), a wypływa syfonem odpływowym (wyrzutowym).
Zanikła u nich charakterystyczna dla mięczaków tarka w gardzieli.
- podstawowe funkcje życiowe
- pospolite gatunki w Polsce
- muszla
- budowa
- odżywianie i oddychanie
- rozmnażanie
- ciekawostki
- znaczenie w przyrodzie
Noga jest dobrze umięśniona i służy jako narząd ruchu.
Małże w większości nie posiadają oczu ani głowy
Mają znakomicie wykształcony zmysł dotyku. (Wyczuwają dzięki niemu drgania podłoża powodowane przez wrogie zwierzęta)
Mają bardzo wrażliwy zmysł czucia chemicznego(tzn. że potrafią wyczuwać najmniejsze ilości różnych substancji rozpuszczonych w wodzie)
Sercówka- lewy dolny róg
Racicznica zmienna- lewa dóra
Omułek jadalny- prawa góra
Małgiew piaskołaz- prawy dół
Muszle małży mają trzy warstwy:
konchiolinową (zewnętrzna)
porcelanową (środkowa)
perłową (wewnętrzna)
Na budowę małż składają się:
Budowa zewnętrzna
Noga
Muszla
Syfon wpustowy
Syfon wypustowy
Dwie symetryczne połówki muszli łączą się wiązadłami zbudowanymi z tkanki łącznej. Dzięki niej muszla może otwierać się i zamykać.
Budowa wewnętrzna
Małża
Wewnętrzna warstwa muszli- perłowa
Małże oddychają za pomocą skrzeli
Dla zdobycia pokarmu małże filtrują wodę, z której wyodrębniają mikroorganizmy. Duże małże mogą przefiltrować ok. 1.5 litra wody w ciągu godziny.
Małże rozmnażają się płciowo.
Gdy żyją w wodach bieżących, są rozdzielnopłciowe (Jeden osobnik wytwarza tylko jeden rodzaj gamet)
gdy w wodach stojących - obojnacze (obojnak- określenie osobnika posiadającego cielesne cechy dwojga płci.)
Warstwa perłowa jest zbudowana z drobnych blaszek wapiennych. Po dostaniu się do wnętrza muszli jakiejś drobiny (np. ziarenka piasku), substancja perłowa odkłada się wokół niej i powstaje perła.
Małże filtrują wodę, oczyszczając ją i zdobywając tym samym pożywienie
przeorują muł (powoli w nim wędrując)
pełnią rolę mułożerców (zwierzęta odżywiające się mułem, ale trawiące jedynie zawarte w nim szczątki organiczne)
wskaźniki czystości wód (skójka)
pożywienie dla ryb , kaczek i ptaków
pojawiły się niemal we wszystkich dorzeczach Europy
zamieszkują wielkie obszary
przy masowym występowaniu wyrządzają bardzo liczne szkody, szczególnie w palach portowych
małe rybki różanki składają ikrę do jamy płaszczowej szczeżui wielkiej, larwy rozwijają się
wewnątrz małża
filtrują wodę
Do głowonogów należą ośmiornice, mątwy i kałamarnice
Są drapieżnikami
Mają zdolność do szybkiej zmiany koloru ciała
Mają bardzo dobrze rozwinięty układ nerwowy
Mają znakomitą koordynację ruchową
zwierzęta wyłącznie morskie. (oceany też)
Wyraźnie wyodrębniona głowa i wieniec ramion z przyssawkami wokół otworu gębowego. U ośmiornic jest tych ramion 8, a u kalmarów i mątw - 10.
Poruszają się na zasadzie odrzutu wody (który powstaje w wyniku skurczu mięśni płaszcza).
Muszla jest szczątkowa, zwykle wewnętrzna, podskórna (wyjątkiem jest łodzik z muszlą zewnętrzną).
Głowonogi są rozdzielnopłciowe, a ich rozwój jest prosty. Czasem samica różni się wyglądem od samca (dymorfizm płciowy (zróżnicowanie osobników męskich i żeńskich tego samego gatunku)).
Organizmy te uważane są za najinteligentniejsze wśród bezkręgowców.
Mają wysoko uorganizowany układ nerwowy i narządy wzroku.
Przedstawiciele: Ośmiornica pospolita, kałamarnica olbrzymia, kalmar właściwy, mątwa pospolita, łodzik piękny
- budowa
- ośmiornice, kałamarnice, mątwy
- przystosowania do środowiska wodnego
- ciekawostki
- znaczenie
Mają głowę, worek trzewiowy i wieniec ramion
Ich muszle mają postać płytki w kształcie liścia i są zagłębione w ich ciele
Lejek(u głowonogów wąski i giętki wyrostek, za pomocą którego woda jest zasysana do jamy płaszczowej i usuwana z niej)
Ramiona
Przyssawki
Otwarty układ krwionośny, ale z rozgałęzionymi tętnicami i żyłami
Zwoje głogowe, osłonięte puszką chrzęstną, tworzą mózg
zamieszkują głównie wody przybrzeżne mórz strefy ciepłej i gorącej, zwłaszcza rejony raf koralowych.
Pojawiły się w kredzie.
Znanych jest 289 gatunków ośmiornic.
Można je spotkać zarówno w Morzu Śródziemnym jak i Morzu Czerwonym.
Ośmiornice są zwierzętami cechującymi się stosunkowo wysoką inteligencją.
Muszla ośmiornicy jest mocno zredukowana, całkowicie ukryta w płaszczu.
Ośmiornice mają głowę zaopatrzoną w dwie szczęki przypominające dziób, język pokryty zębami oraz gruczoły ślinowe mogące wydzielać jad, którego działanie w przypadku ukąszenia jest niebezpieczne nawet dla ludzi
Na głowie ośmiornicy znajduje się osiem ramion zaopatrzonych w przyssawki.
Ośmiornice posiadają worek czernidłowy zawierający ciemną wydzielinę, wystrzykiwaną w razie zagrożenia.
Poruszają się na zasadzie odrzutu wody wyrzucanej z silnie umięśnionego lejka.
Pożywienie ośmiornic stanowią głównie skorupiaki i ryby.
Często poławiana w celach konsumpcyjnych, szczególnie ośmiornica pospolita.
Duża ośmiornica czerwona
Ośmiornica pospolita
Nie wiadomo(lewy górny róg)
Można je spotkać w toni mórz otwartych tuż pod powierzchnią wody, rzadziej w okolicach rafy. Jednak żyją również na dużych głębokościach, rzędu kilkuset metrów
Ich ciało ma kształt torpedowaty z jedną parą trójkątnych płetw w tylnej części
Są doskonałymi pływakami i poruszają się ruchem odrzutowym, czasami wyskakują nawet ponad powierzchnię wody
Macki posiadają przyssawki oraz rogowate haczyki
Żywią się małymi rybami
Mają znaczenie komercyjne, bowiem w wielu krajach stanowią przysmak lokalnych kuchni. Na szczęście bardzo szybko się rozmnażają.
Kałamarnica olbrzymia
Są to drapieżne głowonogi dziesięcioramienne, mają owalne ciało o długości do 30 cm.
Charakteryzują się workiem trzewiowym z dwoma płetwami oraz znajdującymi się w części głowowej ramionami chwytnymi.
W sytuacji zagrożenia mątwa wystrzeliwuje ciemnobrązową substancję (sepię) z worka czernidłowego. Tworzy się wówczas wokół niej ciemna osłona, która dezorientuje i zniechęca napastnika. Potrafią zmieniać barwę, dzięki czemu łatwo dostosowują się do koloru otoczenia.
Żyją na dnie ciepłych mórz; występują w m. in. Oceanie Atlantyckim, Morzu Śródziemnym i Morzu Południowochińskim. Są łowione w celach konsumpcyjnych.
Mątwa karaibska
Mątwa
3. Młoda mątwa kamuflująca się
Ramiona służą do chwytania zdobyczy i pomagają w pływaniu
Wyposażone są w liczne przyssawki, dzięki którym mogą skuteczniej chwycić i przytrzymać ofiarę
Potrafią gwałtownie wyrzucić wodę z jamy płaszczowej. Ich lejek działa wówczas jak silnik odrzutowy. Dzięki temu bardzo szybko poruszają się w toni wodnej. Przydatne jest to dla nich szczególnie w trakcie polowania
Niektóre głowonogi uwalniają podczas ucieczki z gruczołu czernidłowego ciemną substancję. Dzięki niej woda traci przejrzystość, przez co napastnik nie może zobaczyć uciekającego organizmu
Zdolność do szybkiej zmiany koloru ciała
Doskonale rozwinięte oczy(podobne do oczu człowieka)
Znakomita koordynacja ruchowa
Niektóre ośmiornice potrafią biegać po dnie morskim za pomocą tylko dwóch ramion.
Ośmiornice z niektórych rejonów przybrzeżnych nauczyły się łapać ptaki siedzące na skałach ponad taflą wody (w tym celu "pełzną" macką po kamieniu i wciągają ofiarę pod wodę)
Głowonogi są bardzo inteligentne i szybko się uczą. Np. hodowane w laboratoriach ośmiornice nauczyły się otwierać słoik, by zjeść znajdujący się wewnątrz pokarm.
Poławiane są w celach konsumpcyjnych, przez mieszkańców krajów nadmorskich.
Sepii (wydzieliny z woreczka czernidłowego) używa się w malarstwie.
Z muszli wewnętrznej mątw wykonuje się proszki polerskie. Służą one także jako dodatek do past do zębów, oraz są źródłem wapnia w hodowlach ptaków.
Muszle łodzików wykorzystywane są do produkcji biżuterii.
Są elementem łańcuchów pokarmowych. Są pokarmem dla ryb i zębowców.
Skamieliny wymarłych głowonogów są pomocne przy ustalaniu wieku warstw geologicznych.
Kałamarnice żerują na ławicach ryb.
Ośmiornice potrafią wyjadać skorupiaki z zastawionych na nie pułapek.
Opracował: Szymon Kwiatkowski