Niski poziom technologiczny większości krajowych zakładów przemysłowych, brak środków finansowych na zagospodarowanie odpadów, niespójna polityka ekologiczna państwa oraz słaba świadomość społeczeństwa były dotychczas przyczyną powstawania znacznych ilości odpadów. O ilości i składzie odpadów można wnioskować już na podstawie profilu danej gałęzi przemysłu lub rodzaju produkcji. Największa masa odpadów powstaje z wydobycia i uzdatniania kopalin. Mineralne surowce odpadowe, to odpady stałe, powstające w procesach wydobycia, wzbogacania i przetwarzania kopalin. Głównymi źródłami mineralnych surowców wtórnych w Polsce są górnictwo i energetyka.
Odpady powstające przy wydobyciu surowców mineralnych można podzielić na powstające podczas wydobycia:
-Węgla kamiennego
-Rudy metali nieżelaznych
-Pozostałych surowców mineralnych.
My postaramy się przybliżyć temat odpadów z górnictwa metali nieżelaznych, niektórych surowców chemicznych i skalnych. Do pierwszej grupy należą odpady: rud miedzi, cynku, ołowiu, do surowców chemicznych m.in. siarka, a do surowców skalnych: skały okruchowe, ilaste, magmowe i metamorficzne.
Odpady górnicze w kopalniach rud miedzi obejmują odpady pochodzące z dołowych robót udostępniających i przygotowawczych oraz odpady flotacji z procesów wzbogacania rudy. W skład odpadów skalnych gruboziarnistych pochodzących z robót udostępniających i przygotowawczych wchodzą głównie piaskowce, łupki, dolomity, anhydryty, iły i żwiry. Część tych odpadów zgodnie z technologią prowadzonych robót górniczych jest deponowana w zrobach (czyli wyeksploatowanych częściach złoża kopaliny). Natomiast odpady, które zostały wydobyte na powierzchnię, są składowane na zwałowiskach przykopalnianych, które po zapełnieniu podlegają rekultywacji najczęściej przez zatrawienie lub zalesienie.
Najpoważniejszą grupę odpadów górnictwa miedziowego stanowią odpady z flotacji, pochodzące ze wzbogacania rudy. Odpady z flotacji stanowią 90% urobku wydobytego na powierzchnię, zmielonego i poddawanego procesowi wzbogacania. W zależności od miejsca wydobycia rudy, skałą macierzystą są piaskowce lub węglany. Odpady flotacji rud miedzi nie są toksyczne, ale ich ilość stanowi o uciążliwości dla środowiska. Składowane w miejscowości Żelazny Most.
Kolejną grupę odpadów stanowią żużle szybowe i granulowane z hut miedzi. Żużel szybowy powstaje w wyniku topnienia koncentratów miedzi w piecach szybowych. Ze względu na wykazywane własności fizyko-chemiczne, a szczególnie duża twardość i odporność na ścieranie, znajduję zastosowanie w produkcji kruszyw budowlanych, szczególnie przydatnych w budownictwie drogowym. Innym kierunkiem jego gospodarczego wykorzystania jest rekultywacja terenów poeksploatacyjnych i podsadzanie wyrobisk górniczych. Głównym kierunkiem zagospodarowania żużla granulowanego jest wykorzystanie jako dodatku do podsadzki hydraulicznej w kopalniach. Wykorzystywany jest też jako surowiec do produkcji ścierniw(materiał ścierny, naturalny lub sztuczny, o dużej twardości i małej ścieralności) .
Rudy cynku i ołowiu to okruszcowane siarczkami tych metali dolomity triasowe. Obszarami występowania złóż rud cynku i ołowiu o znaczeniu przemysłowym są północne i północno-wschodnie obrzeżenie Górnośląskiego Zagłębia Węglowego.
Odpady z wydobycia i przeróbki rud cynkowo-ołowiowych dzieli się na:
-skałę płonną (uważana za nieużyteczną w odniesieniu do eksploatowanej kopaliny) o uziarnieniu 10-80mm pochodzącą z robót udostępniających i wstępnego wzbogacania grawitacyjnego w cieczach ciężkich, stanowiącą mieszaninę skał dolomitowych i wapiennych oraz iłów, żwirów i piaskowców. Odpady te stanowią około 25-33% ilości przerabianej rudy;
-Odpady poflotacyjne o uziarnieniu poniżej 0,3mm powstające w procesie flotacyjnego wzbogacania rud cynkowo-ołowiowych.
Łącznie oba rodzaje odpadów stanowią ponad 90% wydobytej rudy.
Gruboziarniste odpady dolomitowe wykorzystywane są jako kruszywo w kolejnictwie, budownictwie, drogownictwie, natomiast odpady poflotacyjne w niewielkim zakresie do niwelacji terenów i budowy nasypów, lub składowane w stawach osadniczych. Istnieje szereg koncepcji zagospodarowania odpadów flotacji rud cynkowo-ołowiowych obejmujących między innymi odzyskiwanie minerałów metalonośnych, oraz wykorzystywanie jako materiału podsadzkowego do podsadzki hydraulicznej grubszych frakcji ziarnowych i do podsadzki zestalonej drobnych frakcji ziarnowych.
W procesie wydobywania i przeróbki rud siarki powstają odpady poflotacyjne i odpady porafinacyjne, czyli tak zwany kek
Odpady porafinacyjne są silnie reaktywne i karcerogenne. Odczyn w przypowierzchniowych warstwach składowiska odpadów porafinacyjnych wynosi 1,4, co wynika z zawartości około 2% kwasu siarkowego. Odpad ten zawiera ponadto około 44% siarki elementarnej, 28% tlenku wapnia, 24% węglanów i ze względu na wykazywane własności nie jest gospodarczo wykorzystywany.
Odpady poflotacyjne stosowane są również jako nawóz do neutralizacji i nawożenia gleb silnie zakwaszonych i do rekultywacji terenów pogórniczych.
Surowce skalne
W Polsce kruszywa budowlane i drogowe są wytwarzane ze skał osadowych (okruchowych węglanowych)magmowych (głębinowych, wylewnych) oraz metamorficznych. Ze skał okruchowych produkuje się tzw. Kruszywa naturalne(piaski żwiry)z pozostałych zaś kruszywa łamane(otrzymane przez mechaniczne rozdrobnienie skał). Surowce skalne to:
-Skały osadowe (skały okruchowe, ilaste) 93%
-Skały magmowe (przewaga skał wylewnych- bazalty, melafiry, porfiry) ok. 6%
-Skały metamorficzne mniej niż 1%.
Surowce skalne wydobywa się odkrywkowo, co ma niekorzystny wpływ na środowisko. Skala tego zjawiska zależy od:
-rodzaju wydobywanej kopaliny,
-wielkości jej wydobycia,
-górniczo geologicznych warunków jej zalegania,
-stosowanych systemów eksploatacji.
W górnictwie surowców skalnych dominuje eksploatacja masowa, a nie selektywna, która prowadzi do zwiększenia ilości odpadów i powoduje znaczne straty kopaliny towarzyszącej. Do odpadów górnictwa surowców skalnych należy zaliczyć odpady powstające w procesach:
-mechanicznej przeróbki dolomitów, wapieni, piaskowców kwarcytowych, oraz skał magmowych na kruszywa łamane dla budownictwa i drogownictwa,
-mokrej przeróbki piasków szklarskich i surowców kaolinowych,
-przesiewania i płukania kruszyw naturalnych,
-przeróbki mechanicznej skał wapiennych i dolomitowych dla przemysłu wapiennego, chemicznego, spożywczego i hutnictwa,
-obróbki kamiennych elementów budowlanych i drogowych.
Przy wydobyciu i obróbce kruszyw naturalnych odpadami są piaski o uziarnieniu poniżej 2mm. Piaski odpadowe mogą być wykorzystywane do produkcji betonów, zapraw murarskich, cegły sylikatowej, czy ceramiki budowlanej.
Odpadami z produkcji kruszyw łamanych są głównie ziarna poniżej 4mm, ale również grubsze do 25mm, a nawet 30mm. W większości odpady te wykorzystuje się do rekultywacji terenu i budowy dróg lokalnych. Wykorzystanie jest jednak niewielkie i wynosi 10-20%
Odpady kamienne powstające w procesach wydobycia i obróbki bloków, płyt i innych elementów kamiennych przerabiane są na ogół na kruszywa łamane.
W procesach przeróbki piasków szklarskich powstaje duża ilość szlamów, które poza pyłami kwarcowymi zawierają znaczne ilości kaolitu, z którego można otrzymać kaolin.