Klasyfikacja nurtów teoretycznych (kierunków) i ideologii wychowawczych wg Stefana Wołoszyna (18)

• Wielkie nurty teoretyczne (pedagogiki naukowe):

1. Pedagogika psychologiczna

2. Pedagogika socjologiczna

3. Pedagogika kultury

4. Pedagogika egzystencjalna

5. Pedagogika w nurcie marksizmu

• Pedagogika ideologiczna – ideologie wychowawcze:

1. Pedagogika wychowania narodowego

2. Pedagogika wychowania państwowego

3. Pedagogika wychowania społecznego o orientacji liberalno – demokratycznej

4. Pedagogika wychowania

5. Pedagogika wychowania komunistycznego ( socjalistycznego)

6. Pedagogika wychowania religijnego, z dominacją wychowania katolickiego

• Nowe nurty ostatnich dziesięcioleci XX w.:

1. Ruchy kontestacyjne i kontrkultura

2. New Age

3. Nurt radykalnej krytyki szkoły

4. Koncepcje „społeczeństwa wychowującego”

5. Nowe alternatywy pedagogiki humanistycznej i antypedagogika

6. Pedagogia hermeneutyczna

7. Nurty postmodernistyczne (ponowoczesność)

8. Edukacja globalna

INNOWACJE łac. iniovaito – odnowienie, inowo –od nowa; w pedagogice znaczy to „zmiana” (nowatorstwo – synonim)

Roman Schultz – szersza definicja.
INNOWACJE PEDAGOGICZNE „wszelkie zmiany w dziedzinie wychowania, kształcenia, organizacji i uwarunkowań szkolnictwa i innych form oświaty (…) implikujące postęp lub regres w praktyce pedagogicznej”

Obszary:

1. Planowanie i realizacja reform oświatowych

2. Bierzach modernizacja administracji oświatowej

3. Zastosowanie w praktyce pedagogicznej odkryć naukowych

4. Działalność eksperymentalna szkół i innych placówek oświatowo – wychowawczych

5. Twórczość pedagogiczna nauczycieli

Wincenty Okoń, „Nowy słownik pedagogiczny” – wąska definicja – dotyczy tylko szkoły)
INNOWACJE PEDAGOGICZNE – zmiany struktury systemu szkolnego jako całości lub struktury ważnych jego składników w celu wprowadzenia ulepszeń o charakterze wymiernym.

Okoń wymienia 3 dziedziny/ obszary innowacji:

1. Praca nauczycieli i ucznia

2. Treści programowe (programy)

3. Warunki materialno – społeczne

PEDAGOGIKA POZYTYWISTYCZNA

Pozytywizm rozwinął się w drugiej połowie XI w. W Europie trwał w latach 1850 – 1880, w Polsce 1863 – 1890, nawet 1900. W Polsce początek wiąże się z powstaniem styczniowym, koniec z pojawieniem się nowych trendów w literaturze, z debiutem modernistów.

Cechy pedagogiki pozytywistycznej:

• Konserwatyzm

• Uspołecznienie

• Zachowanie ciągłości

• Władza skierowana w dół

• Intelektualizm

• Nauczyciel funkcjonariuszem

• Nauka pamięciowa

Teza: Pedagogika pozytywistyczna oferuje wytwarzanie takiej wiedzy, która pozwala w sposób pewny przewidywać zachowania ludzi.

AUGUST COMTE . Rozprawa o duchu filozofii pozytywnej, (1830 – 42)
Pierwszy socjolog (początek XIX w.) – wiedza oparta na faktach.
TEZY:
- Przechodzenie ludzkości przez fazy: teologiczną, metafizyczną, pozytywistyczną (wiedza jasna, użyteczna)
- Prymat koncepcji kolektywistycznych nad indywidualistycznymi
- Wiedza powinna mieć charakter użyteczny dla środowiska, powinna opierać się na faktach
- Wychowanie przedmiotowe

JOHN MILL. Utopia państwa pozytywnego (druga poł XIX w.)

- Poznanie oparte na zmysłach – empiryzm

- Doświadczenie jedynym źródłem wiedzy
- Wiedza ma charakter utylitarny (użyteczny)
- Indukcja eliminacyjna – praca badawcza ma stwarzać wykluczające się hipotezy, z których po ostatecznej weryfikacji wyłania się jedna prawdziwa

EMPIRIOKRYTYCYZM (krytyka pozytywizmu) koniec lat ’70. Pocz. ’80)

Nowe odkrycia w psychologii fizyce

RICHARD AVENARIUS. Jedność światów i ich spójność

ERNEST MACH. Podmiot badań jest niezależny od przedmiotu, jeżeli dochodzi do współzależności to nie podlega to badaniom

NEOPOZYTYWIZM

MORIS SCHLICK. Szkoła wiedeńska. Usunięcie nauk logiczno – matematycznych, metafizyki i innych nauk filozoficznych, sprowadzenie nauk humanistycznych do psychologii i socjologii

RUDOLF CARNAP. Dominacja etyki jako nauki o języku, falsyfikacja hipotez – wybieranie hipotezy najlepiej tłumaczącej zjawisko

SCJENTYZM oparty na założeniach filozofii pozytywizmu (spuścizna pozytywizmu w nauce)

1. Świat jest materialny – wiedza powinna być materialistyczna

2. Doktryna ewolucjonizmu Darwina

3. Utylitaryzm , użyteczność

4. Nauka oparta na faktach, empiryczna

***

J. F. HERBART. Wychowanie jest sztuką. Głównymi zadaniami badań pedagogicznych są wykrycie celu wychowania oraz środków doń prowadzących. Celem wychowania jest kształtowanie silnych charakterów odznaczających się 5 ideami moralnymi:
1. Idea doskonałości,
2. Idea życzliwości
3. Idea prawa
4. Idea słuszności
5. Idea wewnętrznej wolności

Cechy Herbartyzmu:

- system intelektualistyczny – nacisk położony na procesy intelektualistyczne, rozwój uczuć i woli na uboczu
- metody podające – pamięciowe – konserwatyzm ( w sposobie myślenia uczniów)
- tematy wygodne dla państwa
- mundurowanie
- kary fizyczne
- autorytet :państwa, Kościoła, nauczyciela
- nie uwzględnia indywidualności jednostki

Herb artyści: K.V. STAY, O. FRICK, T. ZILLER, W. REIN, E.V. MEVMANN 1911

PEDAGOGIKA KULTURY

Wychowanie = ukulturowienie

Kultura – całokształt dorobku kulturowego

- wskazanie ścisłego związku między kulturą a osobowością
- podkreślenie roli kultury w kształtowaniu osobowości
- nawiązanie wartości ogólnoludzkich z narodowymi: wartości religijnych, narodowych i państwowych

WILHELM DILTHEY
- twórca nowoczesnej teorii poznania humanistycznego
- koncepcja tzw. filozofii życia, której punktem wyjścia jest człowiek, całe życie i całość doświadczenia ludzkiego
- kontakt człowieka z kultura odbywa się dzięki „przeżywaniu” i „rozumieniu” wartości, osiąga się to przez kształcenie

EDWARD SPRANGER
- struktura życia jako punkt centralny w psychologii i pedagogice
- był autorem typologii osobowości- typologia idealnych struktur osobowości, względu na wartości ważne dla danej jednostki: typ ekonomiczny- pożyteczność, polityczny- wolność, społeczny- miłość, religijny- świętość, estetyczny-piękno i teoretyczny- prawda

POLSKA
BOGDAN NAWROCZYŃSKI
- wypracował swoje własne stanowisko teoretyczne : życie duchowe to życie kultury „oglądane od strony celów ludzkich”.
- utożsamił pojęcie ludzkiej duchowości z pojęcie pedagogiki kultury
- idea wykształcenia opiera się na zespoleniu w jedną harmonijną całość duchową dwóch czynników: dóbr kulturowych i jednostki ludzkiej, która będzie przyswajać te dobra.

SERGIUSZ HESSEN
- stworzył własny system pedagogiki kultury. Osobowość wychowanka kształtujemy poprzez wprowadzenie go w świat wartości kulturalnych posiadających „wartość bezwarunkową” i wymagających ciągłej aktywności
- zaproponował tzw. warstwicową koncepcję wychowania wg której poszczególnym etapom kształcenia przypisane są odpowiednie struktury wartości i odpowiednie oddziaływania wychowawcze
- wychowanie jest procesem dialektycznym. Osobowość i społeczeństwo wzajemnie się przenikają
- w strukturze wychowania Hessen wyróżnia cztery warstwy, które wzajemnie się przenikają:

1. Życie biologiczne

2. Warstwa bytu społecznego

3. Warstwa kultury duchowej

4. Warstwa „doskonałej wspólnoty moralnej”

BOGDAN SUCHODOLSKI
- droga do kultury wolnej jednostki prowadzi przez uczestnictwo w zyciu społeczno – kulturalnym przez przeżywane obyczaje, przyjęty styl życia
- B. Suchodolski akcentował problem jedności i różnorodności kultury
- w narodzie i ojczyźnie dostrzegał istotne wartości kształtujące osobowość i nadające głębszy sens ludzkim poczynaniom

ZYGMUNT MYSAŁKOWSKI
- rozpatrywał wzajemne stosunki między wychowaniem narodowym i państwowym i akcentował po okresie zaborów potrzebę wzmacniania w Polsce więzi obywateli z państwem
- odróżnił wychowanie patriotyczne od wychowania w duchu nacjonalistycznym

KAZIMIERZ SOŚNICKI
- analizując stosunki międzyludzkie, przyjmuje za punkt wyjścia pojęcie ETOSU, w którym istotne znaczenie przypada dwóm kategoriom: powinności i moralności
- wyróżnia trzy typy etosu:

1. Moralny, regulujący stosunki między jednostkami

2. Grupowy, regulujący stosunki między członkami grupy i między jednostką a grupą

3. Państwowy, dążność do stabilizacji, wyłączności decyzyjnych i zewnętrzności przymusu

- zadaniem wychowania jest przyswojeni etosu państwowego przez pojedyncze jednostki i grupy, uczynienia z niego życia duchowego.

Współcześni:

JANUSZ GAJDA
LECH WITKOWSKI

TADEUSZ KUDLAREK
ZBIGNIEW MELOSIK

PRAGMATYZM

Pragmatyzm (gr. Pragma – działanie) jest jedną z najprężniej rozwijających się koncepcji pedagogicznych XX w., która miała swój początek w Ameryce.

CHARLES S. PEIRCE (1839 – 1914)
- amerykański filozof, logik i matematyk, doktor chemii. Wykładał historię nauki oraz logikę
- początki nurtu p. wiąże się z jego artykułem How to Make Our Ideas Clear (1878).

- odcinał się od popularnej wersji pragmatyzmu Jamesa, swoje dociekania nazywając pragmatycyzmem (ang. pragmaticism).

- zasada wywrotności, tj. poglądu, że wszelka wiedza ludzka jest niepewna.

- poznanie przez zmysły - empiria, która stanowi jedyną i podstawową formą bezpośredniego doświadczenia rzeczywistości

WILLIAM JAMES (1842 – 1910)
- był amerykańskim filozofem, fizjologiem, a także psychologiem. Interesował się również filozofią edukacji

- założenia pedagogiczne opierał na filozofii, psychologii i duchowości

- z dystansem podchodził do pomysłów integrowania teorii i praktyk edukacyjnych. Uważał, że najważniejsze jest stworzenie warunków sprzyjających udzielaniu własnych odpowiedzi przez naukowców, nauczycieli, studentów i uczniów

JOHN DEWEY (1859 – 1952).

- uważany za „ojca pragmatyzmu”

- był amerykańskim filozofem i twórcą odmiany pragmatyzmu zwanej instrumentalizmem

- w pedagogice zainicjował ruch zwany progresywizmem.

- pragnął by filozofia stała się częścią codziennego życia (powinna służyć potrzebom i celom społecznym), a nie tylko przedmiotem wykładanym na uczelniach

- świat pluralistyczny - ciągle się zmienia

- żadna prawda nie jest niezmienna

- źródłem każdej wiedzy jest doświadczenie

- przeciwnik szkoły tradycyjnej. Założył szkołę eksperymentalną w Chicago (1896 – 1903) – Liboratory School.

- Koncepcja nowej szkoły oparta na:

1. uczenie się przez działanie i doświadczenie,

2. indywidualizm pedagogiczny,

3. edukacja dla demokracji.

- Edukacja jest celem samym w sobie, a największą wartością był jej bezpośredni związek
z rzeczywistością nie tylko szkolną, ale i codzienną.

- Szkoła powinna być miejscem, w którym odbywa się wymiana doświadczeń.

- Zadaniem nauczycieli jest przyjecie roli przewodnika, który nie powinien narzucać uczniom swego zdania.

- Rozwój człowieka dokonuje się przez jego własne działanie.

- Wychowanie musi wyposażyć jednostki w zdolność przystosowania się do nowych warunków.

- „Współdziałanie" jako podstawa każdej aktywności człowieka.

NEOPRAGMATYZM (NOWY PRAGMATYZM) początku lat osiemdziesiątych XX w.

RICHARD RORTY (1931 r. Nowy Jork).

- współczesny kontynuator koncepcji Johna Deweya

- twórca koncepcji „krytycznego pragmatyzmu”. Przeciwstawia się ona poszukiwaniom „ostatecznych rozwiązań”.

- nie akceptuje prawicowych i lewicowych poglądów na edukację

- jego koncepcja pedagogiczna opiera się o jego poglądy filozoficzne. Twierdzi, że do prawdy nie można dotrzeć, a wartości i wiedza, które będą przydatne w społeczeństwie demokratycznym i które są uznane przez dorosłych za prawdziwe, powinny być przekazywane już w szkole elementarnej i średniej

- uczelnie wyższe powinny umożliwiać samo rozwijanie się studentów Uniwersytety powinny być ośrodkiem konfrontacji idei i koncepcji. Sprawami dotyczącymi programów uniwersyteckich powinni zajmować się profesorowie tych uczelni w ramach wolnej i otwartej debaty.

NOWE WYCHOWANIE to ruch pedagogiczny zmierzający do odnowy i radykalnej zmiany w wychowaniu. Danuta Drynda.

Ramy czasowe ostatnie dziesięciolecie XIX w.- rozkwit i rozwój pedagogiki reform

- powstała na krytyce szkoły tradycyjnej
- zaczęły postawać szkoły eksperymentalne: J. Dewey – szkoła pracy, William Heard Kilpatrick – metoda projektów, Celestyn Freinet - swobodna ekspresja dziecka, Eduard Claparede - szkoła na miarę dziecka, Owidiusz Decroly – szkoła życia przez życie, Helena Parkhurst – plan daltoński, Henryk Rowid – szkoła twórcza

Nurty składające się na rozwój nowego wychowania:

Naturalizm: J.J. Rousseau, L. Tołstoj
Socjologizm: A. Comte, E. Durkheim
Kulturalizm: I. Kant, W. Dilthey

Cechy nowego wychowania:

1. Indywidualizm

2. Pajdocentryzm – pogląd przyznający dziecku centralne miejsce w procesie wych.

3. Aktywizm - poznawanie świata poprzez samodzielne czynne nastawienie

4. Subiektywizm pedagogiczny

5. Obiektywizm pedagogiczny

6. Dychotomizm (dwudzielność)

RUDOLF STEINER. Pedagogika waldorfska
- Nauczyciele mają postrzegać dzieci jako dające się formować istoty
- Podstawą tej szkoły jest nauka i praca dziecka w swoim środowisku w którym dokonuje się socjalizacja oraz kształtuje się postawy wobec siebie i drugiego człowieka
- Dziecko oceniane jest opisowo w formie listu dla rodziców, brak świadectw z ocenami

- Podział życia ludzkiego an 7 letnie okresy:

1. Ciało fizyczne

2. Ciało eteryczne

3. Ciało astralne

4. Ciało ja

- Wyróżnił 4 typy temperamentu : choleryk, melancholik, sangwinik, flegmatyk

- Proces kształcenia i wychowania musi odpowiadać naturalnemu rytmowi: czuwania i snu, zapamiętywania i zapominania.

MARIA MONTESORRI
- pedagogika M. Montesorri pomaga w rozwijaniu indywidualnych cech osobowości, formowaniu charakteru, zdobywaniu wiedzy, umiejętności szkolnych i współdziałania
- podstawą rozważań teoretycznych oraz praktycznej aktywności nauczyciela powinno być dziecko jego biologiczny i społeczny rozwój
- uważała ze każdy jest budowniczym samego siebie, a proces budowy powinien odbywać się w interakcji ze środowiskiem
- zestaw pomocy dydaktycznych zwany –Materiałem Montesorri:
*prostota, estetyka wykonania
* uwzględnienie zasady stopniowania trudności
*dostosowany do potrzeb rozwojowych dziecka
*logiczna ciągłość ogniw ciągów tematycznych
*konstrukcja umożliwiająca samodzielna kontrolę błędów
*ograniczenie – dany rodzaj występuje tylko raz, w jednym egzemplarzu

JANUSZ KORCZAK „Prawo dziecka do miłości”
- jego poglądy mówią, że każde dziecko powinno być traktowane indywidualnie
- istotne jest partnerstwo wychowawcza – wychowanek
- upomina się o etykę dnia codziennego
- wymagania stawiane dzieciom powinny być możliwe przez nie do zrealizowania
- metoda socjometryczna – Plebiscyt życzliwości i niechęci
- nauczyciel: krytycyzm wobec siebie i świata, refleksyjny, podążający za dzieckiem, pomagający dziecku, niezaniedbujący jego praw i potrzeb

PETR PETERSEN
- niemiecki pedagog, twórca szkoły eksperymentalnej w Jenie – plan jenajski
-ideał szkoły wg niego to wspólnota życia i pracy
- we wspólnocie jest ponawiany proces kształtowania sił moralnych nowego pokolenia, co gwarantuje ciągłość pokoleniową
- dominuje wychowanie nad nauczaniem. Uczniowie sami ustanawiali prawa których później przestrzegali
- wychowawca otwarty, praca w przyjaznej swobodnej atmosferze
- plan jenajski obowiązywał tyg. plan pracy, brak sztywnego programu nauczania, tematy wysuwane przez grupę ( ale niepostrzeżenie ukierunkowane przez nauczyciela)

CELESTYN FREINET
Założenia pedagogiki Freineta:
1.nie ma podziału na dydaktykę i wychowanie,
2.szkoła nie może selekcjonować dzieci na lepsze i gorsze lecz powinna pracować z dziećmi o różnych możliwościach intelektualnych,
3.w pracy pedagogicznej najważniejszy jest rozwój osobowości każdego dziecka,
4.pedagogika oparta jest na prawach dziecka, szacunku dla jego osoby, potrzeb i dążeń,
5.w rozwoju zawodowym nauczyciela ważna jest wymiana doświadczeń,
6.założenia pedagogiczne realizowane są za pomocą TECHNIK, które ułatwiają pracę nauczyciela.

TECHNIKI, które opracował Freinet są podstawą jego pedagogiki.
1.Technika swobodnego tekstu.
2.Fiszki autokreatywne.
3.Korespondencja międzyszkolna.
4.Gazetka szkolna.
5.Swobodna ekspresja plastyczna, muzyczna i teatralna.

HELENA PARKHURST

Plan daltoński polega na metodzie indywidualnej pracy uczniów a więc zrywa z tradycyjnym sztywnym klasowo lekcyjnym systemem nauczania.
Zamiast jednej jednostki lekcyjnej i omówieniem materiału do niej przydzielonego Parkhurst wprowadziła przydział. Jest to miesięczny program mający charakter obszernej instrukcji wskazującej co uczniowie maja popracować, w jaki sposób i z jakich źródeł mają korzystać. Przydziały te były powielane i rozdane każdemu, przy czym musiały być jasno sprecyzowane aby każdy uczeń zrozumiał jego treść.

Helen Parkhurst oparła swój plan edukacyjny na trzech głównych zasadach:

1. Nauka wolności
2. Nauka samodzielności
3. Nauka współpracy