HALL and HALL – „JAK STOSOWAĆ WZMOCNIENIA”
OGÓLNIE O WZMOCNIENIACH
WZMOCNIENIE – każde wydarzenie (przyjemne, będące nagrodą), które zwiększa siłę zachowania, po którym występuje;
WZMACNIANIE – procedura polegająca na używaniu wzmocnień
Systematyczne używanie wzmocnień to najskuteczniejsze narzędzie przy uczeniu nowych zachowań.
Wybór i zastosowanie odpowiednich (efektywnych) wzmocnień to podstawowy krok w kierunku rozwiązania wielu problemów związanych z zachowaniem i nauką (wywołanie pożądanych zmian w zachowaniu).
PODSTAWOWE ZASADY DOTYCZĄCE WZMOCNIEŃ
Zasada nr 1: Nigdy nie możemy stwierdzić, że jakieś wydarzenie będzie stanowiło wzmocnienie dla zachowania, dopóki nie wypróbujemy go i nie zaobserwujemy jego wpływu na zachowanie. Jeśli zwiększy siłę zachowania, wówczas jest wzmocnieniem.
Zasada nr 2: To, co stanowi wzmocnienie dla jednej osoby, wcale nie musi stanowić wzmocnienia dla drugiej (kogoś mogą wzmacniać uściski i pochwały, a inną osobę, np. jedzenie (w przypadku dzieci))
Zasada nr 3: Wzmocnienie musi następować podczas lub bezpośrednio po zachowaniu, które jest wzmacniane, jeśli ma być skuteczne
Zasada nr 4: Wzmocnienie musi być warunkowe, jeżeli ma być skuteczne. Oznacza to, że osoba musi być zaangażowana w zachowanie, by procedura działała
Zasada nr 5: Podczas uczenia nowego zachowania, powinno stosować się częste wzmocnienia
KLASYFIKACJA WZMOCNIEŃ
Wzmocnienia rzeczowe – są to po prostu różnego rodzaju przedmioty, np. jedzenie, ubranie, zabawka, samochód, pieniądze itd; mogą być skuteczne w kontrolowanych sytuacjach
Wzmocnienia dotyczące przywilejów lub aktywności – w szkołach to zajęcia związane z odpowiedzialnością, np. pomaganie nauczycielowi; w domu – granie na komputerze; w pracy – możliwość wyboru rodzaju i czasu pracy
Wzmocnienia społeczne – wydarzenia dające uwagę, aprobatę, uczucie; mogą to być np. uśmiech, patrzenie na daną osobę, pochwała, powiedzenie „dziękuję”; dla niektórych (tzw. osób przeszkadzających) niemal każdego rodzaju uwaga działa jak wzmocnienie, np. zbesztanie, reprymenda; dla niemowlaka wzmocnieniem społecznym może być głaskanie pod brodą, gaworzenie, klaskanie, uśmiechanie się; dzieci i dorośli, którzy potrafią używać wzmocnień społecznych mają wyraźną przewagę w relacjach z innymi ludźmi
Wzmocnienia symboliczne (żetonowe; tokeny) – konkretne przedmioty, które w późniejszym czasie można wymienić na wzmocnienia rzeczowe, dotyczące aktywności lub społeczne, np. pieniądze, punkty, klocki, znaczki; często stosowane w miejscach opieki, domach, szkołach, miejscach pracy
WYBÓR POTENCJALNYCH WZMOCNIEŃ
Krok pierwszy: Określa się wiek, zainteresowania, zapotrzebowania, awersje osoby, której zachowanie chce się wzmocnić oraz relacje, które nas z nią łączą
- wzmocnienie powinno być dostosowane do zachowania, którego się oczekuje
- czas pomiędzy wystąpieniem zachowania, a dostarczeniem wzmocnienia, nie może być zbyt długi
- to co stanowi wzmocnienie dla dziecka, już dla tej samej osoby, jako nastolatka, może nie być wzmocnieniem
Krok drugi: Określa się zachowanie, które chce się wzmocnić; określenie powinno być precyzyjne („Wzmocnię Asię za każdym razem, kiedy powie „proszę” i „dziękuję”, a nie gdy „zachowa się grzecznie”), zawierać miejsce i czas („Wzmocnię mojego syna, Tomka, za każdym razem kiedy o 20:55 będzie w łóżku gotowy do snu, po tym jak o 20:30 usłyszy, że za 25 minut ma być w łóżku”)
- stosunek między czasem i wysiłkiem włożonym w dane zachowanie, jest ważnym czynnikiem podczas dokonywania wyboru najlepszego wzmocnienia
Krok trzeci: Określa się potencjalne wzmocnienie biorąc pod uwagę, to co się wcześniej wypisało
Krok czwarty: Użycie zasady Premack’a
Obserwacja osoby pod kątem co lubi robić, by znaleźć konsekwencję, która stanie się wzmocnieniem.
David Premack zaobserwował, że zachowania, które często występują u danej osoby mogą zostać użyte jako wzmocnienia dla tych rzadszych. Odkrył, że niesforne przedszkolaki można wzmacniać za spokojne siedzenie poprzez dawanie im możliwości pobiegania i pokrzyczenia, jeśli posiedzą cicho przez jakiś czas
Krok piąty: Konsultacja z osobą, którą chce się wzmacniać
Pytamy osobę, co chciałaby robić lub otrzymać w zamian za właściwe zachowanie, jednakże ludzie często nie reagują na wzmocnienia, które sami wybrali. Im bardziej osoba, która ma być wzmacniana uczestniczy w wyborze zachowań do wzmacniania, jak i samych wzmocnień, tym bardziej prawdopodobny jest sukces (umowa warunkowa – negocjowanie zachowań i wzmocnień, która ma na celu zadowolenie obu stron)
Krok szósty: Wzięcie pod uwagę, że wszelkiego rodzaju nowości mogą być wzmocnieniami
Różnicowanie wzmocnień przynosi lepsze efekty, niż używanie w kółko tych samych. Szczególnie ważne jest różnicowanie wzmocnień werbalnych
Krok siódmy: Wzięcie pod uwagę naturalnych wzmocnień
Wzmocnienie naturalne – wzmocnienia, które są naturalnie dostępne w danej sytuacji; jest bardzo prawdopodobne, że będą one dostępne także po utrwaleniu się zachowania danej osoby; nie powinno się dawać wzmocnień naturalnych „za darmo”; na pewne osoby naturalne wzmocnienia nie zawsze działają, więc najpierw daje się inne rodzaje wzmocnień, by utrwalić dane zachowanie, a potem szybko wraca się do dawania tych naturalnych
Krok ósmy: Wybór wzmocnienia lub wzmocnień, które będzie się używać
Wcześniej wypisane wzmocnienia ocenia się pod względem ich siły wzmacniającej, dostępności i łatwości zastosowania
Krok dziewiąty: Wykonanie zapisu poziomu zachowania
Notowanie zachowania, które chcemy zmienić, zanim zaczniemy je zmieniać, a potem kontynuowanie zapisu w trakcie procesu zmiany. W ten sposób, określa się, czy to, co się robi faktycznie przynosi skutek. Można wybrać jedną z 3 metod pomiaru:
- określenie częstotliwości zachowania (jak często ono występuje); zachowań pozytywnych, jak i negatywnych
-określenie czasu trwania zachowania
-liczenie efektów zachowania
PRZYCZYNY NIESKUTECZNYCH WZMOCNIEŃ
Opóźnienie w dostarczeniu wzmocnienia (nawet kilkuminutowe)
Brak zaangażowania osoby wzmacnianej w zachowanie (brak wzmocnienia warunkowego)
Nieczęste wzmacnianie (lepiej za każdym razem po wystąpieniu zachowania)
Niewłaściwe wzmocnienie
Wzmocnienia były wcześniej niewypróbowane
Stosowanie ciągle tych samych wzmocnień
UTRWALANIE WYUCZONYCH ZACHOWAŃ
Wzmocnione zachowanie utrwala się przy pomocy rzadziej stosowanych wzmocnień, np. najpierw pieniądze były dawane po każdym pożądanym zachowaniu, następnie co trzecie zachowanie, a potem np. raz w tygodniu
Dostarcza się różnorodne wzmocnienia w celu utrwalenia zachowania (szczególnie wzmocnienia naturalne). Jeżeli dostarczane wzmocnienia są różnorodne zachodzi mniejsze zagrożenie, że osoba wzmacniana się nimi zmęczy.
Jeżeli osoba otrzymuje dużą ilość wzmocnień za pewne zachowania, to samo wykazywanie tych zachowań może stać się dla niej wzmacniające i wykonywanie codziennych czynności staje się nagrodą
Można także zacząć wzmacniać inne zachowania