Konwersatorium specjalizacyjne

2013

Jarosław Duzik 24262

Spis treści:

1. Skutki procesu globalizacji i integracji europejskiej dla państwa narodowego……………..3

2. Proces globalizacji i proces integracji – różnica i specyfika………………………………...5

3. Zależności między prawem UE a prawem krajowym……………………………………….7

4. Realizacja procesu budowania spójności i współdziałania UE z NATO……………………8

5. Instrumenty i mechanizmy WPZiB………………………………………………………...12

6. Proces integracji europejskiej i jego znaczenie dla pozycji starego kontynentu w polityce światowej……………………………………......……………………………………………13

7. Pozycja Polski we współczesnej Europie………………………………………….………17

8. Historyczne próby integracji europejskiej…………………………………………………18

9. Partie polityczne w Parlamencie Europejskim……………………………………………..21

10. Znaczenie małych państw w UE………………………………………………………….23

11. Propozycje traktatu konstytucyjnego dla państw członkowskich UE…………………….27

12. Koncepcje zjednoczeniowe dla Unii Europejskiej………………………………………..32

13. Proces tworzenia Unii Gospodarczo-Walutowej oraz jej funkcjonowanie……………….34

14. Droga Polski do Unii Europejskiej……………………………………………………….50

15. Finanse UE………………………………………………………………………………..61

16. Polityka regionalna Unii Europejskiej……………………………………………………64

17.Filary polityki Unii Europejskiej………………………………………………………….67

18. Fundusz Strukturalne w Polsce…………………………………………………………...69

19. Polityka migracyjne Unii Europejskiej…………………………………………………...74

20. Obywatelstwo europejskie………………………………………………………………..76

1. Skutki procesu globalizacji i integracji europejskiej dla państwa narodowego.

Globalizacja nie jest opcją czy wyborem społeczności międzynarodowej, lecz nieodwracalną tendencją rozwojową porządku międzynarodowego. Wśród implikacji globalizacji dla polityki państw narodowych należy przede wszystkim wskazać na takie problemy jak:

Erozja suwerenności: Państwo traci w znacznym stopniu kontrolę nad swym potencjałem, nad instrumentami swej polityki gospodarczej, socjalnej, obronnej itd. Następuje ograniczenie autonomii państwa w aspekcie wewnętrznym i zewnętrznym, a formalnoprawne ujmowanie jego suwerenności zaczyna w dużym stopniu tracić sens. Pojawia się zjawisko określane, jako deterytorializacja suwerenności. Ma ono związek z działalnością korporacji transnarodowych, czy z istnieniem przestrzeni elektronicznej i informatycznej. Centrale głównych korporacji międzynarodowych i przedsiębiorstw wytwarzających informacje i sterujące ich przepływem (via internet, CNN, America on Line, BBC) znajdują się na terytorium kilku zaledwie państw wysoko rozwiniętych.

Erozja fundamentów demokracji: W gospodarce światowej coraz większa rolę odgrywają korporacje wielonarodowe i globalne organizacje międzynarodowe, a los poszczególnych państw (w tym sektorów gospodarki, warstw społecznych itd.) nie zależy wyłącznie od dojrzałych decyzji polityków czy administratorów. Dominująca pozycję w sferze komunikowania społecznego zajmują wielkie media, które są reprezentacja światopoglądu i interesów wąskich grup ze świata polityki i ekonomii. Co istotne, następuje przenoszenie podejmowania decyzji ze sfery polityki do sfery ekonomii.

Zacieranie granicy miedzy tym, co zagraniczne, a tym, co wewnętrzne: Działalność korporacji wielonarodowych (np. posługiwanie się mechanizmem cen transferowych w celu ukrywania rzeczywistych zysków w krajach przyjmujących) sprawia, że dla ochrony interesów państwa konieczne są działania regulacyjne jednocześnie w obszarze polityki wewnętrznej, jak i zagranicznej. Z uwagi na zacieranie się granicy między tym, co zagraniczne, a tym, co wewnętrzne, działania te mogą być nieskuteczne.

Następujące zjawiska globalne maja daleko idące konsekwencje z punktu widzenia państw narodowych:

a) globalizacja gospodarki światowej,

Globalizację gospodarcza charakteryzuje wzrost dynamiki międzynarodowych powiązań ekonomicznych poprzez wzrost handlu, przepływów kapitałowych (w tym inwestycji bezpośrednich) oraz technologii. Cecha, która należałoby uznać za charakterystyczną dla procesów globalizacji jest nie tylko intensyfikacja tych zjawisk, ale przede wszystkim wymykanie się ich spod kontroli państw narodowych. Częściowo ma to miejsce pod wpływem świadomych decyzji rządów np. liberalizacja przepisów, a częściowo w wyniku niezależnych procesów. Omawiając zagadnienia globalizacji gospodarczej, często ma się na myśli także zjawisko „nowej gospodarki” (new economy), której rozwój opiera się na wiedzy i innowacyjności społeczeństw. Znaczenie tradycyjnych czynników produkcji schodzi na plan dalszy. Postępująca integracja gospodarki światowej niesie jednak ze sobą liczne ryzyka, przede wszystkim niestabilności powodowanej nie zawsze opartymi na racjonalnych podstawach decyzjami inwestorów o przemieszczeniu ogromnych ilości kapitału spekulacyjnego lub wycofaniu się z dotychczasowych inwestycji. Wiąże się to również z możliwościami bardzo szybkiego przenoszenia się kryzysów finansowych i ograniczonymi możliwościami przeciwdziałania tym niekorzystnym zjawiskom. Prowadzone są próby ich ograniczenia już u źródeł m.in. poprzez wspólne akcje społeczności międzynarodowych (np. decyzji MFW), wskazuje się również na potrzebę wypracowania systemu wczesnego ostrzegania.

b) promocja demokracji i praw człowieka (prawa kobiet),

Polityka państwa ma na celu zapewnienie Polsce trwałego rozwoju cywilizacyjnego i bezpieczeństwa. Urzeczywistnienie tych celów wymaga z jednej strony bieżących zabiegów wokół konkretnych interesów, a z drugiej chodzi o uniwersalne zasady. Jak wiadomo, dwie podstawowe idee umożliwiły polityczną ewolucję świata, które u schyłku XX w. doprowadziły do upadku wielu totalitarnych ustrojów. Są to prawa człowieka i demokracja. Prawa człowieka i demokracja są wartościami uniwersalnymi i kwestie te znajdują się w centrum zainteresowania naszej polityki zagranicznej. Demokracja i związane z nią swobody polityczne, normy i instytucje były i są fundamentem wolności człowieka. Demokracja sprzyja utrzymaniu pokoju i bezpieczeństwa wewnątrz państw i miedzy narodami, gdyż właściwa jej pokojowa wymiana rządzących elit zapobiega wstrząsom i uciekaniu się do przemocy. Wspiera rozwój gospodarczy i dobrobyt, gdyż wyzwala kreatywność i przedsiębiorczość jednostek i grup. Sprzyja także sprawiedliwości i solidarności, bo w dojrzałych demokracjach ma miejsce polityczne wyczulenie na słabszych i na biedniejszych. Wreszcie gwarantuje uczestniczenie, odpowiedzialność i upodmiotowienie jednostek i grup społecznych. Konieczna jest stała międzynarodowa debata o demokracji. Przykładem tego była warszawska konferencja pt.: „Ku wspólnocie społeczeństw demokratycznych”. Ważny jest globalny wymiar tej dyskusji, aby móc wspólnie zastanowić się nad stanem demokracji na świecie, zagrożeniami i wyzwaniami, które się przed nią pojawiają, a także nad sposobami współdziałania i pomocy międzynarodowej służącej rozprzestrzenianiu i obronie demokracji.

c) ochrona środowiska globalnego i zarządzanie wspólnymi zasobami ludzkimi. W ostatnich lalach wzrosła świadomość, że działalność człowieka wpływa w negatywny sposób na środowisko naturalne. Skutki nadmiernej eksploatacji środowiska i szkód w nim wyrządzanych niejednokrotnie są odczuwalne na całym globie. Ludzkość zdała sobie sprawę, że istnieją problemy, których rozwiązanie nie jest możliwe bez współpracy międzynarodowej. Ponadto wiele krajów, zwłaszcza rozwijających się, nie może sobie samodzielnie poradzić z problemami ekologicznymi, które przyczyniają się do pogorszenia sytuacji gospodarczej i społecznej w tych krajach. Niezbędna jest pomoc dla tych krajów. Jednocześnie kraje współpracują, żeby realizować zasady trwałego rozwoju, którego celem jest zaspokojenie potrzeb obecnego pokolenia bez naruszania możliwości zaspokojenia potrzeb przyszłych pokoleń.

2. Proces globalizacji i proces integracji – różnica i specyfika.

Globalizacja, charakterystyczne i dominujące w końcu XX i na początku XXI w. tendencje w światowej ekonomii, polityce, demografii, życiu społecznym i kulturze, polegające na rozprzestrzenianiu się analogicznych zjawisk, niezależnie od kontekstu geograficznego i stopnia gospodarczego zaawansowania danego regionu.

Integracja polityczna wspólnoty to jednolity akt europejski stworzył również podstawę prawną dla funkcjonowania Rady Europejskiej i Europejskiej Współpracy Politycznej. W traktacie JAE znalazły się istotne postanowienia dotyczące rozszerzenia polityki EWG. Ustanowiono reguły kooperacji w dziedzinie polityki gospodarczej i walutowej. EWG miała też odtąd współpracować też w zakresie polityki społecznej, badań naukowych, rozwoju technologicznego i przy kwestiach ochrony środowiska naturalnego.

Najważniejszą cechą globalizacji jest jej niezamierzony charakter, który wyraża się we współzależności między regionami, krajami, kontynentami, a nawet różnymi cywilizacjami, we wszystkich dziedzinach życia społecznego. Współzależność jako taka nie może być jednak utożsamiana z globalizacją, ponieważ współzależność rynków w skali światowej może być również zamierzonym wynikiem działania grup państw koordynujących określone polityki gospodarcze, lub nawet wielkich ponadnarodowych korporacji czy grup kapitałowo - finansowych. Sprowadzenie globalizacji do globalnej współzależności jest zatem nieuprawnione, gdyż niedostatecznie wyjaśnia dystynkcję między globalizacją a integracją. Globalizację będziemy zatem rozumieć jako ten szczególny rodzaj współzależności między krajami (bądź ich grupami), który jest efektem niezamierzonym następujących dwóch procesów:

1.Kompresja czasu i przestrzeni

2.Spadek kosztów transferu i komunikacji.

Innymi słowy, globalizacja oznacza rosnącą współzależność między krajami wywołaną współczesnym postępem technicznym, jako czynnikiem, który leży u podstaw owych dwóch procesów. Różnice między procesem globalizacji a procesem integracji dotyczą głównie zakresu i przedmiotu koordynacji, co wynika stąd, że integracja jest (może być) zjawiskiem stopniowalnym. Ponieważ koordynacja oznacza dla nas działanie intencjonalne, czy też wolicjonalne, z definicji musimy odrzucić tzw. liberalną definicję integracji, zgodnie, z którą integracja (regionalna integracja gospodarcza) realizuje się głównie dzięki mechanizmowi rynkowemu, a proces integracji jest utożsamiany z liberalizacją handlu. Takiemu ujęciu integracji, zwanej niekiedy "integracją negatywną", czyli polegającą na znoszeniu kolejnych barier handlowych, przeciwstawiamy, zatem ujęcie pozytywne", czy też "interwencjonistyczne”. W jeszcze innym spojrzeniu może być ona określona mianem procesu instytucjonalnego, gdyż w jego ramach podstawowym czynnikiem, sprawczym są narodowe i/lub międzynarodowe, a nawet ponadnarodowe organy polityczne. Istnieje oczywiście określona cecha wspólna obu procesów: globalizacji i integracji. Jest to generowanie współzależności między krajami i rynkami. Podstawowa różnica między nimi polega na tym, że integracja dzięki koordynacji, czyli świadomej współpracy między niezależnymi politycznie państwami narodowymi, wzmacnia te współzależności (o zarówno ekonomicznym, jak i politycznym charakterze) dla realizacji określonych celów całego ugrupowania. Te cele i warunki ich osiągania są przy tym określone w porozumieniach będących umowami prawa międzynarodowego publicznego, przekształcającego się niekiedy nawet w prawo transnarodowe. Natomiast w globalizacji, powtarzamy to raz jeszcze, współzależności są niezamierzonym efektem, a zatem mogą być zarówno korzystne dla wszystkich, jak i odwrotnie - mogą wszystkich narazić na straty. Skoro tak, to można wyciągnąć ważny wniosek, że globalizacja niejako stwarza potrzebę, czy przesłankę integracji, tak w skali regionalnej, jak i globalnej, aby poprzez zamierzone działania suwerennych politycznie państw działać na rzecz maksymalizacji pozytywnych ekonomicznie, politycznie i kulturalnych skutków procesu globalizacji, a minimalizacji jej następstw negatywnych. Z rozumowania tego wynika w szczególności, że integracja w tym o charakterze regionalnym, nie może być traktowana jako przesłanka czy przyczyna przyspieszenia procesu globalizacji. Zachodzi raczej zjawisko dwustronne.

3. Zależności między prawem UE a prawem krajowym.

Podstawowymi zasadami prawodawstwa UE i ich ważności nad prawem lokalnym są:

1) Prawo unijne ma pierwszeństwo przed prawem krajowym państwa członkowskiego,

2) Państwa mają obowiązek zapewnić skuteczność prawa unijnego,

3) Krajom członkowskim nie wolno jest wprowadzać przepisów prawa krajowego, które byłyby sprzeczne z prawem unijnym,

4) W razie sprzeczności przepisów prawa unijnego i krajowego, zastosowanie mają przepisy prawa unijnego

5) Późniejsze prawo krajowe nie deroguje wcześniejszego prawa unijnego

Od dłuższego czasu trwała dyskusja wśród krajów członkowskie, które prawo jest ważniejsze czy to wspólnotowe czy tez prawo danego kraju. Na dzień dzisiejszy sprawa jest bardzo klarowna i jasna otóż orzeczenie trybunału sprawiedliwości w Luxemburgu mówi w następujący sposób, iż prawo wspólnotowe jest tym istotniejszym. „Trybunał Sprawiedliwości stoi konsekwentnie na stanowisku, że prawo wspólnotowe - zarówno pierwotne, jak i wtórne stoi ponad prawem poszczególnych krajów członkowskich. Mówi o tym też artykuł 10 traktatu ustanawiającego Wspólnoty Europejskiej i zobowiązujący do lojalnej współpracy w celu urzeczywistnienia zobowiązań wynikających z niego. Najogólniej: w obszarach, które zostały przekazane Wspólnotom, obowiązuje pierwszeństwo prawa wspólnotowego, natomiast dziedziny pozostawione decyzjom państw członkowskich obejmuje prawo wewnętrzne. Problemem mógłby być jedynie spór, co do podziału kompetencji i ewentualnie wahania interpretacyjne dotyczące uprawnień. Sprzeczność może tkwić w tym, że prawo wewnętrzne może wywołać skutki zakazane w prawie wspólnotowym.” Niejednokrotnie zaś Polski przedsiębiorca zadaje sobie pytanie, co jest z jego perspektywy istotniejsze prawo krajowe czy też prawo stanowione przez UE. Ta kwestia została rozstrzygnięta przez nasz Trybunał Sprawiedliwości orzekając, iż „Na prawo unijne wolno się, bowiem powoływać w postępowaniu przed polskimi sądami. Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że sądy państw członkowskich, czyli i polskie, mają obowiązek pominięcia przepisu krajowego, który jest niezgodny z regulacją wspólnotową. I to samodzielnie, bez konieczności uprzedniego zawieszenia sprawy i skierowania jej na przykład do Trybunału Konstytucyjnego. Zasady tworzonego prawa we Wspólnotach Europejskich najlepiej odnieść do systemu prawa stanowionego w Polsce. Mamy, więc konstytucję, będącą najważniejszym aktem normatywnym, zwykłe ustawy oraz uzupełniające je rozporządzenia. Są jeszcze normy międzynarodowe, również publikowane w Dzienniku Ustaw. Na ten nasz podział nakłada się cały dorobek legislacyjny Wspólnot Europejskich. Ma on swoją hierarchię, dokładnie tak, jak regulacje krajowe.”

4. Realizacja procesu budowania spójności i współdziałania UE z NATO.

Na przełomie XX i XXI wieku nastąpiła istotna modyfikacja instytucjonalizacji współpracy transatlantyckiej. O ile w latach 90. Jej podstawę stanowiły relacje USA-NATO-UZE, to od początku XXI wieku wyłonił się jej nowy kształt instytucjonalny w oparciu o zacieśniającą się współpracę USA-NATO-UE. Powyższą modyfikację instytucjonalizacji współpracy transatlantyckiej należy rozpatrywać na tle dalszej ewolucji systemu bezpieczeństwa międzynarodowego w pierwszej dekadzie XXI wieku, której zasadniczymi elementami oraz długofalowymi tendencjami były przede wszystkim:

Pojawienie się nowych zagrożeń bezpieczeństwa, w tym zwłaszcza terroryzmu międzynarodowego.

Przejęcie w USA władzy przez neokonserwatywną administrację G. Busha, która po ataku terrorystycznym na Światowe Centrum Handlowe (WTC) 11 września 2001 r. w Nowym Jorku podjęła szeroko zakrojone działania antyterrorystyczne, wykorzystujące je jednocześnie do umacniania pozycji USA, jako jedynego supermocarstwa globalnego.

Dążenie do umocnienia nowej roli NATO, jako instytucji bezpieczeństwa międzynarodowego, zdolnej do działań stabilizujących poza obszarem własnej obrony w skali globalnej i regionalnej.

Wykorzystanie reform i poszerzenia NATO oraz UE jako elementów zacieśnienia współpracy transatlantyckiej w różnych zakresach i dziedzinach, także militarnych.

Działanie NATO na rzecz stabilizacji Europy Środkowo-Wschodniej i Południowej w kontekście trudności współpracy z Rosją oraz na całym obszarze postradzieckim.

Implikacje polityczno militarne i gospodarcze wzrostu znaczenia międzynarodowego Azji Południowo-Wschodniej ze szczególnym uwzględnieniem roli takich krajów, jak Chińska Republika Ludowa i Indie, posiadających własne ambicje mocarstwowe.

Trudności w dążeniu do zahamowania wyścigu zbrojeń oraz kontroli rozbrojenia w skali globalnej.

Ujawnienie się nowych wyzwań bezpieczeństwa dla partnerstwa transatlantyckiego w obliczu światowego kryzysu finansowo-gospodarczego 2008/2009.

Wraz z rozwojem Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (EPBiO) stosunki transatlantyckie nabrały nowego znaczenia. NATO przestało być jedynym forum dyskusji o bezpieczeństwie świata zachodniego i jedynym środkiem jego zapewnienia. Po obu stronach Atlantyku istniało przekonanie, że Europejskie państwa członkowskie powinny wziąć większą odpowiedzialność za własne bezpieczeństwo i obronę. Wyrazem wsparcia NATO dla tych dążeń była Wspólna Deklaracja w sprawie EPBiO z 2002 roku oraz Umowa Berlin Plus regulująca zasady udostępniania środków i zdolności NATO na potrzeby operacji prowadzonych przez UE. Należy zaznaczyć, że poparcie NATO (de facto USA) dla rozwoju EPBiO zostało udzielone przy założeniu ścisłej współpracy transatlantyckiej. W marcu 2003 roku UE i NATO podpisały pakiet porozumień Berlin-Plus, na które składają się: umowa w sprawie wymiany informacji niejawnych; zapewnienie UE dostępu do planowania operacyjnego NATO oraz określonych sił i wspólnych zasobów NATO; europejskie opcje dowodzenia w ramach NATO dla operacji prowadzonych przez UE, w tym rozwinięcie europejskiej roli Zastępcy Naczelnego Dowódcy Sił Sojuszniczych NATO w Europie, a także adaptacja systemu planowania obronnego NATO uwzględniającego dostępność sił dla operacji UE. Mechanizm jest w praktyce wykorzystywany w Bośni i Hercegowinie na potrzeby wojskowej operacji UE (EUFOR ALTHEA). Obecny stan stosunków NATO-UE nie jest najlepszy. Szczególne pogorszenie nastąpiło w roku 2003 i było związane z atakiem USA wspartych przez część sojuszników na Irak. Stosunki te pozostają napięte. Przykłady udanej współpracy między tymi organizacjami (operacja CONCORDIA, ALTHEA czy kooperacja w ramach pomocy Unii Afrykańskiej w Darfurze), a także wspólne korzenie, wyznawane wartości i długie tradycje transatlantyckiej kooperacji, nie mogą przesłonić faktu, że istnieją problemy i rozbieżności, które każą zastanowić się nad przyszłością stosunków między UE a Sojuszem.

CONCORDIA - Prowadzona między 31 marca a 15 grudnia 2003 roku w Macedonii. UE przejęła tę misję z rąk NATO, rozmieszczając na terenie Macedonii 300 żołnierzy.

ALTHEA - Prowadzona przez UE od 2 grudnia 2004 roku, misja ta jest kontynuacją działań NATO. UE wysłała do Bośni kontyngent złożony z 7 tysięcy żołnierzy, który monitoruje wprowadzenie w życie postanowień pokoju z Dayton.

Polityczne stosunki NATO-UE znajdują się w stanie impasu. Współpracę operacyjną uniemożliwia brak zgody Turcji na zawarcie przez Cypr technicznego porozumienia o wymianie informacji niejawnych z NATO oraz błędna interpretacja przez Ankarę pakietu porozumień z Nicei, dotyczących współpracy UE-NATO, który Turcja chce rozszerzyć na misje cywilne. Oprócz problemów związanych z kwestią cypryjską i blokowaniem procesu akcesyjnego Turcji, przyczyny impasu tkwią również w niedopasowaniu istniejących rozwiązań instytucjonalnych do rozwoju EPBiO (wzrost ambicji możliwości Unii; zacieranie się podziału na misje pokojowe i cywilne). Turcja konsekwentnie sprzeciwia się wniesieniu pod obrady innych tematów niż współpracy UE i NATO, w ramach operacji w Afganistanie i Kosowie oraz powoduje osłabienie zdolności misji unijnych do realizacji ich mandatu. Toczy się również spór w kwestii komplementarności bądź konkurencyjności europejskich zdolności obronnych. Rozwijanie zdolności członków NATO do działania poza granicami ich terytoriów oraz przyjęcie przez Unię tzw. Deklaracji Petersburskiej doprowadziło do powstania koncepcji, w której Sojusz wykonuje stricte wojskową część operacji, a siły Unii monitorują proces pokojowy. Kraje europejskie dochodzą do tej wizji, tworząc własne (obok europejskich sił zbrojnych), mobilne jednostki (Grupy Bojowe). NATO rozwinęło już koncepcję swoich sił szybkiego reagowania NRF (NATO Response Force). W przyszłości obie te organizacje będą więc dysponować możliwością interwencji zbrojnej, co może być czynnikiem zniechęcającym do współpracy. W chwili obecnej Unia nie dysponuje wystarczającymi środkami, aby działać w pełni samodzielnie, ale nie da się tego wykluczyć w przyszłości.

Europa nie jest obecnie w stanie uniezależnić się od NATO i USA w kwestiach bezpieczeństwa i obrony, zarówno ze względu na słabość polityczną, jak i na brak zasobów i środków, aby niezależne struktury rozwinąć. Duża część krajów europejskich jest temu przeciwna. Pozycja USA w Europie w dziedzinie obronności jest nadal silna. Poza tym polityka krajów, które dążyły do uniezależnienia się od USA, ulega zmianie (np. Niemcy i Francja). Jednakże im silniejsza Unia, tym mniej zależna od Stanów Zjednoczonych, nie ma pewności czy ESDP (EPBiO) i CFSP (Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony) okażą się sukcesem. Brak zdolności wypracowania przez 27 krajów UE wspólnej polityki może znacznie utrudnić, lub wręcz uniemożliwić rozwój europejskiej zdolności obronnej. W tej sytuacji NATO i USA nadal pozostają najpewniejszym filarem i oparciem dla krajów europejskich. Równocześnie rząd amerykański zdaje sobie sprawę, że unilateralne działania bez uwzględnienia opinii ONZ i UE mogą się skończyć izolacją USA na arenie międzynarodowej. Elementem krytycznym stosunków NATO-UE jest militarna przewaga technologiczna USA. Kraje europejskie wciąż zbyt mało środków przeznaczają na obronność, co sprawia, że dystans zamiast się zmniejszać, raczej powiększa się. Dla przyszłości relacji transatlantyckich ma to takie znaczenie, że UE będzie nadal zależna od Stanów Zjednoczonych. Niedostateczne zaangażowanie Europy w zwiększenie swojego potencjału obronnego może jednak wywołać problem odwrotny: czy Stany Zjednoczone będą nadal zainteresowane sojuszem z UE? Wydaje się, że pod względem politycznym tak będzie, ale kwestia wojskowego wymiaru NATO pozostanie otwarta. Ponieważ USA preferują dowodzenie z poziomu Pentagonu, a nie z Mons, a tendencja ta może się pogłębiać. Czynniki, które działają na korzyść stosunków NATO-UE, to m.in. ekspansja Islamu oraz wzrost zagrożenia globalnym terroryzmem, które są wymierzone głównie przeciwko światu Zachodniemu. W tej sytuacji osłabienie więzi transatlantyckich byłoby dużym błędem. Ważną kwestią jest również ekspansja polityczna Rosji i problem zależności państw europejskich od rosyjskich surowców energetycznych. Unia jako całość jest uznawana przez wielu jej członków za zbyt słabą, aby przeciwstawić się polityce Moskwy. Państwa Unii muszą zrozumieć, że nie da się osiągnąć bezpieczeństwa energetycznego na drodze dwustronnych umów, ale tylko poprzez kolektywne i spójne działanie NATO i UE. Kwestia ta może stać się jednym z najbardziej istotnych obszarów współdziałania obu organizacji. Ważnym testem stosunków NATO-UE jest obecna misja sojuszu w Afganistanie. Pokazuje ona, że większość europejskich członków Paktu nie jest zbyt entuzjastycznie nastawionych do kwestii aktywnego w niej udziału. Postawa krajów Unii jest nieco ambiwalentna. Z jednej strony podjęto decyzje o zaangażowaniu Sojuszu w Afganistanie, z drugiej zaś niewielkie wsparcie wojskowe dla tej operacji może skutkować jej niepowodzeniem. Skutkiem tego scenariusza byłaby utrata wiarygodności NATO i ograniczenie jego działań w przyszłości do funkcji obronnych. Jedną z najważniejszych kwestii będzie określenie spójnej strategii rozwoju UE-NATO. Jeżeli w Unii zwycięży koncepcja komplementarnego wobec Sojuszu rozwoju EPBiO, stosunki między tymi organizacjami będą w naturalny sposób się polepszać. Niestety, do tej pory NATO i UE nie wypracowały i nie ustanowiły zasad i mechanizmów takiego współdziałania. Raczej przeważała konkurencja i rywalizacja. Unia jest na dorobku w dziedzinie bezpieczeństwa. Zmierzała raczej utartą ścieżką i dążyła do powielania a nawet dublowania funkcji i struktur NATO. W tej sytuacji NATO nie było zainteresowane wspieraniem konkurencji. Na dzisiaj nie ma wciąż pomysłu na strategiczne współdziałanie i wzajemne wsparcie tych dwóch organizacji.

Istniały jednak inicjatywy dotyczące poprawy relacji UE-NATO. Podczas seminarium zorganizowanego przez francuską Prezydencję Unii w lipcu 2008 roku przedstawiono koncepcję powołania „Grupy Wysokiego Szczebla” ds. koordynacji działań operacyjnych UE i NATO w Kosowie i w Afganistanie. GWS zapewniałaby lepszą koordynację działań obu organizacji poprzez utworzenie: forum dialogu na temat operacji NATO i UE oraz forum wymiany informacji na temat strategicznych aspektów prowadzonych operacji. Inicjatywa ta ma wzmacniać, a nie zastępować istniejące mechanizmy współpracy i jednocześnie sprzyjać ich usprawnieniu.

W listopadzie 2008 r. państwa nordyckie (Dania, Finlandia, Islandia, Norwegia i Szwecja) przedstawiły non-paper dotyczący relacji UE-NATO. Zawarte w nim zostały między innymi postulaty: pełniejszego udziału państw poza unijnych w misjach i operacjach EPBiO; zacieśnienia współpracy w ramach ćwiczeń zarządzania kryzysowego; ustanowienia cyklicznych wspólnych sesji grup roboczych UE i NATO; zacieśnienia współpracy Europejskiej Agencji Obrony z NATO (z uwzględnieniem udziału Turcji w poszczególnych programach Agencji); zaktywizowania istniejących komórek łącznikowych i uruchomienia programów wymiany urzędników.

W grudniu 2008 r. non-paper na temat relacji UE-NATO przedstawiła Turcja. Propozycje Ankary obejmują następujące kwestie: zintensyfikowanie współpracy w ramach Grupy UE-NATO ds. Rozwoju Zdolności; powołanie Nieformalnej Grupy Konsultacyjnej NATO-UE (NATO-EU Informal Consultation Group; nawiązanie do propozycji francuskiej); zwołanie nieformalnego spotkania „grupy przyjaciół Afganistanu” (na wzór spotkania „przyjaciół Kosowa” z lipca 2008 r.) . Przedstawione inicjatywy nie zostały dotychczas zmaterializowane.

Członkowie Sojuszu nie potrafią określić, czy NATO ma pełnić funkcje stricte obronną, czy raczej ma odgrywać rolę globalnego policjanta. Z kolei UE nie jest w stanie wypracować spójnej koncepcji rozwoju politycznego. Brak wizji roli, jaką mają odgrywać obie organizacje, negatywnie wpływa na współprace między nimi. Dysproporcja potencjału militarnego ma bardzo duży wpływ na stosunki NATO-UE. Brak środków wojskowych i finansowych opóźnia rozwój europejskich zdolności obronnych i niejako skazuje UE na współpracę militarną z NATO.

5. Instrumenty i mechanizmy WPZiB.

Instrumenty działania WPZiB obejmują:

1. Zasady i ogólne wytyczne; ustala je Rada Europejska. Nie mają one mocy wiążącej.

2. Wspólne strategie; ustala je Rada Europejska. Dotyczą one spraw, w których państwa członkowskie UE „mają ważne wspólne interesy”. Ustalając wspólne strategie RE określa w każdym przypadku ich cel, czas trwania i niezbędne środki, jakie muszą być przekazane do dyspozycji przez Unię i przez jej państwa członkowskie.

3. Wspólne działania; mają one charakter wiążący dla państw członkowskich UE. Rada przyjmuje wspólne działa w pewnych sytuacjach, „w których niezbędne jest podjęcie operatywnych działań”

4. Wspólne stanowiska; mają one charakter wiążący dla państw członkowskich UE. Określają one „podejście” UE w odniesieniu do „danego problemu o charakterze geograficznym lub przedmiotowym”.

5. Umacnianie współpracy państw członkowskich; państwa członkowskie działają w ramach WPZiB spójnie i solidarnie, w szczególności zaś:

- Dokonują „w ramach Rady” wymiany informacji i uzgodnień, w celu „zapewnienia możliwie najskuteczniejszego wpływu Unii poprzez zgodne i zbieżne działania” --

- Koordynują działania w organizacjach międzynarodowych i podczas międzynarodowych konferencji, podtrzymując na forum międzynarodowym wspólne stanowiska;

- Mogą zwracać się do rady ze wszelkimi pytaniami dotyczącymi WPZiB oraz przedkładać Radzie propozycje

Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa nazywana jest II filarem UE. Integracja europejska w dziedzinie bezpieczeństwa ustanowiona tytułem V Traktatu o UE i artykułami 11-28 Traktatu Amsterdamskiego, zakładała działania w trzech wymiarach:

1. politycznym (wchodzący w zakres WPZiB),

2. ekonomicznym, obejmującym dwa obszary działań: wewnętrzny - integracja przemysłu zbrojeniowego krajów UE, poza II filarem UE, zewnętrzny - działania prewencyjne polegające na przydzielaniu środków pomocowych dla regionów ewentualnej destabilizacji spowodowanej ubóstwem i na prowadzeniu działań polegających na odbudowie – przydział środków dla terenów dotkniętych konfliktami zbrojnymi,

3. wojskowym – realizowanym częściowo w ramach WPZiB.

Traktat o Unii Europejskiej i Traktat Amsterdamski przewidywały realizację pięciu głównych celów II filaru UE:

1. ochrona podstawowych interesów polityki zagranicznej, szczególnie niezależności, bezpieczeństwa i nienaruszalności UE.

2. umacnianie bezpieczeństwa UE i bezpieczeństwa państw członkowskich.

3. umacnianie bezpieczeństwa międzynarodowego i zachowanie pokoju w sposób zgodny z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych, Aktu Końcowego z Helsinek i z celami Karty Paryskiej.

4. wspieranie współpracy międzynarodowej.

5. rozwijanie i ugruntowywanie demokracji, rządów prawa oraz poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności.

6. Proces integracji europejskiej i jego znaczenie dla pozycji starego kontynentu w polityce światowej.

Idea integracji w Europie zrodziła się w odpowiedzi na tragiczne wydarzenia II wojny światowej, która obnażyła wszelkie niedoskonałości w dziedzinie bezpieczeństwa i współpracy międzynarodowej na świecie. W 1945 roku państwa zachodnioeuropejskie znalazły się w głębokim kryzysie ekonomicznym; jasnym stało się, że istniejąca dotąd Liga Narodów nie spełniła zadania, dla którego ją powołano, a na dodatek w podzielonym na dwa bloki świecie coraz większą rolę zaczął odgrywać rządzony przez Stalina Związek Radziecki. Okazało się także, że lansowany dotychczas model samowystarczalnego państwa suwerennego jest chybiony. Potrzeba stabilizacji i poczucia bezpieczeństwa sprawiły, iż w Europie Zachodniej na nowo odżyły dawno zapomniane idee integracji przejawiające się wzrostem zainteresowania federalną formą organizacji państwa. Na znaczeniu straciły spotkania wielostronne i traktaty międzynarodowe, ponieważ-jak pokazała praktyka-nie potrafiły one zapewnić bezpieczeństwa w Europie. Dlatego też zaczęto zastanawiać się nad zinstytucjonalizowaną formą integracji krajów naszego kontynentu. Początki działań zmierzających do utworzenia takiej organizacji można datować na lata 1946-1947, kiedy to powstawały różne instytucje, które za główny cel stawiały sobie integrację europejską rozumianą jednak inaczej niż obecnie. Chodziło głównie o zacieśnienie stosunków gospodarczych i zintensyfikowanie działań na rzecz bezpieczeństwa, bez integracji politycznej. Jedną z takich instytucji była Niezależna Liga Współpracy Ekonomicznej powstała w czerwcu 1946 roku. Kilka miesięcy później, 19.09.1946 r. Winston Churchill w swym przemówieniu wygłoszonym na uniwersytecie w Zurychu nakreślił program utworzenia Stanów Zjednoczonych Europy. Fundamentem takiej organizacji miała być współpraca francusko-brytyjska. Niejako w odpowiedzi na postulat Churchilla, jeszcze tego samego roku powołano do istnienia Unię Federalistów Europejskich, którzy po połączeniu z organizacjami unionistycznymi weszła w skład Międzynarodowego Komitetu Koordynacyjnego Ruchów na rzecz Jedności Europejskiej. Do pełnej integracji było jednak jeszcze bardzo daleko. Rozwój organizacji pro integracyjnych szedł w parze z rozkwitem nowych instytucji o charakterze międzynarodowym. W 1948 roku w związku z uruchomieniem pomocy w ramach planu Marshalla utworzono Europejską Organizację Współpracy Gospodarczej. Rok później powołano do istnienia Organizację Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO) . Była to pierwsza po wojnie instytucja o charakterze polityczno-militarnym, której głównym celem stało się utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa na świecie. W tym samym roku, w maju powstała Rada Europy. Żadnej z powyższych organizacji nie przyświecał jednak integracyjny cel. Mimo wszystko odegrały one duże znaczenie w dalszym zacieśnianiu się międzynarodowej współpracy w Europie. Warto zwłaszcza zwrócić uwagę na Radę Europy. Powstała 5 maja 1949 roku w wyniku podpisania Traktatu Londyńskiego. Sygnatariuszami umowy były: Dania, Szwecja, Irlandia, Wielka Brytania, Belgia, Francja, Holandia, Włochy, Luksemburg i Norwegia. Obecnie w jej skład wchodzą prawie wszystkie kraje europejskie (46), Polska przystąpiła w 1991 roku. Siedzibą Rady Europy jest Strasburg. Rada została powołana głównie w celu ochrony demokracji pluralistycznej w Europie, poprzez walkę o przestrzeganie praw człowieka. Troska o utrzymanie pluralizmu przejawia się w wielu obszarach działalności organizacji. Są nimi, wspomniane już wyżej, prawa człowieka, ale także: kwestie socjalne, media, współpraca w dziedzinie prawa, edukacji, kultury, dzieci i młodzieży, ochrony zdrowia i środowiska naturalnego oraz rozwoju regionalnego. Z kompetencji Rady Europy wyłączone są natomiast wszelkie kwestie dotyczące obrony. Do głównych organów Rady należą: Sekretarz Generalny Rady Europy, Komitet Ministrów, Zgromadzenie Parlamentarne, Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych Europy oraz formalnie samodzielny Europejski Trybunał Praw Człowieka. Jak już wcześniej stwierdzono, Rada Europy nie ma charakteru integracyjnego.

Ojcami europejskiej integracji byli Robert Schuman i Jean Monnet. Monnet, analizując francusko-niemieckie tarcia wynikające z kontroli nad Zagłębiem Ruhry, doszedł do wniosku, że mogą się one w przyszłości stać zarzewiem konfliktu podobnego do drugiej wojny światowej. Aby raz na zawsze rozwiązać ten problem, zaproponowałby obydwa kraje sprawowały kontrolę nad produkcją węgla i stali przy pomocy tzw. Najwyższej Władzy. Pomysł ten został zawarty w deklaracji francuskiego ministra spraw zagranicznych-Roberta Schumana, którą autor ogłosił 9 maja 1950 roku. Odpowiedzią na nią było utworzenie na mocy Traktatu Paryskiego 18.04.1951 roku Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS). Umowę podpisały: Belgia, Holandia, Luksemburg, Francja, Włochy i RFN. Wcześniej już toczyły się rozmowy na temat powołania Europejskiej Wspólnoty Obronnej; zakończyły się one jednak niepowodzeniem. W związku z tym w 1954 roku powołano do istnienia Unię Zachodnioeuropejską, która oprócz współpracy gospodarczej miała zajmować się kwestią obrony. Organizacja ta nigdy jednak nie odegrała poważnej roli na arenie międzynarodowej. 25.03.1957 roku na mocy Traktatów Rzymskich utworzono Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (EURATOM). Od tej pory trzy istniejące Wspólnoty Europejskie stały się znaczącym ogniwem współpracy między państwami i wyraźnym odzwierciedleniem idei integracji.

Zamieszkiwana przez prawie 500 mln osób UE zajmuje 3 miejsce na świecie pod względem liczby ludności. Ze względu na rozmiar jak i oddziaływanie w sferze handlu, gospodarki i finansów UE jest liczącą się na świecie silą. Ma największy udział w światowym handlu i wytwarza ¼ globalnego dochodu. Jednocząc kontynent europejski UE dąży do bliskich stosunków ze swoimi sąsiadami, tak, aby w miejsce dawnych podziałów nie tworzyć nowych, sztucznych. Przyniósłszy własnym obywatelom stabilizacje i dobrobyt, UE pragnie współpracować z innymi krajami w świecie powiązanym wewnętrznymi zależnościami na rzecz upowszechniania dobrodziejstw otwartego rynku, wzrostu gospodarczego i systemu politycznego opartego na odpowiedzialności społecznej i demokracji. Unia działa nie tylko w dobrze pojętym własnym interesie, ale także w imię globalnej solidarności. W świecie oplecionym coraz gęstsza siecią wzajemnych powiazań, wspieranie rozwoju gospodarczego i stabilizacji politycznej w innych częściach globu to także inwestowanie we własną przyszłość. Pomagając innym UE dąży do zapewnienia bezpieczeństwa własnym obywatelom na swoim terytorium. Świat staje się dwubiegunowy, zatem państwa członkowskie UE, jeśli chcą mieć w nim cos do powiedzenia musza mówić jednym językiem.

Unia zajmuje czołowa pozycje na świecie w dziedzinie handlu – przypada na nią blisko 20% światowego importu i eksportu. Najważniejszymi partnerami handlowymi są USA, Chiny i Rosja. Wartość wymiany handlowej miedzy Europa a Ameryką zbliża się do 400 mln euro rocznie. Otwarcie handlu miedzy członkami UE doprowadziło do powstania jednolitego europejskiego rynku, na którym panuje swoboda przepływu osób, towarów, usług i kapitału. Obecnie UE przewodzi wysiłkom na rzecz dalszej liberalizacji handlu na świecie, z której w równy sposób skorzystają kraje bogate i biedne. Narzędziem europejskiej polityki zagranicznej są także sankcje handlowe. Najbardziej widocznym sposobem uwolnienia handlu jest ograniczenie lub zniesienie ceł i kontyngentów przywozowych, które stosuje się do pewnych towarów.

Udział w zglobalizowanej gospodarce w powiązanym wzajemnymi zależnościami świecie wymaga od Unii działań wykraczających poza tradycyjne instrumenty dyplomatyczne i handlowe. Pojawiły się nowe przepisy międzynarodowe w takich dziedzinach jak rynki finansowe, zatrudnienie, normy zdrowotne i ochrona środowiska. Pomimo podejmowanych przez UE prób ograniczenia zużycia energii i promowania odnawialnych źródeł energii, wzrasta uzależnienie Unii od zewnętrznych dostawców paliw kopalnych. Główną przyczyna jest zmniejszenie się jej własnych rezerw ropy naftowej i gazu. UE jest największym na świecie importerem energii a pod względem zużycia zajmuje druga pozycje. Obecnie już prawie polowa dostarczanego do UE gazu, paliwa kopalnego najmniej zanieczyszczającego środowisko pochodzi tylko z 3 krajów: Rosji, Norwegii i Algierii. W interesie Unii jest ograniczenie zależności od niewielkiej liczby dostawców oraz pogłębienie relacji z tymi, od których zależy to w największym stopniu dla ich obopólnych korzyści, jako partnerów handlowych. Strategia UE obejmuje współprace w dziedzinie inwestycji, transfer technologii, wzajemny dostęp do rynków i przewidywalność stosunków handlowych z takimi krajami jak Rosja a także producentami ropy naftowej i gazu z Afryki Płn., Zatoki Perskiej i Azji Środkowej.

UE zmierza do konsolidacji stosunków ze swoimi wschodnimi i południowymi sąsiadami. Nie będąc kandydatami do członkostwa w UE, Rosja, Ukraina, Mołdawia, republiki kaukaskie i środkowoazjatyckie budują indywidualne relacje z UE, oparte na umowach o partnerstwie i współpracy, obejmujących handel i inne sektory gospodarki a także współdziałanie w wielu obszarach wspólnego zainteresowania. Najdalej idzie umowa z Rosją, koncentrując się na kwestiach gospodarczych, współpracy w dziedzinie badan i kształcenia a także na bezpieczeństwie zewnętrznym i wewnętrznym.

W stosunkach zewnętrznych UE kluczowa role odgrywają relacje ze Stanami Zjednoczonymi. Obie strony łączy nie tylko ogromna wymiana handlowa i przepływ inwestycji, ale także wspólne wartości i niekiedy wspólne interesy. Stany Zjednoczone od samego początku wspierały integrację europejską. Stosunki z USA od zawsze były oparte na kontaktach i dialogu – miedzy środowiskami biznesowymi, związkami zawodowymi, organizacjami ekologicznymi, członkami Parlamentu Europejskiego i kongresu USA itd. Sposób, w jaki UE i USA rozstrzygają problemy dwustronne, służy, jako wzór stosunków Unii z innymi krajami, w tym z Japonia i Kanadą.

7. Pozycja Polski we współczesnej Europie.

Pozycja Polski w stosunkach międzynarodowych jest wytyczana przez różne czynniki: geograficzne, demograficzne, ekonomiczne, militarne i kulturalne. Polska jest państwem położonym w geograficznym centrum Europy. Powierzchnia Polski zajmuje 63 miejsce w świecie i 10 w Europie. Potencjał demograficzny Polski jest już znacznie większy. Liczy ona 38,7 mln ludności, co daje jej 24 miejsce w świecie i 7 w Europie. Polska jest państwem jednolitym narodowo, ponieważ Polacy stanowią 94% jej ludności. Istotnym czynnikiem określającym międzynarodową pozycje państwa jest poziom rozwoju mierzony wskaźnikami uprzemysłowienia, dochodu narodowego na jednego mieszkańca, wielkości handlu zagranicznego. Polska gospodarkę może określić, jako przemysłowo-rolnicza, o czym decyduje struktura zatrudnienia ludności zawodowo czynnej: przemysł i handel 36%, rolnictwo 27%, usługi 21%. O średnim poziomie rozwoju Polski świadczy również wysokość dochodu narodowego przypadającego na jednego mieszkańca. Według danych Banku Światowego w 1995 roku suma to wynosiła 3000 dolarów rocznie. Handel zagraniczny jest także czynnikiem wytyczającym pozycje międzynarodową państwa. Polska wypada dosyć słabo w porównaniu z innymi państwami europejskimi. Wynika z tego, iż nasza gospodarka jest mało konkurencyjna na światowych rynkach i jest w niewystarczającym stopniu otwarta na współprace gospodarcza z zagranica. Polska w dużym stopniu importuje natomiast eksport krajowych produktów jest zbyt mały. Według kryteriów Banku Światowego i Międzynarodowego Funduszu Walutowego Polska plasuje się na 31 miejscu w świecie, 15 w Europie pod względem potencjału gospodarczego na 175 sklasyfikowanych gospodarek narodowych. W 1996 roku produkt krajowy brutto Polski wyniósł 375 mld zł. Na międzynarodową pozycje Polski wpływają także wyznaczniki cywilizacyjno-kulturowe, takie jak: nauka, szkolnictwo, oświata i kultura.

We współczesnych stosunkach międzynarodowych nauka, technologia, jakość zarzadzania przedsiębiorstwami i bankami, finanse są głównymi płaszczyznami rywalizacji międzynarodowej. W związku z tym państwa zwiększają nakłady finansowe na badanie, kształcenie, widząc w tym główne źródło rozwoju i polepszenia swej pozycji. W tej dziedzinie porównania Polska wypada niekorzystnie, co prawda nie ma u nas analfabetyzmu, ale procent młodzieży kończącej szkoły średnie, studnia jest wciąż niższy niż na zachodzie Europy. Polska przeznacza dużo mniej pieniędzy na edukacje około 0,8% dochodu narodowego, kiedy w państwach zachodnich wskaźnik ten oscyluje w granicach około 1,5%-2,8%. Międzynarodowa pozycja Polski jest uwarunkowana także sprawnością i efektywnością działania wewnątrzpaństwowych struktur politycznych i ekonomicznych. Ustrój naszego państwa znajduje się w okresie transformacji, co naturalnie ma wpływ na funkcjonowanie instytucji państwowych, również tych, które odpowiadają za stosunki z zagranica. Współprace z zagranica prowadzą także we własnym zakresie banki i przedsiębiorstwa. Równie ważną role odgrywa społeczny konsensus (zgoda) w odniesieniu do podstawowych celów polityki zagranicznej. Zgoda społeczeństwa i reprezentujących je partii politycznych w tej dziedzinie umacnia międzynarodową pozycje danego państwa, państwo i społeczeństwo przemawiają jednym głosem i zajmują jednolite stanowisko.

8. Historyczne próby integracji europejskiej.

Dziesięć etapów w historii UE

1951: Sześć krajów założycielskich ustanawia Europejską Wspólnotę Węgla i Stali

1957: Na mocy Traktatu Rzymskiego powstaje wspólny rynek

1973: Grono Wspólnoty zostaje powiększone do dziewięciu państw członkowskich. Wspólnota zaczyna opracowywać zasady wspólnej polityki

1979: Odbywają się pierwsze bezpośrednie wybory do Parlamentu Europejskiego

1981: Dołącza pierwszy kraj śródziemnomorski

1993: Zakończono pracę nad rynkiem wewnętrznym

1993: Traktatem z Maastricht ustanawia się Unię Europejską

1995: Unia liczy już 15 członków

2002: Do obiegu wchodzą banknoty i monety euro

2004: Do Unii dołącza dziesięć kolejnych krajów

Pojęcie międzynarodowej integracji ekonomicznej pojawiło się w latach trzydziestych naszego wieku, a zostało rozpowszechnione po II wojnie światowej, w związku z tworzonymi w tym czasie organizacjami integracyjnymi w Europie Zachodniej.

Sama idea integracji, rozumiana, jako proces scalania odrębnych organizmów gospodarczych,

w wyniku czego powstaje nowy jednolity system (lub zharmonizowany, o zbliżonych zasadach

działania) występowała oczywiście niemal zawsze

W latach 1948 - 1950 inicjatywę na rzecz integracji zachodnioeuropejskiej przejęła Francja. Francuski minister spraw zagranicznych Robert Schuman, w dniu 9 maja 1950 roku występuje z oświadczeniem, w którym zaproponował połączenie przemysłów węgla i stali Francji i Niemiec (a także innych państw) oraz podporządkowanie ich organowi ponadnarodowemu. Plan francuskiego ministra doczekał się zmaterializowania 18 kwietnia 1951 roku, gdy w Paryżu uroczyście podpisano układ o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali, do której przystąpiło sześć krajów: Belgia, Republika Federalna Niemiec, Francja, Włochy, Luksemburg i Holandia. Układ wszedł w życie 23 lipca 1952 roku.

Po powstaniu EWWiS (Europejska Wspólnota Węgla i Stali) zostały podjęte kolejne próby rozszerzenia zakresu działania o następujące cele: obronne i polityczne, lecz na to było jeszcze za wcześnie. Natomiast w czerwcu 1954 roku szefowie dyplomacji krajów Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali podjęli kolejna próbę w tym zakresie. 25 marca 1957 roku, zwołano w Rzymie konferencję, na niej zostały podpisane: Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą - EWG, powszechnie nazywaną Wspólnym Rynkiem oraz Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej - EWEA, powszechnie nazywaną Euratomem. Oba traktaty znane są pod nazwą Traktatów Rzymskich. Traktaty ustanawiające EWG i EWEA zostały podpisane przez sześć państw członkowskich EWWiS i weszły w życie 1 stycznia 1958 roku. Obydwa Traktaty zawarte zostały na czas nieokreślony. W dniu 1 stycznia 1959 r. rozpoczęto proces likwidacji ceł między państwami członkowskimi. Od 1 stycznia 1961 r. rozpoczęto wyrównywanie ceł zewnętrznych. Z dniem 1 lipca 1968 r. zlikwidowano cła wewnętrzne i wprowadzono wspólne, jednolite stawki celne w obrocie zewnętrznym – ustanawiając tym samym Unię Celną Równolegle od 1962 r. rozpoczęto tworzenie podstaw Wspólnej polityki rolnej (CAP).

 Sukces „Wielkiej Szóstki” zachęcił Danię, Irlandię oraz Zjednoczone Królestwo do ego by przyłączyć się do Wspólnoty. w 1973 r. nastąpiło pierwsze rozszerzenie, z sześciu do dziewięciu członków. W tym też czasie zostały wdrożone nowe zasady polityki społecznej i polityki dotyczącej ochrony środowiska. W 1975 r. postanowiono utworzyć Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego.

W dniu 13 marca 1979 r. w celu koordynowania polityki pieniężnej poszczególnych państw wprowadzono

Europejski System Walutowy z jednostką monetarną - ECU

 W czerwcu 1979 r. nastąpiło zdarzenie, które stanowiło wyraźny krok w kierunku Wspólnoty Europejskiej – pierwsze wybory do Parlamentu Europejskiego w drodze bezpośredniego powszechnego głosowania. Wybory do Parlamentu odbywają się co pięć lat.

 W 1981 r. do Wspólnoty przystąpiła Grecja, a w 1986 r. – Hiszpania i Portugalia. Z jednej strony Wspólnota umocniła swą pozycję w Europie Południowej, z drugiej jednak strony rozszerzenie pokazało, jak paląca jest potrzeba rozwoju regionalnych programów pomocowych.

Recesja gospodarcza, która panująca na całym świecie we wczesnych latach osiemdziesiątych XX w. przyczyniła się do powstania fali „euro pesymizmu”. Jednak w roku 1985, kiedy Komisja Europejska pod przewodnictwem Jacques'a Delorsa opublikowała tzw. „Białą księgę”, znowu pojawiła się nadzieja. W Białej księdze przedstawiono harmonogram całkowitego wdrożenia rynku wewnętrznego do 1 stycznia 1993 r. Ten ambitny cel został zawarty w Jednolitym Akcie Europejskim, podpisanym w lutym 1986 r., a obowiązującym od 1 lipca 1987 r.

Polityczny kształt Europy uległ radykalnej zmianie, kiedy to upadł mur berliński w 1989 r. Wydarzenie to musiało i pociągnęło za sobą inne – zjednoczenie Niemiec w październiku 1990 r. i demokratyzację państw Europy Środkowej i Wschodniej, wyzwoliły się one spod kontroli Sowietów. Sam Związek Radziecki przestał istnieć w grudniu 1991 r.

Państwa członkowskie zaczęły też w tym czasie negocjować zapisy nowego Traktatu o Unii Europejskiej, został przyjęty przez Radę Europejską, czyli szefów państw lub rządów, w grudniu 1991 r. w Maastricht. Jednak w życie wszedł dopiero 1 listopada 1993 r. Do istniejących struktur wspólnotowych dodano system współpracy międzyrządowej, w wyniku czego powstała Unia Europejska (UE).

1 stycznia 1995 r. przyłączenia się trzy kolejne państw do UE – Austrii, Finlandii i Szwecji spowodował to nowy dynamizm europejski i zmieniające się warunki geopolityczne na kontynencie.

UE dążyła również w tym czasie do wspólnej waluty. Euro zostało wprowadzone do (bezgotówkowych) transakcji finansowych było już w 1999 r., jednak banknoty i monety zostały wyemitowane dopiero trzy lata później w 12 krajach tworzących tzw. obszar euro (zwany również strefą euro). Obecnie euro jest jedną z głównych walut światowych stosowanych przy dokonywaniu płatności i tworzeniu rezerw. Status Euro jest zbliżony do statusu dolara amerykańskiego.

W marcu 2000 r. UE przyjęła tzw. strategię lizbońską miała ona na celu unowocześnienia gospodarki UE i dostosowania jej do nowych warunków panujących na rynku światowym by mogła stanowić konkurencję dla innych ważnych uczestników tego rynku, jak Stany Zjednoczone i nowo uprzemysłowione kraje. Strategia lizbońska ma za zadanie promowanie innowacji i inwestycji biznesowych oraz dostosowuje systemy edukacyjnych do potrzeb społeczeństwa informacyjnego.

Reformy są tym bardziej potrzebne, ponieważ rosnące bezrobocie oraz koszty rent i emerytur stanowią coraz większy ciężar dla gospodarek poszczególnych państw. Obywatele państw członkowskich coraz częściej domagają się, aby rządy znalazły praktyczne rozwiązania tych problemów.

W toku procesu rozwojowego Wspólnot coraz istotniejszą rolę, obok interesów narodowych

i ponadnarodowych, odgrywają interesy głównych regionów. Odzwierciedlają one m.in. fakt, że na poziomie regionów dokonują się największe przemiany strukturalne, tu też ujawniają się najbardziej problemy rozwojowe całych gospodarek narodowych i w efekcie do regionów

adresowane jest wsparcie finansowe ze wspólnotowego budżetu.

 Kiedy Unia zwiększyła się 15 państw członkowskich, rozpoczęto kolejne przygotowania do nowego rozszerzenia na niespotykaną skalę. W połowie lat dziewięćdziesiątych XX w. swoją kandydaturę zgłosiły kraje byłego bloku sowieckiego (Bułgaria, Polska, Czechy, Rumunia, Słowacja i Węgry), trzy kraje bałtyckie, które kiedyś były częścią Związku Radzieckiego (Estonia, Litwa i Łotwa), jedna z republik byłej Jugosławii (Słowenia) oraz dwa kraje śródziemnomorskie (Cypr i Malta).

Unia przyjęła te kandydatury z dużym zainteresowaniem jako możliwość stabilizacji na kontynencie europejskim jak i rozszerzenia korzyści płynących ze zjednoczenia Europy na młode europejskie demokracje. Negocjacje na temat przyszłego członkostwa tych krajów rozpoczęto w grudniu 1997 r. Unia została wtedy rozszerzona do 25 krajów 1 maja 2004 r., kiedy do grona jej członków dołączyło 10 z 12 kandydujących krajów. Bułgaria i Rumunia stały się członkami UE dopiero 1 stycznia 2007 r.

9. Partie polityczne w Parlamencie Europejskim.

Frakcje w Parlamencie Europejskim – grupy w Parlamencie Europejskim zrzeszające eurodeputowanych z różnych państw według przynależności politycznej.

Grupy polityczne, nazywane są też frakcjami, skupiają one europosłów ze wszystkich państw członkowskich nie ze względu na narodowość, ale na poglądy polityczne. Na czele każdej z grup stoi jej przewodniczący (lub, w przypadku niektórych grup, dwóch współprzewodniczących). Na długości kadencji przewodniczących wpływa regulamin wewnętrzny grupy. Grupa powołuje również prezydium i sekretariat. Ponieważ nie ma obowiązku przynależności do grupy, w PE funkcjonują także europosłowie niezależni.

Partie polityczne na poziomie europejskim są ważne głównie jako czynnik integracji w ramach Unii. Wnoszą one bardzo duży wkład do kształtowania świadomości europejskiej i do wyrażania politycznej woli obywateli państw Unii.

Frakcje polityczne zostały uznane formalnie po raz pierwszy w 1953 r. przez Wspólne Zgromadzenie EWWiS

Ustalono wtedy, że do utworzenia partii politycznej potrzebnych będzie 9 deputowanych. Regulamin Parlamentu Europejskiego stanowi, iż jego deputowani mogą łączyć się w grupy wg kryterium podobieństwa poglądów (art. 29 Regulaminu Parlamentu Europejskiego). Każda grupa polityczna składa się z posłów wybranych w co najmniej jednej piątej państw członkowskich. Minimalna liczba posłów konieczna do utworzenia grupy politycznej wynosi 20.

Frakcję polityczna może utworzyć:

29 deputowanych - jeśli pochodzą z jednego państwa członkowskiego
23 deputowanych - jeśli pochodzą z dwóch państw
18 deputowanych - jeśli pochodzą z trzech państw
14 deputowanych - jeśli pochodzą z czterech państw

Obecnie w PE wyróżniamy 7 frakcji politycznych oraz grupę posłów nienależących do żadnego ugrupowania.

• Grupę Europejskiej Partii Ludowej (Chrześcijańscy Demokraci) i Europejskich Demokratów (PPE-ED) tworzy 285 członków Europejskiego Parlamentu, co stanowi około 36 % całego Parlamentu.

Grupa zrzesza Chrześcijańskich Demokratów, Konserwatystów i inne ugrupowania polityczne centrum i centroprawicy z 27 krajów członkowskich Unii Europejskiej. W programie partii znajdziemy m.in. postulaty dotyczące poszanowania praw człowieka, rządów prawa, szerokie stosowanie zasady subsydiarności. Do najważniejszych celów EPL należy wzmacnianie konkurencyjności Europy poprzez inwestowanie w badania naukowe i kształcenie ustawiczne. Partia działa też na rzecz wzmacniania tożsamości europejskiej, przybliżenia unijnych instytucji do obywateli państw członkowskich, czy likwidacji bezrobocia i lepszej jakości życia.

Frakcja ta została założona 23 czerwca 1953 roku pod nazwą Grupa Chrześcijańskich Demokratów jako frakcja we Wspólnym Zgromadzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. W lipcu 1979 roku, po pierwszych bezpośrednich wyborach do Parlamentu Europejskiego, grupa zmieniła nazwę na Grupa Europejskiej Partii Ludowej (Chrześcijańscy Demokraci), a 20 lat później na Grupa Europejskiej Partii Ludowej (Chrześcijańscy Demokraci) i Europejskich Demokratów. Po ostatnich wyborach (w czerwcu 2009 roku) frakcja powróciła do nazwy Grupa Europejskiej Partii Ludowej (Chrześcijańscy Demokraci).

Do grupy przynależy 15 deputowanych narodowości polskiej, głównie z Platformy Obywatelskiej.

• Kolejna co do wielkości grupa zrzeszająca 217 deputowanych to Grupa Socjalistyczna w Parlamencie Europejskim(PSE). Wśród członków jest 9 Polaków przeważnie wywodzących się z koalicji Sojusz Lewicy Demokratycznej - Unia Pracy. Partia została założona w 1953 roku. Należą do niej przedstawiciele partii o rodowodzie socjalistycznym i socjaldemokratycznym. Wśród postulatów programowych znajdziemy m.in. walkę z biedą, bezrobociem i wykluczeniem, pomoc grupom słabszym oraz budowę społeczeństwa dobrobytu. W najbliższych pięciu latach Postępowy Sojusz Socjalistów i Demokratów w Parlamencie Europejskim zamierza walczyć o sprawiedliwość społeczną, o równość i silniejszą oraz bardziej demokratyczną Europę, a ponadto - ze zmianami klimatu. Europosłowie tej grupy chcą także przewodzić naprawie gospodarczej i reformować rynki finansowe.

• Grupę Porozumienia Liberałów i Demokratów na rzecz Europy(ALDE) tworzy 99 członków, w tym 6 Polaków głównie z Partii Demokratycznej. Powstała ona, podobnie jak poprzednie dwa ugrupowania w 1953 roku. Partia postuluje umacnianie współpracy w ramach Unii, oparcie jej na idei federalizmu. Opowiada się za reformą gospodarki europejskiej, tak by stała się ona bardziej stabilna i konkurencyjna. A więc grupa koncentruje się na działaniach na rzecz zrównoważonego wzrostu gospodarczego, zwraca uwagę na przestrzeganiu praw człowieka i zwalczania wszelkich form dyskryminacji, popiera dalszą reformę instytucji unijnych.

• 44 osobowa Grupa Unii na rzecz Europy Narodów (UEN) jest czwarte co do wielkości frakcją w PE. Prawie połowa członków(20 osób) to Polacy głównie z Prawa i Sprawiedliwości. Partia o orientacji konserwatywnej i eurosceptycznej powstała w 1999 roku. Statut grupy zawiera postulaty, według których Unia Europejska powinna umacniać fundamenty cywilizacji łacińskiej w Europie, w tym poszanowanie dla osoby ludzkiej, szanować tradycję, suwerenność, demokrację i tożsamość narodów Europy.

• Grupę Zielonych / Wolnego Przymierza Europejskiego (V/ALE) walczą o decentralizację władzy, zwiększenie uprawnień PE, otoczenie opieką uchodźców i imigrantów. Sami przedstawiają się jako połączenie przedstawicieli "zielonych" z reprezentantami narodów pozbawionych państwa i pokrzywdzonych mniejszości. Określa się ich jako ugrupowanie centrolewicowe. Walczą przede wszystkim o przestrzeganie praw podstawowych obywateli i "sprawiedliwość ekologiczną", o większą wolność jednostki i demokrację, a także o reorientację UE z koncepcji przede wszystkim gospodarczej na wartości społeczne, kulturowe i ekologiczne.

W jej szeregach brak jest Polaków.

• Konfederacyjna Grupa Zjednoczonej Lewicy Europejskiej / Nordycka Zielona Lewica(GUE/NGL) to 41 członków(nie ma wśród nich Polaków), opowiadających się za oparciem UE na zasadach subsydiarności i solidarności. Priorytetem jest zapewnienie równych praw wszystkim osobom mieszkającym na terytorium Unii.

• Najmniej liczne ugrupowanie polityczne w PE to Grupa Niepodległość/Demokracja(IND/DEM). Została założona w 1999 roku przez skrajnych przeciwników procesu integracji europejskiej.

10. Znaczenie małych państw w UE.

Unia Europejska składa się z 27 państw członkowskich. Członkiem Unii Europejskiej może zostać tylko wolne, niepodległe, suwerenne, demokratyczne państwo europejskie.Wśród wielu kryteriów podziału państw członkowskich można wyróżnić także podział na „państwa małe” i „państwa duże”.

Za państwa małe UE uznawane są: Austria, Belgia, Dania, Finlandia, Grecja, Holandia, Luksemburg, Irlandia, Portugalia, Szwecja, Czechy, Cypr, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Słowacja, Słowenia, Węgry.

Podział ten jest szczególnie wyraźny w sprawach dotyczących reform instytucjonalnych związanych z rolą, składem oraz sposobem podejmowania decyzji w Radzie Ministrów, Komisji Europejskiej oraz Parlamencie Europejskim. Współpraca państw małych w tym zakresie wynika przede wszystkim z obaw przed dominacją w Unii Europejskiej państw dużych, które, ze względu na większy potencjał, mogą forsować rozwiązania, które nie zawsze są korzystne dla całej wspólnoty. Państwa małe tradycyjnie silniej wspierają instytucje o charakterze ponadnarodowym niż międzyrządowym. Dążą do utrzymania zasady równości państw członkowskich UE oraz rozszerzenia stosowania metody wspólnotowej, w której znaczną rolę odgrywają Komisja Europejska i Parlament Europejski.

Przed rozpoczęciem prac Konferencji Międzyrządowej, na spotkaniu w dniu 23 września 2003 r., zorganizowanym z inicjatywy Austrii i Finlandii, państwa małe nie zaakceptowały rozwiązań instytucjonalnych wprowadzonych do projektu Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy przez prezydium Konwentu i zapowiedziały, że będą dążyć do ich zmiany. Tylko Belgia, Holandia oraz Luksemburg postulowały przyjęcie projektu w formie zaproponowanej przez Konwent. Argumentowały one, iż wypracowany kompromis jest optymalny, zaś dalsze zmiany utrudnią osiągniecie zgody pomiędzy państwami UE.

Stanowisko państw małych w sprawie podziału głosów w Radzie Ministrów nie jest tak stanowcze, jak to prezentowane przez Hiszpanię i Polskę, które domagają się zachowania postanowień zawartych w Traktacie z Nicei. Zgodnie z projektem TUK, państwa małe tracą część głosów, a ich wpływ na podejmowanie decyzji, czy też ich blokowanie, przy zastosowaniu zasady kwalifikowanej większości głosów, maleje. Jednak uprzednio, przy zastosowaniu takiej procedury głosowania wpływ poszczególnych państw małych także nie był duży, a ich strategia polegała raczej na tworzeniu koalicji w danych kwestiach z państwami dużymi. Zróżnicowanie liczby głosów wśród państw dużych UE i zrezygnowanie z parytetu głosów Francji i Niemiec (zachowanego podczas negocjacji traktatu nicejskiego) może wpłynąć na jednolitość grupy państw dużych. Wprowadzenie jako zasady głosowania podwójnej, w miejsce potrójnej większości głosów, uważane jest za krok w kierunku uproszczenia sposobu podejmowania decyzji – co do tego wśród państw małych istnieje zgoda. Argumentacja Polski i Hiszpanii, postrzegana jako obrona partykularnych interesów tych państw, nieuwzględniająca interesu całej wspólnoty, nie ma poparcia państw małych. Ponadto, państwa te, szczególnie ceniące kompromis jako metodę uzgodnień między państwami, będą do takiego kompromisu dążyć.

Większość państw małych zgadza się na wprowadzenie kwalifikowanej większości jako ogólnej zasady głosowania w Radzie Ministrów, zaś jednomyślność ma być jedynie wyjątkiem. Powinno to przyspieszyć proces integracji. Dziedziny, w których poszczególnym państwom zależy na zachowaniu jednomyślności to przede wszystkim: polityka podatkowa (stanowisko Irlandii, Portugalii i Szwecji), procedura budżetowa (stanowisko Holandii, Czech, Słowacji, Litwy i Portugalii), współpraca sądowa w sprawach karnych (stanowisko Austrii i Holandii) i polityka zagraniczna (stanowisko Danii, Finlandii, Grecji, Portugalii i Szwecji).

Pewne zastrzeżenia wśród państw małych wzbudza kwestia sprawowania przewodnictwa w Radzie Ministrów. W toku prac Konwentu państwa małe sprzeciwiały się powołaniu stałego przewodniczącego Rady Europejskiej, proponując zachowanie obecnego systemu półrocznej prezydencji. To jednak oznaczałoby, iż przy liczbie 27 państw członkowskich sprawowanie przewodnictwa przez dane państwo przypadałoby co 13,5 roku. Ostatecznie jednak w projekcie TUK zawarto przepisy o stałym przewodniczącym Rady Europejskiej i rotacyjnym sprawowaniu przewodnictwa w Radzie Ministrów. Państwa małe zaakceptowały takie rozwiązanie, proponując jednak, aby w RM w tym samym okresie przewodnictwo było sprawowane przez kilka państw, zależnie od formacji Rady Ministrów. Odzwierciedla to zasadę równości państw, gdzie każdy z członków UE ma możliwość kierowania pracami RM.

Bardziej jednak niż rozwiązaniami dotyczącymi Rady Ministrów, organu reprezentującego międzyrządowy charakter UE, państwa małe zainteresowane są odpowiednią reprezentacją w Komisji Europejskiej, organie ponadnarodowym. Projekt TUK przewiduje, że choć każde państwo ma być reprezentowane w Komisji, tylko Kolegium 15 komisarzy posiadałoby prawo głosu, co miałoby zapewnić sprawne jej działanie po rozszerzeniu. Na to jednak nie zgadza się żadne z małych państw członkowskich, które opowiadają się za przyznaniem wszystkim komisarzom prawa głosu. Podkreśla się, że równoprawny udział wszystkich komisarzy w posiedzeniach Komisji zapewnia możliwość zaprezentowania punktu widzenia i uwarunkowań poszczególnych państw, nawet jeśli komisarz z zasady nie jest przedstawicielem państwa. Jednocześnie pełne uczestnictwo w Komisji, posiadającej wyłączne prawo inicjatywy ustawodawczej w dziedzinach, w których obowiązuje metoda wspólnotowa, jest bardzo ważne dla państw, które opowiadają się za rozszerzeniem zakresu stosowania tej metody. Zdaniem państw małych, fakt, że komisarze Komisji Europejskiej pochodzą z rekomendacji państw członkowskich, przybliża społeczeństwu działalność Unii Europejskiej i staje się symbolem przynależności państwa do UE. Ponadto, pełne uczestnictwo wszystkich komisarzy w pracach Komisji zwiększa wiarygodność instytucji potwierdzając, iż każde z państw członkowskich ma w integracji równy udział.

W kwestiach omawianych na Konferencji Międzyrządowej, innych niż instytucjonalne, nie istnieje jednolite stanowisko państw małych. Zgodę na umieszczenie odwołania do dziedzictwa chrześcijańskiego Europy w preambule TUK, wśród państw małych wyraziły: Austria, Portugalia, Malta, Irlandia, Słowacja, Litwa. Czechy proponuje wprowadzenie sformułowania o dziedzictwie judeochrześcijańskim. Zdecydowanie przeciwne odwołaniu do religii, ze względu na oddzielenie państwa od kościoła, są: Szwecja, Belgia, Dania i Finlandia. Przeciwny jest także Cypr, gdzie przeważają obawy, iż przesądza to o chrześcijańskim charakterze UE, co może uniemożliwić przystąpienie Turcji.

Różnice występują także w odniesieniu do współpracy strukturalnej w dziedzinie wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony. Najbardziej przychylnie do tego typu współpracy odnoszą się: Belgia, Luksemburg i Grecja, które uczestniczyły wcześniej wraz z Niemcami i Francją w inicjatywach szybszego rozwoju europejskiej polityki obronnej. Państwa nienależące do NATO (Austria, Irlandia, Finlandia i Szwecja) podkreślają, że taka współpraca powinna być otwarta dla każdego zainteresowanego państwa, tak, aby nie tworzyć podziałów wewnątrz UE. Dania, która nie bierze udziału we wspólnej polityce bezpieczeństwa i obrony, także popiera współpracę otwartą, która jednak nie może stanowić konkurencji dla NATO. Państwa przystępujące, najsilniej popierające współpracę w tej dziedzinie ze Stanami Zjednoczonymi (część z nich podpisała w trakcie konfliktu irackiego tzw. list ośmiu), są zaniepokojone propozycją współpracy strukturalnej. Podkreślają, iż nie powinno się tworzyć struktur dublujących NATO, a także obawiają się pozostawania poza współpracą strukturalną w dziedzinie obronności.

Kryzys zadłużeniowy całkowicie zmienił układ sił wewnątrz UE. Małe kraje, głównie te borykające się z problemem niewypłacalności, coraz częściej są stawiane przez gigantów wobec faktów dokonanych. Niemcy i Francja na własną rękę konstruowały plan wyprowadzenia wspólnej europejskiej waluty z najgłębszego kryzysu w historii. Mali gracze krok po kroku traciły kolejne elementy narodowej suwerenności.

Kryzys finansowy radykalnie zmienił pozycję małych krajów w Unii Europejskiej. Stają one przed trudnym wyborem: przyjąć twarde warunki stawiane przez dużych graczy albo ryzykować bankructwem.

Nowy układ sił w Europie powstał w deszczowy wieczór 18 października w nadmorskim kurorcie w Deauville. Tego dnia, bez żadnych konsultacji z innymi krajami Unii, Angela Merkel i Nicolas Sarkozy ustalili zasady działania Europejskiego Funduszu Stabilności Finansowej po 2013 r. Zawierały one dwa punkty, które stawiają pod ścianą mniejsze kraje Unii: po raz pierwszy dopuszczono zarówno możliwość bankructwa państw strefy euro, jak i przejęcie w takim przypadku części kosztów niewypłacalności przez prywatnych nabywców obligacji.

Obradujący tego samego dnia w Luksemburgu ministrowie finansów UE zostali poinformowani o nowych regułach w e-mailu rozesłanym przez niemieckiego wiceministra Jorga Asmussena.

Irlandia była pierwszym krajem, który w praktyce doświadczył nowych reguł działania Unii preferujących duże państwa. Irlandia został potraktowana znacznie surowiej niż większe kraje Unii, które dopuściły do powstania porównywalnej bańki na rynku nieruchomości. W Hiszpanii na kupców wciąż czeka milion mieszkań, a wartość kredytów bankowych, których nie da się odzyskać, jest oceniana na setki miliardów euro. Jednak ryzyko, że Madryt będzie zmuszony do wystąpienia do Brukseli o ratunek, pozostaje niewielkie. – Działa magia skali. Kraj duży zawsze wzbudza większe zaufanie choćby dlatego, że rynek jego obligacji jest o wiele głębszy. Choć Włochy mają największy dług publiczny w Unii, nie wywołuje to paniki, m.in., dlatego, że znaczną część zobowiązań posiadają sami Włosi.

Nowy układ władzy we Wspólnocie, który zrodził się w nadzwyczajnych warunkach kryzysu, nie zniknie wraz z ustabilizowaniem się sytuacji gospodarczej. Wielkim krajom raz zdobytą władzę trudno będzie oddać. Na razie trudno zgadnąć, w jaki sposób mniejsze państwa mogłyby je do tego zmusić, pozostaje im więc jedynie rola wasala wkomponowana w zgrabne formułki unijnego prawodawstwa.

11. Propozycje traktatu konstytucyjnego dla państw członkowskich UE.

Unia Europejska opiera się na zasadach praworządności. Rozumiemy przez to, że podstawą wszystkich działań są traktaty, które są przyjęte dobrowolnie i demokratycznie przez wszystkie państwa członkowskie. Na przykład, jeżeli jakiś obszar polityki nie jest wymieniony w traktacie, to Komisja nie może proponować przepisów dotyczących tego obszaru.

Traktat jest wiążącą umową między państwami członkowskimi UE. Określa się w nim cele UE, zasady funkcjonowania instytucji UE, sposób podejmowania decyzji oraz relacje między UE a jej państwami członkowskimi. Traktat zawiera sformułowania i zasady, które mają na celu zapewnienie, że Konstytucja nie przeobrazi Unii z organizacji międzynarodowej w „superpaństwo”, a tożsamości narodowej nie zastąpi „tożsamością europejską”.

Traktaty są zmieniane, tak żeby polityka UE stała się bardziej skuteczna i przejrzysta, była też przygotowana na przyjęcie nowych państw członkowskich jak również obejmowała nowe obszary współpracy, takie jak wspólna waluta. Europa ma pozostać przecież „zjednoczona w różnorodności”, na Unii będzie więc ciążył obowiązek poszanowania tożsamości narodowej państw członkowskich oraz poszanowania zasadniczych funkcji państwa, w szczególności dotyczących zapewnienia integralności terytorialnej państwa, utrzymania porządku publicznego oraz ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego.

W oparciu o traktaty instytucje UE mogą przyjmować przepisy, które są następnie wdrażane przez państwa członkowskie. Pełne teksty traktatów, prawodawstwa, orzecznictwa i wniosków legislacyjnych można znaleźć w bazie unijnych aktów prawnych EUR-Lex.

Traktat Konstytucyjny jest umową międzynarodową, która od strony formalnej spełnia wszystkie warunki wymienione w definicji pojęcia „traktat”, zawartej w Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów z 1969 roku.

Traktat składa się z Preambuły oraz czterech części podzielonych na tytuły. W Preambule mówi się m.in. o wartościach Unii, prawach człowieka, wolności, demokracji, równości, państwie prawnym, a także o pokonywaniu dawnych podziałów i kształtowaniu wspólnej przyszłości.

• Część I Traktatu zawiera przede wszystkim postanowienia dotyczące instytucji Unii, jej kompetencji oraz rodzajów wydawanych przez nią aktów prawnych. Mówi także o życiu demokratycznym i członkostwie w Unii.

• Część II Traktatu obejmuje Kartę Praw Podstawowych Unii.

• W Części III zostały opisane polityki i działania wewnętrzne Unii, jej działania zewnętrzne, a także rozwiązania instytucjonalne i procedury legislacyjne.

• Część IV określa z kolei zawiera postanowienia ogólne i końcowe dotyczące tekstów autentycznych, zasad przyjęcia, ratyfikacji oraz wejścia w życie Traktatu, zakresu terytorialnego i czasowego jego obowiązywania oraz nowelizacji.

Numery artykułów Traktatu są poprzedzone cyfrą rzymską wskazującą na to, do której jego części przynależą.

Pierwsza, niezatytułowana część Traktatu składa się z dziewięciu tytułów:

1. Definicja i cele Unii,

2. Prawa podstawowe i obywatelstwo Unii,

3. Kompetencje Unii (III),

4. Instytucje i organy Unii,

5. Wykonywanie kompetencji Unii,

6. Życie demokratyczne Unii,

7. Finanse Unii,

8. Unia i jej bezpośrednie otoczenie,

9. Członkostwo w Unii.

Drugą częścią Traktatu jest Karta Praw Podstawowych przyjęta przez państwa członkowskie podczas szczytu w Nicei, w grudniu 2000 r.

1. Godność,

2. Wolności,

3. Równość,

4. Solidarność,

5. Prawa obywatelskie,

6. Wymiar sprawiedliwości,

7. Postanowienia ogólne dotyczące wykładni i stosowania Karty.

W trzeciej, bardzo obszernej, części Traktatu zatytułowanej: Polityki i Funkcjonowanie Unii występuje siedem tytułów:

1. Zasady ogólne,

2. Niedyskryminacja i obywatelstwo,

3. Polityki i działania wewnętrzne,

4. Stowarzyszenie krajów i terytoriów zamorskich,

5. Działania zewnętrzne Unii,

6. Funkcjonowanie Unii,

7. Postanowienia wspólne.

W części czwartej, która została nazwana Postanowienia Ogólne i Końcowe uregulowane są kwestie sukcesji przyszłej Unii wobec Wspólnoty Europejskiej i obecnej Unii Europejskiej, w tym uchylenie dotychczasowych traktatów. Sprecyzowano terytorialny zasięg stosowania TK, określono zasady jego wejścia w życie, a także przyjęto zwykłą i uproszczona procedurę zmiany jego postanowień.

Traktat, w odróżnieniu od obecnie obowiązujących aktów prawnych, kładzie większy nacisk na zasady związane z życiem demokratycznym w Unii:

- zasadę demokratycznej równości obywateli (I-45), instytucje Unii mają traktować z jednakową uwagą wszystkich obywateli;
- zasadę demokracji przedstawicielskiej (art. I-46), polegającej ona na tym, że: po pierwsze, w organach Unii reprezentowane są państwa członkowskie poprzez swoje rządy, po drugie, w Parlamencie Europejskim reprezentowane są same narody, a ponadto, każdy obywatel powinien mieć prawo uczestniczenia w demokratycznym życiu Unii; oraz
- zasadę demokracji uczestniczącej (art. I-47), polegającej na tym, iż umożliwia obywatelom i stowarzyszeniom przedstawicielskim wypowiadania i publicznej wymiany poglądów we wszystkich dziedzinach działania Unii. Zgodnie z tą zasadą obywatele, w liczbie nie mniejszej niż milion, wywodzący się ze znacznej liczby państw członkowskich mają prawo zwrócić się do Komisji o wystąpienie z inicjatywą ustawodawczą, jeśli uznają, że jest to niezbędne w celu wykonania Konstytucji.

W ramach regulacji stosunków między Unią a państwami członkowskimi Traktat:

- wyznacza granice kompetencji Unii oraz
- dokonuje podziału kompetencji między Unię a państwa członkowskie.

Zgodnie z zasadą przyznania, władza Unii ma charakter ograniczony. Unia Europejska posiada takie kompetencje, jakie zostaną jej powierzone w sposób wyraźny w Traktacie przez państwa członkowskie. Pozostałe kompetencje należą do państw członkowskich.

Zasada pomocniczości (zwana także zasadą subsydiarności) dotyczy ona głównie sposobu wykonywania przez Unię zadań, które mają charakter dzielony z państwami członkowskimi. Mówi ona o tym, że w zakresie, który nie podlega jej wyłącznej kompetencji, Unia podejmuje działania, tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele proponowanych działań nie mogą być skutecznie osiągnięte przez państwa członkowskie, a zatem z uwagi na skalę lub skutki proponowanych działań zostaną lepiej zrealizowane przez Unię.

Zasada proporcjonalności stanowi ona pewne ograniczenie dla władz ze względu na wymaganą równowagę między uruchomionymi środkami a zamierzonym celem. Oznacza to, że żadne działanie Unii nie może wykraczać poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów określonych w Konstytucji.

Traktat stara się wzmacniać mechanizm kontroli przestrzegania przez Unię zasad pomocniczości i proporcjonalności przy wykonywaniu jej kompetencji poprzez włączenie do niego parlamentów narodowych i ustanowienie procedury „wczesnego ostrzegania”.

Zgodnie z Protokołem w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności, parlamenty narodowe mają prawo wydawania opinii na temat zgodności projektu aktu ustawodawczego z zasadą pomocniczości.

Powyższy Protokół upoważnił Trybunał Sprawiedliwości do rozpatrywania skarg:

- wniesionych przez państwa członkowskie w związku z naruszeniem przez europejski akt ustawodawczy zasady pomocniczości;
- przekazanych przez państwa członkowskie, zgodnie z ich porządkiem prawnym w imieniu ich parlamentu narodowego lub jego izby.

Traktat dzieli kompetencje Unii (art. I-12) na wyłączne, dzielone z państwami członkowskimi oraz wymienia działania Unii o charakterze wspierającym, koordynującym i uzupełniającym działania państw członkowskich.

Kompetencja wyłączna Unii w danej dziedzinie mówi o tym, że tylko Unia może stanowić prawo oraz przyjmować wiążące akty prawne. Państwa członkowskie są tutaj uprawnione do działania wyłącznie z upoważnienia Unii lub w celu wykonania aktów Unii.

Kompetencja Unii dzielona z państwami członkowskimi oznacza, że zarówno Unia, jak i państwa członkowskie mogą stanowić prawo oraz przyjmować wiążące akty prawne. Państwa członkowskie wykonują swoje kompetencje w zakresie, w jakim Unia nie wykonała lub postanowiła zaprzestać wykonywania swojej kompetencji.

Katalog kompetencji wyłącznych zawartych w Traktacie ma charakter zamknięty, zaś katalog kompetencji dzielonych nie jest wyczerpujący i wymienia tylko „główne” dziedziny, w których kompetencje te mają zastosowanie.

Do kompetencji wyłącznych (art. I-13) Unii możemy zaliczyć: unię celną, ustanawianie zasad konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego, politykę pieniężną w odniesieniu do państw członkowskich, które przyjęły euro, ochronę biologicznych zasobów morza w ramach wspólnej polityki rybołówstwa, wspólną politykę handlową oraz kompetencję w zakresie zawierania umów międzynarodowych (jeżeli ich zawarcie zostało przewidziane w akcie ustawodawczym Unii i jest niezbędne do umożliwienia wykonywania przez Unię jej kompetencji wewnętrznych lub w zakresie, w jakim ich zawarcie może wpływać na wspólne zasady lub zmieniać ich zakres).

Kompetencje dzielone (art. I-14) stosuje się przede wszystkim do rynku wewnętrznego, przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, rolnictwa i rybołówstwa z wyjątkiem ochrony biologicznych zasobów morza, transportu i sieci transeuropejskich, energetyki, polityki społecznej w odniesieniu do aspektów określonych w Części III, spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej, środowiska naturalnego, ochrony konsumentów, wspólnych problemów bezpieczeństwa w zakresie zdrowia publicznego.

Działania o charakterze wspierającym, koordynującym i uzupełniającym (art. I-17) obejmują: przemysł, ochronę i poprawę stanu zdrowia ludzi, edukację, doskonalenie zawodowe, młodzież i sport, kulturę, turystykę, obronę cywilną oraz współpracę administracyjną.

Do najważniejszych traktatów należą:

Traktat lizboński

Data podpisania: 13 grudnia 2007 r.

Data wejścia w życie: 1 grudnia 2009 r.

Cel: Unia Europejska ma być bardziej demokratyczna, skuteczniejsza i zajmować wspólne stanowisko w sprawie globalnych problemów, takich jak zmiana klimatu, wypowiadając się jednym głosem.

Najważniejsze zmiany: większe uprawnienia Parlamentu Europejskiego, zmiana procedur głosowania w Radzie, inicjatywa obywatelska, stały przewodniczący Rady Europejskiej, nowy wysoki przedstawiciel do spraw zagranicznych, nowe służby dyplomatyczne UE.

Traktat lizboński wyjaśnia, które uprawnienia:

- należą do UE

- należą do państw członkowskich UE

- są dzielone.

Traktat nicejski

Data podpisania: 26 lutego 2001 r.

Data wejścia w życie: 1 lutego 2003 r.

Cel: reforma instytucji umożliwiająca efektywne funkcjonowanie UE przy 25 państwach członkowskich.

Najważniejsze zmiany: metody zmiany składu Komisji i określony w nowy sposób system głosowania w Radzie.

Traktat amsterdamski

Data podpisania: 2 października 1997 r.

Data wejścia w życie: 1 maja 1999 r.

Cel: reforma instytucji UE w ramach przygotowania do przyjęcia nowych państw członkowskich.

Najważniejsze zmiany: zmiana, nowa numeracja i konsolidacja traktatów UE i EWG. Bardziej przejrzysty proces decyzyjny (częstsze stosowanie procedury współdecyzji

Traktat o Unii Europejskiej – traktat z Maastricht

Data podpisania: 7 lutego 1992 r.

Data wejścia w życie: 1 listopada 1993 r.

Cel: przygotowanie europejskiej unii walutowej i wprowadzenie elementów unii politycznej (obywatelstwo, wspólna polityka zagraniczna i wspólna polityka spraw wewnętrznych).

Najważniejsze zmiany: ustanowienie Unii Europejskiej i wprowadzenie procedury współdecyzji, przyznanie Parlamentowi większej roli w procesie decyzyjnym. Nowe formy współpracy między rządami UE – na przykład w obszarze obrony, sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.

Jednolity akt europejski

Data podpisania: 17 lutego 1986 r. (Luksemburg) / 28 lutego 1986 r. (Haga)

Data wejścia w życie: 1 lipca 1987 r.

Cel: reforma instytucji w ramach przygotowań do członkostwa Portugalii i Hiszpanii oraz przyspieszenie procesu decyzyjnego w ramach przygotowań do jednolitego rynku.

Najważniejsze zmiany: rozszerzenie procedury głosowania większością kwalifikowaną w Radzie (pojedynczemu krajowi jest trudniej zawetować proponowane przepisy), utworzenie procedur współpracy i zgody, zwiększenie wpływu Parlamentu.

Traktat fuzyjny – traktat brukselski

Data podpisania: 8 kwietnia 1965 r.

Data wejścia w życie: 1 lipca 1967 r.

Cel: usprawnienie działania instytucji europejskich.

Najważniejsze zmiany: utworzenie jednej Komisji i jednej Rady dla trzech wspólnot europejskich (EWG, Euratom, EWWiS). Uchylony traktatem amsterdamskim.

Traktaty rzymskie – traktaty EWG i EURATOM

Data podpisania: 25 marca 1957 r.

Data wejścia w życie: 1 stycznia 1958 r.

Cel: powołanie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euratom).

Najważniejsze zmiany: rozszerzenie procesu integracji europejskiej na ogólną współpracę gospodarczą.

Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali

Data podpisania: 18 kwietnia 1951 r.

Data wejścia w życie: 23 lipca 1952 r.

Data wygaśnięcia: 23 lipca 2002 r.

Cel: stworzenie współzależności na rynku węgla i stali, tak, aby jeden kraj nie mógł mobilizować sił zbrojnych bez wiedzy innych krajów. Złagodzenie braku zaufania i napięć po drugiej wojnie światowej. Traktat EWWiS wygasł w 2002 roku.

12. Koncepcje zjednoczeniowe dla Unii Europejskiej.

Wśród klasycznych politycznych koncepcji integracji europejskiej do najważniejszych można zaliczyć koncepcje:

Federacyjna – jej podstawą jest utworzenie unii politycznej i ekonomicznej, opartej na ponadnarodowych strukturach, czyli powołanie europejskiego parlamentu, rządu i trybunału, z równoczesnym przekazaniem suwerennych uprawnień poszczególnych państw na rzecz organów federalnych. W skład rządu europejskiego, mającego szerokie uprawnienia wchodziliby funkcjonariusze międzynarodowi. Rząd ten podlegałby kontroli innego organu o charakterze parlamentarnym. Członkowie parlamentu europejskiego, wyłonionego na drodze powszechnych i bezpośrednich wyborów, mieliby zachować niezależność od swoich krajowych przedstawicielstw i reprezentować interesy europejskie. Zwolennikami tej koncepcji byli Winston Churchill, Paul-Henri Spaak, Konrad Adenauer oraz Walter Hallstein.

Konfederacyjna – Nazywana również koncepcją Europy Ojczyzn. Opowiadała się ona za utworzeniem konfederacji państw europejskich, budowanej na zasadzie poszanowania odrębności państw i ich suwerenności, u podstaw której miało leżeć wspólne działanie rządów państw członkowskich, oparte na zasadzie jednomyślności, a więc tym samym wykluczała ona przyjmowanie rozwiązań ponadnarodowych W myśl tej koncepcji współpraca byłaby realizowana na forum międzynarodowych konferencji. W przypadku konfliktów, konferencja pełniłaby rolę trybunału arbitrażowego (rozjemczego) Istotny wpływ na rozwój tej koncepcji miał prezydent Francji Charles de Gaulle.

Funkcjonalistyczna – Za jej twórcę uważa się Davida Mitrany’ego, powstała w latach 40 XX w. Mitrany wychodził z założenia, że należy unikać ideologii, dogmatów, systemów filozoficznych, które mogłoby utrudniać działanie, trzeba się natomiast skupić na konkretnych wydarzeniach i potrzebach. Przeciwstawia ona zatem pragmatyzm ideologii, głosi prymat gospodarki nad polityką. Jego zdaniem, potrzeby międzynarodowej współpracy gospodarczej wywierają presję na zacieśnianie współpracy między narodami, zaś integracja w jednej dziedzinie powoduje samoczynną jej rozciąganie się na inne dziedziny (tzw. efekt „samonapędzania” — spill over). Rozwiązania ponadnarodowe winny być konsekwencją integracji, a nie jej impulsem.

Ponadto niekiedy wyróżnia się również koncepcje, które wyodrębniły się nieco później:

Niefunkcjonalistyczna - Jej podstawy sformułował pod koniec lat 50 XX w. Ernst B Haas, rozwinął ją Leon Lindberg według tej koncepcji uczestnicy procesu integracji najpierw podejmują decyzje o charakterze ekonomiczno-społecznym, a następnie rozszerzają ją o sferę polityczną. Jej twórcy dużą wagę przywiązywali do mechanizmu współpracy regionalnej. Twierdzili, że integracja ekonomiczna i polityczna są ze sobą powiązane na zasadzie efektu rozprzestrzeniania się, integracja jest wynikiem działania sił politycznych, które poprzez współpracę dążą do rozwiązywania sporów – dochodzą do porozumienia i powierzają swoje kompetencje wspólnym organizacjom wyposażonym w ponadnarodowe uprawnienia. Podstawowa różnica między funkcjonalizmem a neofunkcjonalizmem dotyczy poglądu na rozprzestrzenianie się idei integracyjnych, funkcjonaliści uważają, iż jest to proces automatyczny, natomiast neofunkcjonaliści twierdzą, iż automatyzm ten jest ograniczony i wymaga decyzji politycznych.

Komunikacyjna - sformułowaną na początku lat sześćdziesiątych XX wieku przez K. Deutscha. Zgodnie z nią integracja oznacza pewną wspólnotę państw o wysokim poziomie współpracy międzynarodowej na szczeblu rządowym (dyplomatycznym), gospodarczej, społecznej i kulturalnej. Głównym jej celem ma być suwerenność państw i bezpieczeństwo integrujących się, utrzymanie pokoju, między innymi poprzez pokojowe rozwiązywanie sporów. Integracja winna rozwijać się na szczeble międzyrządowym, społecznym i jednostkowym.

Nowoczesne Koncepcje Integracji

- Koncepcja Europy a la carte – sformułowana przez Dahrendorfa. Jego zdaniem, każde państwo powinno mieć swobodę w wyborze obszaru integracji, w jakim zamierza brać udział. Nie powinien też istnieć minimalny poziom integracji, który musiałby być przyjęty.

- Idea Europy zmiennych prędkości – powstała w połowie lat 70, do jej powstania przyczynili się Willy Brandt oraz Leo Tindemans. Jej istotą jest to, że każde państwo może kroczyć według własnego rytmu, z uwzględnieniem swoich możliwości i roli. Jednocześnie wszystkie państwa akceptują cele, które przez nie wszystkie powinny być ostatecznie osiągnięte.

- Europa o twardym jądrze zakłada natomiast, że zostanie wyodrębniona grupa państw, która będzie stanowiła siłę napędową integracji europejskiej oraz siłę przyciągającą państwa członkowskie spoza tej grupy, aby dołączały do państw twardego jądra.

- Koncepcja Europy o zmiennej geometrii przedstawia model integracji, w którym wszystkie państwa członkowskie mają zaakceptować minimalny zestaw zobowiązań zaś w pozostałym zakresie istniałaby swoboda.

13. Proces tworzenia Unii Gospodarczo-Walutowej oraz jej funkcjonowanie.

Unia walutowa została urzeczywistniona poprzez wprowadzenie jednolitej europejskiej waluty – euro. Obecnie wspólną walutę stosuje 16 państw członkowskich UE. Nowe państwa członkowskie także będą musiały wprowadzić euro, po co najmniej dwuletnim uczestniczeniu w europejskim systemie walutowym ESW II i po spełnieniu kryteriów konwergencji.

PODSTAWA PRAWNA

– Decyzje podjęte na szczytach europejskich w Hadze (1969 r.), Paryżu (1972 r.) i Brukseli (1978 r.).

– Artykuły 98–124 traktatu WE, wprowadzone traktatem z Maastricht.

– Protokoły załączone do Traktatu o Unii Europejskiej w sprawie przejścia do trzeciego etapu unii gospodarczej i walutowej, procedury dotyczącej nadmiernego deficytu, kryteriów konwergencji, możliwości nieprzystąpienia do unii walutowej przyznanej Zjednoczonemu Królestwu i Danii oraz statutów Europejskiego Instytutu Walutowego, Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego.

CELE

Głównymi celami unii walutowej są:

– ukończenie procesu tworzenia rynku wewnętrznego poprzez usunięcie wahań kursów walutowych, kosztów transakcyjnych wiążących się z transakcjami walutowymi, jak również kosztów zabezpieczenia przed ryzykiem wahań kursowych;

– zapewnienie pełnej porównywalności kosztów i cen na terytorium całej Unii, co pomoże konsumentom, ożywi handel wewnątrzwspólnotowy i ułatwi prowadzenie działalności gospodarczej;

– wzmocnienie stabilności walutowej i siły finansowej Europy poprzez:

– wykluczenie, co do zasady, możliwości spekulacji walutami Wspólnoty;

– zapewnienie nowej walucie dużej odporności na spekulacje międzynarodowe poprzez gospodarczy wymiar ustanowionej w ten sposób unii walutowej,

– stworzenie warunków, dzięki którym euro stanie się główną walutą rezerwową i płatniczą.

OSIĄGNIĘCIA

A. Okres pierwszy (1957–1969): brak europejskiego projektu w zakresie polityki pieniężnej i walutowej

Traktat rzymski określał jedynie mało istotne postanowienia dotyczące współpracy walutowej. Sześć państw członkowskich będących założycielami Wspólnoty uczestniczyło w międzynarodowym systemie walutowym z Bretton Woods, który charakteryzował się stałymi kursami wymiany walut i przewidywał możliwość korekty. Tworzenie równoległego systemu nie było konieczne.

B. Okres drugi (1969–1979): pierwsze wysiłki na rzecz integracji

Wskutek upadku systemu z Bretton Woods – potwierdzonym przez zniesienie wymienialności dolara na złoto w dniu 15 sierpnia 1971 r. – nastąpił okres płynnych kursów walut. W związku z kryzysem naftowym na początku lat 70. waluty europejskie znalazły się pod jeszcze większą presją. W obliczu takiej ogólnej niestabilności, która była przyczyną poważnych trudności gospodarczych i społecznych, państwa członkowskie usiłowały wprowadzić ramy, które przynajmniej na szczeblu europejskim mogłyby zapewnić minimum stabilności i doprowadzić do powstania unii walutowej.

Już w 1969 r., kiedy istniało zagrożenie załamania się międzynarodowego systemu walutowego, szefowie państw i rządów postanowili na szczycie w Hadze, że Wspólnotę należy stopniowo przekształcić w unię gospodarczą i walutową.

W październiku 1970 r. ówczesny premier Luksemburga, Pierre Werner, zaproponował, co następuje:

– na pierwszym etapie należy zmniejszyć przedziały wahań kursów walut państw członkowskich;

– następnie należałoby doprowadzić do pełnej liberalizacji przepływów kapitału wraz z integracją rynków finansowych, w szczególności systemów bankowych;

– na koniec należałoby ustalić nieodwołalne kursy wymiany walut.

Dnia 12 kwietnia 1972 r. wprowadzono mechanizm nazywany wężem w tunelu (ang. snake in the tunel), który ograniczył przedział wahań kursów walut Wspólnoty do ± 2,25% (wąż) oraz przedział wahań kursów tych walut do dolara do ± 4,5% (tunel). Aby zapewnić właściwe funkcjonowanie tego mechanizmu, w 1973 r. państwa członkowskie utworzyły Europejski Fundusz Współpracy Walutowej (EFWW), który został uprawniony do przejmowania części krajowych rezerw pieniężnych (*5.2.).

Rezultaty tego mechanizmu były rozczarowujące. Państwa członkowskie różnie zareagowały na zakłócenia spowodowane wzrostem cen ropy naftowej, co doprowadziło do częstych i ostrych wahań kursowych. Zdarzały się wejścia i wyjścia z mechanizmu stabilności kursowej, a wąż walutowy, który pierwotnie powstał jako umowa o zasięgu wspólnotowym, został ograniczony do strefy stabilności walutowej wokół marki niemieckiej.

Pod koniec 1977 r. jedynie pięć z ówczesnych dziewięciu państw członkowskich (Niemcy, Belgia, Niderlandy, Luksemburg i Dania) było objętych mechanizmem, natomiast pozostałe postanowiły pozwolić na płynny kurs swoich walut. W tym samym roku zrezygnowano z planu Wernera.

C. Okres trzeci (1979–1987): pomyślne podjęcie procesu integracji; ESW

Z inicjatywy kanclerza Niemiec Helmuta Schmidta i prezydenta Francji Valéry’ego Giscarda d’Estaing na szczycie w Brukseli w grudniu 1978 r. postanowiono utworzyć europejski system walutowy (ESW), którego celem było utworzenie strefy stabilności walutowej w Europie poprzez zmniejszenie wahań kursów walut państw uczestniczących w systemie. ESW zaczął funkcjonować dnia 13 marca 1979 r.

1. Mechanizmy europejskiego systemu walutowego

ESW wprowadził system stałych, lecz podlegających korekcie kursów wymiany walut państw uczestniczących w systemie.

a) ECU (europejska jednostka monetarna)

Była ona głównym elementem systemu i stanowiła koszyk walut europejskich, w którym znaczenie każdej z nich zależało od udziału danego państwa w PKB Wspólnoty i handlu wewnątrzwspólnotowym. ECU była walutą rozliczeniową używaną, jako instrument płatniczy między bankami centralnymi i stosowaną do określania budżetu Wspólnoty, ale nie była legalnym środkiem płatniczym.

b) Mechanizm kursów walut

Każdej walucie przypisano kurs centralny w ECU, a wszystkie kursy centralne łącznie określały kursy walutowe (dwustronne kursy wymiany).

c) Pasmo wahań

Dopuszczalne pasmo wahań zostało ustalone według dwustronnych kursów: początkowo 2,25% (oraz 6% w wypadku lira włoskiego).

d) „Wskaźniki rozbieżności”

Jeżeli waluta osiągała 25% maksymalnej granicy wahań, uznawano ją za „rozbieżną”, a odpowiednie władze były wówczas zobowiązane do przedsięwzięcia określonych środków: podniesienia stóp procentowych, zacieśnienia polityki budżetowej, podwyższenia kursu walutowego w razie jego spadku i obniżenia kursu w wypadku jego wzrostu.

e) Zmiana parytetu

Parytety nie zostały ustalone na stałe. Mogły one zostać zmienione, jeżeli dana waluta wykraczała strukturalnie poza granice wahań. Jednakże takie zmiany, powodujące zmianę kursów centralnych, musiały być dokonywane zgodnie ze wspólną procedurą.

2. Rozwój ESW: lata 80.

a) Przyjęcie nowych członków

Po utworzeniu ESW wszystkie państwa członkowskie Wspólnoty, z wyjątkiem Zjednoczonego Królestwa, przystąpiły do mechanizmu kursów walut. Ta ostatnia przyjęła ten mechanizm dopiero w 1990 r.

Grecja, która stała się członkiem Wspólnoty w 1981 r., nie przystąpiła do mechanizmu kursów walut, jednakże z uwagi na przyjęcie wspólnej waluty w 1999 r. została członkiem ESW II.

Hiszpania i Portugalia stały się państwami członkowskimi Wspólnoty w 1986 r.; Hiszpania przystąpiła do mechanizmu kursów walut w 1989 r., Portugalia w 1992 r., a granice wahań ustalono na 6%.

b) Kryzys lat 1992–1993

Europejski System Walutowy uległ poważnym zakłóceniom w wyniku gwałtownego wstrząsu na europejskich rynkach walutowych we wrześniu i październiku 1992 r., co nastąpiło wskutek trudności w ratyfikacji traktatu z Maastricht w Danii i Francji. Funt szterling i lir musiały wyjść z mechanizmu kursów walut we wrześniu 1992 r., a w listopadzie tego samego roku nastąpił spadek wartości pesety i escudo o 6% w stosunku do innych walut. W styczniu 1993 r. wartość funta irlandzkiego obniżyła się o 10%; w maju nastąpił dalszy spadek wartości pesety i escudo. W obliczu kolejnej fali spekulacji granice wahań podwyższono do 15% (1 sierpnia 1993 r.).

c) Ocena ESW

Główny cel ESW, którym było zapewnienie wyższego poziomu wewnętrznej i zewnętrznej stabilności walutowej, został osiągnięty. Niestabilność charakteryzująca międzynarodowy system walutowy w latach 80. została wyeliminowana w państwach uczestniczących. Po ponad dwudziestoletnich wysiłkach zapanowała określona stabilizacja.

Dyscyplina monetarna spowodowała zbieżność gospodarczą oraz obniżenie stóp inflacji i zbliżenie stóp procentowych.

Prywatne korzystanie z ECU (w przeciwieństwie do jej oficjalnego wykorzystania, tj. między bankami centralnymi należącymi do ESW) znacznie się rozwinęło. ECU była w coraz większym zakresie używana przy emitowaniu międzynarodowych obligacji przez instytucje Wspólnoty, państwa członkowskie i firmy. ECU stała się międzynarodowym instrumentem finansowym. W ten sposób ESW i ECU zapewniły silną podstawę wprowadzenia wspólnej waluty.

D. Okres czwarty (1988–1992): postępy na drodze ku unii gospodarczej i walutowej

Ustanowienie rynku wewnętrznego skłoniło Wspólnotę do ponownego wyznaczenia celu utworzenia unii walutowej. Podczas szczytu w Hanowerze (czerwiec 1988 r.) Rada Europejska zaznaczyła, że „przyjmując Jednolity akt europejski, (który wszedł w życie z dniem 1 lipca 1987 r.), państwa członkowskie Wspólnoty potwierdziły, że ich celem jest stopniowa realizacja unii gospodarczej i walutowej (UGW)”. Powierzyła ona komitetowi pod przewodnictwem przewodniczącego Komisji Jacques’a Delors’a „zadanie przeanalizowania i zaproponowania konkretnych etapów dochodzenia do takiej unii”.

W kwietniu 1989 r. w sprawozdaniu komitetu Delors’a przewidziano realizację UGW w trzech etapach: zacieśnienie współpracy między bankami centralnymi; utworzenie Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC); stopniowe przekazanie uprawnień decyzyjnych w zakresie polityki pieniężnej instytucjom ponadnarodowym; nieodwołalne ustalenie parytetów między walutami krajowymi oraz wprowadzenie wspólnej waluty europejskiej.

Podczas szczytu w Madrycie w czerwcu 1989 r. Rada Europejska przyjęła plan Delors’a jako podstawę swojej pracy i postanowiła od dnia 1 lipca 1990 r. realizować pierwszy z tych trzech etapów, który przewidywał całkowitą liberalizację przepływów kapitału i usług finansowych.

Podczas szczytu w Strasburgu w grudniu 1989 r. Rada Europejska musiała wziąć pod uwagę nową sytuację – perspektywę zjednoczenia Niemiec. Postanowiono zwołać konferencję międzyrządową w celu przygotowania zmiany traktatu rzymskiego z uwzględnieniem UGW.

Po zatwierdzeniu przez Radę Europejską w grudniu 1991 r. poprawki zaproponowane przez konferencję międzyrządową zostały włączone do Traktatu o Unii Europejskiej podpisanego w Maastricht dnia 7 lutego 1992 r. Przewidziany traktatem projekt UGW opierał się na ogólnych elementach planu Delors’a, lecz różnił się od niego w kilku znaczących kwestiach. W szczególności drugi etap rozpoczął się dopiero dnia 1 stycznia 1994 r. i nie obejmował przekazania kompetencji w zakresie polityki pieniężnej ponadnarodowemu organowi, a jedynie zacieśnienie współpracy między bankami centralnymi, zastępując były Komitet Prezesów Banków Centralnych Europejskim Instytutem Walutowym (EIW) (*5.2.), który wraz z Komisją miał odpowiadać za techniczne przygotowanie UGW. Ustanowienie ESBC przełożono na etap trzeci.

E. Okres piąty (1990–2002): etapy unii gospodarczej i walutowej

1. Etap pierwszy (1 lipca 1990 r. – 31 grudnia 1993 r.)

Osiągnięcia:

– ukończenie procesu tworzenia rynku wewnętrznego, co skutkowało w szczególności całkowitą liberalizacją przepływów kapitału;

– wzmocnienie koordynacji gospodarczej poprzez większą zbieżność w zakresie stabilności cen i reformy finansów publicznych.

2. Etap drugi (1 stycznia 1994 r. – 31 grudnia 1998 r.)

a) Europejski Instytut Walutowy (EIW)

Utworzony dnia 1 stycznia 1994 r. (*5.2.) instytut był poprzednikiem przyszłego Europejskiego Banku Centralnego i jego zadaniem było przygotowanie do trzeciego etapu UGW.

b) Dyscyplina budżetowa i monetarna

Na tym etapie państwa członkowskie miały:

– uniezależnić swoje banki centralne od władz publicznych (art. 116 ust. 5 TWE);

– zaprzestać praktyki udzielania pożyczek na pokrycie deficytu przez banki centralne oraz odebrać władzom publicznym uprzywilejowany dostęp do instytucji finansowych (art. 101, 102 i 103 TWE);

– dołożyć starań w celu spełnienia następujących pięciu kryteriów konwergencji (art. 121 TWE):

stopa inflacji nieprzekraczająca maksymalnie 1,5% średniej trzech państw członkowskich, które osiągnęły najlepszy rezultat w zakresie stabilności cen w roku poprzedzającym etap trzeci,

deficyt budżetowy nieprzekraczający 3% PKB lub przynajmniej pozostający na bardzo zbliżonym poziomie, pod warunkiem, że ulegał on stałemu obniżeniu,

dług publiczny nieprzekraczający 60% PKB lub przynajmniej zbliżający się do tego poziomu ze względu na zdecydowanie zniżkową tendencję,

długoterminowa stopa procentowa nieprzekraczająca maksymalnie 2% średniej trzech państw, które osiągnęły najlepszy rezultat w zakresie stabilności cen,

utrzymywanie waluty krajowej w ramach zwykłego przedziału wahań mechanizmu wymiany walut Europejskiego Systemu Walutowego przy jednoczesnym braku dewaluacji w stosunku do waluty innego państwa członkowskiego, przez co najmniej dwa lata.

c) Decyzja o przejściu do etapu trzeciego

Artykuł 121 przewidywał, że Rada ustali datę przejścia do etapu trzeciego, określając termin najwcześniejszy i ostateczny.

Podczas szczytu w Madrycie w dniach 15 i 16 grudnia 1995 r. Rada Europejska postanowiła, że trzeci etap rozpocznie się w dniu 1 stycznia 1999 r. Nadała ona wspólnej walucie nazwę euro i po konsultacji z Komisją oraz EIW przyjęła scenariusz jej wprowadzenia.

Podczas szczytu w Brukseli w dniu 2 maja 1998 r. Rada Europejska, działając na podstawie zalecenia Komisji i Rady ds. Gospodarczych i Finansowych (ECOFIN) oraz opinii Parlamentu Europejskiego, postanowiła, że 11 państw – Niemcy, Belgia, Hiszpania, Francja, Irlandia, Włochy, Luksemburg, Austria, Niderlandy, Portugalia i Finlandia – wejdzie do trzeciego etapu.

3. Etap trzeci (1 stycznia 1999 r. – 1 lipca 2002 r.)

Dnia 1 stycznia 1999 r. zaczęła funkcjonować UGW obejmująca 11 wspomnianych państw. Grecja przystąpiła do UGW w dniu 1 stycznia 2001 r.

a) Europejski System Banków Centralnych (ESBC) i Europejski Bank Centralny (EBC) zaczęły funkcjonować dnia 1 stycznia 1999 r. (*5.2.)

b) Proces wprowadzania euro

Dnia 1 stycznia 1999 r. euro stało się jedyną oficjalną walutą uczestniczących państw członkowskich:

– ustalono nieodwołalnie parytety uczestniczących walut i ich kursy wymiany na euro;

– euro stało się samoistną walutą, a koszyk ECU przestał istnieć;

– polityka pieniężna i polityka kursowa jest prowadzona w euro, a uczestniczące państwa członkowskie emitują w euro własne nowe instrumenty dłużne sektora publicznego.

W okresie między 1 stycznia 1999 r. i 1 stycznia 2002 r. ESBC oraz publiczne władze krajowe i wspólnotowe miały monitorować proces przejścia na wspólną walutę we wszystkich sektorach gospodarki, w szczególności w sektorze finansowym i bankowym.

Dnia 1 stycznia 2002 r. w obiegu znalazły się banknoty i monety euro, które były używane równolegle z banknotami i monetami waluty krajowej. Podwójna waluta znajdowała się w obiegu przez dwa miesiące, po czym prawnym środkiem płatniczym stały się wyłącznie banknoty i monety euro.

c) Koordynacja polityk gospodarczych

Od początku trzeciego etapu państwa członkowskie muszą uznawać swoje polityki gospodarcze za przedmiot wspólnego zainteresowania (art. 99 i 104 TWE). W tym celu traktat przewiduje przyjęcie przez Radę ogólnych wytycznych w dziedzinie polityki gospodarczej mających zastosowanie do wszystkich państw członkowskich oraz mechanizm monitorowania nadmiernego deficytu budżetowego (*5.4.).

d) Pakt stabilności i wzrostu

Celem paktu, który został przyjęty przez Radę Europejską w Amsterdamie w dniach 16 i 17 czerwca 1997 r. (*5.5.), jest zapewnienie dyscypliny budżetowej poprzez utrzymanie obowiązku spełnienia określonych kryteriów dotyczących deficytu i zadłużenia przed przystąpieniem do unii walutowej. Dnia 20 marca 2005 r. Rada przyjęła sprawozdanie zatytułowane „Poprawa wdrażania paktu stabilności i wzrostu”. Sprawozdanie zostało zatwierdzone przez Radę Europejską w jej konkluzjach z dnia 22 marca 2005 r., w których stwierdziła ona, że sprawozdanie stanowi aktualizację i uzupełnienie paktu stabilności i wzrostu i jest obecnie jego nieodłączną częścią. Dnia 27 czerwca 2005 r. pakt został uzupełniony dwoma dodatkowymi rozporządzeniami zmieniającymi rozporządzenia (WE) nr 1466/97 i 1467/97.

e) ESW II

Podczas szczytu w Amsterdamie Rada Europejska określiła również podstawowe zasady i charakterystykę funkcjonowania nowego mechanizmu kursów walut, który miał regulować stosunek między wspólną walutą a walutami państw członkowskich Unii Europejskiej niebędących członkami unii walutowej. ESW II został wprowadzony dnia 1 stycznia 1999 r. w momencie rozpoczęcia trzeciego etapu UGW. W przeciwieństwie do ESW, w którym dla wszystkich walut ustanawiano wzajemne parytety centralne (kursy centralne) i wzajemne pasmo wahań, parytety i pasmo wahań w ramach nowego mechanizmu kursów walut są obecnie ustalane wyłącznie w stosunku do euro.

Uczestnictwo w mechanizmie jest dobrowolne. Jednakże państwa członkowskie, które przystąpiły do UE w 2004 i w 2007 roku, jak również Szwecja, będą musiały uczestniczyć w ESW II w ramach przygotowań do przyjęcia euro. Dnia 27 czerwca 2004 r. do ESW II dołączyły: korona estońska, lit litewski i talar słoweński. Uczestnictwo talara słoweńskiego w ESW II zakończyło się wraz z przystąpieniem Słowenii do strefy euro w dniu 1 stycznia 2007 r. Dnia 2 maja 2005 r. do mechanizmu kursowego (ERM (ii) dołączyły trzy inne waluty państw członkowskich: Cypru, Łotwy i Malty. Z dniem przystąpienia Cypru i Malty do strefy euro, tj. 1 stycznia 2008 r., kończy się uczestnictwo liry maltańskiej i funta cypryjskiego w ESW II. Dnia 25 listopada 2005 r. do mechanizmu weszła korona słowacka. Jej uczestnictwo dobiegnie końca z dniem przystąpienia Słowacji do strefy euro, tj. 1 stycznia 2009 r. Ponadto w ESW II uczestniczy również korona duńska, dla której pasmo wahań wynosi ±2,25% kursu centralnego w stosunku do euro.

f) Rozszerzenie strefy euro

Państwa członkowskie, które przystąpiły do UE w latach 2004 i 2007, jak również Szwecja, nie korzystają z klauzuli opt-out. Aby przystąpić do strefy euro, muszą one uczestniczyć w europejskim mechanizmie kursów walut (ESW (ii), przez co najmniej dwa lata oraz spełnić wszystkie pozostałe nominalne kryteria konwergencji. Komisja Europejska oraz Europejski Bank Centralny składają co dwa lata sprawozdanie z konwergencji, zawierające analizę spełnienia kryteriów przez te państwa. Ponadto, na wniosek państwa członkowskiego, obowiązuje sporządzenie także sprawozdania międzyokresowego.

W pierwszej połowie 2006 r. Słowenia i Litwa wystąpiły o to, aby Komisja i EBC przedstawiły Radzie sprawozdanie z postępów tych państw w zakresie spełnienia kryteriów konwergencji z myślą o przystąpieniu do strefy euro w dniu 1 stycznia 2007 r. Komisja i EBC pozytywnie oceniły Słowenię, lecz odrzuciły wniosek Litwy o wejście do strefy euro. Dnia 1 stycznia 2007 r. Słowenia stanie się 13. Państwem należącym do strefy euro. Na początku 2007 r. Cypr i Malta wystąpiły o zbadanie konwergencji ich gospodarek narodowych. Oba kraje otrzymały zielone światło dla przystąpienia do strefy euro od 1 stycznia 2008 r. Wiosną 2008 r. Komisja Europejska i EBC przedłożyły regularne sprawozdanie z konwergencji, w którym stwierdzono, iż Słowacja spełnia wymagane kryteria. Z dniem 1 stycznia 2009 r. Słowacja, jako 16. Państwo, przystąpiła do strefy euro.

*

Instytucje europejskiej unii gospodarczej i walutowej ponoszą główną odpowiedzialność za określanie europejskiej polityki pieniężnej, decyzje o emisji euro i stabilność cen w UE. Instytucje te to: EBC, ESBC, Komitet Ekonomiczno-Finansowy, Eurogrupa oraz Rada ds. Gospodarczych i Finansowych (ECOFIN).

PODSTAWA PRAWNA

– Artykuły 105–124 traktatu WE.

– Protokoły załączone do traktatu o Unii Europejskiej (traktat z Maastricht):

w sprawie Europejskiego Instytutu Walutowego (art. 1–23),

w sprawie statutu Europejskiego Instytutu Walutowego, Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego (art. 1–53);

deklaracja w sprawie art. 10.6 statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego, załączona do traktatu z Nicei.

CELE

Głównymi celami instytucji unii gospodarczej i walutowej są:

– ukończenie procesu tworzenia rynku wewnętrznego poprzez usunięcie wahań kursów walutowych i kosztów nieodłącznie wiążących się z transakcjami walutowymi, jak również kosztów zabezpieczenia przed ryzykiem wahań kursowych;

– zapewnienie porównywalności kosztów i cen na terytorium Unii, co pomoże konsumentom, pobudzi handel wewnątrzwspólnotowy i ułatwi prowadzenie działalności gospodarczej;

– wzmocnienie stabilności walutowej i siły finansowej Europy poprzez:

wykluczenie, co do zasady, możliwości spekulacji walutami Wspólnoty;

zapewnienie nowej walucie dużej odporności na spekulacje międzynarodowe poprzez gospodarczy wymiar ustanowionej w ten sposób unii walutowej,

stworzenie warunków, dzięki którym euro stanie się ważną walutą rezerwową i płatniczą.

OSIĄGNIĘCIA

W trakcie pierwszego etapu unii gospodarczej i walutowej (UGW) (od 1 lipca 1990 r. do 31 grudnia 1993 r.) nie ustanowiono żadnych instytucji pieniężnych.

A. Instytucje drugiego etapu UGW (od 1 stycznia 1994 r. do 31 grudnia 1998 r.)

1. Europejski Instytut Walutowy (EIW)

a) Funkcja

Europejski Instytut Walutowy, ustanowiony na początku drugiego etapu UGW zgodnie z art. 117 traktatu WE, przejął obowiązki Komitetu Prezesów i Europejskiego Funduszu Współpracy Walutowej (EFWW). Instytut nie miał wpływu na realizację polityki pieniężnej, która pozostawała w gestii władz krajowych. Jego główne zadania w trakcie wdrażania drugiego etapu UGW obejmowały:

– umacnianie współpracy między krajowymi bankami centralnymi;

– umacnianie koordynacji polityk pieniężnych państw członkowskich w celu zapewnienia stabilności cen;

– nadzorowanie funkcjonowania europejskiego systemu walutowego;

– ułatwienie korzystania z europejskiej jednostki walutowej (ECU) i nadzorowanie jej rozwoju;

– zapewnienie spełnienia przez państwa członkowskie kryteriów konwergencji, będących warunkiem przystąpienia do UGW i składanie na ten temat sprawozdań Radzie.

Zadania EIW w ramach przygotowań do trzeciego etapu UGW obejmowały:

– przygotowanie dokumentów i procedur niezbędnych do prowadzenia jednolitej polityki pieniężnej;

– wspieranie skuteczności płatności transgranicznych;

– wspieranie harmonizacji reguł i praktyk dotyczących danych statystycznych;

– sprecyzowanie ram regulacyjnych, organizacyjnych i logistycznych, które są potrzebne Europejskiemu Systemowi Banków Centralnych (ESBC) do wykonywania jego zadań.

b) Status instytucjonalny

Europejski Instytut Walutowy posiadał osobowość prawną i był kierowany i zarządzany przez Radę, która:

- składała się z prezesa EIW i prezesów krajowych banków centralnych;

– była niezależna i nie mogła przyjmować instrukcji od żadnej z instytucji Wspólnoty lub jej organów czy rządów państw członkowskich (art. 8 statutu).

– Prezes był mianowany za wspólnym porozumieniem przez rządy państw członkowskich na szczeblu szefów państw lub rządów na zalecenie Rady EIW oraz po konsultacji z Parlamentem Europejskim i Radą (art. 117 TWE).

Zgodnie z art. 123 ust. 2 traktatu WE Europejski Instytut Walutowy został rozwiązany w momencie ustanowienia EBC, dla którego przygotował podstawy (1 czerwca 1998 r.).

2. Komitet Walutowy

Instytucja ta składała się z członków mianowanych, w takiej samej liczbie, przez Komisję i państwa członkowskie.

Komitet, który został utworzony w celu wspierania koordynacji polityk państw członkowskich w pełnym zakresie niezbędnym do funkcjonowania rynku wewnętrznego (art. 114 TWE), pełnił rolę doradczą.

Miał za zadanie:

– śledzenie sytuacji pieniężnej i finansowej państw członkowskich i Wspólnoty, jak również ogólnego systemu płatności państw członkowskich oraz regularne składanie Radzie i Komisji sprawozdań na ten temat;

– wydawanie opinii Radzie lub Komisji, przyczynianie się do przygotowania prac Rady i badanie, przynajmniej raz w roku, sytuacji w dziedzinie przepływów kapitału i swobody płatności oraz regularne składanie sprawozdań na ten temat Komisji i Radzie.

Na początku trzeciego etapu Komitet został rozwiązany i zastąpiony przez Komitet Ekonomiczno-Finansowy.

B. Instytucje trzeciego etapu (od 1 stycznia 1999 r.)

1. Europejski Bank Centralny (EBC)

a) Organizacja

Utworzony 1 czerwca 1998 r. EBC nie jest instytucją europejską, posiada natomiast osobowość prawną (art. 107 ust. 2 TWE i art. 9 statutu EBC). Jego siedziba znajduje się we Frankfurcie nad Menem. Kierowany jest przez dwa organy, które pozostają niezależne od instytucji wspólnotowych i władz krajowych: Radę Prezesów i Zarząd, a także – w wypadku niektórych zadań – przez Radę Ogólną, która sama nie jest organem decyzyjnym ESBC.

(i) Rada Prezesów

Składa się z członków Zarządu i prezesów krajowych banków centralnych państw, które przyjęły euro (art. 112 ust. 1 TWE i art. 10.1 statutu).

Jako najwyższy organ decyzyjny uchwala wytyczne i podejmuje decyzje niezbędne do zapewnienia wykonania zadań powierzonych ESBC, ustala politykę pieniężną Wspólnoty, włącznie z odpowiednimi decyzjami w sprawach pośrednich celów pieniężnych, podstawowych stóp procentowych i wielkości rezerw ESBC oraz określa wytyczne konieczne do ich realizacji (art. 12 statutu).

(ii) Zarząd

Zarząd składa się z prezesa, wiceprezesa i czterech innych członków, mianowanych za wspólnym porozumieniem przez szefów państw lub rządy państw członkowskich należących do strefy euro, na nieodnawialną ośmioletnią kadencję (art. 112 ust. 2 TWE).

Zarządowi została powierzona realizacja polityki pieniężnej i udzielanie w tym zakresie niezbędnych instrukcji krajowym bankom centralnym. Jest również odpowiedzialny za przygotowanie posiedzeń Rady Prezesów i za prowadzenie bieżących spraw EBC (art. 11 i 12 statutu).

(iii) Rada Ogólna

Rada Ogólna (art. 45.1 statutu) składa się z prezesa i wiceprezesa EBC oraz prezesów krajowych banków centralnych wszystkich państw członkowskich niezależnie od tego, czy przyjęły euro, czy nie.

Rada wspiera gromadzenie informacji statystycznych, koordynuje polityki pieniężne państw członkowskich, które nie przyjęły euro oraz nadzoruje działanie europejskiego mechanizmu kursów walut (*5.1.)

b) Funkcja

Europejski Bank Centralny ma wyłączne prawo do upoważniania do emisji banknotów w strefie euro. Banknoty takie mogą być emitowane przez EBC lub krajowe banki centralne. Państwa członkowskie mogą emitować monety, z zastrzeżeniem zgody EBC co do wielkości emisji (art. 106 TWE).

Bank podejmuje decyzje niezbędne do wykonania zadań powierzonych ESBC na podstawie statutu ESBC i traktatu (art. 110 TWE).

Europejski Bank Centralny, wspomagany przez krajowe banki centralne, gromadzi niezbędne informacje statystyczne od właściwych władz krajowych bądź bezpośrednio od podmiotów gospodarczych (art. 5 statutu).

EBC jest konsultowany w sprawie każdego projektu aktu wspólnotowego w dziedzinach podlegających jego kompetencji oraz na żądanie władz krajowych w sprawie każdego projektu regulacji (art. 105 TWE).

Bank może wykonywać specyficzne zadania, związane z polityką nadzoru ostrożnościowego instytucji kredytowych i innych instytucji finansowych (art. 25.2 statutu). Władze państw członkowskich nadal nadzorują jednak system bankowy, tak jak przed wprowadzeniem euro.

Europejski Bank Centralny jest również odpowiedzialny za sprawne działanie transeuropejskiego zautomatyzowanego błyskawicznego systemu rozrachunku brutto w czasie rzeczywistym, systemu płatniczego w euro, który łączy krajowe systemy płatnicze i mechanizm płatniczy EBC.

Europejski Bank Centralny dokłada starań, aby włączyć banki centralne państw członkowskich przystępujących do strefy do ESBC.

2. Europejski System Banków Centralnych (ESBC) i Eurosystem

a) Organizacja

Europejski System Banków Centralnych złożony jest z EBC i krajowych banków centralnych wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej (art. 107 ust. 1 TWE i art. 1.2 statutu). ESBC jest kierowany przez te same organy decyzyjne co EBC (art. 107 ust. 2 TWE).

Eurosystem obejmuje tylko EBC i krajowe banki centralne państw członkowskich należących do strefy euro.

b) Funkcja

Głównym zadaniem ESBC jest zapewnianie stabilności cen (art. 105 TWE). Bez uszczerbku dla tego celu ESBC wspiera ogólną politykę gospodarczą, przyczyniając się do osiągnięcia celów Wspólnoty. ESBC spełnia to zadanie poprzez (art. 105 ust. 2 TWE i art. 3 statutu):

– definiowanie i realizacja polityki pieniężnej Wspólnoty;

– przeprowadzanie operacji walutowych zgodnie z art. 111 TWE;

– utrzymywanie i zarządzanie oficjalnymi rezerwami walutowymi państw członkowskich;

– popieranie należytego funkcjonowania systemów płatniczych;

– przyczynianie się do należytego wykonywania polityk prowadzonych przez właściwe władze w odniesieniu do nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi i do stabilności systemu finansowego.

3. Komitet Ekonomiczno-Finansowy

Komitet Ekonomiczno-Finansowy składa się z nie więcej niż sześciu członków, w tym dwóch mianowanych przez państwa członkowskie, dwóch – przez Komisję i dwóch przez EBC. Jego obowiązki są takie same jak Komitetu Walutowego, którego zastąpił dnia 1 stycznia 1999 r., z jedną ważną różnicą – informowanie Komisji i Rady o rozwoju sytuacji pieniężnej jest teraz obowiązkiem EBC.

4. Eurogrupa

Posiedzenie ministrów gospodarki i finansów państw należących do strefy euro, noszące pierwotnie nazwę Euro-11, zmieniło swoją nazwę na „Eurogrupa” w 1997 r. Ten nieformalny organ doradczy odbywa regularne posiedzenia, aby omawiać kwestie związane ze sprawnym działaniem strefy euro i UGW. Komisja i, w razie potrzeby, EBC są zapraszani do uczestniczenia w tych posiedzeniach. Na nieformalnym posiedzeniu ECOFIN w Scheveningen w dniu 10 września 2004 r. na przewodniczącego Eurogrupy wybrano Jean-Claude'a Junckera, premiera i ministra finansów Luksemburga. W ten sposób został on pierwszym wybranym i stałym przewodniczącym z mandatem, który rozpoczął się dnia 1 stycznia 2005 r. i wygasł dnia 31 grudnia 2006 r. We wrześniu 2006 r. jego mandat został odnowiony na kolejne dwa lata.

5. Rada ds. Gospodarczych i Finansowych (ECOFIN)

ECOFIN, organ decyzyjny na szczeblu europejskim, składa się z ministrów finansów wszystkich państw członkowskich UE. Po konsultacjach z ECB podejmuje decyzje dotyczące polityki kursowej euro w odniesieniu do walut państw niebędących członkami UE, jednocześnie starając się zachować stabilność cen.

ROLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO

A. Funkcja prawodawcza

1. Parlament Europejski jest konsultowany w następujących kwestiach:

– uzgodnienia dotyczące wprowadzenia monet euro przez państwa członkowskie (wprowadzanie banknotów euro leży w gestii EBC);

– porozumienia w sprawie kursów euro w stosunku do walut spoza UE;

– wybór państw kwalifikujących się do przyjęcia wspólnej waluty w 1999 r. i w okresie późniejszym;

– mianowanie prezesa, wiceprezesa i innych członków Zarządu EBC;

– wszelkie zmiany procedury głosowania w Radzie Prezesów EBC (art. 10.2 statutu ESBC i EBC) zgodnie z deklaracją w sprawie art. 10.6 statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego, załączonego do traktatu z Nicei;

– przepisy wykonawcze do procedury dotyczącej nadmiernego deficytu przewidzianej w pakcie stabilności i wzrostu.

2. Zgoda PE jest koniczna w wypadku:

— wszelkich zmian kompetencji Banku związanych z nadzorem instytucji finansowych;

— większości zmian w statucie.

B. Funkcje kontrolne

1. Funkcje kontrolne wynikające z traktatu

Europejski Bank Centralny kieruje sprawozdanie roczne z działalności ESBC i w sprawie polityki pieniężnej za rok ubiegły i rok bieżący do Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji oraz do Rady Europejskiej (art. 113 ust. 3 TWE).

Prezes EBC musi następnie przedstawić to sprawozdanie Radzie i Parlamentowi Europejskiemu, który może odbyć na tej podstawie ogólną debatę.

Prezes EBC i inni członkowie Zarządu mogą, na żądanie Parlamentu lub z inicjatywy własnej, być wysłuchani przez właściwe komisje Parlamentu Europejskiego. Zgodnie z art. 113 ust. 3 TWE posłowie Parlamentu Europejskiego zadają pytania prezesowi EBC podczas dialogu pieniężnego odbywającego się cztery razy do roku. Omawiane są decyzje pieniężne EBC i sytuacja ekonomiczna, a tym samym zapewniania demokratyczna odpowiedzialność EBC.

2. Inicjatywa Parlamentu

Parlament wezwał do zrównoważenia rozległych kompetencji EBC wynikających z traktatu – to znaczy możliwości określania realizowanej polityki pieniężnej – przez odpowiedzialność demokratyczną (rezolucja z dnia 18 czerwca 1996 r.)., Aby osiągnąć ten cel, „dialog pieniężny” odbywa się regularnie. Prezes EBC lub inni członkowie Rady Prezesów, przynajmniej raz na trzy miesiące, odpowiadają na pytania parlamentarnej Komisji Gospodarczej i Monetarnej dotyczące perspektyw ekonomicznych i przedstawiają uzasadnienie prowadzonej polityki pieniężnej w strefie euro. Ponadto Parlament regularnie ustosunkowuje się do sprawozdań rocznych EBC, przyjmując sprawozdania z własnej inicjatywy.

ZMIANY WPROWADZONE TRAKTATEM Z LIZBONY

A. Europejski Bank Centralny

Traktat z Lizbony nadaje EBC status instytucji Unii Europejskiej (art. 282–284 TFUE), natomiast zgodnie z postanowieniami traktatu WE nie ma on takiego statusu, posiada natomiast osobowość prawną. EBC uważa, że zaklasyfikowanie go, jako instytucji jest sprzeczne z jego niezależnością. Traktat z Lizbony stanowi poza tym, że członkowie Rady Prezesów EBC są mianowani przez Radę większością kwalifikowaną (art. 283 TFUE), a nie, jak przewidziano w traktacie WE, wybierani i mianowani za wspólnym porozumieniem.

Parlament Europejski natomiast przyjmuje z zadowoleniem status EBC jako instytucji UE i uważa, że uznanie EBC za instytucję wzmocni odpowiedzialność Parlamentu, jako organu, przed którym EBC jest odpowiedzialny za decyzje dotyczące polityki pieniężnej. Ponadto PE jest zdania, że wobec nadania EBC statusu instytucji należy rozszerzyć rolę PE w odniesieniu do mianowania członków Rady Prezesów EBC.

B. Eurogrupa

W traktacie z Lizbony wzmocniono rolę Eurogrupy, aby zwiększyć koordynację w strefie euro. Ponadto termin „Eurogrupa“ po raz pierwszy pojawia się w traktacie. Nowości formalne obejmują wybór przewodniczącego Eurogrupy na okres dwóch i pół roku większością głosów państw członkowskich reprezentowanych w Eurogrupie (art. 2 protokołu nr 14 do TFUE).

Parlament Europejski uznaje rosnący wkład Eurogrupy w tworzenie znacznej części programu gospodarczego Unii Europejskiej i z zadowoleniem przyjmuje zmiany formalne w odniesieniu do Eurogrupy wprowadzone traktatem z Lizbony.

14. Droga Polski do Unii Europejskiej.

Droga Polski do Unii Europejskiej rozpoczęła się już u schyłku komunizmu jednym z ważniejszych osiągnięć ówczesnego okresu było wstąpienie Polski w 1988 roku w do struktur EWG. Wydarzenie to stało się bardzo znamienne jak na owe czasy gdyż Polska, jako pierwszy kraj komunistyczny nawiązał taką współpracę a w 1989 mieliśmy już podpisaną umowę o współpracy gospodarczej i wymianie handlowej w ramach EWG oraz w 1989 mieliśmy pierwszego ambasadora w Brukseli Pana Jana Kułakowskiego. 1990 po zmianie ustroju Polska poczyniła istotne kroki, które zostały podzielone na poszczególne etapy a finalnie miały one doprowadzić do wstąpienia w struktury UE. Początek zmian gospodarczo-ustrojowych w Polsce doprowadził finalnie do wstąpienia Polski w struktury Unii Europejskiej a najważniejsze etapy tego postępowania przedstawię poniżej w formie kalendarium.

• 24 sierpnia 1989 - 4 stycznia 1991

Gabinet Premiera Tadeusza Mazowieckiego

• 19 września 1989, Warszawa

Polska i Wspólnoty Europejskie podpisały umowę w sprawie handlu oraz współpracy gospodarczej.

• 25 maja 1990, Bruksela

Polska złożyła oficjalny wniosek o stowarzyszenie ze Wspólnotami Europejskimi. Negocjacje w sprawie stowarzyszenia rozpoczęły się w grudniu 1990 roku. Celem polskich negocjatorów było, poza wynegocjowaniem korzystnych warunków stowarzyszenia, przeforsowanie zapisu stwierdzającego, że stowarzyszenie jest pierwszym krokiem w kierunku członkostwa Polski we Wspólnotach.

• 4 stycznia 1991 - 6 grudnia 1991

Gabinet Premiera Jana Krzysztofa Bieleckiego

• 2-4 kwietnia 1991, Bruksela

Wizyta Prezydenta RP Lecha Wałęsy w Komisji Wspólnot Europejskich;

• 6 grudnia 1991 - 5 czerwca 1992

Gabinet Premiera Jana Olszewskiego

• 16 grudnia 1991, Bruksela

Został podpisany Układ europejski ustanawiający stowarzyszenie między Rzeczypospolitą Polską, z jednej strony, a Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi z drugiej strony. Ratyfikacja układu przez państwa członkowskie Wspólnot zbiegła się w czasie z ratyfikacją wynegocjowanego w Maastricht Traktatu o Unii Europejskiej, powodując opóźnienia we wdrożeniu Układu europejskiego.

• 1 marca 1992, Warszawa - Bruksela

Weszła w życie, na mocy uproszczonej procedury ratyfikacyjnej, pierwsza część Układu europejskiego dotycząca współpracy handlowej, zwana umową przejściową. Tej części nie musiały ratyfikować poszczególne państwa członkowskie, ponieważ kompetencje w zakresie polityki handlowej miała EWG.

• 11 lipca 1992 - 26 października 1993

Gabinet Premier Hanny Suchockiej

• 11-12 grudnia 1992, Edynburg

Rada Europejska postanowiła rozpatrzyć kwestię ewentualnego przystąpienia państw Grupy Wyszehradzkiej do Wspólnot Europejskich podczas najbliższego szczytu Rady w Kopenhadze w czerwcu 1993 roku.

• 21-22 czerwca 1993, Kopenhaga

Rada Europejska uzgodniła, choć bez podawania ram czasowych, że przystąpienie państw z Europy Środkowej i Wschodniej do Unii Europejskiej jest także celem Unii, którego realizacja będzie uzależniona od spełnienia przez te państwa określonych kryteriów politycznych i ekonomicznych. Kryteria te, zwane kopenhaskimi, obejmowały: stabilność instytucji gwarantujących demokrację, rządy prawa, poszanowanie praw człowieka i ochronę mniejszości narodowych, istnienie gospodarki rynkowej, zdolność do sprostania konkurencji i siłom rynkowym w Unii Europejskiej, zdolność do przyjęcia obowiązków wynikających z członkostwa, w tym założeń unii politycznej, oraz gospodarczej i walutowej.

• 26 października 1993 - 6 marca 1995

Gabinet Premiera Waldemara Pawlaka

• 1 lutego 1994, Warszawa

Rada Ministrów RP przyjęła uchwałę nr 4/94 w sprawie wejścia w życie Układu europejskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Rzeczypospolitą Polską a Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi. Układ europejski zaczął obowiązywać w całości.

OKRES PRZEDAKCESYJNY

• 29 marca 1994, Warszawa

Rada Ministrów RP upoważniła Premiera do złożenia wniosku o członkostwo Polski w Unii Europejskiej.

• 29 marca 1994, Warszawa

Zgodnie z uchwałą Rady Ministrów 16/94 wprowadzono dodatkowe wymogi postępowania z rządowymi projektami aktów prawnych ze względu na konieczność spełniania kryterium zgodności z prawem wspólnotowym. Ocenę zgodności projektów aktów prawnych powierzono Pełnomocnikowi Rządu do Spraw Integracji Europejskiej oraz Pomocy Zagranicznej.

• 7 kwietnia 1994, Warszawa

Sejm RP jednomyślnie zaakceptował informację rządu na temat planowanego złożenia wniosku o członkostwo Polski w Unii Europejskiej.

• 8 kwietnia 1994, Ateny

Minister Spraw Zagranicznych Andrzej Olechowski złożył na ręce przedstawiciela prezydencji greckiej wniosek o członkostwo Polski w Unii Europejskiej.

• 19-21 maja 1994, Warszawa

Przewodniczący Komisji Europejskiej Jacques Delors przebywał z pierwszą oficjalną wizytą w Polsce.

• 8-10 grudnia 1994, Essen

Rada Europejska przyjęła strategię przygotowania państw z Europy Środkowej i Wschodniej do członkostwa w Unii Europejskiej, zwaną strategią przed członkowską. Strategia przedakcesyjna z Essen stanowiła rozwinięcie decyzji Rady Europejskiej z Kopenhagi z 1993 roku i skonkretyzowała działania mające na celu członkostwo państw z Europy Środkowej i Wschodniej w Unii Europejskiej. W dniu 10 grudnia po raz pierwszy odbyło się przy tej okazji spotkanie szefów państw i rządów państw członkowskich Unii Europejskiej oraz państw ubiegających się o członkostwo w Unii.

• 7 marca 1995 - 7 lutego 1996

Gabinet Premiera Józefa Oleksego

26-27 czerwca 1995, Cannes

Rada Europejska przyjęła Białą księgę w sprawie przygotowania krajów stowarzyszonych Europy Środkowej i Wschodniej do integracji z jednolitym rynkiem Unii Europejskiej.

• 14 listopada 1995, Warszawa

W odpowiedzi na Białą księgę, Rada Ministrów RP przyjęła uchwałę 133/95, która zobowiązywała Pełnomocnika Rządu do Spraw Integracji Europejskiej oraz Pomocy Zagranicznej do opracowania i nadzorowania realizacji programu dostosowania prawa polskiego do wymogów rynku wewnętrznego UE. W dniu 15 października 1996 roku realizacja tego zobowiązania została przekazana Sekretarzowi Komitetu Integracji Europejskiej.

• 15-16 grudnia 1995, Madryt

Rada Europejska zleciła Komisji Europejskiej sporządzenie opinii o kandydatach i przygotowanie całościowego raportu o skutkach rozszerzenia dla Unii Europejskiej. Podjęto decyzję o rozpoczęciu negocjacji akcesyjnych z Cyprem i Maltą sześć miesięcy po zakończeniu Konferencji Międzyrządowej poświęconej reformie traktatów unijnych.

• 7 lutego 1996 - 31 października 1997

Gabinet Premiera Włodzimierza Cimoszewicza

• 14 marca 1996, Warszawa

Sejm RP podjął uchwałę w sprawie przygotowania Polski do członkostwa w Unii Europejskiej, wzywając Radę Ministrów RP do zintensyfikowania działań oraz skutecznego realizowania przekształceń prawnych i gospodarczych mających na celu przygotowanie Polski do członkostwa w Unii Europejskiej. Sejm zlecił także Radzie Ministrów przygotowanie narodowej strategii dochodzenia Polski do członkostwa w Unii.

• 26 kwietnia 1996, Warszawa

Komisja Europejska przekazała rządom państw stowarzyszonych państw z Europy Środkowej i Wschodniej, ubiegających się o członkostwo w Unii Europejskiej, kwestionariusze, na podstawie, których Komisja miała opracować opinie na temat złożonych wniosków o członkostwo w Unii Europejskiej.

• 26 lipca 1996, Warszawa-Bruksela

Polska przekazała Komisji Europejskiej odpowiedzi na kwestionariusz mające służyć, jako podstawa do przygotowania Opinii o polskim wniosku o członkostwo w Unii Europejskiej.

• 8 sierpnia 1996, Warszawa

Mocą ustawy przyjętej przez parlament RP został powołany Komitet Integracji Europejskiej - naczelny organ administracji rządowej do spraw programowania i koordynowania polityki w sprawach związanych z integracją Polski z Unią Europejską oraz programowania i koordynowania działań dostosowawczych Polski do standardów europejskich, jak również koordynowania działań administracji państwowej w zakresie otrzymywanej pomocy zagranicznej. Inauguracyjne spotkanie Komitetu Integracji Europejskiej odbyło się w dniu 12 listopada 1996 roku.

• 2 października 1996, Warszawa

Prezes Rady Ministrów na mocy rozporządzenia nadał statut Urzędowi Komitetu Integracji Europejskiej (UKIE). Urząd rozpoczął działalność w dniu 10 października. Kierownictwo nad UKIE objęła sekretarz stanu Danuta Hübner, która została także Sekretarzem Komitetu Integracji Europejskiej. Przewodniczącym Komitetu został Prezes Rady Ministrów Włodzimierz Cimoszewicz.

• 15 października 1996, Warszawa

Na podstawie zarządzenia Premiera zniesiony został urząd Pełnomocnika Rządu do Spraw Integracji Europejskiej oraz Pomocy Zagranicznej.

• 28 stycznia 1997, Warszawa

Rada Ministrów RP przyjęła Narodową Strategię Integracji, która stała się wiodącym dokumentem programowym określającym cele i zamierzenia w obszarze przystępowania Polski do Unii Europejskiej. Dokument został przygotowany przez Urząd Komitetu Integracji Europejskiej w odpowiedzi na uchwałę Sejmu z 14 marca 1996 roku.

• 15 lipca 1997, Warszawa

Rada Ministrów RP przyjęła "Harmonogram działań dostosowujący system prawny do zaleceń Białej księgi Komisji Europejskiej w sprawie integracji Polski z jednolitym rynkiem Unii Europejskiej".

• 16 lipca 1997, Bruksela

Komisja Europejska przedstawiła w Parlamencie Europejskim Opinie na temat Polski i pozostałych państw z Europy Środkowej i Wschodniej oraz Cypru ubiegających się o członkostwo w Unii Europejskiej. Komisja rekomendowała także rozpoczęcie negocjacji o członkostwo w Unii Europejskiej (negocjacji akcesyjnych) z pięcioma państwami Europy Środkowej i Wschodniej (Czechami, Estonią, Polską, Słowenią i Węgrami) oraz z Cyprem. Grupa tych państw zostaje następnie określona mianem grupy 5+1 lub Grupy Luksemburskiej. Ponadto Komisja Europejska przedstawia także dwa inne dokumenty: "Agendę 2000" oraz "Rozszerzenie Unii Europejskiej - nowe wyzwania".

• 31 października 1997 - 19 października 2001

Gabinet Premiera Jerzego Buzka

• 31 października 1997, Warszawa

Nowym Przewodniczącym Komitetu Integracji Europejskiej został Ryszard Czarnecki, który objął także kierownictwo nad Urzędem Komitetu Integracji Europejskiej.

NEGOCJACJE AKCESYJNE

• 12-13 grudnia 1997, Luksemburg

Rada Europejska podjęła decyzję o rozpoczęciu procesu rozszerzania Unii Europejskiej o wszystkie ubiegające się o członkostwo państwa z Europy Środkowej i Wschodniej oraz Cypr z dniem 30 marca 1997 roku. Jednocześnie zapowiedziane zostało otwarcie dwustronnych Międzyrządowych Konferencji Międzyrządowych, na forum, których toczyć się miały wkrótce negocjacje - w pierwszym rzędzie z państwami Grupy Luksemburskiej. Rada Europejska podjęła także decyzję o wprowadzeniu w życie wzmocnionej strategii przed członkowskiej, która oparta została na porozumieniach o Partnerstwie dla członkostwa zawieranych z każdym z państw kandydujących do członkostwa w Unii Europejskiej.

• 16 marca 1998, Bruksela

Rada Unii Europejskiej przyjęła dokument Partnerstwo dla Członkostwa, zawierający listę priorytetów krótko- i średniookresowych oraz aneks, w którym streszczone zostały wszystkie rekomendacje z Opinii Komisji Europejskiej na temat wniosku o członkostwo w Unii Europejskiej.

• 30 marca 1998, Bruksela

Został zapoczątkowany proces rozszerzania Unii Europejskiej, co miało miejsce na posiedzeniu Rady Unii Europejskiej do Spraw Ogólnych (ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich Unii Europejskiej) z ministrami spraw zagranicznych państw kandydujących do członkostwa w Unii. Państwa kandydujące do członkostwa otrzymały Partnerstwa dla Członkostwa, opracowane indywidualnie dla każdego z nich.

• 23 czerwca 1998, Warszawa

Rada Ministrów RP przyjęła Narodowy Program Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej. Dokument ten, aktualizowany, co rok, wyznaczał strategię dostosowania do wymogów członkostwa w Unii Europejskiej i był odpowiedzią na Partnerstwo dla Członkostwa.

• 4 listopada 1998, Bruksela

Komisja Europejska opublikowała pierwsze Raporty okresowe zawierające ocenę postępów państw kandydujących do członkostwa w Unii Europejskiej, w tym Polski, w dostosowywaniu się do standardów unijnych.

• 10 listopada 1998, Bruksela

Odbyło się drugie spotkanie przedstawicieli rządu RP oraz ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich Unii Europejskiej w ramach Międzyrządowej Konferencji Akcesyjnej. Delegacja polska pod przewodnictwem Ministra Spraw Zagranicznych Bronisława Geremka dokonała oficjalnego tymczasowego zamknięcia negocjacji w trzech obszarach negocjacyjnych: "Nauka i badania", "Edukacja, kształcenie i młodzież" oraz "Małe i średnie przedsiębiorstwa". Wcześniej na sesjach roboczych w ramach Międzyrządowej Konferencji Akcesyjnej dokonano ustaleń, które pozwoliły na oficjalne tymczasowe zamknięcie negocjacji podczas tej sesji ministerialnej. Ostateczne zamknięcie negocjacji we wszystkich obszarach miało nastąpić na spotkaniu kończącym rokowania akcesyjne (Kopenhaga, grudzień 2002).

• 22 czerwca 1999, Luksemburg

Delegacja polska pod przewodnictwem Ministra Spraw Zagranicznych Bronisława Geremka uczestniczyła w trzecim posiedzeniu Międzyrządowej Konferencji Akcesyjnej na poziomie ministerialnym, doprowadzając do oficjalnego tymczasowego zamknięcia negocjacji w czterech obszarach negocjacyjnych: "Telekomunikacja i technologie informacyjne", "Polityka przemysłowa", "Ochrona konsumentów i zdrowia" oraz "Statystyka".

• 13 października 1999, Bruksela

Komisja Europejska opublikowała kolejny Raport okresowy dotyczący postępów we wdrażaniu zobowiązań negocjacyjnych i dostosowawczych państw kandydujących do członkostwa w Unii Europejskiej. Polska ponownie znalazła się wśród kandydatów typowanych do akcesji w pierwszej kolejności.

• 7 grudnia 1999, Bruksela

Podczas czwartego spotkania Międzyrządowej Konferencji Akcesyjnej na poziomie ministerialnym, polska delegacja pod przewodnictwem Ministra Spraw Zagranicznych Bronisława Geremka, dokonała oficjalnego tymczasowego zamknięcia negocjacji w obszarze negocjacyjnym "Unia Gospodarcza i Walutowa".

• 11-13 grudnia 1999, Helsinki

Na spotkaniu Rady Europejskiej zdecydowano o zaproszeniu do negocjacji o członkostwo w Unii Europejskiej pozostałych pięciu państw z Europy Środkowej i Wschodniej (Bułgarii, Litwy, Łotwy, Rumunii i Słowacji) oraz Malty. Grupa tych państw była następnie określana, jako Grupa Helsińska. Jednocześnie Turcji przyznano status kandydata na członka w Unii Europejskiej. Delegacja polska pod przewodnictwem Premiera Jerzego Buzka uczestniczyła w dniu 11 grudnia w spotkaniu szefów państw i rządów państw członkowskich i kandydujących do członkostwa w Unii Europejskiej.

• 8 listopada 2000, Bruksela

Komisja Europejska opublikowała kolejne Raporty okresowe o postępach państw kandydujących do członkostwa w Unii Europejskiej. W ocenie Komisji, pod względem gospodarczym, Polska uplasowana się w czołówce państw kandydujących, obok Węgier i Estonii. Jednocześnie Komisja Europejska opublikowała także dokument "Strategia rozszerzenia Unii Europejskiej", który zawierał między innymi część opisującą harmonogram prowadzenia rokowań akcesyjnych z państwami kandydującymi w 2001 roku oraz w pierwszym półroczu 2002 roku, zwaną "mapą drogową".

• 4 grudnia 2000, Bruksela

Podczas szóstej sesji ministerialnej w ramach Międzyrządowej Konferencji Akcesyjnej delegacja polska, pod przewodnictwem Ministra Spraw Zagranicznych Władysława Bartoszewskiego, oraz strona unijna, pod przewodnictwem przedstawiciela prezydencji UE Ministra Spraw Zagranicznych Francji Huberta Vedrine, doprowadziła do oficjalnego tymczasowego zamknięcia negocjacji w dwóch obszarach negocjacyjnych: "Kultura i polityka audiowizualna" oraz "Swoboda świadczenia usług".

• 4 grudnia 2000, Bruksela

Rada Unii Europejskiej przyjęła "Strategię rozszerzenia Unii Europejskiej" - dokument, który usystematyzował kalendarz negocjacji akcesyjnych.

• 7-12 grudnia 2000, Nicea

Na szczycie Rady Europejskiej państwa członkowskie uzgodniły treść projektu Traktatu Nicejskiego, zawierającego między innymi szczegóły dotyczące zmian instytucjonalnych w Unii Europejskiej. W jednym z załączników do Traktatu Nicejskiego został wstępnie określony udział nowych państw członkowskich, w tym Polski, w instytucjach Unii Europejskiej. Traktat Nicejski został podpisany przez państwa członkowskie Unii Europejskiej w dniu 26 lutego 2001 roku.

• 14 kwietnia 2001, Warszawa

Sekretarzem Komitetu Integracji Europejskiej został sekretarz stanu Jacek Saryusz-Wolski, który przejął także kierownictwo nad Urzędem Komitetu Integracji Europejskiej.

• 26 kwietnia 2001, Warszawa

Rada Ministrów RP przyjęła projekt znowelizowanego Narodowego Programu Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej, opracowany przez Urząd Komitetu Integracji Europejskiej.

• 19 października 2001

Gabinet Premiera Leszka Millera

• 13 listopada 2001, Bruksela

Komisja Europejska opublikowała kolejne Raporty okresowe oceniające postępy państw kandydujących do członkostwa w Unii Europejskiej, w tym Polski. Komisja wskazała, że przewidywane rozszerzenie Unii Europejskiej w 2004 roku powinno dokonać się o 10 państw (wszystkie negocjujące państwa poza Bułgarią i Rumunią).

• 11-12 grudnia 2001, Bruksela

Podczas ósmej sesji Międzyrządowej Konferencji Akcesyjnej na szczeblu ministerialnym z udziałem przedstawicieli polskich pod przewodnictwem Ministra do Spraw Europejskich (sekretarza stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych) Danuty Hübner oraz przedstawicieli państw członkowskich Unii Europejskiej pod przewodnictwem przedstawiciela prezydencji Unii Europejskiej Sekretarza Stanu do Spraw Europejskich w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Belgii Annemie Neyts, oficjalnie zamknięto tymczasowo negocjacje w czterech obszarach negocjacyjnych: "Energia", "Środowisko", "Prawo spółek" oraz "Swobodny przepływ towarów".

• styczeń 2002, Bruksela-Warszawa

Rozpoczęły się prace przygotowawcze nad tekstem Traktatu Akcesyjnego. W początkowej fazie prac polegającej na przygotowaniu tablic adaptacyjnych po stronie unijnej brała udział Komisja Europejska, a po stronie polskiej - Ministerstwo Spraw Zagranicznych we współpracy z Urzędem Komitetu Integracji Europejskiej. Pracami po stronie polskiej kierował Główny Negocjator Jan Truszczyński.

• 9 października 2002, Bruksela

Komisja Europejska opublikowała przedostatnie oceny postępów kandydatów na drodze do członkostwa w Unii Europejskiej w formie Raportów okresowych. Orzekła w nich, że dziesięć przystępujących państw - Cypr, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Słowacja, Słowenia i Węgry - spełniają kryteria polityczne członkostwa i spełnią do początków 2004 roku kryteria ekonomiczne i prawne. Ostatnie oceny Komisja Europejska ma opublikować w lipcu 2003 roku.

• 5 grudnia 2002, Warszawa

Sejm podjął uchwałę w sprawie integracji Polski z Unią Europejską, wzywającą rząd do twardych negocjacji w ostatniej fazie negocjacji z Unią Europejską.

• 12 grudnia 2002, Kopenhaga

Po intensywnej rundzie negocjacyjnej na najwyższym szczeblu, przewidzianej tylko dla Polski, dokonano ostatecznych ustaleń w rokowaniach akcesyjnych między Polską a państwami członkowskimi Unii Europejskiej. Rząd polski reprezentowała delegacja pod przewodnictwem Premiera Leszka Millera.

• 13 grudnia 2002, Kopenhaga

Podczas tego historycznego wydarzenia Rada Europejska zatwierdziła wynik rokowań akcesyjnych z dziesięcioma państwami kandydującymi do członkostwa w Unii Europejskiej: Cyprem, Czechami, Estonia, Litwą, Łotwą, Maltą, Polską, Słowacja, Słowenią i Węgrami. Na posiedzeniu Rady Europejskiej z udziałem szefów państw i rządów państw członkowskich i kandydujących do członkostwa w Unii Europejskiej dokonano ostatecznego zamknięcia negocjacji we wszystkich obszarach negocjacyjnych.

W tym dniu Unia Europejska i państwa przystępujące przyjęły także wspólną deklarację "Jedna Europa" o kontynuacji, otwartości i nieodwracalności procesu rozszerzenia. Będzie ona stanowić załącznik do końcowego aktu Traktatu Akcesyjnego. W deklaracji państwa orzekły, iż celem jest powitanie Bułgarii i Rumunii jako nowych członków w Unii Europejskiej w 2007 roku.

PRZYJĘCIE TRAKTATU AKCESYJNEGO

• 19 lutego 2003, Bruksela

Komisja Europejska pozytywnie zaopiniowała projekt Traktatu Akcesyjnego o przystąpieniu dziesięciu nowych państw, w tym Polski, do Unii Europejskiej.

• 8 kwietnia 2003, Warszawa

Rada Ministrów RP w drodze uchwały udzieliła zgody na podpisanie przez Polskę Traktatu Akcesyjnego, którego projekt został wcześniej poddany konsultacjom międzyresortowym.

• 9 kwietnia 2003, Strasburg

Parlament Europejski wyraził aprobatę dla projektu Traktatu Akcesyjnego, przez co wyraził swoje poparcie dla przyjęcia Polski i pozostałych dziewięciu państw kandydujących do Unii Europejskiej w dniu 1 maja 2004 roku.

• 16 kwietnia 2003, Ateny

Nastąpiło uroczyste podpisanie Traktatu Akcesyjnego przez przedstawicieli 25 państw - 15 państw członkowskich i 10 kandydujących do członkostwa, które tym samym stały się państwami przystępującymi do Unii Europejskiej. Od momentu podpisania Traktu Akcesyjnego przyszłe państwa członkowskie, bowiem uzyskały status "aktywnych obserwatorów", który upoważnia je do uczestnictwa w pracach Rady Unii Europejskiej i Parlamentu Europejskiego z prawem zabierania głosu, ale bez prawa weta i udziału w głosowaniach. Pod Traktatem Akcesyjnym po stronie polskiej złożyli podpis: Premier Leszek Miller, Minister Spraw Zagranicznych Włodzimierz Cimoszewicz oraz Sekretarz Stanu do Spraw Europejskich Danuta Hübner.

• 17 kwietnia 2003, Warszawa

Sejm podjął uchwałę w sprawie trybu wyrażenia zgody na ratyfikację Traktatu dotyczącego przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, zarządzając ogólnokrajowe referendum w tej sprawie, które odbędzie się w Polsce w dniach 7-8 czerwca 2003 roku.

AKCESJA

• kwiecień 2003 - kwiecień 2004, Unia Europejska

Ratyfikacja Traktatu Akcesyjnego w 15 państwach członkowskich Unii Europejskiej oraz 10 państwach przystępujących.

• 7-8 czerwca 2003, Polska

odbyło się ogólnokrajowe referendum w sprawie przystąpienia Polski do Unii Europejskiej.

• 1 maja 2004

Polska została państwem członkowskim Unii Europejskiej.

15. Finanse UE

• Charakterystyka Budżetu Unii Europejskiej.

Działalność Unii Europejskiej finansowana jest głownie ze środków budżetu ogólnego Wspólnoty jak również środków pozabudżetowych, obejmujących przede wszystkim Europejski Fundusz Rozwoju, wspólnotowe operacje pożyczkowe oraz pożyczki udzielane przez Europejski Bank Inwestycyjny. Prawne podstawy systemu finansowania UE tworzą artykuły 310-325 Traktatu o funkcjonowaniu UE. Kwestie finansowe również regulowane są przez przepisy prawa wtórnego, najważniejsze wśród nich są decyzje Rady w sprawie środków własnych.

Budżet UE jest zatwierdzany przez Radę Europejską oraz Parlament Europejski, natomiast zarządza nim Komisja, a sporządzany jest zawsze w euro i uchwalany na okres roku kalendarzowego.

Głównymi założeniami, na których opiera się unijny budżet jest pięć elementów, a konkretnie pięć zasad:

1. zasada jedności - wydatki oraz wpływy Unii Europejskiej zawiera się w jednym, określonym dokumencie. Poza ogólnym

2. zasada uniwersalności – mówi ona o tym, że wszelkie wpływy do Unii wykorzystywane są jednocześnie na wszelkie wydatki unijne.

3. zasada jednoroczności – głównym jej założeniem jest, że w ciągu roku obrachunkowego (jednego, od 1 stycznia do 31 grudnia) dokonywane są wszelkie operacje budżetowe - budżet jest więc dokumentem obejmujący przychody i wydatki tylko i wyłącznie na określony jeden rok.

4. zasada specjalizacji - projekt budżetowy ściśle definiuje charakter, klasyfikuje ona również wydatki wedle ich właściwego przeznaczenia. W tym jednym dokumencie wyraźnie przedstawiają się wydatki Rady Unii Europejskiej, Parlamentu Europejskiego, Komisji Europejskiej oraz Trybunału Sprawiedliwości.

5. zasada równowagi - określa ona charakter budżetu, który jest zrównoważony i optymalny, a więc poziom przychodów równać się musi poziomowi wydatków.

Budżet ogólny jest a przynajmniej powinien być także finansowany z zasobów własnych Wspólnoty, przez co rozumiemy, że niedopuszczalne jest zaciąganie pożyczek na pokrycie ewentualnej różnicy pomiędzy jej dochodami a wydatkami.

Środki własne to kwoty przekazywane przez wszystkie państwa członkowskie na rzecz Wspólnoty. Wyróżniamy:

• dochody z tytułu podatku VAT;

• cła na artykuły przemysłowe pobierane w imporcie z państw trzecich na podstawie Wspólnej Taryfy Celnej (TARIC) w ramach realizowanej Wspólnej Polityki Handlowej;

• cła na artykuły rolne pobierane w związku z importem produktów rolnych z krajów trzecich (na mocy Porozumienia o rolnictwie zawartego podczas Rundy Urugwajskiej Układu Ogólnego w sprawie Ceł i Handlu (GATT) zastąpiły one w 1995 r. opłaty wyrównawcze) oraz opłaty rolne (gł. opłaty cukrowe) wnoszone przez producentów i przetwórców rolnych;

• wpływy związany z udziałem wszystkich państw członkowskich w dochodzie narodowym brutto (DNB) UE, w wysokości niezbędnej do zrównoważenia budżetu (tzw. czwarte źródło). Istnieje jednak tzw. pułap ograniczający wysokość wszystkich środków własnych, które obecnie nie mogą przekroczyć poziomu 1,24% DNB UE.

Funkcje budżetu

Musimy pamiętać, iż budżet Unii Europejskiej nie spełnia roli narzędzia polityki makroekonomicznej, ponieważ bieżące dochody i wydatki muszą się równoważyć. Budżet UE nie pełni jakiejkolwiek funkcji stabilizowania gospodarki z uwagi na niemożliwość wykorzystania deficytu. Zmiany w finansach Wspólnoty mogą być tylko i wyłącznie dokonane w przypadku, gdy zaistnieje jednomyślna zgoda krajów członkowskich, co niestety zmniejsza elastyczność dostosowań.

Mechanizm korekcyjny budżetu

W Unii Europejskiej wyróżniamy dwie grupy państw członkowskich:

1. kraje, które są płatnikami netto (do tej grupy należy przede wszystkim Wielka Brytania)

2. kraje, które są beneficjantami netto.

W 1975, kiedy Wielka Brytania czuła się pokrzywdzona, a właściwie w wyniku jej żądań władze Unii wprowadziły tak zwany "mechanizm korekcyjny", głównym zadaniem jego było ograniczenie zbyt dużego udział jednego państwa w procesie finansowania budżetu wspólnotowego. Mechanizm ten miał za zadanie zwrócenie określonej części wkładu, jaki dane państwo wniosło do unijnego budżetu, ale wówczas, kiedy jego wkład nie będzie proporcjonalny do udziału owego państwa w zsumowanym PNB Unii Europejskiej.

Wydatki Unii Europejskiej

Wydatki Unii Europejskiej można podzielić na:

1. obowiązkowe – są to wydatki przeznaczone na rolnictwo, a także wydatki zewnętrzne, które wynikają z umów finansowych zawartych z państwami trzecimi. To Rada Unii Europejskiej ostatecznie definiuje i klasyfikuje wydatki obowiązkowe, zatwierdza także (kwalifikowaną większością głosów) propozycje zmian przedłożonych przez Parlament Europejski.

2. nieobowiązkowe - obejmują głównie wydatki administracyjne, fundusze strukturalne będące podstawowym instrumentem regionalnej polityki UE oraz wydatki związane z polityką wewnętrzną poszczególnych państw członkowskich obejmującą przede wszystkim kształcenie zawodowe oraz edukację, rynek wewnętrzny, przemysł, sieci transeuropejskie, a także badania i rozwój technologiczny. Wydatki nieobowiązkowe ostatecznie uchwala Parlament, który jest z kolei w stanie odrzucić propozycje przedstawione przez Radę (jest do tego potrzebna większości 3/5 głosów eurodeputowanych).

W systemie finansowania wydatków Unii Europejskiej wprowadzono wiele reform finansowych wywołanych koniecznością złagodzenia kryzysu politycznego towarzyszącemu negocjacją budżetowym. Najbardziej charakterystyczne jednak w unijnym budżecie to to, że wspólne wydatki mają zupełnie odmienną specyfikę od tych spotykanych w budżetach krajowych. W budżecie Unii Europejskiej ciężko bowiem doszukiwać się wydatków takich jak edukacja czy ochrona zdrowia, albo też obsługa długu publicznego. Jest to znaczna odmienności i a zarazem oryginalność w funkcjonowaniu. Budżet Unii natomiast w sporej części pochłaniany jest przez rolnictwo i wspólną politykę rolną. Z generalnego budżetu Unii Europejskiej pokrywane są koszty na prowadzenie polityki, którą wyznaczały już Traktaty Rzymskie z 1957 roku, – czyli związane ze Wspólnotami Europejskimi (uprzednio z Europejską Wspólnotą Gospodarczą) oraz z Europejską Wspólnotą Energii Atomowej, służą one również, jako pokrycie wydatków administracyjnych wynikających z działalności unijnych instytucji. Polityka związana z założeniami Traktatu Paryskiego z 1951 roku o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali, finansowana jest już przez budżet operacyjny.

Niezależnie od budżetu realizuje swą działalność także Europejski Bank Inwestycyjny - EBI (European Investment Bank)

Operacje pozyskiwania i udzielania kredytów

Traktat Euratom nadaje Wspólnocie prawo do zaciągania kredytów. Choć traktat WE tego nie przewiduje, stosuje się w tym celu art. 308 tego Traktatu; począwszy od 1978 r., kwota kredytów znacznie wzrosła.

Zgodnie z wnioskami Rady Europejskiej z grudnia 2005 r. uległa rozszerzeniu zdolność udzielania przez EBI kredytów na cele badawczo-rozwojowe oraz gwarancji do 10 mld euro w okresie 2007–2013, przy udziale EBI w wysokości 1 mld euro z rezerw na system finansowania oparty na podziale ryzyka.

Wzmocnieniu uległy również instrumenty na rzecz sieci transeuropejskich (TEN) oraz małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) do maksymalnej kwoty pożyczek i gwarancji w wysokości, odpowiednio, 20 i 30 mld euro, przy udziale ze strony EBI w wysokości, odpowiednio, do 0,5 mld euro z rezerw (sieci transeuropejskie) i do 1 mld euro (konkurencyjność i innowacje).

Procedura uchwalania budżetu Unii Europejskiej

Uchwalanie budżetu Unii to proces rozciągnięty w czasie i jest dosyć skomplikowany, je procedura około rok. Nad budżetem wspólnotowym pracują trzy najważniejsze organy Wspólnoty, czyli Komisja Europejska, Rada Unii Europejskiej oraz Parlament Europejski.

Pierwszy etap procedury realizowany jest od stycznia do kwietnia roku poprzedzającego wejście budżetu – są to prace Komisji Europejskiej. W styczniu i lutym państwa członkowskie przedstawiają priorytety budżetowe. W marcu Rada ECOFIN uwzględnia i przyjmuje listę priorytetów na kolejny rok budżetowy. Zgodnie z Traktatem o funkcjonowaniu UE (art. 314) musi przedłożyć wniosek o projekt budżetu nie później niż 1 września poprzedzającego rok wtóry budżet ma być wykonany.

16. Polityka regionalna Unii Europejskiej.

Potrzeba wspólnej polityki regionalnej stała się szczególnie wyraźna w 1973 roku, po poszerzeniu Wspólnoty o Danię, Wielką Brytanię i Irlandię. Polityka, której za zadanie jest zwiększenie spójności ekonomicznej i społecznej w Unii Europejskiej (UE). Poprzez pomoc słabiej rozwiniętym regionom i sektorom gospodarek państw członkowskich dąży się do zmniejszenia różnic w poziomie rozwoju i w poziomie życia w regionach UE.

Podstawy polityki regionalnej:

Podstawowy cel UE – wzmacnianie spójności gospodarczej i społecznej w rozszerzonej UE mających na celu wsparcia harmonijnego, zrównoważonego i trwałego rozwoju Wspólnoty

Art. 158 TWE – celem jest wzmocnienie spójności gospodarczej i społecznej. Wspólnota zmierza w kierunku zmniejszenia dysproporcji w poziomach rozwoju różnych regionów oraz zacofania regionów najmniej uprzywilejowanych, w tym obszarów wiejskich

Art. 159 TWE – stawia on wymóg wspierania tych działań za pośrednictwem funduszy strukturalnych, Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI) oraz innych istniejących instrumentów finansowych

Cele polityki regionalnej dzielą się na horyzontalne – dotyczą wyodrębnionej grupy ludności, bez względu na miejsce zamieszkania i obejmujące obszar całej UE – i cele regionalne – dotyczące określonych regionów, spełniających warunki pomocy wspólnotowej.
Inaczej cele polityki regionalnej możemy podzielić:

Cel 1 : dotyczy on wszystkich obszarów zacofanych gospodarczo z wysoką stopą bezrobocia i promuje rozwój i strukturalne dostosowanie regionów opóźnionych w rozwoju.
Cel ten jest finansowanych ze wszystkich czterech funduszy strukturalnych.

Cel 2 : dotyczy regionów, których problemy związane są z gospodarczą i socjalną restrukturyzacją, zmianami przemysłowymi i strukturalnymi, a w szczególności zmniejszającym się wzrostem gospodarczym. Zaliczyć tu możemy obszary o schyłkowym przemyśle, wiejskie o zacofanej strukturze rolnictwa i nadmiernym zatrudnieniu, a także okręgi nadmiernie uzależnione od rybołówstwa.
Cel ten jest finansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Funduszu Społecznego.

Cel 3 : dotyczy rozwoju zasobów ludzkich, dostosowania i modernizacji systemów kształcenia, szkoleń zawodowych, zwiększenia zatrudnienia ze szczególnym uwzględnieniem równości szans w dostępie do rynku pracy, aktywnej polityki rynku pracy oraz wspierania grup zwiększonego ryzyka.
Cel ten jest finansowany z Europejskiego Funduszu Społecznego.

Polityka regionalna – polityka spójności

• Spójność gospodarcza – mierzona jest za pomocą PKB na jednego mieszkańca, uwzględniając jednak parytet siły nabywczej. Wzrost spójności gospodarczej – zmniejszenie zróżnicowań w poziomie rozwoju gospodarczego między regionami bogatymi i biednymi

• Spójność społeczna – mierzy się ją za pomocą wskaźnika stopy bezrobocia lub stopą partycypacji (jaka część ludności w wieku zawodowym znajduje zatrudnienie). Wzrost spójności społecznej – zmniejszenie zróżnicowań w wykorzystaniu kapitału ludzkiego między regionami

• Spójność terytorialna (przestrzenna) – to czas przejazdu do danego obszaru komunikacją lotniczą, kolejową i drogową. Wzrost spójności terytorialnej – eliminowanie barier dostępu do regionów peryferyjnych

Zasady europejskiej polityki regionalnej

Dotyczą one procesu planowania, zarządzania, jak i wdrażania oraz kontroli środków strukturalnych. Dzielą się one na:
1. zasady generalne: - subsydiarność – partnerstwo
2. zasady organizacji polityki regionalnej: - programowanie – kompatybilność
3. zasady finansowania polityki regionalnej : - koncentracja – uzupełnienie
4. zasady oceny realizacji programów: - monitoring – kontrola finansowa – ocena.

Zasady polityki regionalnej wśród nich możemy wyróżnić następujące zasady:

• Komplementarności

• Spójności

• Koordynacji

• Zgodności

• Programowania

• Partnerstwa

• Terytorialnego szczebla realizacji

• Interwencji proporcjonalnej

• Podziału zarządzania

• Dodatkowości

• Równości mężczyzn i kobiet oraz niedyskryminacja

• Zrównoważonego rozwój

Ewolucja polityki regionalnej

• wzrost roli polityki regionalnej - to potraktowanie różnic w rozwoju regionalnym jako przeszkody dla rozwoju UE pogłębienie dysproporcji w wyniku poszerzenia integracji

• dylemat miedzy opcją „wyrównawczą” a „polaryzacyjną”

• opcja wyrównawcza, społeczna w warunkach niedoskonałości mechanizmu rynkowego preferowanie interwencji państwa i wspierania procesów restrukturyzacyjnych w regionach

• opcja neoliberalna powodem dysproporcji jest zbyt duża interwencja państwa

niedostateczna mobilność czynników produkcji

Przyczyny nierówności

Różnice między regionami mogą wynikać z takich powodów jak:

• długofalowych zaległości związanych z oddaleniem geograficznym lub słabym zaludnieniem

• niedawnych przemian społecznych i gospodarczych

• dziedzictwa gospodarki centralnie planowanej

• połączenia tych i innych czynników.

Skutki takich trudności często przejawiają się:

• zubożeniem społeczeństwa

• niską jakością szkolnictwa

• wysoką stopą bezrobocia

• niewydolnością infrastruktury.

Zwiększanie wzrostu gospodarczego i zatrudnienia

Polityka regionalna ma uzupełniać strategię UE na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia poprzez:

• zwiększanie atrakcyjności państw i regionów dla inwestorów dzięki poprawie stanu infrastruktury, ulepszeniu jakości usług (takich jak szybki internet) i ochronie potencjału ekologicznego

• wspieranie innowacji, przedsiębiorczości i gospodarki opartej na wiedzy, zachęca regiony do wykorzystywania swoich największych atutów oraz do skutecznego wydawania unijnych funduszy przeznaczonych do rozdysponowania na szczeblu krajowym i regionalnym, opracowanie strategii „inteligentnej specjalizacji” pobudzającej rozwój

• tworzenie nowych, lepszych miejsc pracy poprzez zachęcanie ludności do podejmowania pracy, powstrzymanie drenażu mózgów, rozwijanie zdolności adaptacyjnych pracowników oraz zwiększanie inwestycji w kapitał ludzki.

Dostępne fundusze

W okresie 2007−2013 wydatki na politykę regionalną wynosić będą ponad jedną trzecią budżetu UE, czyli około 347 mld euro.

W zależności od rodzaju inwestycji, kraju i regionu środki pochodzą z różnych źródeł. Są to:

• Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) – obejmuje on programy dotyczące infrastruktury, innowacji i inwestycji

• Europejski Fundusz Społeczny (EFS) – finansuje projekty z zakresu kształcenia zawodowego i inne rodzaje pomocy na rzecz zatrudnienia oraz programy tworzenia miejsc pracy

• Fundusz Spójności – ukierunkowane są na projekty związane z infrastrukturą środowiska i transportu oraz dotyczą prac nad energią odnawialną. Środki z tego funduszu może uzyskać tylko 15 państw członkowskich, w których wyniki gospodarcze nie przekraczają 90 proc. średniej w UE (12 najmłodszych państw członkowskich oraz Portugalia, Grecja i Hiszpania).

17. Filary polityki Unii Europejskiej.

Unia Europejska opiera się na trzech filarach:
Filar I WSPÓLNOTA EUROPEJSKA Zakres działania dwóch Wspólnot Europejskich (głównie sprawy gospodarcze, w tym Unia Gospodarczo-Walutowa); w 2002 roku wygasł zawarty na 50 lat traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali, obecnie obowiązujące traktaty to: Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską oraz Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej
Filar II Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa - ) - UE w stosunkach zewnętrznych występuje jako jeden podmiot

Filar III Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych (do 1999 r. współpraca w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych). (unia policyjno-sądownicza) - współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych, wspólne rozwiązywanie problemów imigracji, przestępczości zorganizowanej, terroryzmu i patologii społecznej.

Ad. 1

• Unia celna i jednolity rynek wewnętrzny,

• Wspólna polityka handlowa,

• Wspólna polityka rolna i rybacka,

• Wspólna polityka transportowa,

• Wspólne reguły konkurencji,

• Unia gospodarcza i walutowa,

• Polityka społeczna i spójność społeczno-gospodarcza,

• Ochrona środowiska naturalnego,

• Polityka badawczo-rozwojowa

W ramach pierwszego filaru UE stosowane są następujące rodzaje instrumentów prawnych:

• rozporządzenia

• dyrektywy

• decyzje

• zalecenia (rekomendacje) i opinie

Ad.2

Polityka zagraniczna:

• Wspólne działania, stanowiska i strategie,

• Wspieranie demokracji i praworządności, ochrona praw człowieka i podstawowych wolności

Polityka bezpieczeństwa:

• Wzmocnienie bezpieczeństwa UE i jej państw członkowskich (finansowe aspekty obrony),

• Rozbrojenie i utrzymanie pokoju

Instrumenty prawne stosowane w II filarze

• zasady i ogólne wytyczne dla WPZiB

• wspólne strategie

• wspólne działania

• wspólne stanowiska

• działania mające na celu umacnianie współpracy państw członkowskich w ramach WPZiB

Ad. 3

• Współpraca sądownicza w sprawach karnych,

• Zwalczanie rasizmu i ksenofobii,

• Współpraca policji (Europol)

Instrumenty prawne III filaru UE

• decyzje ramowe

• decyzje wspólne stanowiska

• konwencje między państwami członkowskimi

Europol
Jest to międzynarodowa organizacja o nazwie Europol powołana została w celu wspomagania działań organów ścigania państw UE poprzez zapobieganie i zwalczanie przestępczości międzynarodowej, ze szczególnym uwzględnieniem międzynarodowej przestępczości zorganizowanej.

GENEZA

Europol utworzony został na mocy Traktatu z Maastricht, ma ona na celu usprawnienia współpracy państw członkowskich UE w takich dziedzinach jak zwalczanie przemytu narkotyków, terroryzmu i innych form międzynarodowej przestępczości zorganizowanej.
W oparciu o postanowienia Konwencji haskiej EDU rozpoczął swoją działalność 3 stycznia 1994 r., początkowo jako Europejska Jednostka Narkotykowa (EDU) powołana do zwalczania przestępczości narkotykowej, jednak stopniowo rozszerzano zakres działania tej jednostki.
Utworzenie organizacji o nazwie Europol wymagało stosownych porozumień i dokumentacji, które podpisane zostały przez przedstawicieli Państw członkowskich w dniu 26 lutego 1995, ratyfikowane w czerwcu 1998, a w dniu 1 października 1998 r. weszły w życie.
Od tego dnia Europol uzyskał osobowość prawną, co umożliwia m.in. podpisywanie porozumień z różnymi podmiotami.

18. Fundusz Strukturalne w Polsce

Polska przystępując do Unii Europejskiej stała się państwem, które ma prawo korzystać z pomocy w ramach polityki strukturalnej i Funduszu Spójności. W tym celu zobowiązani byliśmy do przygotowania Narodowego Planu Rozwoju. Celem strategicznym, który Polska założyła, iż chce osiągnąć przy zaangażowaniu funduszy strukturalnych, jest budowanie konkurencyjnej gospodarki w oparciu o wiedzę i przedsiębiorczość, ma być ona zdolna do długotrwałego i harmonijnego rozwoju, zapewnić ma wzrost zatrudnienia i poprawić spójności społecznej, ekonomicznej i przestrzennej z państwami Unii Europejskiej, zarówno na poziomie regionalnym, jak i krajowym. Ponadto w dokumencie określono pięć celów cząstkowych, które tworzą:

- wspomaganie osiągnięcia i utrzymania wysokiego wzrostu PKB,

- zwiększenie poziomu wykształcenia i zatrudnienia,

- włączenie kraju w europejskie sieci infrastruktury transportowej i informacyjnej,

- zwiększenie w strukturze gospodarki udziału sektorów o wysokiej wartości dodanej,

- wspomaganie w procesach rozwojowych regionów i grup społecznych.

Co to są Fundusze strukturalne i Fundusz Spójności?

Fundusze strukturalne są instrumentami Polityki Strukturalnej Unii Europejskiej. Ich głównym zadaniem jest wspieranie restrukturyzacji i modernizacji gospodarek krajów UE. Ma to wpływ na zwiększenie spójności ekonomicznej i społecznej Unii. Fundusze kieruje są do sektorów gospodarki i regionów, które bez pomocy finansowej nie były by w stanie dorównać do średniego poziomu ekonomicznego w UE. W skład Unii zaliczyć możemy regiony dobrze rozwinięte, takie np. jak południowa Anglia, okolice Paryża, czy Holandia oraz te, których poziom rozwoju znacznie odbiega od "średniej europejskiej". Zaliczamy do nich Grecję, Irlandię, Portugalię, Północna Skandynawie i Południowe Włochy oraz nowe kraje członkowskie UE. Polityka Strukturalna i Fundusze mają za zadanie głównie pomóc władzom centralnym i regionalnym gorzej rozwiniętych regionów w rozwiązaniu ich najważniejszych problemów gospodarczych. W latach 2000-2006 istniały cztery Fundusze strukturalne, realizujące cele polityki spójności UE: 

• Europejski Fundusz Społeczny

• Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej

• Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego 

• Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa 

Europejski Fundusz Społeczny

Jest on głównym narzędziem finansowym całej Unii Europejskiej, wspiera on przede wszystkim zatrudnienie w państwach członkowskich oraz promuje spójność gospodarczą i społeczną. Wydatki EFS wynoszą około 10% całkowitego budżetu UE.

Europejski Fundusz Społeczny kojarzy się przede wszystkim z możliwościami finansowania szkoleń, warsztatów, wspieraniem zatrudnienia itp. EFS został stworzony z myślą, aby poprawić jakość i dostępność miejsc pracy i możliwości zatrudnienia w Unii Europejskiej. EFS zajmuje się następującymi dziedzinami:

• promocją aktywnej polityki rynku pracy mającą na celu przeciwdziałanie i zapobieganie bezrobociu;

• przeciwdziałaniem zjawisku wykluczenia społecznego; 

• kształceniem ustawicznym; 

• doskonaleniem kadr gospodarki;

• rozwojem przedsiębiorczości;

• zwiększeniem dostępu i uczestnictwa kobiet na rynku pracy.

Nowe fundusze unijne na lata 2007-2013 stwarzają ogromne możliwości rozwoju Polski.

Jednym z istotniejszych elementów rozwoju kraju jest głównie rozwój zasobów ludzkich, możliwy on jest ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki.

Wnioski do Europejskiego Funduszu Społecznego mogą mieć charakter:

• otwarty - projekty o otwartej rekrutacji, dofinansowane w 100% ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

• zamknięty - projekty dostosowane do potrzeb danej firmy,   dofinansowane od 60% (duże przedsiębiorstwa) do 80% (mikro, małe, średnie przedsiębiorstwa)

Europejski Fundusz Społeczny został stworzony na mocy Traktatu Rzymskiego ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą podpisanego w 1957 roku. EFS jest więc najstarszym funduszem strukturalnym.

Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej

Powstał on w 1964 roku na mocy Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą (1957). EAGGF ma za zadanie wspieranie przekształceń struktury rolnictwa oraz wspomaganiem rozwoju obszarów wiejskich. Na Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej przeznaczona jest zawsze największa część budżetu Unii Europejskiej (w 1999 przeznaczono na ten cel 42,2 procenta budżetu). Ponadto trzeba zaznaczyć, że środki Funduszu pochodzą z opłat, które są nakładane na importowane spoza Unii Europejskiej produkty rolne.

EAGGF składa się z dwóch sekcji: Sekcji Gwarancji, finansuje ona wspólną politykę rolną (zakupy interwencyjne produktów rolnych, dotacje bezpośrednie dla rolników) oraz Sekcji Orientacji, wspiera ona przekształcenia w rolnictwie w poszczególnych państwach UE i jest instrumentem polityki strukturalnej.

W ramach Sekcji Orientacji EAGGF realizuje się następujące zadania:

• rozwój i modernizacja terenów wiejskich

• wspieranie inicjatyw służących zmianom struktury zawodowej na wsi (w tym kształcenia zawodowego rolników i ich przekwalifikowania do innych zawodów)

• wspomaganie działań mających na celu zwiększenie konkurencyjności produktów rolnych

• restrukturyzacja oraz dostosowanie potencjału produkcyjnego gospodarstw do wymogów rynku

• pomoc przy osiedlaniu się młodych rolników

• wspieranie rozwoju ruchu turystycznego i rzemiosła

• rozwój i eksploatacja terenów leśnych

• inwestycje w ochronę środowiska

• wyrównywanie szans gospodarstw położonych na terenach górzystych i terenach dotkniętych kataklizmami

Od 2007 r. Fundusz ten został zastąpiony przez dwa nowe, tj. Europejski Fundusz Rolny Rozwoju Obszarów Wiejskich (finansowanie działań z zakresu polityki rozwoju wsi) oraz Europejski Fundusz Gwarancji Rolnej (finansowanie działań z zakresu tzw. I filara WPR).

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego 

EFRR jest największym funduszem. Jego zadaniem jest wspieranie regionów, a dokładniej wyrównywanie różnic w stosunku do regionów bogatszych, lepiej rozwiniętych. EFRR finansuje wszelkie programy unijne, które mają na celu pomoc opóźnionym w rozwoju regionom

Działalność Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego koncentruje się na następujących dziedzinach:

• inicjatyw na rzecz rozwoju lokalnego oraz zatrudnienia, jak też działalności średnich i małych przedsiębiorstw

• rentownych inwestycji produkcyjnych umożliwiających tworzenie lub utrzymywanie trwałego zatrudnienia,

• infrastruktury,

• rozwoju turystyki oraz inwestycji w dziedzinie kultury,

• ochrony i poprawy stanu środowiska,

• rozwoju społeczeństwa informacyjnego.

Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa 

Racjonalna gospodarka żywymi zasobami wód i poprawa efektywności sektora rybackiego oraz podniesienie konkurencyjności polskiego rybactwa i przetwórstwa rybnego. Produkty rybołówstwa oraz chowu i hodowli ryb, produkty przetwórstwa powinny odpowiadać zapotrzebowaniu rynku krajowego pod względem ceny i jakości oraz powinny być konkurencyjne na rynkach zagranicznych.

Inicjatywy Wspólnoty (Jaspers, Jessica, Jeremie)

Oprócz funduszy, które omówiłem powyżej, istnieją inicjatywy wspólnotowe. Obecnie funkcjonują trzy inicjatywy:

JASPERS – to wsparcie, które jest udzielane potencjalnym beneficjentom projektów indywidualnych o charakterze infrastrukturalnym, które zostaną zgłoszone przez instytucję zarządzającą programem operacyjnym. Kwalifikują się do wsparcia projekty duże, takie, których całkowita szacunkowa wartość wynosi co najmniej 25 mln euro w sektorze środowiska oraz 50 mln w pozostałych sektorach. Przedmiotem wsparcia jest natomiast pomoc doradcza, która ma na celu przygotowanie ww. projektów do realizacji, w tym m.in. weryfikacja przygotowanej dokumentacji oraz analiza wybranych problemów. Szczegółowe określenie zakresu pomocy doradczej następuje w toku negocjacji beneficjenta projektu z ekspertami JASPERS.

JESSICA – celem tego przedsięwzięcia Komisji Europejskiej, Europejskiego Banku Inwestycyjnego oraz Banku Rozwoju Rady Europy  jest wspieranie inwestycji służących zapewnieniu zrównoważonego rozwoju w miastach. Inicjatywa JESSICA przewiduje stworzenie specjalnych funduszy rozwoju miast lub funduszy powierniczych, zasilonych środkami strukturalnymi. Zadaniem jest jej wspieranie, przy pomocy instrumentów finansowych, projektów realizowanych w ramach zintegrowanych planów rozwoju miejskiego. Inicjatywa JESSICA odpowiada na potrzeby rozwojowe obszarów miejskich, mających znaczenie kluczowe dla pobudzania wzrostu w skali lokalnej, regionalnej oraz krajowej. Beneficjenci, dzięki tej inicjatywie mają dostęp do dogodnych instrumentów finansowych, takich jak: korzystne kredyty, środki kapitałowe lub gwarancje często konieczne do realizacji projektów, ale nie będą mieli możliwości pozyskania dotacji. 

JEREMIE – ta  inicjatywa ma natomiast na zadaniu poprawę wykorzystania oraz zwiększenie efektywności środków przeznaczanych na wsparcie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w ramach funduszy strukturalnych. Pozwala ona także na korzystanie z wiedzy i doświadczenia Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego przy opracowywaniu programów operacyjnych w zakresie wsparcia MSP za pomocą odnawialnych instrumentów inżynierii finansowej, a następnie wdrażanie uzgodnionych instrumentów w ramach inicjatywy. JEREMIE to zatem wsparcie dla instrumentów finansowych, np. funduszy kapitałowych, na rzecz poprawy dostępu do funduszy wparcia rozwoju małych średnich firm, a także mikroprzedsiębiorstw w regionach.

Wykaz najważniejszych skrótów

EAGGF (ang.) - Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej
EFS - Europejski Fundusz Społeczny (ang. ESF)
EFRR - Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ang. ERDF)
FIFG (ang.) - Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa
FS - Fundusz Spójności
NPR - Narodowy Plan Rozwoju
PO - Program Operacyjny
PO PT - Program Operacyjny Pomoc Techniczna
PWW - Podstawy Wsparcia Wspólnoty
RPO - Regionalny Program Operacyjny
SPO - Sektorowy Program Operacyjny
SPO ROL - Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego i rozwój obszarów wiejskich 2004 –2006
SPO RZL - Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich
SPO Ryby - Sektorowy Program Operacyjny Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb
SPO T - Sektorowy Program Operacyjny Transport
SPO WKP - Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw
SWW - Strategiczne Wytyczne Wspólnoty
ZPORR - Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego

19. Polityka migracyjne Unii Europejskiej.

Podstawowym celem Unii Europejskiej jest prowadzenie nowoczesnej i kompleksowej europejskiej polityki migracyjnej, opartej na solidarności. Polityka migracyjna ma na celu zapewnienie zdrowego podejścia do legalnej migracji i nielegalnej imigracji. Traktaty z Amsterdamu, z Nicei i z Lizbony wprowadzały kolejno zmiany do tej polityki, która jest regulowana także przez program sztokholmski na lata 2010–2014.

PODSTAWA PRAWNA

Legalna migracja: UE jest uprawniona do precyzowania warunków wjazdu i pobytu obywateli państw trzecich w celu uzyskania zatrudnienia, rozpoczęcia nauki lub łączenia rodzin. Państwa członkowskie wciąż zachowują prawo do określania liczby osób, jaka może zostać wpuszczona na ich terytorium z państw trzecich w celu znalezienia pracy.

Integracja: celem UE jest stworzenie jednolitego poziomu praw i obowiązków dla legalnych imigrantów, porównywalnego z poziomem praw i obowiązków obywateli europejskich.

Zwalczanie nielegalnej migracji: zadaniem UE jest zapobieganie i ograniczanie nielegalnej imigracji, w szczególności poprzez prowadzenie skutecznej polityki powrotów, przy całkowitym poszanowaniu praw podstawowych i poprzez zawieranie umów o readmisji z państwami pochodzenia i tranzytu migrantów. Nielegalny emigrant to osoba, która przybywa do UE bez odpowiedniej wizy lub zezwolenia bądź, która pozostaje w UE po wygaśnięciu ważności wizy. Osoba ta może domagać się azylu, ale może również po prostu chcieć znaleźć pracę bądź zostać z rodziną.

Umowa o readmisji: UE ma prawo do zawierania z państwami trzecimi umowy o readmisji obywateli państw trzecich, którzy nie spełniają warunków wjazdu lub pobytu na terytorium, co najmniej jednego z państw członkowskich lub przestali je spełniać, do państw pochodzenia lub państw tranzytu.

Celem UE jest wypracowanie odpowiedniego podejścia do legalnej migracji i zwalczania nielegalnej imigracji ruchów przepływu członków państw trzecich przebywających w państwach członkowskich i sprawiedliwego ich traktowania. Zasada solidarności: zgodnie z Traktatem z Lizbony polityka imigracyjna podlega zasadzie solidarności i sprawiedliwego podziału odpowiedzialności miedzy państwami członkowskimi, a także jej finansowanie.

Zmiany instytucjonalne wprowadzone Traktatem z Lizbony działają w „przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości”, imigracyjnej a instytucjom Unii nadano nowe uprawnienia do tworzenia prawodawstwa w zakresie imigracji. W Traktacie z Lizbony wprowadzono procedurę glosowania większością kwalifikowana w odniesieniu do legalnej migracji, a także podstawę prawna wspierania środków integracji

Na wypadek nagłego napływu obywateli państw trzecich do jednego z państw członkowskich w Traktacie z Lizbony zawarto postanowienie umożliwiające przyjęcie środków w celu wsparcia danego państwa. Trybunał Sprawiedliwości ma prawo wydawania orzeczenia w sprawach imigracji i azylu na podstawie prawa powszechnego.

Europejski pakt o imigracji i azylu został przyjęty przez Rade Europejska w dniu 15 października 2008 r. Pakt ten odzwierciedla kompleksowe zaangażowanie w stworzenie wspólnej polityki imigracyjnej i azylowej w oparciu o pięć filarów, z czego trzy dotyczą imigracji:

- organizowanie legalnej imigracji w sposób uwzględniający priorytety, potrzeby i zdolności przyjmowania określone przez każde państwo członkowskie, i sprzyjanie integracji;

- kontrolowanie nielegalnej imigracji, zwłaszcza poprzez zapewnienie skutecznych powrotów cudzoziemców przebywających nielegalnie do państw pochodzenia lub tranzytu;

- stworzenie kompleksowego partnerstwa z państwami pochodzenia i tranzytu w celu sprzyjania osiąganiu synergii między migracją a rozwojem.

Program sztokholmski –„ otwarta i bezpieczna Europa dla dobra i ochrony obywateli” 2010 – 2014 w dziedzinie imigracji obejmują

- opracowanie globalnego podejścia UE do migracji w oparciu o rzeczywiste partnerstwo z państwami pochodzenia i tranzytu spoza Unii;

- prowadzenie wspólnej polityki przez państwa członkowskie w odniesieniu do utrzymywania krajowych wymogów dotyczących rynków pracy;

- bardziej stanowczą politykę integracyjną, mającą na celu nadanie obywatelom państw trzecich, którzy legalnie przebywają w UE, praw i obowiązków porównywalnych z prawami i obowiązkami obywateli UE;

- skuteczne strategie polityczne ukierunkowane na zwalczanie nielegalnej imigracji, skuteczną i zrównoważoną politykę powrotów i zawieranie umów o readmisji;

- objęcie osób nieletnich pozbawionych opieki specjalną ochroną.

Legalna migracja – zarobkowa polega na przyjmowaniu prawodawstwa sektorowego, w podziale na kategorie migrantów, w celu stworzenia unijnej polityki w dziedzinie legalnej migracji. W związku z tym określono tzw.. „błękitną kartę UE „.

Traktat z Lizbony stanowi odpowiednią podstawę prawną dla integracji oraz odpowiedni punkt wyjścia dla przyszłego rozwoju polityki prawa do leczenia rodzin.

UE walczy ciągle z nielegalna migracja poprzez specjalne dyrektywy,w których określone są kary i środki oraz, które maja być stosowane przez państwa członkowskie wobec pracodawców łamiących zakaz zatrudniania nielegalnie imigrantów. Readymisja to powrót osób nielegalnie przebywających na terytorium UE do państwa pochodzenia lub tranzytu. Rada UE ma podpisane umowy z innymi krajami o readymisji. Na mocy tych umów państwa trzecie musza ponownie przyjąć własnych obywateli i obywateli państw trzecich; prowadza kampanie informacyjne w celu zniechęcania do nielegalnej imigracji; wzmacniają kontrole graniczne i wdrażają rygorystyczne środki w celu wykrywania fałszywych dokumentów.

UE oferuje obywatelom przedmiotowych państw większy dostęp do UE przy jednoczesnym całkowitym poszanowaniu kompetencji państw członkowskich.

Odnośnie polskiej granicy z Ukraina i Rosja – Polska ma duże, odpowiedzialne zadanie kontrolowania tej granicy zaporowej EU od nielegalnej emigracji.

20. Obywatelstwo europejskie.

1. Komu przysługuje obywatelstwo europejskie?

Zgodnie z artykułem 17 Traktatu o Unii Europejskiej obywatelem Unii Europejskiej staje się każda osoba, która jest obywatelem któregoś z krajów członkowskich. Pamiętajmy jednak, iż obywatelstwo Unii nie zastępuje jednak obywatelstwa krajowego. Oznacza to, w takim razie, iż każdy, kto posiada obywatelstwo któregoś z krajów członkowskich, staje się automatycznie też obywatelem Unii. Jeśli obywatel kraju trzeciego pragnie stać się obywatelem Unii, musi najpierw on uzyskać obywatelstwo któregoś z krajów członkowskich, a następnie starać się o obywatelstwo europejskie. Pamiętać jednak trzeba o tym, że każdy kraj członkowski sam decyduje o zasadach przyznawania własnego obywatelstwa. Każdy legalnie przebywających na terytorium Unii Europejskiej obywatel państw trzecich może stać się potencjalnie obywatelem europejskim, kiedy zostanie nadane mu obywatelstwa któregoś z krajów członkowskich. Regulacje krajowe dotyczące możliwości uzyskania obywatelstwa nakładają na osoby starające się o obywatelstwo wiele warunków i ograniczeń, a każda ze spraw jest rozpatrywana indywidualnie.

1. Cechy obywatelstwa UE

Obywatelstwo ma charakter:

• Personalny - łączy on każdą osobę fizyczną, która jest obywatelem państwa członkowskiego i Unię Europejską. Nie przysługuje ona osobom prawnym.

• Wzajemny – reguluje prawa jak i obowiązki obywatela i UE. Obywatele mają określone prawa, mogą oni z nich korzystać, ale zarazem określone obowiązki na nich nałożone, z których muszą się wywiązywać. Unia zaś zapewnia respektowanie i możliwość wykonywania tych praw, a także egzekwowanie obowiązków

• Dodatkowy - nie zastępuje ono obywatelstwa krajowego, a stanowi jedynie uzupełnienie, rozszerzając je o dalsze elementy.

• Zależny - Unijne obywatelstwo posiada się, nabywa i traci wraz z obywatelstwem kraju członkowskiego.

• Pozorny - uzależnienie obywatelstwa unijnego od krajowego jest całkowite.

1. Istota obywatelstwa

Dla wszystkich obywateli Unii obywatelstwo unijne oznacza to, że mamy:

– prawo do swobodnego przemieszczania się i osiedlania na terytorium państw członkowskich,

- prawo do podjęcia pracy na terytorium państw członkowskich

– prawo do głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego oraz w wyborach lokalnych w państwie członkowskim, w którym mają miejsce zamieszkania, na takich samych zasadach jak obywatele tego państwa,

– prawo do ochrony dyplomatycznej i konsularnej ze strony władz innego państwa członkowskiego na terytorium państwa trzeciego (państwa nienależącego do UE), jeżeli ich własny kraj nie posiada tam swojego przedstawicielstwa, na takich samych warunkach jak obywatele tego państwa członkowskiego;

– prawo składania petycji do Parlamentu Europejskiego oraz prawo wnoszenia skarg do powołanego przez Parlament Europejski Rzecznika Praw Obywatelskich, dotyczących przypadków niewłaściwego administrowania w działaniach instytucji lub organów wspólnotowych; procedury te podlegają przepisom art. 194 i 195 traktatu WE,

– prawo do pisemnego zwrócenia się do każdej instytucji lub organu Wspólnoty w jednym z języków państw członkowskich oraz do otrzymania odpowiedzi w tym samym języku (art. 21 akapit trzeci TWE);

– prawo dostępu do dokumentów Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji, z zastrzeżeniem określonych warunków (art. 255 TWE).

Traktat lizboński bardziej uwypukla podstawowe prawa obywateli Unii, wymieniając je w art. 17 ust. 2 traktatu WE.

1. Wymiary i modele obywatelstwa europejskiego

.

Wyróżnić możemy następujące wymiary obywatelstwa:

• Wymiar normatywny – każde obywatelstwo zostaje analizowane na podstawie przepisów prawa pozytywnego, określa on więc status jednostki jako członka wspólnoty politycznej. Podkreślane jest również formalne członkostwo jednostki w zorganizowanej wspólnocie politycznej. Obywatel jest obdarzony pewnymi prawami oraz obciążony obowiązkami wobec całej wspólnoty. Najważniejsze prawo polityczne to współudział obywatela w procesie podejmowania decyzji. W tym ujęciu podstawową cechą obywatelstwa jest więc równość wszystkich osób wobec prawa

• Wymiar socjologiczny – obywatelstwo jest wyznacznikiem posiadania określonego pakietu praw i uprawnień, zapewnia on też pełne uczestnictwo jednostki w społeczeństwie. Oznacza posiadanie pewnych praw, jest warunkiem definiującym członkostwo w określonej wspólnocie polityczne

• Wymiar polityczny - w politologii pojęcia obywatelstwa używamy najczęściej do opisania stopnia i poziomu aktywności politycznej jednostki.

• Wymiar psychologiczny – obywatelstwo odnosi się do poczucia tożsamości politycznej jednostki oraz znaczenia tożsamości dla podejmowanych przez jednostkę decyzji politycznych. Kwestia ukształtowania tożsamości politycznej obywatela jest istotna dla każdej wspólnoty, gdyż to od poczucia więzi zależy legitymizacja decyzji podejmowanych w danym społeczeństwie

Utratę statusu obywatela Unii, a tym samym o utratę obywatelstwa UE to jest możliwa tylko i wyłącznie wtedy, kiedy utraci się obywatelstwo kraju członkowskiego, co - jak już wspomniałem - jest wyłączną kompetencją danego państwa.