1. Istota i znaczenie edukacji zintegrowanej. Pojęcie integracji w pedagogice to według Okonia łączenie ze sobą przedmiotów nauczania przez tworzenie zespolonych programów, bloków tematycznych, aby uczeń poznawał wiedzę we wzajemnych związkach i zależnościach, aby poznawał różne fragmenty rzeczywistości ze stanowiska kilku przedmiotów nauczania. To globalne spojrzenie sprzyja na odkrywanie szczegółowych problemów, także zagadnień ogólnych i spraw globalnych. Termin edukacja zintegrowana odnosi się do kształcenia dzieci na pierwszym etapie edukacji szkolnej. Obejmuje ona dzieci klas 1-3 sześcioletniej szkoły podstawowej. Pojęcie to jest rozumiane wieloaspektowo co oznacza, że mieści się w nim kilka ważnych płaszczyzn scaleniowych: a) integracja psychiczna- uwzględniając potrzeby zainteresowania, dążenia, wartości, doświadczenia i przeżycia uczniów. b) integracja działaniowa- obejmuje różne formy aktywności intelektualnej, psychomotorycznej i ekspresywnej. c) integracja treściowa- umożliwia wytworzenie w umyśle uczniów scalonego obrazu świata. d) integracja metodyczna- która pozwala korzystać z wielorakich procedur wspierających wielostronny rozwój ucznia. Istota edukacji zintegrowanej: Integracja w edukacji wczesnoszkolnej to propozycja pracy z dzieckiem, zorientowana na dziecko jako podmiot i indywidualność. Istotą tej koncepcji jest : - postrzeganie dziecka jako niepowtarzalnej całości, - respektowanie indywidualnych różnic wynikających z indywidualnego „wyposażenia” dziecka, - poszanowanie indywidualności, tzn. potrzeb rozwojowych, zdolności, zainteresowań, indywidualnych doświadczeń dziecka, - respektowanie indywidualnego tempa rozwoju, „odmienności” drogi rozwojowej dziecka, specyficznej dla niego logiki rozwoju, - odwoływanie się do podstawowego sposobu nabywania kompetencji, jego sposobu myślenia i stylu działania, a także do jego natury wyrażającej się na przykład poprzez właściwości temperamentu wpływające na to, jak szybko i w jakim rytmie dziecko podejmuje działania, jak często i jak długo potrafi być skoncentrowane i zainteresowane tym co robi, na ile potrafi być wytrwałe i dokładne w swoich poczynaniach, - uwzględnianie „miejsca” w rozwoju dziecka, a więc jak daleko jest dziecko względem wymagań stawianych mu przez nauczyciela, czy zadań rozwojowych, - nabywanie kompetencji poprzez aktywne działanie, uczenie się wszystkimi zmysłami, czyli doświadczanie „tu i teraz”. Inaczej mówiąc, jest to przyjęcie jako punktu wyjścia założenia, iż dziecko w młodszym wieku szkolnym zdobywa wiedzę o świecie i sobie samym drogą: od doświadczenia do refleksji, czyli od wiedzy samodzielnie zdobywanej do przyjmowania wiedzy gotowej wprost od nauczyciela lub pośrednio z książek. Edukacja zintegrowana ma wpływ na rozwijanie się u dziecka: a) umiejętności samowychowania- wychowanek powinien uczyć się pracy nad samym sobą, umiejętność nabywania wiedzy samemu, podczas budzenia jego aktywności. b) umiejętności współpracy w grupie- jednostka metodyczna zajmuje zazwyczaj cały dzień, dzięki czemu dzieci mają możliwość pracy w odpowiednim dla nich tempie i rytmie; c) właściwego odnoszenia się danego społeczeństwa kultur- poznawanie i wchodzenie w kulturę. Nie jest to tylko przekazywanie wiedzy o kulturze, ale również kształtowanie świadomości bycia podmiotem kultury i zdolności do przemiany oraz jej poprawy. d) lepszego funkcjonowania w szkole (specyficzne potrzeby edukacyjne)- dzieciom, które mają trudności w nabywaniu wiedzy, edukacja zintegrowana pozwala na indywidualne traktowanie każdego dziecka, dostosowanie tempa pracy do jego możliwości. e) postaw wartościowych społecznie- są to wszelkie działania, które mają na celu przygotowanie uczniów do rozpoznawania wartości, dokonywania wyborów oraz oceny własnego postępowania i postępowania innych zgodnie z przyjętymi normami i systemem wartości uniwersalnych. Podstawę zmian w zachowaniu jednostki stanowi jego własna zdolność do wzrostu i rozwoju, zdolność uczenia się na podstawie własnych posiadanych doświadczeń. Nie można nikogo zmieniać, nie można przekazywać nikomu gotowych doświadczeń. Należy jedynie stwarzać atmosferę sprzyjającą rozwojowi dziecka, konstruktywnym zmianom w jego zachowaniu, w jego osobowości, co Carl Rogers nazywa ułatwieniem.
2. Przedszkole jako instytucja wychowawcza. Przedszkole jest to instytucja opiekuńczo-wychowawcza, do której uczęszczają dzieci w wieku od lat 3 do rozpoczęcia obowiązku szkolnego, wspierająca wychowanie rodzinne. Wychowanie przedszkolne jest pierwszym etapem edukacji. Podstawą pracy wychowawczo-dydaktycznej w przedszkolu jest program wychowania. Obecnie dokumentem obowiązującym jest Podstawa programowa wychowania przedszkolnego (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego, kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, załącznik nr1). Podane są w niej cele wychowania przedszkolnego, obszary, w których nauczyciel ma za zadanie wspomagać rozwój, wychowywać i kształcić dzieci. Głównym celem wychowania przedszkolnego jest wszechstronny rozwój osobowości dziecka, przejawiającej się w sferze intelektualnej, emocjonalnej, wolicjonalnej, w aktywności ruchowej, społecznej, poznawczej, w twórczości artystycznej i wrażliwości estetycznej. Przedszkole ma więc za zadanie przygotować dziecko do życia, jak również do podjęcia nauki w szkole. Współcześnie przedszkole spełnia wobec dziecka następujące funkcje: -Opiekuńczo-zdrowotną: Funkcja ta obejmuje sprawowanie opieki nad dzieckiem, dbanie o jego zdrowie oraz bezpieczeństwo na czas nieobecności rodziców lub opiekunów. Przedszkole musi być tak zorganizowane i wyposażone, żeby spełniać wszystkie potrzeby dziecka w tym zakresie. -Stymulacyjną: Funkcja ta ma na celu pobudzanie i ukierunkowanie procesów rozwojowych dziecka. Każde dziecko powinno mieć stwarzane w przedszkolu takie warunki, aby mógł indywidualnie się rozwijać poprzez własną aktywność, inicjatywę, poprzez zabawę. -Profilaktyczną: Funkcja ta polega na przeciwdziałaniu wszelkim zagrożeniom dla zdrowia dziecka i jego psychiki. -Korektywną: Funkcja ta ma na celu korygowanie wad rozwojowych, a także wyrównywanie różnic w rozwoju biopsychicznym. Nauczyciel wychowania przedszkolnego podejmuje działania wobec dzieci cierpiących z powodu złych warunków w domu, w środowisku społecznym, a także w wyniku wad rozwojowych. -Kompensacyjną: Funkcja ta ma na celu kompensować, wyrównywać wszystkie braki, jakie dziecko posiada. -Dydaktyczną: Funkcja ta ma na celu wyposażenie dziecka w wiedzę, umiejętności, nawyki, a także przygotować go do roli ucznia. Przedszkole powinno motywować dziecko do podejmowania wysiłku intelektualnego, a nauka powinna mu sprawiać satysfakcję. -Socjalizacyjną: Funkcja ta polega na włączaniu dziecka w życie środowiska społecznego. Przedszkole pokazuje wartości kulturowe, dziecko poznaje normy, zachowania i czerpie wzory zachowań. Dziecko w przedszkolu poznając normy społeczne i konfrontuje je z tymi, które dotychczas posiadał. -Osobotwórczą: Funkcja ta polega na rozwijaniu osobowości dziecka. Dziecko kształtuje swoją osobowość poprzez zabawę. Wykorzystując swoje możliwości dowiaduje się o swoich mocnych i słabych stronach, akceptuje siebie takim, jakie jest. Zadania wychowawcze przedszkola są wielostronne, szerokie, złożone i wymagają od nauczyciela wiedzy z wielu dziedzin życia. Zasady pracy w przedszkolu to najogólniejsze normy prawidłowego kierowania rozwojem dzieci. Szczególnie ważne znaczenie maja: 1. Zasada zaspokajania potrzeb dziecka, która polega na wpływaniu na jego dobre samopoczucie fizyczne, psychiczne i społeczne, a tym samym na jego zdrowie. Szczególnie należy dbać o zaspokajanie potrzeb biologicznych, emocjonalnych, społecznych, bezpieczeństwa, miłości, uznania, ruchu, działania, poznawania świata, osiągnięć w zespole. Powinno to odbywać się w atmosferze zaufania, wiary we własne siły, serdecznej i traktowane przychylnie przez nauczyciela. 2. Zasada aktywności, która polega na tym, że przedszkole powinno rozbudzać aktywność dziecka oraz je wzbogacać. 3. Zasada indywidualizacji, która wskazuje na konieczność otoczenia troską każdego dziecka i na gotowość nawiązywania z nim indywidualnego kontaktu. W świetle współczesnych założeń pedagogiki przedszkolnej dziecko jest traktowane jako podmiot wychowania. Zatem podstawową umiejętnością pedagogiczną kadry przedszkola jest rozumienie rozwojowych i indywidualnych potrzeb dziecka oraz znajdowanie odpowiednich dróg ich zaspokajania w specyficznych warunkach placówek przedszkolnych. Oczywiście do nadrzędnych zadań należy zaliczyć uwzględnienie w procesie wychowania współzależności potrzeb biologicznych i psychicznych dziecka.
3. Edukacja wczesnoszkolna i jej rola w dynamizowaniu rozwoju dziecka. Edukacja wczesnoszkolna obejmuje klasy 1-3 szkoły podstawowej. Ustawa z dnia 8.9.1991r. o systemie oświaty informuje, że: - jest to etap obowiązkowy, - jednostką metodyczną jest "dzień aktywności"- nauczanie zintegrowane, - nauczyciel sam reguluje czas trwania lekcji i przerwy, - punktem wyjścia zawsze jest CEL, w zależności od niego nauczyciel dobiera treści i metody. W edukacji wczesnoszkolnej spotykamy się z nauczaniem zintegrowanym, które jest określane jako proces dydaktyczny łączący kompetencje i treści wielu przedmiotów oraz uwzględnia cele wychowawcze. Nauczanie zintegrowane polega na: - integracji treści kształcenia, - traktowaniu procesu nauczania i uczenia się jako jednolitego poszukującego procesu kształcenia, - przenoszeniu tematyki z otaczającej rzeczywistości do sytuacji edukacyjnych, - zdobywaniu nowej wiedzy przez uczniów na drodze wspólnych z nauczycielem poszukiwań. Nauczyciel w toku kształcenia zintegrowanego ma możliwość diagnozowania osiągnięć dziecka w procesie kształcenia przez stosowanie metod obserwacyjnych. Uczniowie nie realizują programu, ale dzięki wprowadzonym zmianom, mogą go interpretować, sami dochodzą do wiedzy, zdobywają umiejętności w działaniu. W edukacji wczesnoszkolnej występuje indywidualizacja działań nauczyciela i podmiotowość ucznia. Nauczyciel przede wszystkim rozpoznaje potrzeby dziecka i dostosowuje do nich formy pracy dydaktycznej. Stwarza sytuację dydaktyczną służącą aktywnemu i samodzielnemu zdobywaniu wiedzy i kształceniu osobowości. Rola tego etapu edukacyjnego jest więc ogromna. Pobudza dziecko do rozwoju i stawia je w centrum zainteresowania. Uczeń w nauczaniu zintegrowanym: - poznaje, doświadcza, przeżywa, działa, - podejmuje wspólne działania z nauczycielem, - konstruuje z nauczycielem linie działania, formułuje, przeżywa i rozwiązuje problemy, - to od ucznia pochodzi zainteresowanie. Doświadczenia, które zdobędzie uczeń na pierwszym etapie edukacyjnym wpłyną na niego w dalszej karierze szkolnej. To jaki wykształci w sobie stosunek do nauki na tym etapie, będzie rzutować na jego osiągnięcia w przyszłości. Dlatego zadaniem edukacji wczesnoszkolnej jest zapewnienie sukcesu wszystkim dzieciom (stwarzamy warunki, by uczeń miał poczucie sukcesu, co dla każdego dziecka może oznaczać coś innego). Zasada podmiotowości ucznia przejawia się w samodzielnym myśleniu i działaniu.
4. Istota edukacji środowiskowej i jej aktualne problemy. Edukacja środowiskowa stanowi jeden z podstawowych obszarów kształcenia na poziomie klas 1-3. Poprzez edukację środowiskową uczeń zdobywa określone zasoby wiedzy, rozwija swoje zdolności poznawcze i kształtuje umiejętność myślenia przyrodniczego, nabywa umiejętność kontaktu z przyrodą i zjawiskami społecznymi, ekspresji twórczej z tym związanej, nabywa umiejętność poznawania siebie w relacjach społecznych i przyrodniczych. W konsekwencji istotą edukacji środowiskowej jest rozwijanie dziecka jako istoty biologicznej (rozumiejącej swoje miejsce w rzeczywistości przyrodniczej), kulturowej (będącej twórcą i odbiorcą kultury materialnej i duchowej) i społecznej (posiadającej umiejętności funkcjonowania w rzeczywistości przyrodniczej i kulturowej wg uznanych norm etycznych). Ideą przewodnią edukacji środowiskowej na poziomie wczesnoszkolnym jest pokazanie dziecku złożoności świata i miejsce człowieka w środowisku przyrodniczym, społecznym i kulturowym. Szczegółowe cele edukacji środowiskowej na tym etapie kształcenia wyrażają się w eksponowaniu i akcentowaniu następujących potrzeb dziecka: - zaspokajanie i rozwijanie zaciekawienia światem, potrzeby jego przeżywania i wyjaśniania, wyrażania uczuć i przeżyć oraz działania, - rozwijanie umiejętności praktycznych, społecznych i umysłowych umożliwiających poznanie i zrozumienie zjawisk środowiska przyrodniczego, - kształtowanie umiejętności badawczych: poszukiwanie, odkrywanie, eksperymentowanie, wyjaśnianie, uzasadnianie i ocenianie czynności badawczych, - kształtowanie umiejętności planowania i organizowania działań własnych, podejmowania decyzji i uzasadniania ich wyboru, - wyzwalanie, inspirowanie i podtrzymywanie uczucia głębokiego szacunku wobec życia w każdej postaci, dbania o własne zdrowie i bezpieczeństwo, - uwrażliwianie na przejawy degradacji środowiska i wyzwalanie chęci podejmowanie działań pozaśrodowiskowych. Treści edukacji środowiskowej stanowią łącznie trzy grupy zagadnień programowych dotyczących zagadnień przyrodniczych, społecznych, zdrowotnych i obejmują: - różnorodność zjawisk świata przyrody ożywionej i nieożywionej (budowy niektórych roślin i zwierząt, warunków i trybu życia), - życie społeczne klasy, szkoły, miejscowości, kraju, - praca ludzka, życie na wsi i w mieście, - wybrane problemy ekologiczne, - zasady bezpieczeństwa, higieny i zdrowia. Relacje ucznia ze sferą przyrodniczą, zdrowotną i społeczną środowiska wyrażać się powinny w jej: doświadczeniu, przeżywaniu, poznawaniu, zmieniania jej poprzez działania, tworzeniu, normatywnym zachowaniu się. Ponadto celem edukacji przyrodniczej jest systematyczne, coraz dogłębniejsze poznawanie przez dziecko i rozumienie przyrody w jej różnych aspektach i związkach przyczynowo- skutkowych. Edukacja przyrodnicza ucznia koncentruje się wokół takich kluczowych pojęć jak: - słońce, powietrze, woda, minerały, skały, surowce mineralne, roślina, zwierzę, ekologia. Kontekst zdrowotny kształcenia środowiskowego na poziomie klas początkowych jest traktowany jako stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego. Celem edukacji zdrowotnej jest więc m.in. uświadomienie związku zdrowia ze stylem życia człowieka, z jego środowiskiem społecznym i fizycznym, poznanie samego siebie i swojego środowiska, czynników wpływających pozytywnie lub negatywnie na własne zdrowie i zdrowie innych (higiena osobista, higiena otoczenia, odżywianie, bezpieczeństwo). W kontekście społecznym edukacji środowiskowej, niezbędnym celem jest kształtowanie umiejętności tworzenia przez dziecko pozytywnego obrazu samego siebie oraz pozytywnych relacji z innymi ludźmi. Współczesne problemy edukacji środowiskowej to m.in.: - zróżnicowanie poziomów programów edukacyjnych i nadmierny werbalizm w ich relacji- wiele programów realizowanych jest w sposób teoretyczny, zbyt mało jest zajęć w terenie, - zbyt mało bezpośrednich badań (np. pobieranie próbek wody, gleby, grzybów itp.), obserwacji, eksperymentów w otaczającym środowisku, - zbyt małe dofinansowanie na realizację działań ekologicznych, - stale wzrastający poziom problemów środowiskowych w skali regionalnej i globalnej0- zanieczyszczenie środowiska; - niedostateczna współpraca z urzędami, służbami i organizacjami porządkowymi zaangażowanymi w ochronę środowiska.
5. Współpraca wychowawcza przedszkola i szkoły z rodziną dziecka. Warunkiem dobrej współpracy jest ustalenie wspólnych reguł kontaktu. Ustalenie tych reguł wymaga odpowiedzi na pytanie, jak rozumiemy dobro dziecka i jakie w związku z tym spoczywają na nas zdania. Współpraca rodziców z placówkami oświatowymi nie jest tematem nowym. Już w 1916r. J. Dewey pisał o tym, że wychowanie dzieci w domu i ich edukacja w szkole pozostają w ścisłym związku i są procesami, przez które kultura jest kreowana z pokolenia na pokolenie. Aktywna współpraca przedszkola jak i szkoły z rodziną dziecka jest jednym z najistotniejszych czynników, które warunkują osiągnięcie wysokich rezultatów w pracy z wychowankami. Przedszkole jest pierwszym etapem edukacji dziecka i zaraz po rodzinie najważniejszym środowiskiem wychowawczym, dlatego też współpraca placówki przedszkolnej z rodziną dziecka w tym okresie jest bardzo ważna. Rodzice mogą otrzymać różnorodną pomoc czy poradę ze strony placówki w zakresie: - rozpoznania możliwości rozwojowych dziecka i w razie potrzeby, podjęcia wczesnej interwencji specjalistycznej, - otrzymywania informacji o rozwoju dziecka, postępach i ewentualnych problemach, - uzupełnieniu wiedzy z zakresu wychowywania i rozwoju dzieci. Aby współpraca rodziców z przedszkolem była satysfakcjonująca dla obu stron, zdaniem M. Łobockiego niezbędne są: 1. Zasada partnerstwa (równorzędne prawa i obowiązki). 2. Zasada wielostronnego przepływu informacji. 3. Zasada jedności oddziaływań (konieczność realizowania zgodnych ze sobą celów wychowania). 4. Zasada pozytywnej motywacji (dobrowolny i chętny udział we współdziałaniu oby grup). 5. Zasada aktywnej i systematycznej współpracy. Do najważniejszych i najczęściej stosowanych w przedszkolach form współpracy należą: - kontakty indywidualne, - zebrania grupowe z rodzicami, - spotkania ze specjalistami, - dni otwarte, - zajęcia otwarte, - korespondencja z rodzicami (listy, gazetki, tablica informacyjna, zeszyty pilnej korespondencji), - spotkania warsztatowe, - uroczystości przedszkolne połączone z występami artystycznymi dzieci, - imprezy okolicznościowe, - wycieczki. We współpracy z rodzicami powinny przeważać kontakty: - bezpośrednie- co integruje, buduje zaufanie, minimalizuje dystans utrudniający kontakt i wymianę informacji, - na terenie placówki- co czyni przedszkole główną płaszczyzną współpracy, - z udziałem dobrowolnym- co sprzyja traktowaniu współdziałania jako prawa i przywileju, a nie przykrego obowiązku, - rozmowy- co powoduje, że wzrasta wśród rodziców poczucie podmiotowości. Przy prawidłowo zorganizowanej współpracy rodzice jak i nauczyciele czerpią wiele korzyści: Nauczyciele Rodzice - więcej wiedzą o dziecku, łatwiej się im pracuje, - czują się bezpieczniej wiedzą, że ich praca znajduje zrozumienie, - w trudnych sytuacjach mogą liczyć na współpracę z rodzicami, - mają możliwość korekty działań wychowawczych, - czują się doceniani, traktowani jak partnerzy, - są śmielsi w proszeniu o pomoc i dzieleniu się trudnościami. - mają więcej informacji o dziecku, lepiej je poznają, - czują się bezpiecznie wiedząc, że w każdym momencie spotkają się ze zrozumieniem nauczyciela, - czują się ważnymi partnerami w wychowaniu, - mają możliwość zwiększenia kompetencji wychowawczych, w sytuacjach kryzysowych mogą sprawniej udzielić pomocy dziecku. Współpraca rodziców ze szkołą przedstawia się nieco inaczej. W ramach obecnej reformy MEN wprowadza zmiany mające prowadzić do atrakcyjnej i dobrej edukacji, w której współuczestniczą rodzice, zgodnie ze swoimi prawami i naturalnym związkiem z własnymi dziećmi. Oznacza to większe ich zaangażowanie w sprawy wychowania w szkole, wzięcie współodpowiedzialności za ten proces. Rodzice powinni mieć rzeczywisty wpływ na to w jaki sposób i z jakimi efektami odbywa się kształcenie ich dzieci. Obie strony, nauczyciele i rodzice muszą podjąć trud uczenia się autentycznej współpracy, uwzględniającej podmiotowość obu stron. Szczególna rola pod tym względem przypada wychowawcy. To on daje przykład współdziałania z rodzicami w skali klasy, którą się opiekuje. Zadanie te ma wpisane w zakres obowiązków, do których należą m.in.: 1. Organizowanie spotkań i wywiadówek z rodzicami. 2. Zorganizowanie klasowej rady rodziców. 3. Czynne włączenie rodziców do pracy wychowawczej i dydaktycznej w szkole: - omówienie z rodzicami planu pracy wychowawczej i dydaktycznej, - organizowanie spotkań rodziców z aktywem klasy bądź całym zespołem uczniowskim, - organizowanie otwartych lekcji dla rodziców, - włączenie rodziców do prac społecznych i inwestycji w klasie. 4. Organizowanie indywidualnych kontaktów z rodzicami. 5. Organizowanie imprez klasowych dla rodziców. 6. Pedagogizacja rodziców. Największą popularnością wśród rodziców cieszą się następujące formy współuczestniczenia w edukacji szkolnej dzieci: - utrzymywanie kontaktu z nauczycielem (udział w zebraniach klasowych, rozmowach indywidualnych), - uczestnictwo i współorganizowanie wycieczek, imprez klasowych i szkolnych, - świadczenie pracy i usług na rzecz klasy, szkoły (dekorowanie klasy, wykonywanie pomocy dydaktycznych). Aby wychowywać i projektować działalność wychowawczo-dydaktyczną w przedszkolu, nauczyciel musi przede wszystkim poznać dziecko. Poznanie to nie jest możliwe w oderwaniu od podstawowego środowiska wychowawczego, jakim jest rodzina. Zarówno rodzice jak i nauczyciele są osobami znaczącymi dla dziecka. Dlatego też tylko ich współdziałanie umożliwia tworzenie jednego niesprzecznego systemu wychowawczego.
6. Grupa rówieśnicza i jej znaczenie w rozwoju i wychowaniu dziecka. Grupa rówieśnicza – to grupa społeczna składająca się z jednostek równych wiekiem, przeważnie jednej płci. Każdy członek takiej grupy jest na pozycji równorzędnej, a przynależność jest dobrowolna. Wpływ grupy rówieśniczej zaznacza się w rozwoju i w procesie wychowania jednostki bardzo wcześnie. Już w 3 roku życia dzieci łączą się w małe grupy dla wspólnej zabawy, w wieku przedszkolnym staje się to regułą. W wieku szkolnym wzrasta wyraźnie wpływ grupy rówieśniczej na jej członków. Najbardziej ścisłe związki powstają w małych grupach rówieśniczych i w paczkach, które tworzą się zależnie od wieku dziecka na różnych zasadach. W młodszym wieku szkolnym- przede wszystkim w celu wspólnych zabaw i zajęć, w okresie dojrzewania- także w celu wymiany poglądów i zwierzeń, rozmów i dyskusji. Organizacja małych grup rówieśniczych jest przeważnie dość słaba, oparta na zasadzie równorzędności jej członków. Mimo to więź między członkami takiej grupy jest bardzo silna, stopień solidarności- wysoki. Członkowie takiej grupy oddziałują na siebie nawzajem. Dzieci w relacjach z rówieśnikami tworzą społeczność, którą charakteryzują specyficzne cechy. Zabawa stanowi najważniejszą sferę dziecięcych relacji społecznych. Natomiast podstawą funkcjonowania dziecięcych grup są wzajemne antypatie i sympatie. Dlatego też, dziecięca społeczność cechuje duża zmienność ról, przewaga typizacji negatywnych, wyrażana jest w sposób spontaniczny. W okresie dorastania dziecka grupa rówieśnicza ma na niego silny wpływ, który wynika stąd, że może ona bardziej niż rodzice i nauczyciele kontrolować jego zachowanie i stosować wobec niego skuteczne sankcje. Opinia grupy zazwyczaj kształtuje postawy jej członków wobec rodziców, szkoły i nauczycieli, a także norm społecznych. Ponadto silne związanie z grupą rówieśniczą w okresie dorastania umożliwia dziecku uniezależnienie się od autorytetu rodziców i osiągnięcie w ten sposób wyższego etapu rozwoju: - dziecko jest współtwórcą wartości grupowych poprzez swój wpływ na grupę, - grupa rówieśnicza uczy samodzielności dopomagając w poznaniu siebie poprzez różne testy sprawdzające, - grupa rówieśnicza spełnia rolę zaplecza emocjonalnego i społecznego młodzieży poprzez ukazywanie pozytywnych wzorów godnych naśladowania (zaspokaja niezwykle ważną u dziecka potrzebę przynależności i akceptacji), - pokonywanie barier tworzonych przez stereotypy- młodzież odrzuca stereotypy istniejące w umysłach rodziców i staje się łącznikiem między kulturami różnych grup społecznych, - dostarczanie wrażeń, przygód i nowych doświadczeń, głównie przez rozwijające się formy turystyki, które obecnie zyskują największą popularność w grupach rówieśniczych, - grupa rówieśnicza zapewnia organizowanie czasu wolnego, np. odwiedzanie instytucji kulturalnych, sportowych itp. Każdy pedagog powinien znać istotę i charakter wpływów obu typów związków rówieśniczych, ponieważ ciągle z nimi współdziała. Można tu porównać 2 oddzielne zbiorowości społeczności dziecięcej i młodzieżowej- grupy pierwotnej i grupy celowej. Grupa pierwotna: - członkostwo jest spontaniczne, nacechowane poczuciem aprobującego uczestnictwa, - dominują więzi osobowe i powszechna identyfikacja wzajemna (znajomość) osobista, - powyższe określa niewielkie rozmiary grupy pierwotnej, - członkowie mają poczucie przynależności oraz odrębności wobec otoczenia, - grupa ustala świat wartości i wzorców o różnorodnych implikacjach dla członków i organizacji grupy, - istnieje umowny system kontroli i doraźnie określone sankcje, - grupę cechuje zmienność i okazjonalność celów, labilność struktury i wewnętrznej hierarchii, - przywództwo wynika z cech osobowych i aprobaty grupy. Grupa celowa: - członkowie pochodzą z rekrutacji formalnej. Funkcje wychowawcze grupy rówieśniczej: - staje się głównym kreatorem osobowości młodego człowieka : rozwój osobowości autonomicznej w pełnieniu ról społecznych w grupie lub rozszerzając zakres doświadczeń jednostki poprzez zaspokajanie jej potrzeb i zainteresowań nie zrealizowanych w stosunkach z dorosłymi. Funkcje makrospołeczne: - egalitaryzacja struktury społecznej oraz pokonywanie barier tworzonych przez stereotypy; odrzuca stereotypy istniejące w umysłach rodziców i staje się łącznikiem między kulturami różnych grup społecznych, co sprzyja powstawaniu nowej struktury społecznej - egalitaryzacja kultury oraz dystrybucji wartościowych wzorów kulturowych, czemu sprzyjają kontakty młodzieży pochodzącej z grup o różnym poziomie kulturalnym i systemach wartości. Funkcje mikrospołeczne: - organizowanie czasu wolnego - dostarczanie wrażeń, przygód i nowych doświadczeń, głównie poprzez rozwijające się formy turystyki - spełnia rolę zaplecza emocjonalnego i społecznego młodzieży poprzez ukazywanie pozytywnych wzorców godnych naśladowania - uczy samodzielności dopomagając w poznawaniu siebie poprzez różne testy samosprawdzające - sprzyja krystalizowaniu systemu wartości stwarzając środowisko, w którym można dostrzec cechy ułatwiające i utrudniające zbiorowe życie, a także dokonać oceny swojego postępowania i zachowania innych.
7. Zdrowie jako wartość w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej. Zdrowie wg definicji Światowej Organizacji Zdrowia jest stanem pełnego dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie wyłącznie brakiem choroby lub niedomagania. Jest podstawowym warunkiem zaspokajania potrzeb człowieka, umożliwia realizację celów i aspiracji oraz rozwój osobisty. Jest jedną z najważniejszych wartości w życiu każdego człowieka. Odgrywa istotną rolą w procesie dydaktyczno- wychowawczym. Okres wieku przedszkolnego to szczególny etap w życiu dziecka. Niewątpliwie ma on olbrzymi wpływ na zmiany jakie zachodzą w jego indywidualnym rozwoju. Równowaga fizjologiczna i psychiczna pomiędzy organizmem dziecka a otaczającym je środowiskiem biofizycznym i społecznym ułatwia nabywanie wiedzy, umiejętności, przyzwyczajeń i nawyków ważnych w całym naszym życiu. Z kolei zachwianie tej równowagi jest przyczyną złego samopoczucia, chorób, które zakłócają prawidłowy przebieg edukacji. Zdrowie pozwala dziecku na prawidłowy rozwój i osiąganie przez nie dojrzałości, kształtowanie poprawnych relacji z rówieśnikami i dorosłymi, równowagę emocjonalną, niezaburzoną sprawność intelektualną, wzrost aktywności, a także zaspokojenie wielu potrzeb fizycznych i psychicznych. Dlatego warunkiem prawidłowego przebiegu edukacji zdrowotnej jest współpraca rodziców i nauczycieli. Powinna ona obejmować wspólne działania mające na celu preferowanie przez dziecko zdrowego stylu życia. Żadna ze stron nie może wyciszać ani nadmiernie stymulować zainteresowania dziecka własnym zdrowiem. Biorąc pod uwagę to, iż zdrowie jest podstawowym warunkiem oraz wartością pomyślnego procesu wychowania, a wiek przedszkolny jest bardzo ważnym etapem w kształtowaniu prozdrowotnych wyborów oraz stosunku do środowiska, wobec którego będzie w przyszłości podejmować decyzje należy w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej swoim zakresem obejmować profilaktykę wraz z edukacją prozdrowotną oraz kształtować czynne postawy wobec zdrowia, bezpieczeństwa, higieny, tężyzny fizycznej i sprawności ruchowej. Wszystko to zagwarantuje właściwy, wartościowy i efektowny proces edukacji. Promocja zdrowia, a więc proces umożliwiający ludziom kontrolę nad własnym zdrowiem i jego poprawę, obejmuje oprócz działań wzmacniających i pomnażających zdrowie także zapobieganie chorobom i otoczenie szczególną troską te dzieci, które są zagrożone jakimś problemem zdrowotnym. W przedszkolu wpaja się dzieciom, że zdrowie jest najwyższą wartością, dzięki której można realizować swoje aspiracje, plany, dążenia oraz być otwartym na drugiego człowieka, dostrzec jego najróżniejsze problemy i w miarę możliwości pomóc je rozwiązać. Przekazuje się też wiedzę, kształtuje przekonania i postawy oraz umiejętności sprzyjające zdrowiu. Podejmuje się także działania w zakresie prowadzenia zdrowego i higienicznego stylu życia. Musi to jednak odbywać się przy wsparciu domu i środowiska lokalnego. Cele promocji zdrowia w przedszkolu to między innymi: - Zainteresowanie dziecka własnym zdrowiem, - Rozróżnianie czynników wpływających na zdrowie i rozwój, - Umiejętność dbania o zdrowie swoje i innych, - Poznawanie zagrożeń cywilizacyjnych dla własnego zdrowia, - Rozwijanie umiejętności zachowania się w przypadku kontaktu z przedmiotami niebezpiecznymi, itp., - Wyrabianie nawyków zdrowotno-kulturowych, - Szacunek dla osób starszych, W okresie wczesnego dzieciństwa jest najłatwiej ukształtować odpowiednie postawy i przyzwyczajenia. Dobry stan zdrowia dziecka, dziecka uczęszczającego do przedszkola, warunkuje prawidłowe przystosowanie się do środowiska społecznego, dobre samopoczucie, odporność organizmu. Cele edukacji zdrowotnej w szkole: - Poznawanie siebie, śledzenie przebiegu swojego rozwoju, identyfikowaniu i rozwiązywaniu własnych problemów zdrowotnych („uczenie się o sobie”). - Zrozumienie, czym jest zdrowie, od czego zależy, dlaczego i jak należy o nie dbać. - Rozwijanie poczucia odpowiedzialności za zdrowie własne i innych ludzi. - Wzmacnianie poczucia własnej wartości i wiary w swoje możliwości. - Rozwijanie umiejętności osobistych i społecznych sprzyjających dobremu samopoczuciu i pozytywnej adaptacji do zadań i wyzwań codziennego życia. - Przygotowanie się do uczestnictwa w działaniach na rzecz zdrowia i tworzenia zdrowego środowiska w domu, szkole, miejscu pracy, społeczności lokalnej.
8. Wychowawcze znaczenie zabawy. Według W. Okonia zabawa jest “działaniem wykonywanym dla własnej przyjemności, a opartym na udziale wyobraźni, tworzącej nową rzeczywistość. Choć działaniem tym rządzą reguły, których treść pochodzi głównie z życia społecznego, ma ono charakter twórczy i prowadzi do samodzielnego poznania i przekształcania rzeczywistości”. Zabawa jest swoistą formą uczenia się: zdobywania wiadomości, umiejętności i sprawności, zwłaszcza u dzieci młodszych. Zabawa rozbudza u dzieci określony stosunek do otoczenia społecznego, dzięki zabawie poznaje normy społeczne i ogólnie przyjęte zasady postępowania, uczy rzetelności, uczciwości i odpowiedzialności za własne działanie. Zabawy zawierają wiele wartości wychowawczych z punktu widzenia kształtowanie sfery uczuć i emocji. Oprócz samej przyjemności związanej z zaspokojeniem ruchu i działania, jak również potrzeby osiągnięć, zabawy dają dzieciom niemal nieograniczoną możliwość ekspresji emocjonalnej, stwarzają im okazję do wyładowania negatywnych emocji i napięć. Wychowawcze znaczenie zabawy polega również na kształtowaniu poczucia odpowiedzialności za wykonanie zadania, sprzyja rozwijaniu takich cech charakteru jak: wytrwałość w osiąganiu celu , umiejętność pracy, współpracy i współdziałania w zespole i dla zespołu. Cechy zabawy: - Bezinteresowność, - Zamknięcie w określonych ramach czasu i przestrzeni, - Fikcyjność, - Element niepewności, - Swoboda. Według Ireny Dudzińskiej można wyróżnić następujące rodzaje zabaw: -manipulacyjne - pojawiają się najwcześniej (ok. 4-5 miesiąca życia), są mimowolne i nieświadome, to najwcześniejsza forma aktywności dziecka w zdobywaniu wiedzy o przedmiotach. -konstrukcyjne - rozwijają wyobraźnię przestrzenną, dziecko budując, konstruując, tworząc różne przedmioty z dostępnych materiałów uczy się planowania czynności, rozwija zainteresowania techniczne. - tematyczne - podczas zabaw tematycznych dzieci w praktyczny sposób wykorzystują swoją wiedzę o świecie. Dzieci wcielając się w różne postacie, odgrywają je na sposób, w jaki je spostrzegły i zrozumiały ich działania. Identyfikowanie się z osobą naśladowaną jest - według Ireny Dudzińskiej - szkołą życia społecznego. -dydaktyczne - dydaktyczna to specjalna forma działalności dziecięcej, w której stawiane są przed dzieckiem jakieś zadania do rozwiązania. Zabaw i gier dydaktycznych dzieci uczą się od dorosłych. Wychowawcze znaczenie zabaw: - w czasie zabawy dziecko lepiej poznaje siebie samego, - zabawy rozwijają zdolność wczuwania się w sytuację drugiej osoby i odpowiedniego nastawienia się do niej (empatia), - zabawa powoduje zwiększenie pewności siebie, - dziecko trenuje swoje zdolności motoryczne, jak np. umiejętność szybkiego reagowania i rozwija jednocześnie współpracę w grupie, - podczas zabawy można pokonać zakorzenione wzorcem zachowań i przećwiczyć umiejętności, które są konieczne do prospołecznego postępowania, - w zabawie pobudzane są ważne procesy nauczania, - zdolność do rozwiązywania problemów i przezwyciężania trudności, a także odnoszenia sukcesu, - rozwija wyobraźnię, - rozwija zdolność do współpracy, - zabawy rozwijają inteligencję i pomysłowość dziecka. Podczas zabaw poznaje role społeczne, nawiązuje kontakty z rówieśnikami. Uczy się przestrzegania określonych norm i reguł. Zabawa nie tylko wspomaga proces uczenia się, ale także przygotowuje dzieci do nauki w szkole. Ucząc i wychowując, zabawy stanowią ważny i często niedoceniany czynnik integrujący nauczanie i wychowanie, procesy poznawania, działania i przeżywania. Zabawa przyczynia się znacznie do psychicznego i społecznego przystosowania dziecka i jako taka jest ważnym, kształcącym doświadczeniem.
9. Rola kształcenia językowego i edukacji polonistycznej w procesie nabywania przez dziecko kompetencji kulturowych. Celem edukacji dzieci w wieku wczesnoszkolnym jest wielostronny, harmonijny rozwój osobowości oraz przygotowanie do dalszej nauki, a także udziału w życiu społecznym i kulturowym. W okresie wczesnej edukacji szczególną rolę społeczną i rozwojową w procesie opanowywania sprawności mowy odgrywa język ojczysty, który służy także realizacji tak istotnych celów jak: zdobywanie wiedzy rzeczowej, kształtowanie określonych umiejętności pozwalających na sprawne posługiwanie się językiem ojczystym w mowie i piśmie, wrażliwości estetycznej oraz pożądanych społecznie postaw. Dzięki mowie ojczystej uczeń nawiązuje kontakty, wyraża uczucia, informuje o swoich potrzebach, a także myśli. Inną zaletą dobrej znajomości języka jest możliwość lepszego rozumienia czytanych tekstów, wypowiedzi kolegów i nauczycieli, perspektywa większych korzyści z odbywanych lekcji i komunikacji. Istotną przyczyną, dla której nauka języka powinna być prowadzona ze szczególną starannością, jest również to, że stanowi on część tradycji narodu i kultury ogólnoludzkiej. Sprawność językowa nie ulega zapomnieniu i nie można jej utracić. Kształcenie języka dziecka jest procesem ciągłym i długofalowym. Planową, systematyczną pracę dydaktyczno-wychowawczą podejmuje się już w przedszkolu i dotyczy ona zagadnień z zakresu słuchania i rozumienia wypowiedzi innych osób, swobodnego i poprawnego wypowiadania się, w tym sprawności przekazywania myśli za pomocą zdań oraz poprawnego budowania odpowiednich struktur składniowych. Program zintegrowanej edukacji wczesnoszkolnej XXI wieku J. Hanisz wyznacza edukacji polonistycznej następujące cele: - kształtowanie kompetencji komunikowania się z ludźmi w języku ojczystym poprzez mówienie, słuchanie, czytanie i pisanie – edukacja językowa; - przygotowanie dziecka do odbioru dzieła literackiego oraz innych wytworów sztuki; próby wyjścia poza dosłowność tekstu podczas jego interpretacji – edukacja literacka; - rozbudzanie wrażliwości estetycznej i zachęcanie do twórczej ekspresji werbalnej, ruchowej, plastycznej i muzycznej oraz rozwijanie uzdolnień indywidualnych dziecka. Zdolność języka do zastępowania symbolami słownymi zjawisk otaczającego świata jest realizowana przez wymienione dwie funkcje: symboliczną, która służy poznawaniu rzeczywistości i jej reprezentacji w umyśle. Zadanie przekazywania informacji i wymiany myśli z innymi ludźmi spełnia funkcja komunikacyjna. Dziecko, wykorzystując obie funkcje, nazywa, określa lub opisuje otaczający je świat, wzbogaca słownictwo, a także informuje odbiorcę komunikatu o treści wypowiedzi. Wg S. Szumana, dziecko zaczyna spostrzegać i wyodrębniać dane przedmioty dzięki temu, że poznaje je równocześnie z mową. Język służy więc za narzędzie myślenia i stanowi podstawę kształtowania pojęć, sądów i rozumowania oraz interpretuje obserwowane przedmioty, zjawiska i relacje zachodzące w rzeczywistości. Funkcja komunikacyjna służy porozumiewaniu się ludzi za pomocą języka, a jej nadrzędnym celem jest nauka komunikatywnego posługiwania się językiem w mowie i w piśmie. Rola komunikatywna języka jest wyraźnie widoczna w środkach masowego przekazu: w radiu, telewizji, w gazetach, książkach i czasopismach. Do funkcji języka zalicza się także wyrażanie własnych uczuć czy oddziaływanie na myśli i emocje innych za pomocą środków językowych – określane także jako funkcje: ekspresyjna i impresyjna. Zadaniem obu wymienionych funkcji jest rozwijanie sposobów wyrażania siebie w języku, czyli zgodnie z tzw. kulturą żywego słowa. Kształcenie językowe i edukacja polonistyczna pomaga dziecku w kształceniu wypowiedzi na temat własnych przeżyć, lektury, filmów, audycji oraz sytuacji wymyślonych w poprawnej i logicznie uporządkowanej formie. Ćwiczenia w mówieniu wpływają na bogacenie słownictwa i związków frazeologicznych, uczą posługiwania się poprawnie zbudowanymi zdaniami pojedynczymi i złożonymi, kształtują wrażliwość na piękno ojczystego języka oraz kulturę mówienia. Ważna jest także kultura słuchania wypowiedzi innych i szacunek dla ich poglądów, jak również krytyczna ich ocena i ewentualna weryfikacja. Inne ćwiczenia wypracowują umiejętność płynnego, biegłego i wyrazistego czytania tekstów literackich, rozumienia oraz relacjonowania ich treści, poszerzają, kształtują właściwe nawyki językowe, rozwijają umiejętność poprawnego budowania zdań, wyrażania myśli zgodnie z treścią i zamierzeniami dziecka. Realizacja konkretnych treści stanowi także podstawę do kształtowania poprawnego języka dzieci, pozytywnych cech charakteru oraz pożądanych zachowań społecznych. Edukacja polonistyczna i kształcenie językowe są ze sobą ściśle związane i odgrywają bardzo ważną rolę w procesie nabywania przez dziecko kompetencji kulturowych, ponieważ dzięki ich treściom i ćwiczeniom może w pełni uczestniczyć w życiu społeczeństwa, dbać o wpajane mu wartości i wzory oraz podtrzymywać tradycje.
10. Znaczenie edukacji matematycznej w procesie indywidualnego rozwoju dziecka oraz w życiu społecznym. Matematyka jest nie tylko konstrukcją formalną, zasobem gotowej wiedzy, której można się nauczyć. Jest to pewien sposób patrzenia na świat, środek ułatwiający jego rozumienie. Należy jej uczyć przede wszystkim jako użytecznego narzędzia, sposób myślenia. Nauczanie matematyki rozpoczyna się obecnie we wczesnym wieku dziecka, ponieważ podstawowe pojęcia matematyczne stanowią jądro rozwoju; tak indywidualnego, jak i społecznego. Warto zauważyć, że nauczanie matematyki może być postrzegane jako narzędzie zarówno wspierające rozwój dziecka jak i jako narzędzie do rozwiązywania krytycznych problemów społeczeństwa globalnego. Znaczenie liczb, rozumienie przestrzeni, matematyczne ABC i inne fundamentalne umiejętności i pojęcia matematyczne są istotne dla społecznego i personalnego wzrostu. W szczególności myślenie przyczynowo- skutkowe, charakterystyczne dla matematyki, pomaga w prowadzeniu dialogów i negocjacji. W ten sposób wspiera zachowania etyczne, rozumienie ludzkich praw i obowiązków. Umiejętność organizowania i wykorzystania danych jest cenna niemal we wszystkich sferach życia indywidualnego i społecznego. Poszukiwanie rozwiązań promuje kreatywność, elastyczność myślenia, rozwija umiejętność adoptowania się do nowych sytuacji, zaś znajdowanie (wielu) rozwiązań wspiera rozwój poczucia własnej wartości. Dzieci powinny uczyć się porozumiewać, wypowiadać i opisywać swoje pomysły i wątpliwości, mieć prawo do prób i błędów, współpracować ze sobą. Muszą nauczyć się także wysłuchiwać innych , a przede wszystkim zdobywać wiedzę samodzielnie, „szukać własnych dróg do matematyki”. Edukację matematyczną dzieci należy widzieć szeroko. Musi być połączona z intensywnym rozwojem myślenia, z kształtowaniem odporności emocjonalnej oraz ćwiczeniami pewnych umiejętności matematycznych. Najważniejsze w edukacji matematycznej są osobiste doświadczenia dziecka. Osobiste doświadczenia dziecka: rozwijają myślenie, hartują dziecięcą odporność, tworzą pojęcia i doskonalą umiejętności. W trakcie tych doświadczeń dziecko musi mówić. Nazywanie przedmiotów oraz wykonywanych czynności sprzyja koncentracji uwagi i pomaga dziecku dostrzegać to, co ważne. Do uczenia się matematyki konieczna jest dojrzałość psychiczna. Na psychiczną dojrzałość składają się następujące elementy: 1. Odpowiedni poziom operacyjnego rozumowania. 2. Świadomość w jaki sposób należy poprawnie liczyć przedmioty. 3. Stosunkowo wysoki poziom odporności emocjonalnej na sytuacje trudne. 4. Należyta sprawność manualna, percepcji spostrzegania oraz koordynacja wzrokowo - ruchowa. Dlatego w uczeniu się matematyki bardzo ważna jest odporność emocjonalna, która wyraża się zdolnością do kierowania swym zachowaniem w racjonalny sposób, mimo przeżywanych napięć i emocji ujemnych. Odporność emocjonalną można kształtować, zwłaszcza u dzieci w trakcie wychowania w naturalny sposób, organizując ćwiczenia rozwijające zdolność do rozumnego kierowania swym zachowaniem w sytuacjach trudnych. Jak już wcześniej wspomniałam uczenie się matematyki z pewnością wiąże się z koordynacją wzrokowo - ruchową i sprawnością manualną, co wymaga bowiem od dzieci, aby dokonały wiele czynności opartych na spostrzeganiu wzrokowym, sprawności rąk i koordynacji wzrokowo – ruchowych. Wszystko to sprawia, że uczenie się matematyki jest ściśle związane z gotowością dzieci do nauki czytania i pisania. W jednym i w drugim przypadku wymaga się wysokiego poziomu sprawności percepcyjno motorycznych. Dziecko musi wykazywać się zdolnością do przeprowadzania percepcyjnych analiz i syntez wzrokowych. Na tej podstawie dziecko może różnicować, a następnie identyfikować kształt i położenie cyfr, liter, natomiast odwzorowywanie i rysowanie związane z zadaniami wymaga dobrej sprawności manualnej. Trzeba pamiętać, że ucząc matematyki wyposażamy dzieci we wzorce i środki argumentacji, a ich znajomość umożliwi im korzystanie z nich w razie potrzeby, np. ludzie często dochodzą w dyskusji do zupełnie różnych wniosków, choć rozumują logicznie, bo wychodzą z różnych założeń lub z różnych definicji pojęć. Matematyka uczy zadawania pytań i ich zwięzłego formułowania, rozwija też intuicję i dociekliwość. Uczy uczniów pokonywania trudności i wytrwałości. Matematyka uczy zdolności do skupienia uwagi przez dłuższy czas, rozwija sprawność manualną i koordynację wzrokowo - ruchową. Dzieci uczące się matematyki są wytrwałe, skupione i całą mocą dążą do celu. Jak widać matematyka jest bardzo potrzebna zarówno w procesie indywidualnego rozwoju dziecka jak i w życiu społecznym, dlatego należy starać się zachęcać dzieci do jej nauki. Należy przy tym pamiętać, że nauka matematyki wymaga sporego wysiłku ze strony dziecka, a także fachowej wiedzy i wielkiej cierpliwości ze strony dorosłych.
11. Istota i znaczenie edukacji muzycznej dziecka. Muzyka, jako jedna z dziedzin sztuki odgrywa ogromną rolę w życiu każdego człowieka. Muzyka stanowi pewien rodzaj odprężenia psychicznego, wzbogaca jego doświadczenia, wpływa na wszechstronny rozwój osobowości, rozwija uczucia i wyobraźnię, dostarcza dużo radości i piękna. Muzyka jest środkiem kształcenia humanistycznego, uwrażliwiającego na wartości ludzkie. Od najmłodszych lat dziecko powinno być wprowadzone w świat muzyki. Sposób, w jaki dziecko zostanie zachęcone w przedszkolu do słuchania muzyki, śpiewania, a nawet tworzenia łatwych melodii oraz w jaki stopniu będą rozbudzane zainteresowania muzyczne, w znacznym zakresie decydować będzie o dalszym jego rozwoju w dziedzinie muzyki. Muzyka jest bardzo ważnym elementem występującym w pracy z dziećmi i pełni wiele funkcji: - uczy- pozwala zrozumieć otaczający świat, - bawi- dostarcza dziecku wiele radości i uciechy podczas tańca orz w czasie innego jej wykorzystania, - rozwija- dziecko w trakcie zabaw muzycznych zaczyna rozumieć, że coś jest rytmiczne, że muzyka może być głośna lub cicha i można ją przedstawić ruchem, - wychowuje- pozwala dziecku zrozumieć świat wartości społeczno- moralnych, - wspomaga rozwój emocjonalny- dziecko dzięki muzyce może wyrazić swoje pragnienia, uczucia i wyobrażenia, - wpływa na ogólny stan dziecka- w czasie zabaw muzyczno- ruchowych następuje rozwój mięśni, poprawa postawy i pracy serca, wzmocnienie układu nerwowego, dzieci uczą się płynnego i elastycznego ruchu. Wychowanie muzyczne powinno opierać się na różnych formach aktywności, m.in. na takich, jak: - śpiew – kształci słuch, poczucie rytmu, pamięć muzyczną, rozwija aparat głosowy, uwagę, wyobraźnię, dostarcza wiedzy o świecie, sprzyja rozwojowi prawidłowej wymowy, - słuchanie muzyki - kształci zdolności percepcji słuchowej ma ogromne znaczenie dla rozwoju mowy i myślenia; Słuchanie muzyki jest formą kontaktu dziecka z określonymi utworami i przeżywania ich harmonii i piękna. - ruch przy muzyce – jest to gimnastyka ciała, która poprawia krążenie, dotlenia organizm, stanowi źródło radości i odprężenia; wyrabia zdolności koncentracji i uwagi, kształci szybką orientacją, refleks, pobudza aktywność i rozwija spostrzegawczość, wyobraźnię i pamięć, - gra na instrumentach – nauka ta sprawia dzieciom radość, zadowolenie, rozwija muzykalność, zdolności estetycznego i emocjonalnego przeżywania muzyki, - tworzenie prostych melodii – wszelkiego rodzaju improwizacje wpływają na aktywność twórczą dziecka. Każda z tych form kształci inne umiejętności, a różnorodność form urozmaica zajęcia, pobudza zainteresowania i aktywność dziecka. W klasach początkowych edukacja muzyczna skorelowana jest z nauką czytania (rytmizacja tekstów, śpiewanie sylabami itp.) i pisania ( rozwijanie sprawności manualnych), a tematycznie powiązana często z edukacją środowiskową. Częsty kontakt dziecka z muzyką przyczynia się do kształtowania jego emocjonalnego i poznawczego stosunku do otaczającego go świata. Grupowe uczestnictwo w zajęciach muzycznych uspołecznia, przeciwdziała uczuciu samotności i sprzyja przyswajaniu form współdziałania. W zakresie wychowania umysłowego kontakt z muzyką rozwija wrażliwość zmysłową pobudza proces spostrzegania, koncentrację uwagi, wpływa na rozwój mowy i wzbogacenie słownictwa oraz rozwija inwencję twórczą. Edukacja muzyczna w nauczaniu zintegrowanym wbrew pozorom odgrywa bardzo ważną rolę nie tylko wychowawczą ale też ogólnorozwojową. Fachowo i właściwie prowadzona przyczyni się do: - doskonalenia umiejętności współdziałania w grupie, - rozwoju uczuć społecznych, - rozwijania zdolności twórczego myślenia, - kształcenia umiejętności logicznego myślenia, - wyrażania siebie poprzez różne formy ekspresji, które są sposobem na rozładowanie negatywnych emocji, - rozwijania zdolności muzycznych, - rozwoju wrażliwości na muzykę i jej piękno; zrozumienie języka muzycznego, - umiłowania piękna, - wykształcenia samodyscypliny, - wzbogacenia umiejętności wyrażania siebie o środki pozawerbalne, - zrozumienia, że zajęcia artystyczne odprężają i zwiększają sprawność intelektualną, - właściwego przygotowania do percepcji muzyki.
12. Istota i znaczenie edukacji plastycznej dziecka. Edukacja plastyczna jest jedną z najważniejszych płaszczyzn edukacyjnych, która w szczególny sposób podejmuje zadania związane z kształceniem jednostki nastawionej na poszukiwanie. Twórczość plastyczna jest naturalną predyspozycją każdego dziecka już od pierwszych lat życia. Podobnie jak zabawa, twórczość plastyczna wynika z potrzeb psychicznych, przejawia się we wszystkich formach aktywności i jest motorem jego rozwoju. Na poziomie elementarnym edukacja plastyczna pełni rolę integrującą wobec większości dziedzin kształcenia, ponieważ w tym okresie rozwoju twórczość plastyczna (obok mowy) staje się podstawową formą wypowiedzi i czynnikiem rozwoju myślenia twórczego. Twórczość plastyczna dziecka i jej wytwory stanowią proces dziecięcego myślenia, odczuwania, spostrzegania i reakcji na otoczenie, w którym dokonuje się akt odkrywania nowych sytuacji. To właśnie możliwość realizowania się w działaniu plastycznym dostarcza dziecku nowych wiadomości potrzebnych do dalszego eksperymentowania i poszukiwania. Zapewniając dziecku warunki do stałego tworzenia, opartego na wiedzy, którą aktualnie posiada, stwarzamy najlepsze warunki rozwoju jego przyszłej aktywności twórczej. Edukacja plastyczna w treściach plastycznych kładzie głównie nacisk na ekspresję. Jest to ważne ze względu na zachodzące zmiany w rozwoju dziecka- kształtują się jego dyspozycje fizyczne i psychiczne ważne dla dalszego prawidłowego, harmonijnego i całościowego rozwoju. Bardzo ważne jest stymulowanie twórczej ekspresji dziecka w tym czasie. Plastyka uczy umiejętności patrzenia i dostrzegania, przeżywania i wartościowania. Rysowanie może dostarczyć dziecku okazji do rozwoju emocjonalnego. Zakres w jakim się to dokonuje pozostaje w bezpośrednim związku z siłą, z jaką tworzący identyfikuje się ze swym dziełem. Rozwój fizyczny przejawiający się w pracy twórczej dziecka jest zdolnością do koordynacji wzrokowo – ruchowej, umiejętności kontrolowania ruchów ciała i ogólną zręcznością. Dziecko rozpoczynając naukę szkolną jest jednostką bardzo wrażliwą na bodźce otaczającego świata, odczuwa potrzebę wyrażania tego we własnej twórczości artystycznej. Twórczość ta wpływa na rozwój wyobraźni, umiejętności wnikliwej obserwacji, bogaci procesy poznawcze dziecka i tym samym wpływa na jego rozwój umysłowy. Równocześnie budzą się nowe zainteresowania, wyrabia się smak estetyczny, dziecko doznaje głębokich i cennych dla jego rozwoju przeżyć i wzruszeń. Edukacja plastyczna niewątpliwie wpływa na rozwój osobowości wychowanka, jednocześnie kształtuje przyszłego odbiorcę sztuki i świadomego uczestnika życia kulturalnego.
13. Kształtowanie kultury fizycznej dziecka w okresie przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Ruch jest niezbędny dla prawidłowego rozwoju oraz zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego. Aktywność fizyczna zapobiega występowaniu chorób układu ruchu, otyłości i jest korzystną przeciwwagą dla obciążenia pracą umysłową czy nadmiarem stresu. Ruch wzmacnia organizm dziecka, kształtuje i usprawnia jego układy, głównie układ nerwowy, wegetatywny i dokrewny. Ćwiczenia fizyczne pobudzają dojrzewanie ośrodków ruchowych w mózgu i przyspieszają tym samym rozwój motoryczności. Wzrasta szybkość przewodzenia bodźców nerwowych, polepsza się koordynacja ruchów oraz ekonomika pracy. Pobudzanie aktywności fizycznej u dzieci ma wpływ nie tylko na osiągnięcie umiejętności ruchowych i technik ruchu, ale kształtuje również nawyki kulturalno – zdrowotne, stymuluje rozwój somatyczny dziecka, wyrównuje nieprawidłowości rozwojowe, a także kształtuje układ kostny i mięśniowy. Zgodnie z opinią lekarzy i psychologów dziecko w wieku 7 – 10 lat potrzebuje dla prawidłowego rozwoju psychofizycznego 3 - 4 godzinny dziennie na ruch. Na skutek pracy fizycznej powiększa się przekrój i objętość włókien mięśniowych, wzrasta siła i sprężystość mięśni. Wychowanie fizyczne w przedszkolu i szkole spełnia następujące funkcje: - pobudza procesy rozwojowe, - przystosowuje organizm dziecka do życia ( do wysiłku fizycznego i zmiennych warunków otoczenia), - przeciwdziała niepożądanym zjawiskom rozwojowym. Zabawy i gry ruchowe wywierają wszechstronny rozwój dzięki temu, że wprowadzają radosny nastrój i dobre samopoczucie, polepszają stan zdrowia, wzmagają ogólny rozwój, rozwijają sprawność fizyczną, wyrabiają pozytywne cechy charakteru, a w szczególności świadomą dyscyplinę oraz umiejętności zespołowego współdziałania i współzawodnictwa. Różnorodność kontaktów, jakie w toku zabaw wytwarzają się między dziećmi na tle rozmaitych przepisów zabawa, stwarza bogate podłoże do rozwijania uczuć koleżeńskich, umiejętności współdziałania w zespole, uczynności, chęci przyjścia z pomocą innym. Duże znaczenie ma treść zabawy, zwłaszcza w pracy z młodszymi dziećmi, które dzięki dużej pobudliwości i dużej wyobraźni mocno przeżywają fabułę, silnie wczuwają się w wyznaczone im role. Za pomocą zabaw rozwijamy spostrzegawczość, orientację w przestrzeni, umiejętność oceny odległości i kierunku, poznawanie stosunków liczbowych, rozpoznawanie barw, kształtów.
14. Rola kształcenia technicznego w procesie edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej. Edukacja techniczna ma szczególne znaczenie w nauczaniu zintegrowanym. Spełnia ona ważną funkcję w procesie wychowania przez pracę, kształcenia politechnicznego i orientacji zawodowej. Celem tego przedmiotu jest rozwijanie kultury pracy, w tym kultury technicznej, przez wdrażanie ucznia do świadomego, planowego i efektywnego działania praktycznego. Celem edukacji technicznej jest: - kreowanie świadomego, odpowiedzialnego użytkownika techniki poprzez oswajanie go z językiem techniki i jej wytworami, - kształcenie umiejętności ogólnotechnicznych, przydatnych w życiu, - kreowanie przyszłego wytwórcy techniki, poprzez rozwijanie jego wyobraźni, zainteresowań i dostarczenie odpowiedniej do wieku wiedzy technicznej. Edukacja techniczna daje dziecku wiele możliwości, by stawał się badaczem, odkrywcą i twórcą. Praca ręczna ma ogromną wartość dla ogólnego rozwoju dziecka poprzez: pobudzanie i wiązanie w jednolitą całość wszystkich ośrodków nerwowych, danie ujścia naturalnej aktywności dziecka, potrzebie ruchu, działania i poznawania jak rzeczy są zbudowane, do czego służą i jak można się nimi posługiwać, potrzebie osobistego wpływania na przebieg zdarzeń. Wykonując różne przedmioty uczeń musi pokonywać liczne trudności, odwoływać się do instrukcji, wykorzystując własne doświadczenie lub myśląc o najlepszym sposobie wykonania. A zatem kształcenie techniczne rozwija zdolności poznawcze uczniów (pamięć, uwagę, myślenie) kształci ich wolę tworzenia, kształci osobowość i uczy kulturalnego przeżywania sukcesów i porażek związanych z pracą człowieka. Wyznaczając sobie cel, uczeń stara się go osiągnąć, a zatem czynność manualna wymaga samokontroli, co jest niezbędne do kształtowania samodyscypliny, źródłem cennego doświadczenia. Uczeń uczy się szanować dzieło własnych i innych rąk, oczu, własnej inteligencji i wyobraźni. Wreszcie poprzez czynności manualne uczeń wkracza do świata pracy i przekształcania materii, uczy się tworzyć, konstruować i produkować. Uczeń poznaje takie treści jak: - funkcjonowanie narzędzi i urządzeń codziennych oraz bezpieczne korzystanie z nich, - zasady ruchu drogowego, - pojazdy wodne, powietrzne oraz lądowe, - środki łączności i przekaźniki informacji (telefon, poczta, radio, telewizja, internet), - źródła energii alternatywnej, - zawody. Podkreślając znaczenie techniki można powiedzieć, że daje możliwości kształtowania osobowości ucznia, korelując działalność praktyczną z myśleniem: - umożliwia uczniowi uczestniczenie w pełnym procesie poznawania (spostrzeganie- myślenie- praktyka), - daje uczniowi możliwość samodzielnego zdobywania wiedzy, - poprzez spostrzeżenia i doświadczenia warunkuje proces kształtowania się pojęć- daje podstawy rozwoju procesów abstrahowania, - ułatwia procesy myślowe, rozwija pomysłowość, - daje uczniom możliwość zastosowania i sprawdzenia wiedzy zdobytej na różnych przedmiotach. Kształcenie techniczne ponadto: 1. Usprawnia małą motorykę np. podczas konstruowania, co jest niezwykle istotne w późniejszej nauce pisania. 2. Przyczynia się do rozwoju społecznego, poznania zasad i norm społecznych, życia i funkcjonowania różnych grup społecznych i zawodowych, a także poznania ich dorobku technicznego. 3. Daje możliwość poznania świata przez doświadczenie, ponieważ kształcenie techniczne ma charakter praktyczny.
15. Media i ich znaczenie w rozwoju osobowości dziecka. Media to przedmioty, urządzenia i materiały, a także instytucje (radio, telewizja, Internet), przekazujące odbiorcom określone informacje (komunikaty) poprzez słowo, obrazy i dźwięki, a także umożliwiające im wykonywanie określonych czynności intelektualnych i manualnych. Edukacja medialna oznacza kształcenie, którego celem jest przygotowanie człowieka do odbioru przekazów medialnych i posługiwanie się mediami. Jej zadaniem jest wykorzystanie mediów w procesie dydaktyczno- wychowawczym, we wszystkich formach kształcenia i samokształcenia. W edukacji coraz częściej termin media obejmuje swym zasięgiem takie terminy, jak: środki dydaktyczne, pomoce naukowe a także media masowe i technologie informacyjne. Szczególnie ważną rolę w edukacji odgrywają multimedia określane jako integracja różnorodnych mediów, czyli poszczególnych środków przekazu na wspólnej bazie, jakim jest komputer multimedialny lub inne urządzenia odtwarzające. Media umożliwiają młodym ludziom samodzielne zdobywanie informacji, dostosowywanie tempa pracy do własnych możliwości, zwiększają motywacje, uatrakcyjniają zajęcia szkolne, ułatwiają i przyspieszają zapamiętywanie, uczą samodzielnego pokonywania trudności i wiary we własne siły i możliwości. To wszystko prawidłowo ukierunkowane przez nauczyciela wpływa na rozwój takich cech osobowości ucznia, jak: twórczość, kreatywność, logiczne i krytyczne myślenie. Media stanowią też narzędzie w nawiązywaniu kontaktu pozaintelektualnego, oddziałują przez wzruszenie, przeżycie emocjonalno-ekspresyjne, rozbudzając zainteresowanie i zaangażowanie. Emocjonalność mediów wpływa na kształtowanie postaw, przekonań oraz system wartości w wychowaniu. To wieloaspektowe oddziaływanie mediów na dzieci jest szczególnie wartościowe w ich kształceniu. Nieracjonalne korzystanie z mediów przez dzieci może wywoływać niekorzystne skutki w sferze poznawczej ich osobowości. Treści płynące z ekranu tworzą mieszankę faktów, mitów, skrótów myślowych, sloganów reklamowych, które przez brak umiejętności racjonalizacji faktów ograniczają zdolność selekcji i krytycznej ich oceny sprzyjają tworzeniu przez dzieci zniekształconego obrazu rzeczywistości. Nieodpowiednie, niedostosowane do wieku gry komputerowe wywołują u dzieci agresje, która staje się rzeczą naturalną i atrakcyjną. Spędzanie długiego czasu przed komputerem prowadzi do uzależnienia, którego skutkami są wyobcowanie, izolacja, zapomnienie o świecie realnym, zanik więzi międzyludzkich. Niebezpieczeństwem płynącym z Internetu jest nadmiar informacji, który dezorientuje i jest przyczyną bezradności. Dzieci mają łatwy dostęp do treści nieetycznych, antywychowawczych, propagujących przemoc, piractwo, łamanie praw autorskich oraz różne odmiany pornografii. Przekazy mass mediów tworzą obraz świata, który staje się dla dzieci punktem odniesienia dla rozumienia otaczających zjawisk i samego siebie oraz własnego postępowania. Nierozsądne korzystanie z mediów w rodzinie ogranicza czas na bezpośrednie kontakty rodziców z dziećmi. Szczególne groźne dla rozwoju dzieci jest zastępowanie opieki rodziców przez telewizję, czy inne media. Dzieci szukają zrozumienia, a sieć daje im szansę wypowiedzi, jednak Internet stwarza ogromne pole do manipulacji. Szkodliwy wpływ mediów na dziecko to np.: zaburzenia komunikacji, zniekształcenie wyobraźni i aktywności twórczej, ponieważ gotowe rozwiązania zachęcają ich do odtwarzania a nie tworzenia, niebezpieczeństwo kształtowania się niewłaściwych postaw i stereotypów, zachowań agresywnych, fobii, lęków związanych z treścią oglądanych programów telewizyjnych lub internetowych, zamykanie się dzieci w sobie, nieumiejętność kontaktu z ludźmi, agresja i przemoc, kryzys autorytetu rodzica. Dziecko po długim oglądaniu telewizji ma słabszą koncentrację uwagi, odczuwa niepokój ruchowy, jest drażliwe, mniej sprawnie wykonuje różne czynności, a nagromadzone emocje wyładowuje na innych. Bierność i mała aktywność w zabawie, zanik kreatywności. Nieumiejętność mówienia o swoich emocjach. Media wywierają coraz silniejszy wpływ na system wychowania i systemy edukacyjne, co powoduje, że mogą być naszym sprzymierzeńcem lub też wrogiem. Dlatego też trzeba przygotować dzieci na odbiór przekazywanych przez media informacji. Dziecko musi uświadomić sobie że to co ogląda w telewizji nie jest rzeczywistością i musi zrozumieć czym jest fikcja. Ważne jest, aby dziecko poświęcało na telewizję tyle czasu, na ile pozwala jego wiek i stopień rozwoju.
16. Patologie społeczne jako zagrożenie rozwoju i wychowania dzieci. Pod pojęciem patologia społeczna rozumie się określony stan postaw, zachowań i sytuacji życiowych, które są szkodliwe dla historycznie uwarunkowanego postępu i powodują ujemne następstwa dla wszechstronnego rozwoju jednostki, grupy lub całego społeczeństwa, a polegają na nieprzestrzeganiu obowiązujących przepisów prawa, norm moralnych, i obyczajowych i kulturowych oraz na odrzucaniu lub nieposzanowaniu wartości obiektywnie zgodnych z interesami jednostki i ogółu obywateli na określonym etapie rozwoju kraju. Przez patologię rozumie się więc w pedagogice, psychologii i socjologii jakiekolwiek przejawy zaburzeń lub odchyleń od normy w zachowaniu. Rodzaje patologii społecznych i ich przejawy Patologia indywidualna Patologia rodziny Patologia struktur organizacyjnych - uzależnienia - samobójstwa - przestępczość (osoby nieletnie) - prostytucja - dewiacje seksualne - rozpad rodziny - przemoc w rodzinie - pozbawienie praw rodzicielskich - osłabienie funkcji wychowawczej rodziny - sieroctwo społeczne - biurokracja - korupcja - bezrobocie - przestępczość zorganizowana - ubóstwo Patologie społeczne występujące w środowisku życia dziecka mogą wpływać negatywnie na jego rozwój oraz na jego wychowanie. Dziecko niekiedy samo szerzy patologię społeczną co jest wynikiem różnych negatywnych czynników w jego życiu. Przyczyn patologii rozwijającej się wśród dzieci i młodzieży wg M. Jarosza można dopatrywać się w: - niekorzystnych, wadliwych warunkach socjalizacji dzieci w rodzinach dysfunkcjonalnych, rozbitych, niepełnych, - dysfunkcjach wychowawczo- dydaktycznych szkoły, - nerwicogennym klimacie społecznym współczesnej szkoły, internatu czy warsztatów szkolnych, - środowisku, w którym żyje dziecko. W środowisku rodzinnym wyróżnia się kilka elementów, które mogą wywołać zaburzenia zachowania, są to: - złe warunki kulturalne, wadliwe oddziaływanie wychowawcze rodziców, - zła atmosfera rodzinna, zaburzone wzajemne relacje członków rodziny, - niekorzystne właściwości psychiczne rodziców, - nieprawidłowa struktura rodziny. Duży wpływ na zachowanie dziecka ma atmosfera rodzinna. Takie sytuacje jak: ostre konflikty między rodzicami, atmosfera pozornie spokojna, ale pełna napięć, bójki, alkoholizm rodziców, niekorzystnie odbijają się na zachowaniu dziecka. Powodują one napięcia, prowadzą do ogólnego braku poczucia bezpieczeństwa i często są odpowiedzialne za niedostosowanie dzieci. Dzieci nie chcą przebywać w domu, a rodzice przestają być ich autorytetem. Dziecko staje się lękliwe co ma wpływ na zahamowanie rozwoju w różnych sferach. Głównie zagrożona jest sfera emocjonalna, gdyż dziecko nie doświadcza, więc nie poznaje emocji pozytywnych, a jedyne jakimi się kieruje to te negatywne, które poznaje w domu. Takie problemy mają wpływ na kontakty z rówieśnikami i nauczycielami. Dziecko ma problemy z nauką, ucieka z domu. Do najważniejszych czynników tkwiących niejako w szkole i wywołujących u uczniów negatywne postawy zalicza się: - nieprawidłowe warunki życia szkolnego (przeludnienie klas, złe warunki lokalowe, braki w wyposażeniu itp.), - niedostosowany do możliwości dziecka system wymagań i nieprawidłowy sposób ich realizacji, - niekorzystne dla procesu wychowawczego i dydaktycznego cechy nauczyciela- wychowawcy. Zewnętrzne warunki życia szkoły, takie jak szczupłe zaplecze szkolne, przepełnienie klas szkolnych, zbyt mała liczba zajęć ruchowych, przyczyniają się często do zaburzeń rozwoju ucznia. Równocześnie styl pracy szkolnej i warunki realizacji wymagań szkolnych wykazują niedomagania. Przeładowanie programów szkolnych, brak elastyczności w ich realizacji oraz nieuwzględnianie indywidualnych właściwości dziecka przy egzekwowaniu wiadomości jest uznawane za najważniejszą przyczynę zaburzeń w społecznym przystosowaniu ucznia. Do tego przyłącza się często negatywny kontakt emocjonalny między uczniem a nauczycielem. Kontakt ten obejmuje zarówno zachowanie nauczyciela niezgodne z oczekiwaniami ucznia jak i pewne formy emocjonalnego odrzucenia czy niechęci do dziecka, jaskrawe przykłady niesprawiedliwości i psychicznego okrucieństwa. Trudności wychowawcze a zaburzenia rozwoju: Zaburzenia rozwoju psychicznego, zwanego też rozwojem psychoruchowym, mogą dotyczyć tempa lub rytmu rozwoju. O globalnym opóźnieniu tempa mówimy, gdy ogólne osiągnięcia rozwojowe dziecka są przeciętnie niższe niż u jego rówieśników. W przeciwnej sytuacji znajduje się dziecko o przyspieszonym globalnie tempie rozwoju; wyprzedza ono swoich rówieśników, rozwija się szybciej od nich. Upośledzenia umysłowe: wyniki pracy wychowawczej z dziećmi z upośledzeniem umysłowo
17. Trudności wychowawcze w procesie edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej. Pojęcie trudności wychowawczych jest bardzo nieprecyzyjne i wieloznaczne. Mówi się o nim w języku potocznym, ale także naukowym. Trzeba zaznaczyć, że problemy z dzieckiem, które występują sporadycznie, np. nieprzestrzeganie różnych form nieznaczny, że dziecko sprawia trudności wychowawcze. Z nimi mamy do czynienia, gdy takie niepożądane zachowanie występuje często lub (i) z dużą mocą i nie przechodzi, mimo podjęcia przez środowisko dziecka i nie samo wysiłków jego przezwyciężeniu. Trudności wychowawcze jako termin pedagogiczny zastępuje się czasami dwoma innymi pojęciami. Mówi się o „zaburzeniach w zachowaniu”, czyli zachowanie, aktywność dziecka, która odbiega od normy oraz o „nieprzystosowaniu”, tzn. o niezgodności sposobów zachowania się jednostki ze zwyczajami przyjętymi w jej otoczeniu. Zdarza się , że dzieci nieprzystosowane zatajają ten fakt, zatem uczeń często ma problemy ze sobą, czego środowisko nie zauważa. Dlatego mówimy, iż dziecko sprawiające trudności wychowawcze można też nazwać osobą nieprzystosowaną, ponieważ owy uczeń stwarza problemy przy realizacji danych celów wychowawczych przez nauczycieli. I Trudności wychowawcze a zaburzenia rozwoju: Zaburzenia rozwoju psychicznego, zwanego też rozwojem psychoruchowym, mogą dotyczyć tempa lub rytmu rozwoju. O globalnym opóźnieniu tempa mówimy, gdy ogólne osiągnięcia rozwojowe dziecka są przeciętnie niższe niż u jego rówieśników. W przeciwnej sytuacji znajduje się dziecko o przyspieszonym globalnie rozwoju; wyprzedza ono swoich rówieśników, rozwija się szybciej od nich. Upośledzenie umysłowe: wyniki pracy z takimi dziećmi zależą od typu emocjonalnego i temperamentu dziecka. Możemy wyróżnić typy: - nadpobudliwy - impulsywny - podniecony (eretyczny)- dzieci eretyczne są gwałtowne i agresywne, wymagają stałego nadzoru - bierny, spokojny (apatyczny)- dzieci apatyczne są lękliwe i niezdarne, ale podporządkowują się bez trudu nakazom i wykonują zlecone im czynności. Ociężałość umysłowa: dzieci takie często uczą się w normalnych szkołach (a część w specjalnych), nie nadążają za swymi rówieśnikami, co naraża je na ciągłe frustracje. Mają tez problemy z rozumieniem sytuacji społecznych i przyswajaniem równych sprawności i umiejętności. Pobyt w szkole jest często dla dzieci ociężałych umysłowo pasmem niepowodzeń, bezpłodnych wysiłków, rozczarowań i wymówek ze strony nauczycieli i rodziców. - opóźnienie tempa rozwoju- np. w przypadku dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim (debilizm), mamy do czynienia z tzw. heterochronią, czyli dysproporcją zachodzącą między rozwojem biologicznym a psychicznym. Przejawia się ona najczęściej w okresie dorastania. Rozwój przyspieszony: dzieci szczególnie uzdolnione, które wyprzedzają swoich rówieśników dojrzałością intelektualną i często ogólną dojrzałością psychiczną, mogą być narażone na izolację od grupy. Nie wszystkie dzieci odznaczające się przyspieszonym tempem rozwoju osiągają powodzenie w nauce. Przyczynami tego mogą być np. społeczno-kulturowe (niewłaściwe wzory płynące ze środowiska rodzinnego, czy wpływ podkultury grupy rówieśniczej), jak i biopsychologiczne (np. zaburzenia rozwoju osobowości na podłożu organicznych uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego). Dzieci te cechuje brak motywacji do nauki, nawet niechęć do szkoły. Dysharmonie rozwojowe: dot. Dzieci, które rozwijają się w sposób nierównomierny w zakresie różnych sfer albo płaszczyzn, np. ruchowej, umysłowej, czy uczuciowo-społecznej. O rozwoju dysharmonijnym mówimy, gdy poziom rozwoju dziecka w jednej lub kilku dziedzinach jest opóźniony bądź przyspieszony. Z kolei o fragmentarycznym deficycie rozwojowym wspominamy, gdy opóźnienie zachodzi w wąskim obszarze rozwoju psychomotorycznego (np. sfera spostrzegania wzrokowego i słuchowego). II Deficyty sensoryczne i motoryczne: Mamy tu do czynienia z osobami z obniżoną sprawnością narządów ruchu i narządów zmysłowych. (…) osoby niepełnosprawne nazywa się też kalekami lub inwalidami. Upośledzenie narządu słuchu: Niezależnie od tego, czy defekt słuchu jest wada wrodzoną, czy nabytą wyróżnia się trzy grupy osób: Niedosłyszące Z resztkami słuchu Głuche Istotnym problemem w komunikowaniu się jest izolacja dziecka głuchego od ludzi, niemożność porozumienia się z nimi. Dlatego język werbalny zastępuje tu często język migowy, który jest uboższy od werbalnego (mały zasób słów o znaczeniu ogólnym i abstrakcyjnym), dlatego też wpływa to negatywnie na rozwój umysłowy człowieka, ponieważ zaczyna występować przewaga analizy nad syntezą, myślenia konkretnego nad abstrakcyjnym. Zadaniem wychowawców jest pomoc w pokonywaniu trudności i adaptacji do inwalidztwa. Upośledzenie narządu wzroku: Pedagodzy wyróżniają dwie grupy dzieci: 1) Słabo widzące, które mogą nauczyć się czytać teksty drukowane (przez lupę lub pisane specjalnie powiększonym drukiem) 2) Niewidome, posługujące się pismem Braille’a Obie grupy mają trudności z opanowaniem sprawności ruchowych. Opóźniony jest u nich rozwój chwytu, manipulacji, lokomocji i praksji (opanowanie czynności takich jak jedzenie, ubieranie się, czynności higieniczne). Występują tutaj opóźnienia w zakresie percepcji, wyobraźni przestrzennej, myślenia konkretno-wyobrażeniowego. Oddziaływania rewalidacyjne i wychowawcze powinny powodować stymulowanie osób z defektami wzroku, dynamizowanie ich możliwości. Trudności wychowawcze w grupach dyspanseryjnych: Choroby przewlekłe charakteryzuje nieodwracalność pewnych zmian patologicznych i długi czas ich trwania oraz konieczność stałego leczenia. Nie zagrażają bezpośrednio życiu dziecka, ale wymagają specjalnego postępowania rehabilitacyjnego i/ lub leczenia szpitalnego. Osoby te często ulegają zmęczeniu fizycznemu i psychicznemu, dlatego w pracy pedagogicznej trzeba uwzględnić wydolności wydolność wysiłkową dzieci, oraz fakt, że wszelkie oddziaływania wychowawcze na dziecko chore muszą być podporządkowane celom leczniczym. III Nerwowość i tendencje neurotyczne: Używamy obu terminów: nerwowość i nerwicowość, dlatego, że mimo pewnych biologicznych uwarunkować zachowania nerwicowe są nabyte i wyuczone, nie zaś wrodzone. Istnieje wiele propozycji podziału zaburzeń nerwicowych. Najbardziej rozpowszechniony w Polsce jest podział oparty na ujmowaniu tych zaburzeń jako zakłócenia dynamiki procesów nerwowych. Możemy wyodrębnić dzieci: - nadpobudliwe (hiperaktywność) - zahamowane (hipotaktyczność) Nadpobudliwość psychoruchowa: trudno jest odróżnić dziecko nadpobudliwe od dziecka po prostu żywego i ruchliwego. Problemy z dziećmi nadpobudliwymi psychoruchowo ujawniają się w szkole. Uczniów tych cechuje nieumiejętność koncentracji uwagi. Zatem trzeba im przypominać np. o ich obowiązkach. Nauczyciel aby pomóc takiemu uczniowi włącz je do zespołu osób spokojnych. Trudności ludzi nadpobudliwych trzeba powoli stopniować, żeby mieli możliwość doprowadzenia działania do pozytywnego wyniku. Hamowanie aktywności dzieci nadpobudliwych nie przyczynia się do usunięcia trudności wychowawczych. Osoby nadpobudliwe trzeba chronić przed nadmiarem bodźców i stwarzać sytuacje do treningu samokontroli i opanowania. Zahamowanie psychoruchowe: dzieci zahamowane psychoruchowo są spokojne i powolne, ich ekspansja ruchowa słaba, podobnie jak ruchy ekspresyjne (mimika, pantomimika). Zahamowanie w sferze poznawczej przejawia się zwolnionym przebiegiem procesów myślenia, mimo dobrego poziomu umysłowego, dzieci te wolno, lecz poprawnie kojarzą, rozumieją, rozwiązują zadania, w sytuacjach napięcia emocjonalnego, np. przy wywoływaniu do odpowiedzi peszą się i długo zastanawiają. Dzieci zahamowane psychoruchowo nie sprawiają bezpośrednich trudności wychowawczych nauczycielowi. Tendencja do reakcji hamowania na sytuacje, w których dzieci miały włączać się w interakcje społeczne, stanowi wspólną cechę całej grupy dzieci z objawami zahamowania psychoruchowego. Charakteryzują je rozmaite zaburzenia kształtujące się w tym wieku struktur osobowości, zwłaszcza sfery dążeń i sfery emocjonalno-poznawczej. Możemy wyróżnić następujące typy osobowości dzieci odznaczających się specyficznymi trudnościami przystosowawczymi: - dzieci z nadmierną motywacją, napięte, o dużej potrzebie osiągnięć, szczególnie wrażliwe na uznanie lub dezaprobatę otoczenia, skłonne do perfekcjonizmu - dzieci podporządkowane, uległe, przejawiające potrzebę zależności, identyfikacji, podlegania autorytetom, skłonne do obniżonego nastroju i poczucia winy - dzieci z obniżonym poczuciem samooceny, zrezygnowane, uważające się za gorsze od innych, w obawie przed dezaprobatą i naganą chcą pozyskać pomoc i sympatię otoczenia - dzieci nadwrażliwe, asteniczne, przejawiające silną potrzebę bezpieczeństwa i spokoju, skłonne do wycofywania się, izolacji do hałaśliwej grupy rówieśników. Istnieje wiele typów dzieci zahamowanych psychoruchowo. Dzieci te są postrzegane przez nauczycieli jako jednostki nieśmiałe i lękliwe, które trzeba zachęcać do działania, wyrażać często aprobatę dla ich poczynań, włączać w życie grup uczniowskich. IV Niedostosowanie społeczne. Przestępczość nieletnich: Zaburzenia psychopatyczne i socjopatyczne przejawiają się najwyraźniej u tych dzieci, które określa się mianem społecznie niedostosowanych. Definicje tej grupy są nieprecyzyjne. Mimo, że stwierdzenia są dość ogólne, zawierają ważny składnik niedostosowania: działanie na niekorzyść własną i innych ludzi. Są dwa typy dzieci niedostosowanych społecznie: Typ bierny, zahamowany – cechy charakterystyczne to: wycofanie się, brak zaufania do ludzi, do nowych rzeczy i nowych sytuacji, niezależność i obojętność w kontaktach społecznych, postawy ,,przeciw ludziom”. Dzieci te wydają się pozbawione poczucia powinności moralnych i poczucia winy. Nie mają skrupułów, gdy wyrządzają komuś krzywdę, nie krępują się zakazami i regułami zachowania dopuszczalnego w danej społeczności. Oszukują w zabawach i w grach, są sprytne i przebiegłe. Typ demonstracyjny ,,bojowy” – dzieci takie ujawniają otwarcie swoją agresję i wrogość, np. odmawiają współpracy i zachowują się biernie w sposób prowokacyjny, albo też stają się natarczywe i napastliwe, skarżą się, przechwalają bądź popisują przed klasą.
18. Błędy wychowawcze i ich następstwa. Wychowanie to ciąg sytuacji wychowawczych aranżowanych przez wychowawcę ze względu na cele wychowawcze. Jądrem sytuacji wychowawczych są interakcje zachodzące między wychowawcą a wychowankiem a efektem są doświadczenia, które zdobywa wychowanek. Przy tym podejściu błąd wychowawczy to fakt zachodzący w ramach tych interakcji. Błąd w wychowaniu jest zdarzeniem w życiu wychowanka, które niesie ze sobą skutki dla niego niekorzystne, a wiec jest dla dziecka szkodliwe, jest to zachowanie, które stanowi realną przyczynę lub ryzyko powstania szkodliwych dla rozwoju wychowanka skutków. Podstawowe rodzaje błędów zostały opisane na podstawie trzech dwubiegunowych kryteriów, wymiarów- opisujących zachowania wychowawcy: 1.Ekstremalna emocjonalna akceptacja dziecka (żar)- ekstremalne odrzucenie dziecka (lód). 2.Nadmierna koncentracja na dziecku- nadmierna koncentracja na sobie. 3.Nadmierna koncentracja na zadaniu- nie docenianie zadań dziecka. Wszystkie błędy umieszczono w kręgu- kole błędów wyznaczonym przez skrzyżowanie trzech wymiarów. Wyznaczono w ten sposób osiem błędów wychowawczych, oraz błąd dziewiąty związany z współwystępowaniem kilku błędów naraz (niekonsekwencja) 1.Rygoryzm-bezwzględne egzekwowanie wykonywania poleceń przez dziecko, stawianie określonych wymagań, brak swobody dla wychowanka, ścisłe kontrolowanie postępowania dziecka, egzekwowanie posłuszeństwa. 2.Agresja- atak słowny, fizyczny lub symboliczny zagrażający lub poniżający dziecko. 3.Hamowanie aktywności- zakazywanie, przerywanie aktywności własnej dziecka 4.Obojętność- dystans do dziecka i jego spraw, brak zainteresowania aktywnością dziecka 5.Eksponowanie siebie- koncentrowanie uwagi dziecka na własnych walorach, potrzebach, odczuciach. Chęć imponowania, obrażanie się na dziecko 6. uleganie-spełnianie zachcianek dziecka, bezradność wobec dziecka 7.Wyręczanie dziecka w jego działaniach 8.Idealizacja dziecka-dziecko to najwyższe dobro, ciągłe zajmowanie się dzieckiem i jego sprawami, brak krytycyzmu 9.Błąd pochodny-niekonsekwencja- przechodzenie do zachowań sprzecznych np. Rygoryzm – obojętność. Skutki błędu wychowawczego możemy podzielić na doraźnie i odległe w czasie, czy mniej lub bardziej głębokie. Skutki doraźne to zaburzona lub zerwana interakcja wychowawcza oraz negatywna ocena zdarzenia wychowawczego przez wychowanka (zdarzenia, które określamy jako błąd) Skutkiem tego jest zaburzone zachowanie na inne sytuacje wychowawcze lub życiowe. W pewnej odległości pozostaną negatywne zmiany osobowości a nawet jej zaburzenia. Wystąpienie błędu powoduje: pogorszenie obrazu wychowawcy, niekorzystne zmiany w nastroju wychowanka, niekorzystne zmiany w samoocenie wychowanka. Błąd obojętności wpływa na obniżenie się samooceny wychowanka. Błąd niekonsekwencji powoduje obniżenie nastroju wychowanka, pogorszenie obrazu wychowawcy, a więc zaburzenie interakcji z nim (postrzeganie wychowawcy jako niekompetentnego i słabego). Niekonsekwencja wychowawcy powoduje też pozytywne skutki dla wychowanka zwiększając jego poziom kontroli nad sytuacją. Skutki błędu wychowawczego zależą od rodzaju tego błędu. Błędy ciepłe powodują nadmierne uzależnienie się od rodziców, zawyżoną samoocenę, ale też brak pewności siebie w różnych sytuacjach, zmniejszenie odporności na sytuacje trudne, co hamuje rozwój indywidualności, sprawczości, autokreacji, wywołuje problemy z przystosowaniem. Błędy zimne skutkują zaniżoną samooceną, poczuciem osamotnienia, brakiem poczucia bezpieczeństwa, postawą lękową, licznymi objawami nieprzystosowania- agresja, niska odporność na stres. W sprzyjających warunkach mogą mieć one znaczenie hartujące- mogą warunkować większą niezależność emocjonalną, większą odporność na stres, adekwatną samoocenę.
19. Sylwetka nauczyciela przedszkola (postulaty i rzeczywistość). Według W. Okonia nauczyciel to „pracownik o uznanych przez władze oświatowe kwalifikacjach do nauczania i wychowywania dzieci, młodzieży i dorosłych. Takie kwalifikacje uzyskuje się przez ukończenie zakładu kształcenia nauczycieli oraz przez zdanie egzaminów.” Uchwalona przez Sejm PRL w dniu 27 kwietnia 1972 Karta praw i obowiązków nauczyciela ustala zasadę, że w Polsce każdy nauczyciel musi mieć ukończone studia wyższe. W rozważaniach i badaniach nad nauczycielem i zawodem nauczycielskim spotykamy się z dwiema zasadniczo rożnymi postawami: 1. Postulatywną (normatywną)- łączy się z nakreśleniem idealnego osobowego wzoru nauczyciela wychowawcy(postulaty). 2. Empiryczną- pojawia sie pytanie jakimi cechami osobowości odznaczają się realni nauczyciele i wychowawcy(rzeczywistość). Postulaty dotyczące sylwetki nauczyciela przedszkola: Według Anny Klim-Klimaszewskiej nauczyciel przedszkola jest osobą, która pełni wiodącą rolę w procesie edukacji. Decyduje on o kierunku i treści pracy wychowawczo- dydaktycznej, dobiera skuteczne metody oddziaływań pedagogicznych. Najbardziej pożądaną postawą nauczyciela, jest postawa demokratyczną. Polega ona na okazywaniu dzieciom życzliwości i zrozumienia, pozyskiwaniu sobie ich sympatii i zaufania, umożliwianiu im wspólnego i samodzielnego podejmowania decyzji, zachęcaniu ich do aktywności oraz samodzielności w różnego rodzaju zadaniach praktycznych. Ważne jest także posiadanie przez nauczyciela umiejętności nawiązania i utrzymywania bliskich kontaktów z poszczególnymi dziećmi i z całą grupą. Chodzi tu głównie o umiejętności nawiązywania i utrzymywania kontaktów opartych na silnej więzi rzeczywistej, osobowej i ideowej. Bezpośrednim skutkiem nawiązywania i utrzymywania z dziećmi więzi osobowej jest powstająca w grupie atmosfera, przepełniona wzajemnym zrozumieniem i przyjaźnią. Nauczyciel powinien przyjmować postawę akceptacji i zrozumienia dzieci oraz powinien być autentyczny w swoim zachowaniu. Akceptowanie wychowanków oznacza uznawanie ich takimi, jakimi są. Akceptowanie jest nierozerwalnie związane z rozumieniem. Rozumienie dzieci pozostaje w ścisłym związku z empatią, czyli umiejętnością wczuwania się w stany i procesy psychiczne zachodzące w dzieciach. Ważnym dopełnieniem postawy akceptacji i zrozumienia jest autentyczność nauczyciela, czyli jego zgodność z samym sobą, które polega na szczerym, spontanicznym zachowaniu się, na byciu sobą oraz na integracji uczuć i wypowiedzi z zachowaniem. Nauczyciel oprócz tego, że ,,powinien być przede wszystkim osobą, czyli człowiekiem, u którego na szczycie hierarchii wartości znajduje się drugi człowiek” powinien posiadać określone predyspozycje psychiczne, które ułatwiają pracę w tak specyficznym miejscu jakim jest przedszkole. A. Klim-Klimaszewska zalicza do nich ,,opanowanie wewnętrzne, zrównoważenie psychiczne, takt, łatwość nawiązywania kontaktów i przyjaźni z dziećmi, zdolność przejmowania się losem dzieci i ich życiowymi trudnościami oraz umiejętność odczuwania pewnego zapału, entuzjazm wobec przejawów życia dzieci i przedszkola”. Od nauczyciela oczekuje się również odpowiednich cech osobowości, takich jak ,,życzliwy szacunek do dzieci, bezinteresowne zaangażowanie w ich sprawy, zrozumienie motywów zachowania dzieci, łatwość nawiązywania kontaktu z nimi, sprawiedliwe ich ocenianie i traktowanie, wiara w dziecko, cierpliwość i wytrzymałość, pracowitość i równowaga psychiczna, wrażliwość zawodowa oraz poczucie moralnej odpowiedzialności za losy dziecka”. Powinien również być reprezentantem takich wartości etycznych jak ,,poczucie odpowiedzialności, obowiązkowość, potrzeba dążenia do doskonałości, moralną odwagą oraz bohaterstwo, gotowość ofiar i dążenie do pokonywania trudności”. Nauczyciel nie może oceniać czynów postępowania dziecka lecz motywy, które nim kierowały a ,,prostota, takt, subtelność, obiektywizm, cierpliwość i jasność sądu poparte wiedzą pedagogiczną tworzą prawdziwy autorytet nauczyciela”, którego nie można ani narzucić ani obronić. A nauczyciel przedszkola ,,który go nie posiada, nie powinien być nauczycielem” Dobry nauczyciel musi również poznać samego siebie dostrzec swoje mocne i słabe strony. Analiza przedstawionych powyżej cech pokazuje, że nauczyciel przedszkolny powinien być nosicielem korzystnych walorów osobowościowych. Przedstawiłam więc powyżej idealny wzór nauczyciela. Jeżeli chodzi o rzeczywistość to osiągnięcie takiego idealnego wzoru nauczyciela czyli zostanie idealnym nauczycielem jest mało prawdopodobne. Jednak bardzo ważne jest aby każdy nauczyciel posiadał przynajmniej kilka z tych cech i próbował zbliżyć się do owego idealnego wzorca co w rzeczywistości jest trudne do osiągnięcia. Wzór ten wyraża postawę jakiej oczekuje się od wszystkich dobrych pedagogów placówek wychowania przedszkolnego.
20. Oczekiwana i rzeczywista rola nauczyciela w toku edukacji wczesnoszkolnej. Edukacja wczesnoszkolna to nauczanie, kształcenie i wychowanie. Nauczanie to dostarczanie wiadomości, kształcenie to rozwijanie różnorakich intelektualnych i motorycznych umiejętności i nawyków, a wychowanie to formowanie wszystkich postaw, a w konsekwencji całej osobowości. Nauczyciel klas I- III musi dostrzegać, wykorzystywać i modyfikować całokształt uwarunkowań, które umożliwiają realizację wszystkich funkcji nauczania początkowego. Winien on pobudzać, kształtować, rozwijać charakterystyczne cechy dzieci w wieku wczesnoszkolnym: szczególną podatność na wpływy, ogromną chęć do pracy, zapał do nauki, ciekawość świata i dążność do jego poznania. Od tego w jaki sposób będzie zorganizowana praca na tym etapie uzależniony jest dalszy rozwój dzieci, a także dalsza kariera uczniów. Na żadnym poziomie kształcenia proces dydaktyczny i wychowawczy nie łączy się tak ściśle ze sobą jak w edukacji wczesnoszkolnej. Zadania stawiane przed nauczycielem nauczania początkowego T. Wróbel sformułował jako zadania: poznawcze, sprawnościowe i wychowawcze. Praca poznawcza dzieci obejmuje wiedzę rzeczową w zakresie: faktów społecznych, przyrodniczych, wytworów kulturalnych powstałych w wyniku różnorodnej działalności człowieka oraz wiedzę językową i matematyczną. Zakres zadań sprawnościowych dotyczy zdobywania podstawowych technik i umiejętności do dalszej pracy umysłowej, ogólne zdolności – uczenia się oraz sprawności techniczne, plastyczne, muzyczne i ruchowe. Zadania wychowawcze to przede wszystkim zadania związane a wychowaniem moralno-społecznym. M.R. Radwiłowiczowie podają następujące funkcje nauczania początkowego: opiekuńcza, diagnostyczno-prognostyczna, kompensacyjno-usprawniająca, poznawczo-kształcąca i wychowawcza. W obrębie funkcji opiekuńczej przed nauczycielem stoją zadania takie jak: dbałość o bezpieczeństwo dzieci oraz ogólna troska o ich zdrowie. Przez funkcję diagnostyczno – prognostyczną rozumie się zadania, dotyczące poznania poszczególnych dzieci przez dobrze ukierunkowaną obserwację oraz prognostycznego projektowania optymalnych dróg dalszego rozwoju każdego dziecka. Wśród nich należy wymienić zadania szczegółowe, takie jak: poznanie psychiki dziecka i wnikliwe analizowanie uzyskanych danych, wyciąganie na tej podstawie wniosków, planowanie zadań rozwojowych. Nauczycielowi powinno przyświecać nastawienie nie na refleksję, lecz na pozytywne zorientowanie samego siebie, rodziców i dziecka w możliwościach jego potencjalnego rozwoju. W funkcji kompensacyjno – usprawniającej rola nauczyciela polega na eliminowaniu, złagodzeniu lub rekompensowaniu takich odchyleń jak wady wzroku, słuchu i mowy, czy leworęczności. Rolą nauczyciela jest tu eliminowanie niepowodzeń szkolnych. Funkcja wychowawcza obejmuje realizację zadań z zakresu wychowania intelektualnego, emocjonalnego, moralno – społecznego, fizycznego, zdrowotnego, estetycznego i patriotycznego. Funkcja poznawcza zmierza do wyposażenia uczniów w odpowiedni zasób elementarnych wiadomości. Rolą nauczyciela jest tu rozwijanie operacji myślowych dziecka oraz kształtowanie umiejętności racjonalnego uczenia się. Funkcja kształcąca ma za zadanie: wyrabianie koncentracji i podzielności uwagi, kształcenie pamięci logicznej, rozwijanie elementarnych sprawności, umiejętności, nawyków, zainteresowań oraz uzdolnień uczniów. Kolejno omawiane funkcje nauczania początkowego, których spoistość i związek łatwo zauważyć na podstawie zadań szczegółowych, prowadzi do ważnego wniosku. Rola nauczyciela w tych wszystkich zakresach jest specyficzna i odpowiedzialna. Wykracza poza zadania, które eksponuje program nauczania ponieważ oprócz strony intelektualnej nastawiony jest na rozwijanie umiejętności i postaw dotyczących danych treści. Nauczyciel musi dostrzegać, wykorzystywać i modyfikować całokształt uwarunkowań, które dopiero umożliwiają realizację wszystkich funkcji nauczania początkowego. Funkcje i zadania nauczyciela: Nauczanie Wychowywanie Opieka Diagnozowanie Resocjalizacja Działalność innowacyjna Współpraca ze środowiskiem Organizacja pracy uczniów